O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

2.1.2. Po‘latning past haroratdagi holati
Neftni qayta ishlashning ba’zi bir jarayonlari past haroratda
(0°C dan past) olib boriladi. Shuning uchun past haroratda olib
boriladigan jarayonlar uchun material (po‘lat) tanlanganda ular
past haroratda qanday holatda bo‘lishini bilish zarur. Mustahkamlik
chegarasi, egilishi va nisbiy uzayish harorat pasayishi bilan ko‘p
o‘zgarmaydi. Past harorat hamma po‘latlarning urishga cho‘zi-
luvchanligini pasaytiradi. Urishga cho‘ziluvchanlik po‘latning
mo‘rtlik xususiyatini xarakterlaydi.
Òajriba vaqtida har xil haroratda po‘latni sovuqda sinishining
boshlang‘ich chegarasi toðiladi, ya’ni po‘latni cho‘zilib sindi-
rishdan, cho‘rt sinishga o‘tish harorati toðiladi. Mo‘rt holda burilish-
sinish ba’zi bir uglerodli po‘latlarda 0°C da boshlanadi. Mo‘rtlikka
asosiy sabablardan biri bu po‘latning tarkibidagi fosfordir.
Po‘latning tarkibidagi uglerodning kamayishi mo‘rtlilikni
kamaytiradi. Past haroratda ishlaydigan jihozli yuqori sifatli,
tarkibida juda oz miqdorda oltingugurt va fosfor bo‘lgan marten
po‘latlaridan (–40°C gacha), marganes qo‘shilgan past legirlangan
po‘latlardan (–70°C gacha), yuqori legirlangan xromnikelli
po‘latdan (–180°C gacha) tayyorlanadi. Hozir sovuqda sinmay-

---

---

19
digan rangli metall va qotishmalardan tayyorlangan jihozlar keng

ko‘lamda ishlatilmoqda.
2.1.3. Po‘latlarning korroziya (zanglash)ga barqarorligi
NQIK jihozlarini tayyorlash uchun material tanlanganda ko‘ðincha
aniqlik kirituvchi omil sifatida muhitning agressivligi qabul qilinadi.
Ishlatilayotgan metall jihozning uzoq vaqt ishlashini ta’minlanib
qolmasdan, balki olinayotgan mahsulot va texnologik jarayonga o‘zi
hamda uning korroziya mahsulotlari ta’sir etmasligi kerak.
Metall va qotishmalar korroziyasining tezligini laboratoriya
sharoitida ma’lumotnomalardan foydalaniladi va tajribaga talabga
javob beradigan qimmatbaho bo‘lmagan material (po‘lat)lar
tanlab olinadi.
Po‘latlarning kimyoviy tarkibi va strukturasi bir xil emas,
shuning uchun ularning agressiv muhitdagi barqarorligi yuqori
bo‘lmaydi. Agar adabiyotlardan tekshirilayotgan materiallar
toðilmasa, u holda shu sharoitda uni korroziyaga chidamliligi
o‘rganilib chiqiladi va olingan natijalar taklif qilinadi (2- jadval).
2- jadval