O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti

Raqamli iqtisodiyotning oʻzi nima? 

Raqamli  iqtisodiyot  yangi  texnologiyalar,  platformalar  va  biznes  modellari 

yaratish  hamda  ularni  kundalik  hayotga  joriy  etish  orqali  mavjud  iqtisodiyotni 

yangicha  tizimga  koʻchirishdir.  Raqamli  iqtisodiyot  —  iqtisodiy,  ijtimoiy  va 

madaniy  aloqalarning  raqamli  texnologiyalarini  qoʻllash  asosida  amalga  oshirish 

mumkin 

boʻlgan 

tizimdir. 

Dastlab 

bu 

iborani 

amerikalik 

dasturchi Nikolas Negroponte 1995-yilda kiritgan boʻlsada, u bugungi kunda barcha 

sohada  keng  qoʻllanilmoqda.  Raqamli  iqtisodiyot  insonlarsiz  boshqaruv  tizimini 

yoʻlga  qoʻyish  orqali  korrupsiyani  kamaytiradi,  soliq  tushumlarini  “aqlli” 

shartnomalar tuzish orqali koʻpaytiradi, byudjet xarajatlarining ochiqligini oshiradi, 

---

yagona elektron platforma orqali davlat xizmatlarini koʻrsatish imkoniyatini beradi. 

Hozirgi kunda bu istilohni butun dunyodagi siyosatchilar, iqtisodchilar, jurnalistlar, 

tadbirkorlar  —  deyarli  barcha  qoʻllamoqda.  2016-yilda  Jahon  banki  dunyodagi 

raqamli  iqtisodiyotning  ahvoli  haqida  ilk  marta  “Raqamli  dividendlar”  nomli 

maʼruza eʼlon qildi. 

Raqamli  iqtisodiyotning  yangi  konsepsiyasi  inson  faoliyati  doirasidagi  barcha 

informatsiyani  raqamlashtirish  texnologiyalarini  qoʻllab  saqlash,  ishlov  berish  va 

uzatishning yagona tizimidir. Iqtisodiyotni raqamlashtirish orqali ijodiy yondashib 

yangi  iqtisodiyotni  barpo  etish  imkoniyati  tugʻiladi. Iqtisodiyotni  raqamlashtirish 

kelajakda 

real 

raqobatbardoshlikni 

uzoq 

muddatga 

saqlab 

qolish 

imkoniyatidir. Ayniqsa,  quruqlik  bilan  oʻralgan  va  jahon  portlariga  chiqish  yoʻli 

uzoq boʻlgan Oʻzbekistondek davlat uchun bu muhim masala. 

Raqamli iqtisodiyot elektoral madaniyatning yuksalishi hamdir. U taraqqiy etsa, 

biz ana shu aqliy qoloqlikdan qutulamiz. Aqliy qoloqlikdan qutulish orqali vaqtdan, 

ogʻir  yoki  ortiqcha  mehnatdan  xalos  boʻlamiz,  sifat  koʻrsatkichiga  ega  chiqamiz, 

ilgʻor  davlatlar  va  xalqlarga  yaqinlashamiz,  jumladan,  kambagʻallik  ham 

kamayadi. Aqlni  oʻstirishning  eng  asosiy  yoʻli  esa  taʼlim  tizimini  yuksaltirishdir. 

Xullas, bunday islohotlar kimga yoqmaydi, deysiz? ! Barchaga manzur narsaga ega 

boʻlish uchun hamma intilishi kerak. 

Shunday  ekan,  davlat  rahbari  tomonidan  joriy  yilga  “Ilm,  maʼrifat  va  raqamli 

iqtisodiyotni  rivojlantirish  yili”,  deb  nom  berilishi  ham  bejiz  emas.  Raqamli 

iqtisodiyotga oʻtish kelgusi besh yildagi eng ustuvor maqsadimiz boʻlishi haqidagi 

taʼkid  esa  bevosita  ilm-maʼrifatni  rivojlantirish  bilan  chambarchas  bogʻliq. 

Binobarin, bugungi tezkor zamonda jahon boʻylab globallashuv jarayonlari tobora 

chuqurlashib  borayotgan  sharoitda  raqamli  iqtisodiyot  ilgʻor  davlatlar 

iqtisodiyotining  barcha  tarmogʻida  keng  joriy  etilmoqda.  Hattoki,  ayrim 

mamlakatlar ushbu sohaning  eng  yuqori choʻqqisi hisoblangan sunʼiy  intellektdan 

faol foydalanishga oʻtganiga guvoh boʻlyapmiz. 

---

Nufuzli  xalqaro  tashkilotlar  olib  borgan  tahlillar  natijalariga  koʻra,  raqamli 

iqtisodiyot yalpi ichki mahsulotni kamida 30 foizga oʻstirish,  shuning barobarida, 

xufiyona  iqtisodiyotga  barham  berish  hamda  korrupsiyani  keskin  kamaytirish 

imkonini  berar  ekan.  Koʻrinib  turibdiki,  mazkur  soha  yurtimizda  barcha  soha  va 

tarmoqning yuksak rivojiga jiddiy turtki boʻladi. 

Shu oʻrinda alohida taʼkidlash joiz, raqamli iqtisodiyot korrupsiya va “yashirin 

iqtisodiyot”ning asosiy kushandasidir. 

Chunki  raqamlar  hamma  narsani  muhrlaydi,  xotirada  saqlaydi,  kerak  paytda 

maʼlumotlarni  tez  taqdim  etadi.  Bunday  sharoitda  biron  maʼlumotni  yashirish, 

yashirin bitimlar tuzish, u yoki bu faoliyat haqida toʻliq axborot bermaslikning iloji 

yoʻq, kompyuter hammasini namoyon qilib qoʻyadi. 

Maʼlumotlar  koʻpligi  va  tizimliligi  yolgʻon  hamda  qingʻir  ishlarga  yoʻl 

bermaydi,  chunki  tizimni  aldash  imkonsiz.  Natijada,  iborali  aytganda,  pullarni 

“yuvish”,  mablagʻlarni  oʻgʻirlash,  samarasiz  va  maqsadsiz  sarflash,  oshirib  yo 

yashirib koʻrsatish imkoni qolmaydi. Bu esa iqtisodiyotga legal mablagʻlar oqimini 

oshiradi,  soliqlar  oʻz  vaqtida  hamda  toʻgʻri  toʻlanadi,  byudjet  taqsimoti  ochiq 

boʻladi,  ijtimoiy  sohaga  yoʻnaltirilgan  mablagʻlar  oʻgʻirlanmaydi,  maktablar, 

shifoxonalar, yoʻllarga ajratilgan pullar toʻliq yetib boradi va hokazo. 

Davlatning  raqamli  iqtisodiyotni  rivojlantirish  yoʻlini  tanlaganligi  axborot 

texnologiyalari  sohasida  va  umuman,  elektron  hujjatlar  aylanmasida  yangi 

yoʻnalishlar ochib beradi. 

Raqamli  texnologiyalar  tomon  burilishga  esa  butun  jahon  internet  tarmogʻi 

hamda sifatli aloqaning rivojlanishi sababchi boʻlgani ayni haqiqat.