O‘lchash vositalarini qiyoslash va kalibrlash

 
Solishtirish usuli bilan vattmetr va varmetrlarni qiyoslash. 
Bir fazali va uch fazali vattmetr va varmetrlarni qiyoslash o‘zgaruvchan tokda 
amalga oshiriladi. Namuna asbob sifatida bir fazali vattmetrlar qo‘llaniladi. 
U1134M turidagi qo‘llaniladi. 
U1134M turidagi qurilma (3.4 – rasm)
50 Gs chastota aktiv va reaktiv energiya’ning bir fazali va uch fazali 
xisoblagichlarini, vattmetrlarni, varmetrlarni, 0.2 sinf namuna bo‘yicha 
fazametrlarni qiyoslash uchun mo‘ljallangan. 
Qurilma ikkita mustaqil uch fazali zanjirga ega – tok zanjiri va kuchlanish 
zanjiri. Tok va kuchlanish orasidagi faza siljish burchagi 0 dan ± 120° gacha 
boshqariladi. Xar bir fazadagi kuchlanishni boshqarish diapazoni – 0,5; 1; 2,5; 5; 
10;25;50A tok va kuchlanish boshqaruvining oxistaligi nominal qiymatga 0,1 %. 
Qurilma taminoti o‘zgaruvga tokning uch fazali tarmog‘idan amalga oshiriladi 
(220 yoki 360 V kuchlanish, 50 Gs chastota). Gabarit lchamlari 1150x855x1560 
mm, massa 200 kg. 

---

105 
3.4 – rasm. U1134M turidagi qurilma sxemasi 
3.5 – rasmda vattmetrni qiyoslash, 3.6 – rasmda varmetrlarni qiyoslash sxemasi 
tasvirlangan. Qiyoslash tok va kuchlanish zanjirlarining aloxida taminoti 
qo‘laniladi. Bu istemol quvvatini kamaytirish, boshqaruv sxemasini 
soddalashtirish imkonini beradi. Namuna vattmetrlarni ulanish sxemasi 
qiyoslanayotgan asbobning aloxida elementlarini ulanish sxemalariga mos 
kelishi kerak, ya’ni ikki elementli asboblar ikkita bir fazali vattmetrlar bo‘yicha 
qiyoslanadi (3.5 v va 3.6 b – rasm), uchta elementlilar – uchta (3.5 g va 3.6 a
– rasm). Mustasno sifatida, ko‘p elementli vattmetrlarni bir elementli sifatida 
qiyoslanadi (3.5 d va e – rasm). Vattmetrlarni qiyoslash nominal kuchlanishda, 
nominal quvvat koifsientida va fazalarni teng yuklamasida amalga oshiriladi. 
Bundan tashqari, asbob ishlab chiqarishda yoki tamirlashdan chiqgandan so‘ng 
shkalaning raqamli belgilaridan biriga fazalarni teng taqsimlanmagan 
yuklamasidagi xatoligi aniqlanadi: shit asboblari uchun bitta elementda nominal 
tokning 50 % da va qolganlarida – nominal tokda; olib yuriladigan asboblar 
uchun tok nolga tengligida va nominal tokda qolgan elementlarda. Notekkis 
yuklamadagi asboblar ko‘rsatkichlarini o‘zgarishi teng taqsimlangan yuklama 
ko‘rsatkichiga taqqoslanganda ruxsat etilgan asosiy xatolik chegarasidan 
oshmasligi kerak. 
Ishlab chiqarishda yoki tamirlashdan chiqgandan so‘ng asbobning aloxida 
elementlarini bir biriga tasirini tekshirib ko‘rish kerak. Buning uchun ikki 
elementli vattmetrlarda bitta elementida kuchlanish zanjiri uzib ko‘riladi. Ishchi 
zanjirlarning tok va kuchlanishini nominal qilib o‘rnatiladi. Uch elementli 

---

106 
vattmetrlarni qiyoslashda bitta elementda nolga teng qilib nominal tok va 
kuchlanish o‘rnatiladi, qolgan ikki elementda – tok nolga va nominal kuchlanish 
o‘rnatiladi. Ushbu sharoitlarda ko‘rsatkichning aralashib ketishi ruxsat etilgan 
xatolik chegarasidan o‘tib ketmasligi kerak.
3.5– rasm. Solishtirish usuli bilan bir fazali (a va b), ikki elementli uch fazali (v 
va d) va uch elementli uch fazali (g va e) vattmetrlarni qiyoslash sxemalari 
3.6 – rasm. Uch elementli (a) va uch elementli (b) varmetrlarni qiyoslash 
sxemalari. 
Kuchlanishni nominal chetga chiqishi natijasida asbob ko‘rsatkichlariga tasirini 
tekshirish shkalaning geometrik markazi yaqinidagi belgida amalga oshiriladi. 
Nominal kuchlanishda, tokni boshqarib, qiyoslanayotgan asbob ko‘rsatkichini 
raqam belgisiga qo‘yiladi va quvvatni xaqiqiy qiymati o‘lchanadi. Bundan so‘ng 

---

107 
paralel zanjirdagi kuchlanishni nominalga nisbatan 20 % oshiriladi va ketma – 
ket zanjirdagi tokni boshqarib qiyoslanayotgan asbob ko‘rsatkichini yana xuddi 
o‘sha raqamli belgiga o‘rnatiladi, bundan so‘ng quvvatni xaqiqiy qiymati 
o‘lchanadi. O‘lingan o‘lchov natidalarining ayirmasi qiyoslanayotgan asbobning 
ruxsat etilgan asosiy xatoligidan oshmasligi kerak. Xuddi shu tartibda 
kuchlanish 20 % ga kamaytirilganda o‘lchov natijalari tekshiriladi. 
Olib yuriladigan vattmetrlar va varmetrlar ko‘rsatkichlariga quvvat koefsientini 
o‘zgarishini tekshirish uchun asbobga yuklangan nominal kuchlanish, chastota 
va asbob ko‘rsatkichini o‘zgarmas xolatidagi qiymatlarni ikki marotaba o‘lchash 
kerak: birinchi marta quvvat koefsientini kichik qiymatida va ikkinchi marta 
qiymatning yarmida. Natijalar ayirmasi qiyoslanayotgan asbobning ruxsat 
etilgan asosiy xatoligidan ortib ketmasligi kerak. 
Qolgan xollarda vattmetr va varmetrlarni qiyoslash ampermetr va voltmetrlarni 
qiyoslashdan far qilmaydi. 
Qiyoslanayotgan asbob 
turi 
sxema 
Bir fazali vattmetr 
3.5 a 
3.5 b 
P=P
o 
P=P
o
k
1
k
u 
Uch fazali 2 elementli 
vattmetr 
3.5 v 
3.5d 
P=P
o1
+P
o2 
P=2P
o 
Uch fazali 3 elementli 
vattmetr 
3.5 g 
3.5 e 
P=P
o1
+P
o2
+P
o3 
P=3P
o
Uch fazali 3 elementli 
varmetr 
3.6 b 
P=√3(P
o1
+P
o2
) 
Uch fazali 3 elementli 
varmetr 
3.6 a 
P=1/√3(P
o1
+P
o2
+P
o3
) 
Namuna vattmetrlarni ulash sxemasiga binoan quvvatni xaqiqiy qiymatini 
aniqlash uchun formulalar 3.3 – jadvalda keltirilgan, bu erda P
o
, P
o1
, P
o2
, P
o3
,– 
o‘lchov transformatorlarining transformatsiya koefsientini xisobga olgan 
xolatdagi namuna vattmetrlari (vattlarda) xaqiqiy ko‘rsatkich qiymatlari.