Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA

Linqvistik tipologiya
9
Dil tipologiyasına görə isə bütün dillərin, dil ailələrinin 
və qruplarının öz daxili quruluşunda fərqlənmələr mövcuddur. 
Deməli, genealogiyada və tipologiyada ayırıcılıq əsas əlamət 
kimi qəbul edilir. Dil faktlarında aşkar edilən müştərəkliklər isə, 
əksinə, dillərarası yaxınlıqların mövcudluğunu sübuta yetirmək 
üçün əsaslar verir. Bəs necə olmuşdur? Dillər ayrı-ayrımı ya-
ranmışdır? Dil ailələri bir kökdənmi törənmişdir? Tədqiqatçıları 
heyrətə gətirən və onları daha çox təəcübləndirən bu kimi prob-
lemlər bir-biri ilə uyğun gəlməyən müxtəlif-müxtəlif baxışların 
ortaya çıxmasına səbəb olmuşdur. Dillərin mənşəyi ilə əlaqədar 
yaranan nəzəriyyələrin başlıcaları aşağıdakılardan ibarətdir:
Təbiət nəzəriyyəsi
Təbiət nəzəriyyəsinin yaranmasının bazası insanın təbiətlə 
bağlı olması barədəki düşüncələrlə əlaqədardır.
Təbiət nəzəriyyəsinə görə ətraf aləmdə mövcud olan bütün 
varlıqlar təbiətin məhsuludur və onun bir tərkib hissəsidir. İn-
san da təbiətin bir üzvü hesab edildiyindən dilin yaranmasında 
təbiətin rolunun aparıcı olduğu barədə fikirlər irəli sürülmüş-
dür. Bu fikirlərin istinadgah nöqtəsi təbiətin Allah tərəfindən 
yaradılması barəsindəki ilahiyyat kitablarında verilən hökmlər 
olmuşdur. Təbiət nəzəriyyəsinin banisi qədim Yunan filosofu 
Platondur (eradan əvvəl 427-347). Qədim dünyanın müdrik-
lərindən olan Platona görə təbiət Allah tərəfindən yaradılmış-
sa təbiətin ayrılmaz bir üzvü kimi insanı da Allah yaratmışdır. 
Bu mənada Platon dilin yaranmasını da təbiətlə bağlı bir hadisə 
kimi təsəvvür edirdi. Platona görə söz əşya və hadisələrin in-
san tərəfindən instinktiv olaraq qavranılması nəticəsində yaran-
mışdır. Dilin cəmiyyətdəki rolu məsələsinə gəlincə Platon onu 
insanların fərdi ideyasının məhsulu hesab edirdi. Dilin təbiətlə 
bağlı olması barəsində Platonun təsəvvürü real həqiqəti əks et-

---