Orta məktəb üzrə fənn müəllimləri üçün
Yüklə 1,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Planlaşmanın növləri Perspektiv Gündəlik Təlim strategiyaları
Təlimin təşkilinə verilən əsas tələblər Forma və üsullar Təlim fəaliyyətinin planlaşdırılması
35
Milli kurikulum Abdulla Qəhrəmanov 6.
Mövzuya görə nailiyyətlərin qiymətləndirilməsinin növlərini müəyyənləşdirmək. Nümunəvi perspektiv planlaşdırma sxemi Tədris vahidi Mövzu Standartlar İnteqrasiya Resurslar Qiymətləndirmə Saat Tarix Perspektiv planlaşdırma aparmaq məqsədilə müəllim üçün zəruri hesab edilən bacarıqlar
Məzmun standartlarına əsasən dərslikdəki tədris vahidi və mövzular üzrə dəqiqləşmələr aparmaq.
Tədris vahidlərinin və mövzuların ardıcıllığını müəyyənləşdirmək. İnteqrasiya imkanlarını müəyyən etmək.
Əlavə resurslar seçmək. Mövzulara görə məqsədyönlü vaxt bölgüsü aparmaq.
Mövzuya görə nailiyyətlərin qiymətləndirilməsinin növlərini müəyyənləşdirmək. Planlaşdırma ilə əlaqədar tövsiyələr
Standartlar qrupuna əlavə standartlar daxil edə bilər. Mövzuları dəyişə və ya artıra bilər.
İnteqrasiya üçün əlavə imkanlar müəyyən edə bilər. Əlavə resurslar seçə bilər.
Mövzular üzrə vaxt bölgüsündə dəyişikliklər edə bilər. 5.2.2. Gündəlik planlaşdırma nümunəsi
Mövzu: Standart:
Məqsəd: İnteqrasiya:
İş forması: İş üsulları:
Resurslar: Dərsin mərhələləri:
Motivasiya, problemin qoyuluşu Tədqiqatın aparılması
Məlumat mübadiləsi Məlumatların müzakirəsi
Problemin həlli Nəticələrin çıxarılması
Ev tapşırığı Qiymətləndirmə (məqsədə görə müəyyən mərhələdən sonra aparıla bilər)
Refleksiya
36
Milli kurikulum Abdulla Qəhrəmanov FƏAL DƏRSIN QURULUŞU ƏNƏNƏVI DƏRSIN QURULUŞU 1. Motivasiya (problemin qoyulması, fərziyyələrin irəli sürülməsi) 1. Ev tapşırığının yoxlanılması 2. Tədqiqatın aparılması (fərziyyələri yoxlamaq üçün tapşırıqları həll etmə prosesində məlumatların, faktların axtarılması və toplanılması) 2. Öyrənilən mövzuların sorğusu (frontal və fərdi sorğu) 3. Məlumat mübadiləsi (əldə edilmiş məlumatların təqdim olunması) 3. Yeni mövzuya dair mühazirə (yeni mövzunun izahı) 4. Məlumatın müzakirəsi və təşkili (məlumatın müzakirəsi, təsnifi, əlaqələndirilməsi) 4. Aydın olmayan məsələlərin açıqlanması və dəqiqləşdirilməsi 5. Nəticələrin çıxarılması (nəticələrin fərziyyələrlə müqayisəsi və onların təsdiq olunub-olunmaması haqqında nəticənin çıxarılması) 5. Yeni dərsin möhkəmləndirilməsi üçün sual və tapşırıqlar 6. Yaradıcı tətbiqetmə 6. Reproduktiv (təkraredici) tətbiq etmə 7. Qiymətləndirmə və Refleksiya (hər mərhələdə aparıla bilər) 7. Qiymətləndirmə
işləməyə sövq edən və şagirdlərin idrak fəallığını artıran amil kimi çıxış edir. Motivasiyanın yaradılmasına təsir edən amillər
Motivasiya qismində istifadə olunan materialın xüsusiyyətləri cəlbedicidir, qeyri-adidir, müəmmalıdır, gözlənilməzdir, marağı və müstəqil təfəkkürü şövqləndirməyə qadirdir;
Materialın təqdim olunma üsulları və formaları; Fərziyyələri yoxlama və təqdimat aparma imkanının mövcudluğu;
Yaradıcılıq imkanı; Müəllim tərəfindən bələdçilik (yönəldici suallar, fərziyyələrin irəli sürülməsi zamanı həvəsləndirmə və dəstəklənmə);
Əvvəlki məsələlərdə fərziyyələrin irəli sürülməsi ilə bağlı müsbət emosiyalar təcrübəsi. 2. Tədqiqatın aparılması Problemin həlli üzrə irəli sürülən fərziyyələri təsdiq və ya təkzib edən, habelə qoyulan tədqiqat sualına cavab verməyə kömək edə biləcək faktları tapmağa imkan yaradır. Bu zaman yeni faktların öyrənilməsi və bu suallara cavabların tapılması gedişində düşünmək və yeni bilgiləri kəşf etmək üçün münasib şərait yaranır.
37
Milli kurikulum Abdulla Qəhrəmanov Tədqiqatın aparılması zamanı müəllim aşağıdakı bilik, bacarıq və vərdişlərə malik olmalıdır.
Tədqiqatın aparılması üzrə metodların seçiminə, İşin qrup şəklində və digər formada təşkili və aparılmasına,
Tədqiqatın aparılması qçün tapşırıqların və bilik mənbələrinin seçilməsinə, İş vərəqlərinin hazırlanmasına.
Bu mərhələdə iştirakçılar tədqiqatın gedişində əldə etdikləri tapıntıların, yeni informasiyanın mübadiləsini aparırlar.
Qoyulmuş suala cavab tapmaq zərurəti tədqiqatın bütün iştirakçılarını bir-birinin təqdimatını fəal dinləməyə sövq edir.
Təqdimat bir növ yeni biliklərin dairəsini cızır və hələlik bu biliklər natamam və xaotik xarakter daşıyır.
Yeni bir tələbat-həmin bilikləri qaydaya salmaq, sistemləşdirmək, müəyyən bir nəticəyə gəlmək üçün tədqiqat sualına cavab tapmaq zərurəti yaranır. 4. Məlumatın müzakirəsi və təşkili
Bütün bilik, bacarıq və vərdişlərin, təfəkkürün müxtəlif növlərinin (məntiqi, tənqidi, yaradıcı) səfərbərliyini tələb edir.
Müəllim fasilitasiya əsasında (yönəldici, köməkçi suallardan istifadə etməklə) əldə edilmiş faktların məqsədyönlü müzakirəsinə və onların təşkilinə kömək edir. Informasiyanın təşkili bütün faktlar arasında əlaqələrin aşkara çıxarılmasına və onların sistemləşdirilməsinə yönəldilir.
Nəticədə mövcud tədqiqat sualına cavabın cizgiləri aydın seçilməyə başlayır. Məlumat sxem, qrafik, cədvəl, təsnifat formasında təşkil oluna bilər. 5. Nəticələrin çıxarılması
Şagirdlərə yeni bilginin kəşfi yolunda son addımı atmaq: konkret nəticəyə gəlmək və ümumiləşdirməni aparır
Şagird nəinki əldə olunan bilgiləri ümumiləşdirməli, həm də gəldiyi nəticəni tədqiqat sualı ilə və irəli sürülmüş fərziyyələrlə müstəqil olaraq tutuşdurmalıdır.
Dərsin kulminasiyasını isə bilgiləri məhz özləri kəşf etdikləri üçün şagirdlərin duyduqları bənzərsiz sevinc və məmnuniyyət hissi təşkil edir. 6. Yaradıcı tətbiqetmə
Biliklərin mənimsənilməsinin başlıca meyarı onun yaradıcı surətdə tətbiqidir. Yaradıcı tətbiqetmə biliyi möhkəmləndirir, onun praktiki əhəmiyyətini uşağa açıb göstərir.
Bu mərhələ vaxt etibarilə yalnız bir akademik dərslə məhdudlaşmaya da bilər, yəni onun həyata keçirilməsi sonrakı dərslərdə də mümkündür. 7. Ev tapşırıqları
güdən sərbəst iş formasıdır
ev tapşırıqlarının xarakteri tədqiqat və yaradıcılıq elementləri ( müxtəlif yaradıcı işlər, referatlar, layihələr, tədqiqatlar, modelləşdirmə və s.) ilə zənginləşdirilməlidir;
lazım olan hallarda müstəqil mənimsənilmək üçün fərdi maraqları və tələbləri nəzərə alan fərdi proqramların tərtib edilməsini və tətbiqini daha geniş istifadə etmək lazımdır;
şagirdlər yuixarı siniflərə keçdikcə müstəqil iş üçün ayrılan dərs vaxtının faizi artırılmalıdır. 38
Milli kurikulum Abdulla Qəhrəmanov 8. Qiymətləndirmə
9. Refleksiya
biliklərin mənimsənilməsinin bütün mərhələlərini təhlil etməyə və dərindən başa düşməyə imkan verən başlıca mexanizmlərdən biridir. 39
Milli kurikulum Abdulla Qəhrəmanov 5.2.3. Təlim strategiyaları nədir? Təliminin təşkilinə verilən əsas tələblər
Kurikulumun tərkib hissələrindən biri tədris strategiyalarıdır. O təlimin yeni konsepsiyası və tədrisin strukturu ilə əlaqədardır. Təlimə müasir baxışlar konstruktivist və situativ təlim konsepsiyalarına əsaslanır. Bilik əsasən sabit obyekt kimi qəbul olunmur, o, fərdin obyektə dair təcrübələri əsasında formalaşdırılır. Konstruktivist baxışa görə, təlim konstruktiv prosesdir və bu proses zamanı şagird biliyin daxili mənzərəsini, yəni təcrübənin şəxsi interpretasiyasını yaradır. Bu cür təsvir davamlı olaraq dəyişikliyə açıqdır, onun strukturu və əlaqələndirilməsi digər bilik strukturları üçün əsas təşkil edir. Təlim elə bir aktiv prosedir ki, onun mənası təcrübə əsasında tamamlanır. Təlim ilə bağlı situativ baxış sosial, mədəni, tarixi və siyasi kontekstdə fəal iştirak vasitəsilə həyata keçirilir. Bu baxışa görə, təlim ortaq fəaliyyət metodlarına malik qruplara və cəmiyyətə nüfuz etməklə kollektiv təlimə çevrilir. Fərdlər hər hansı qrupun üzvünə çevrilməklə getdikcə müvafiq qrupun inam və fəaliyyətini mənimsəyirlər. Modelləşdirmə, müzakirə və qərar qəbuletmə kimi situativ birgə fəaliyyətlər aktiv iştirakın mühüm elementi ortaq təcrübələrə əsaslanan dialoq vasitəsilə dəstəklənir. Konstruktivist və situativ baxışa görə, təlim real həyati şəraiti əks etdirən zəngin məzmun kontekstində baş verməlidir, bunun üçün konstruktiv proses həyata keçirilməli və məktəbdənkənar mühitə də sirayət etməlidir. Burada əsas elementlər idraki təlim, real həyati problemlərin həlli ilə bağlı əməkdaşlığın əks etdirilməsi və məsələ həlli zamanı mümkün metod və üsullardan istifadənin təmin olunmasıdır. Məzmun sahəsi üzrə düşünmə prosesinin sürətləndirilməsində şagirdin nümayiş etdirdiyi effektivlik onun təlimi üçün ölçü rolunu oynayır. Belə yanaşmada əsas çətinlik təlimə nəzarəti şagirdə doğru yönəldərkən əmələ gəlir. Bu zaman təlimin xüsusiyyəti (situativ, interaktiv) və biliklərin təbiəti (perspektiv, şərti, ilkin və inkiaşf etmiş) nəzərə alınaraq təlim məqsədləri şagirdlərin özlərinin hiss etdikləri ehtiyaclara görə təyin olunmalı, nəzərdə tutulan fəaliyyətlər onların yaşadığı dünya kontekstinə uyğun formalaşdırılmalı, şəxsiyönümlü zəruri qabiliyyətlərin aşılanması üçün şagirdlər yoldaşları ilə birgə işləməli, aparılan qiymətləndirmələr isə müntəzəmlik və irəliləyiş baxımından təhlilə əsaslanmalıdır. Milli Kurikulum çərçivə sənədi yeni təlim üsullarının əsas prinsiplərini əks etdirir və bu prinsiplər bütövlükdə təlimin yeni konsepsiyası ilə əlaqədardır. Bu konsepsiyaya görə təlim prosesi əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş nəticələrə əsaslanır və bu prosesdə müəllim əlaqələndirici, istiqamətverici və məsləhətverici subyekt kimi, şagirdlər isə müstəqil, tədqiqatcı subyekt kimi fəaliyyət göstərir. Bu zaman təlimin və tədrisin yeni konsepsiyasının, başqa sözlə standartlar şəklində ifadə olunmuş təlim nəticələrinin məqsədəuyğun şəkildə reallaşması üçün müəllim aşağıdakı prinsiplərə əməl etməlidir: Müasir dövrdə riyaziyyat təliminə qoyulan tələblər aşağıdakılardır: Dərsdə həyata keçirilən təlim-tərbiyə, proseslərin ideya siyasi səviyyəsi dövrün, zamanın tələblərinə cavab verməlidir. Gənclərdə vətəninə, xalqına və hökumətinə dərin məhəbbət hissləri aşılanmalı,sağlam mənəviyyət formalaşdırılmalıdır, yeni insan tərbiyə edilməlidir. Öyrədilən tədris materialının məzmunu yüksək elmi səviyyədə olmalı, riyaziyyat elminin inkişafını göstərməlidir. Müəllim tədris olunan mövzu ilə bağlı ən son yenilikləri şagirdlərə çatdırmalı, lakin bu zaman lazım olmayan materiallarla onları yükləməməlidir. Hər bir dərsin məqsədləri (inkişafetdirici, öyrədici, tərbiyəedici) əvvəlcədən dəqiq müəyyənləşdirməli, dərsin quruluşu və bütün mərhələlərin reallaşdırılması həmin məqsədlərə nail olmağa yönəldilməlidir. Müəllim dərsdə elə təlim metodları və təlim üsullarından istifadə etməlidir ki, onlar həm dərsin məqsədlərinin həyata keçirilməsinə və təlimin məzmununa müvafiq olsun, həm də şagirdlərin idrakı 40
Milli kurikulum Abdulla Qəhrəmanov fəallığını, təfəkkürünü və hafizəsini inkişaf etdirsin, onlarda axtarıcılıq, tədqiqat aparmaq həvəsi yaratsın. Müasir dərsə verilən mühüm tələblərdən biri də dərsdə şagirdlərin müstəqil işlərə cəlb olunmasıdır. Müasir dərslər İKT ilə təciz olunmalı və onlardan dərsin məqsədinə uyğun istifadə olunmalıdır. Dərsdə mümkün olan fəndaxili və fənlərarası inteqrasiyadan geniş istifadə olunmalı, yeni materialın öyrədilməsi inteqrativ formada aparılmalıdır. Dərsin bütün mərhələləri bir-birini tamamlamalı, hər mərhələyə ayrılan vaxt düzgün müəyyənləşdirilməli, həm müəllimdə, həm də şagird də vaxtdan qənaət etmək vərdişi yaradılmalıdır. Müasir dərsin mühüm tələblərindən biri də şagirdlərin bilik və bacarıqlarının inkişafına nəzarət etmək, onların səviyyəsini qiymətləndirməkdir. Bunun üçün sistematik şəkildə cari və dövrü yoxlamalar (Şifahi və yazılı) keçirilməli, nəticələr təhlil olunmalı, şagirdlərin özünə və valideynlərinə çatdırılılmalıdır. Dərsdə meribançılığa və qarşılıqlı hörmətə söykənən işgüzar mühit yaradılmalıdı, şagirdlər azad və rahat şəraitdə fəaliyyət göstərməlidirlər. Mövcud kurikulumunun əsas xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, biliklərin mənimsənilməsi prosesi müəllimin rəhbərliyi altında onların şagirdlərə ötürülməsi ilə müşayət edilir. Nəticəyönümlü standartlarla müəyyənləşdirilən təlim prosesində şagirdlərin fənn üzrə bilik və bacarıqlara yiyələnmələri üçün pedaqogika elminin müəyyən etdiyi müxtəlif təlim texnologiyaları, onların ayrı-ayrı metodik elementlərindən istifadə edilməklə yanaşı, şagirdlərin yaş və psixoloji xüsusiyyətlərinə uyğun gələn müasir üsullardan və texnologiyalardan istifadə edilməlidir. Belə ki, interaktiv metod və üsullar şagirdlərin maraqlarını təmin etməklə fəallığının artmasına, birgə fəaliyyət bacarıqlarının inkişafına gətirib çıxaracaq.
məcmusudur.
•
•
Məzmun standartlarındakı ümumi məsələlərin mövzu baxımından xüsusiləşdirilməsi •
Məzmun standartında biliyin kateqoriyalarının müəyyən edilməsi (deklarativ, prosedural, kontekstual) •
Məzmun standartında bacarığın xüsusiyyətinin müəyyən edilməsi (idraki, emosional, psixomotor) •
•
Şagird nailiyyətinin qiymətləndirilməsinin üsul və vasitələrinin seçilməsi MƏQSƏD NƏTİCƏ STRATEGİYA 41
Milli kurikulum Abdulla Qəhrəmanov
Kollektivlə iş Kollektivdə işləmək, kollektiv fəaliyyətə alışmaq bacarığının bünövrəsi qoyulur, şagirdlərdə ünsiyyətyaratma bacarığının təşəkkülü və inkişafı təmin edilir.
Şagirdlər müəyyən problemi həll etmək üçün qrupda birləşirlər. Bu prosesdə onların müzakirə etmək, fikir mübadiləsi aparmaq, mühakimə yürütmək və birgəfəaliyyət bacarıqları inkişaf edir.
Şagirdlər təlim tapşırıqlarını birgə yerinə yetirirlər. Bu dərs forması şagirdlərə daha yaxından əməkdaşlıq etməyə və ünsiyyət qurmağa, məsuliyyəti bölüşməyə optimal imkan yaradır.
Şagirdin fəaliyyətini izləmək, potensial imkanlarını müəyyənləşdirmək və inkişaf etdirmək məqsədi daşıyır. Bu təlim forması şagirdin sərbəst düşünməsi üçün real imkanlar yaradır.
5.2.4. T ə l i m ü s u l l a r ı Kurikulumda müəyyənləşdirirlmiş standartlara uyğun bilik və bacarıqların formalaşdırılması üçün riyaziyyat təlimində ənənəvi təlim metodları ilə yanaşı aşağıdakı interaktiv üsulların istifadəsi tövsiyə olunur:
beyin həmləsi (əqli hücum), Bibö;
müzakirə;
Venn diaqramı; Klaster;
Anlayışın çıxarılması Suallar,
Problemli vəziyyət və s. Beyin həmləsi Bu üsul əqli hücum da adlandırılır. Şagirdlərdə yeni mövzuya maraq oyatmaq, habelə onların nəyi yaxşı (və ya pis) bildiklərini aydınlaşdırmaq məqsədilə bu üsuldan istifadə olunur. Hazırlanmış sual lövhədə yazılır, yaxud şifahi şəkildə şagirdlərin diqqətinə çatdırılır. Şagirdlər suallara əsasən fikirlərini bildirirlər.Bütün ideyalar şərhsiz və müzakirəsiz yazıya alınır. Yalnız bundan sonra söylənilmiş ideyaların müzakirəsi, şərhi və təsnifatı başlayır. Aparıcı ideyalar yekunlaşdırılır, şagirdlər söylənmiş fikirləri təhlil edir, qiymətləndirir.
(bütöv siniflə) iş
(kiçik kollektivlə) iş
42
Milli kurikulum Abdulla Qəhrəmanov Akvarium Müəyyən olunmuş mövzu üzrə birinci qrup diskussiya aparır.15-20 dəqiqədən sonra diskussiya dayandırılır, “xarici dairənin” iştirakçıları diskussiyanın gedişini qiymətləndirir və qruplar yerini dəyişərək bu və ya digər problemin müzakirəsini davam etdirirlər. “Akvarium” un keçirilməsinin 2-ci variantı: “Daxili dairənin” iştirakçıları müəllimin təklif etdiyi problemi müzakirə edir və birinci variantdan fərqli olaraq iştirakçılar bu zaman yalnız problemin “lehinə” olan dəlilləri söyləyirlər. Digər qrupun üzvləri xarici dairədə stullarda əyləşirlər,dəlilləri dinləyir, yazıya alır, təhlil edir, öz əks dəlillərini hazırlayırlar.15-20 dəqiqədən sonra diskussiya dayandırılır, xarici və daxili dairədən olan şagirdlər öz yerlərini dəyişirlər. Onlar əvvəlki iştirakçıların dəlillərini təkzib etmək üçün diskussiya aparırlar. Burada qrupların vahid fikrə gəlməsi önəmli deyil. Auksion Müəllim öyrənilən məsələni müəyyən edərək şagirdləri auksionun keçirilmə qaydaları haqqında təlimatlandırır. Öyrənilən əşya və ya hadısənin xüsusiyyətləri ardıcıl şəkildə adlandırılır. Hamı növbə ilə əşya və ya hadisə haqqında fikir söyləyir: hər bir fikirdən sonra müəllim sayır. “Bir, iki”. Bu zaman başqa iştirakçı tez təklif verə bilər. Sonuncu təklif verən qalib sayılır .Fikirlər bir- birini təkrarlamamalıdır. Bunun üçün hamı bir-birini dinləyir. Nümunə: Riyaziyyat dərsində müəllim 7 ədədinin tərkibini keçərkən sinfə “7 ədədini necə aldınız? “ sualını verməklə auksion keçirir.
Mümkün olan cavablar: 1) 6+1=7 4) 5+2=7 2) 4+3=7 5) 3+4=7 3) 2+5=7 6) 1+6=7 7) 1+1+1+1+1+1+1=7 Oyunda axırıncı mümkün cavabı verən şagird “Auksion”u qazanır.
Yüklə 1,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|