Orta Aziyanıń klimat resursları Joba: kirisiw I bap. Orayliq aziyaǵa kirisiw

1.2. Oraylıq Aziyada ıqlımdı úyreniwdiń áhmiyeti
Oraylıq Aziyadaǵı ıqlımdı úyreniw regiondıń átirap -ortalıq, jámiyet, ekonomika hám geosiyasatniń túrli táreplerine keń qamtılǵan tásir kórsetiwi sebepli zárúrli áhmiyetke iye. Oraylıq Aziyadaǵı ıqlımdı túsiniw júdá zárúrli bolǵan bir neshe tiykarǵı sebepler:

• 
  Awıl xojalıǵı hám azıq-túlik qawipsizligi: Oraylıq Aziya zárúrli awıl xojalıǵı regioni bolıp, azıq-túlik islep shıǵarıw kóp tárepten ıqlım sharayatına baylanıslı. Jawın waqtı hám muǵdarı, temperaturanıń ózgeriwi hám vegetatsiya dáwirdiń dawam etiw waqti eginler zúráátliliginiń sheshiwshi faktorları bolıp tabıladı. Regiondıń ósip baratırǵan xalqı ushın azıq-túlik qawipsizligin támiyinlew ushın ıqlımdı tereńrek túsiniw júdá zárúrli bolıp tabıladı.
  

• 
  Suw resurslarini basqarıw : Oraylıq Aziyada bir qansha iri dáryalar, atap aytqanda, Amudarya hám Sirdarya jaylasqan. Bul dáryalar awıl xojalıǵı hám insaniyat tutınıwı ushın júdá zárúrli bolıp tabıladı. Íqlım úlgilerin biliw suw resurslarin turaqlı basqarıw ushın, ásirese, bul dáryalardıń transshegaraviy tábiyaatı hám suw menen baylanıslı kelispewshilikler múmkinshiligın esapqa alǵan halda zárúrli áhmiyetke iye.
  

• 
  Energiya islep shıǵarıw : Region zárúrli energiya resurslarına, atap aytqanda, neft, tábiyiy gaz hám gidroenergetika potencialına iye. Íqlım qizdırıw hám suwitıw ushın energiya talabına tásir etedi, gidroenergetika islep shıǵarıw bolsa ıqlım sharayatına tásir etetuǵın suw bar ekenligine baylanıslı.
  

• 
  Ekologiyalıq turaqlılıq : Oraylıq Aziya shóllanish, kólniń qısqarıwı (mısalı, Aral teńizi) hám biologiyalıq túrme-túrlıqtıń joǵalıp ketiwi sıyaqlı ekologiyalıq máselelerge dus kelip atır. Íqlımdı tereńrek túsiniw átirap -ortalıqtı qorǵaw hám jerden turaqlı paydalanıw boyınsha siyasat hám ámeliyatlar haqqında sıpatlama beriwge járdem beredi.
  

• 
  Geosiyasiy áhmiyeti: Oraylıq Aziya strategiyalıq tárepten jaylasqan jáne onıń energiya resursları onı Geosiyasiy mápler orayına aylantırǵan. Íqlım sharayatları transport, energiya islep shıǵarıw hám awıl xojalıǵı sawdasına tásir etiwi múmkin, bul bolsa diplomatiya hám xalıq aralıq munasábetler ushın zárúr bolıp tabıladı.
  

• 
  Íqlım ózgeriwiniń tásiri: Regionda ıqlım ózgeriwi, atap aytqanda, temperaturanıń eliriwi, jawın formalarınıń ózgeriwi hám biyik taw dizbelerinde mızlıqlardıń eriwi tásirin basdan keshirip atır. Bul ózgerisler regiondıń suw resursları, ekosisremalari hám xalqınıń turmıs tárizine úlken tásir kórsetedi. Bul tásirinlerdi túsiniw iykemlesiw hám jumsatiw strategiyaları ushın júdá zárúrli bolıp tabıladı.
  

• 
  Materiallıq jáne social áhmiyetke iye: Oraylıq Aziyadaǵı túrli mádeniyatlar hám dástúriy turmıs tárizi jergilikli ıqlım menen bekkem baylanıslı. Kóshpelinchi sharbashılıq, dıyxanshılıq hám tábiyiy resurslardan paydalanıwǵa máwsimiy hám ıqlım ózgerisleri tereń tásir kórsetedi. Bul materiallıq ámeliyatlardı qádirlew hám húrmet qılıw ushın ıqlımdı túsiniw júdá zárúrli bolıp tabıladı.
  

• 
  Tábiyǵiy apatlarǵa tayınlıq : Oraylıq Aziya tábiyǵiy apatlar, atap aytqanda jer silkiniwler, suw tasqınları hám qulama qarlarǵa deyim. Íqlımdı túsiniw bunday bálelerdiń aqıbetlerin boljaw hám jumsatiwg`a járdem beredi.
  

• 
  Insan salamatlıǵı hám párawanlıǵı : Íqlım tekǵana fizikalıq ortalıqqa, bálki insan salamatlıǵı hám párawanlıǵına da tásir etedi. Hádden tıs temperatura, qurǵaqlıq hám hawa sapası ıqlım sharayatları menen óz-ara baylanıslı hám tereńrek túsiniw den sawlıqtı saqlawdı joybarlawǵa járdem beredi.
  

• 
  Ilimiy izertlewler hám bilimlerdi rawajlandırıw : Oraylıq Aziya ıqlımı ayriqsha hám túrme-túr bolıp, klimat alimlar hám izertlewshilerdiń ushın zárúrli mısallardı usınıs etedi. Bul region ıqlımı haqqındaǵı bilimlerdi asırıw ıqlım sistemaları hám olardıń tásirin keńlew túsiniwimizge járdem beredi.
  

Juwmaq etip aytqanda, Oraylıq Aziyadaǵı ıqlımdı úyreniw regiondıń tikkeley máselelerin sheshiw hám uzaq múddetli turaqlılıqtı támiyinlew ushın zárúr. Sonıń menen birge, ol regiondıń xalıq aralıq munasábetlerdegi áhmiyeti, energiya resursları hám ıqlım izertlewleri ushın mısal retinde global kólemde aktual bolıp tabıladı.