Odlar yurdu universiteti f.ü. f d. Sevinc Səlim qızı Məmmədzadə

Özünü yoxlamaq üçün suallar və tapşırıqlar:

1. 
   Əsas dil ailələri hansılardır?
   
2. 
   Dillərin genealoji təsnifatı nə deməkdir?
   
3. 
   Flektiv dillər hansılardır?
   
4. 
   Qohum dillər dedikdə nə başa düşürsüz?
   

MÖVZU 17
DİLÇİLİYİN METODLARI

Ümumi elmi metodlar: İnsanın idrak fəaliyyətinin ən yüksək forması obyektiv reallığın elmi tədqiqidir. Elmi bilik məqsədyönlülüyü, sistemli şəkildə vasitə və üsullardan istifadəsi ilə seçilir. Elmi biliklər cisimlərin mühüm xassələrini üzə çıxarır və bu xassələr, bir qayda olaraq, birbaşa müşahidə zamanı verilmir. Buna görə də, bəşəriyyət obyektin gizli spesifikliyini müəyyən etməyə kömək edən tədqiqat üsullarını toplayır. Beləliklə, elmi tədqiqat metodları formalaşır. Metod - bir obyekti tanıma yolu və üsulu, obyektin xassələri, aspekti və məqsədi haqqında bir tədqiqatdır. Dilçilikdə bu kimi metodlar mövcuddur: ümumi metod - nəzəri münasibətlərin ümumiləşdirilmiş məcmusu, müəyyən dilçilik nəzəriyyəsi və metodologiyası ilə bağlı dil tədqiqatı metodudur. Fərdi metod - fərdi texnikalar, əməliyyatlar - müəyyən bir aspektin tədqiqinin texniki vasitələri ilə aparılan metoddur.
Hər bir metod reallıqların xüsusiyyətlərinə əsaslanan obyekt və hadisələrin biliyinə söykənir, lakin buna baxmayaraq, bu, subyektivliyin ən vacib kateqoriyalarından biri olan psixi formalaşmadır.
Ümumi elmi metodlara müşahidə, təcrübə, induksiya, deduksiya, analiz, sintez, modelləşdirmə və şərh daxildir. Müşahidə təbii şəraitdə öyrənilən obyektlərin hissiyyatla qavranılması əsasında aparılır. Müşahidə hadisələrin yalnız xarici tərəfinə aiddir, onun nəticələri təsadüfi ola bilər və kifayət qədər etibarlı deyil.
Təcrübə tədqiqatçının tədqiq olunan obyektə qəsdən və ciddi nəzarət edilən təsirləri prosesində müşahidələri təkrar-təkrar aparmağa imkan verir. İnduksiya və deduksiya idrakın intellektual üsullarıdır. İnduksiya fərdi şəxsi müşahidələrin nəticələrinin ümumiləşdirilməsidir. Təcrübə nəticəsində əldə edilən məlumatlar sistemləşdirilir və müəyyən empirik qanun çıxarılır. Çıxarma ya xüsusi müşahidələrin ilkin nəticələrinin ümumiləşdirilməsi ilə irəli sürülən və ya əldə edilən mövqeyə əsaslanır.
Deduksiya həssas təcrübənin, birbaşa müşahidənin məhdud imkanlarını dəf etməyə imkan verir. İnduksiya və deduksiya bir-biri ilə əlaqəli və bir- birindən asılıdır.
Təhlil zehni və ya eksperimentdə aparılan obyektin onun tərkib hissələrinə bölünməsi və ya obyektin xassələrinin ayrıca öyrənilməsi üçün seçilməsi deməkdir. Sintez obyektin tərkib hissələrinin və onun xassələrinin zehni və ya təcrübi birləşməsi və bütövlükdə onun öyrənilməsidir. Analiz və sintez bir-birinə sıx bağlıdır, bir-birini şərtləndirir.