O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

Borliqning atributlari.
Muayyan jismning aynan shu jism ekanligini belgilovchi xususiyatlari uning atributlari 
bo’ladi. Borliqning ham bir qancha atributlari mavjuddir. «lar: harakat, fazo, vaqt, in’ikos, ong va boshqalar. Borliq 
o’zining xossalari, xususiyatlari orqali namoyon bo’ladi. Endi borliqning atributlari, ya’ni ajralmas tub xususiyatlari 
haqida to’xtab o’taylik. 
Harakat. 
Borliqning atributlari ichida uning asosiy mavjudlik usulini ifoda etuvchi xususiyati harakat hisoblanadi. 
Chunki borliq harakatsiz o’zining strukturaviy yaxlitligini saqlay olmaydi. 

---

Buni moddiy borliq misolida qarab chiqaylik. Faraz qiling, qarshimizda biror jism turibdi. Agar harakat 
bo’lmaganida edi, yorug’lik nurlari shu jismga urilib bizga qaytmagan bo’lar edi, ya’ni biz uni ko’rmagan bo’lar edik. 
Shuningdek, bu jismning yaxlitligini saqlab turgan molekulalar, atomlar, elementar zarrachalar o’rtasidagi o’zaro 
ta’sirlar ham bo’lmasdi. Natijada bu jismning strukturaviy birligiga putur etgan bo’lar edi. Tevarak-atrofimizdagi 
predmetlar va hodisalar harakat tufayli o’zining muayyan tartibini va birligini saqlab turadi, shu tufayli, o’sish, 
ulg’ayish, ravnaq topish, rivojlanish mavjuddir. 
Harakat, bir tomondan, moddiy jismlar o’rtasidagi va ularni tashkil etuvchi elementlar o’rtasidagi 
aloqadorliklarning natijasi, boshqa tomondan esa, ulardagi o’zgarishlar sifatida sodir bo’ladi. Shu nuqtai nazardan ham 
falsafaning harakat bu umuman har qanday o’zgarishdir, deyilgan ta’rifi juda o’rinlidir. Harakatning manbai haqida gap 
ketganda, ana shu o’zgarishlarning asosida yotuvchi o’zaro ta’sirlar va ular orasidagi munosabatlar nazarda tutiladi. 
Demak, har qanday harakatning manbai shu sistemadagi ichki o’zaro ta’sirlar ekan, har qanday jismning 
mavjudligini, eng avvalo, uning ichki aloqadorliklari ta’minlaydi.