Moswavlis biblioTeka j e m a L k I k n a z e



Yüklə 4,69 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/7
tarix14.01.2017
ölçüsü4,69 Mb.
#5409
1   2   3   4   5   6   7

(2)

roca n = 1, 2, 3, 4, ... 40, igi iZleva martiv

ricxvebs (ramdenime Sen TviTon Seamowme). ma-

gram roca n = 41-s _ ara. Seamowme damoukide-

blad.

aseve formula:



ϕϕϕϕϕ (n) = n

2

79n + 1601

(3)

roca n = 1, 2, 3, 4, ...79, iZleva martiv ricx-

vebs, xolo roca n = 80 _ ara. SegiZlia Seamow-

mo.


dReisaTvis cnobili yvelaze didi martivi

ricxvia:


2

86243

 _ 1.

am ricxvSi 25962 cifria!

Tanamedrove kompiuteriTac ki didi mar-

tivi ricxvebis gamoTvla Znelia da moiTxovs

did dros.

2

86243

_1 es martivi ricxvi rom vipovoT 2-

iani Tavis Tavze 86 243-jer unda gavamravloT

da Sedegs 1 gamovakloT. es Zalian didi ricx-

via!

marTlac warmoidgine, rom wertilma pirv-



el dRes gaiara 2 mm da yovel momdevno dRes

mis mier gavlili manZili orkecdeba. ra man-

Zils gaivlis is:

a) 5 dReSi?



2

5

=2

×2×2×2×2=32 mm

b) erT TveSi?

(2



30  

mm)


g) or TveSi?

(2



60 

 mm)


d) erT weliwadSi?

(2



365 

 mm)


2 mm

1 dReSi


2 dReSi

3 dReSi


4 dReSi

5 dReSi


(viciT mzidan dedamiwamde manZili daax-

loebiT 150 000 000 km-ia).

dReisaTvis cnobili yvelaze didi martivi

ricxvis sidide rom vipovoT, es igivea vupasu-

xoT kiTxvas: ra manZili eqneba gavlili ganx-

ilul wertils 86 243 dReRamis Semdeg?

sainteresoa, rom 86 243 dReRame ufro

metia vidre 236 weliwadi da ganxiluli

wertili gava CvenTvis cnobili samyaros

sazRvrebs gareT gacilebiT adre, vidre saZie-

bel manZils gaivlides!

cota ram istoriidan:  1742 wels peter-



 31

ricxvebis idumali samyaro

burgis mecnierebaTa akademiis wevrma x. gold-

baxma imave akademiis wevrs eilers miswera

werili, sadac Camoayaliba erTi saintereso

hipoTeza:

nebismieri

  5

-ze meti naturaluri

ricxvi warmoadgens sami martivi ricx-

vis jams

.

eilerma upasuxa, rom mas ar SeuZlia am



hipoTezis damtkiceba, magram SeuZlia sxva

hipoTezis Camoyalibeba, romelic dakavSirebu-

lia pirvelTan:

yoveli


  2

-ze meti luwi naturaluri

ricxvi warmoadgens ori martivi ricx-

vis jams.

200 wlis ganmavlobaSi mravali qveynis cno-

bili maTematikosebi cdilobdnen goldbax-eil-

eris hipoTezebis damtkicebas, magram uSede-

god. amave dros XX saukunis dasawyisSi am

Tvisebis Semowmebam 9 000 000-mde aCvena, rom

goldbaxis hipoTeza sworia. 1931 wels axal-

gazrda rusma maTematikosma lev Snirelmanma

mniSvnelovan warmatebas miaRwia am problemis

gadawyvetaSi da bolos 1937 w. akademikosma i.

m. vinogradovma TiTqmis bolomdis amoxsna es

problema, magram sruli damtkiceba jer aravis

mouxdenia!

Semdegi problema, romelic goldbaxis prob-

lemaze gacilebiT sainteresoa, Tavis gadawyve-

tas jerjerobiT mcirediTac ver miuaxlovda.

SemCneuli iyo, rom martivi ricxvebi araiS-

viaTad gvxvdebian P da P+2 wyvilebis saxiT

(aris erTi gamonaklisi 2 da 3):  (3, 5);   (5, 7);



(11, 13); da a.S. aseT martiv ricxvebs tyupebi

hqvia. ai, sakmaod didi tyupi ricxvebis wyvili:



(1000000009649, 1000000009651).

gamoTqmuli iyo da sarwmunod iTvleba hipoTe-

za: 

tyupi ricxvebis simravle usasru-



l o a .

magram dRemde ar aris miRweuli araviTari

warmateba am hipoTezis damtkicebaSi.

1

 

L   


daakvirdi piTagoras cxrilSi gamoyofil kuTxeebs. daamtkice, rom am kuTxeebSi

moTavsebuli ricxvebis jami qmnian kubebis mimdevrobebs:     1



3

, 2

3

, 3

3

, 4

3

, 5

3

, ...

2

 

L   


ras udris 25-e kuTxeSi moTavsebuli ricxvebis jami?

1

 

cxadia  1+2+3+4+5+6+7+8

×9=100.

 qvemoT moyvanil magaliTebSi tolobis marcxena mxares Camoweril ricxvebs Soris Casvi

saWiro maTematikuri moqmedebis niSnebi. ise rom tolobebi WeSmariti gaxdes:

 1  2  3  4  5  6  7  8  9 = 100,

1  2  3  4  5  6  7  8  9 = 100,      1  2  3  4  5  6  7  8  9 = 100.

2

 

100;   97;   81;   68;   58;   43;   32;  21;   ?

 romeli ricxvi modis Semdeg?



3

 

L  


aRmoaCine romeli wesis mixedviTaa mimdevrobis wevrebi SerCeuli:

a) 11, 31, 41, 61, 71, 101, 131, ...

b) 13, 23, 43, 53, ...

4

 

 Seamowme goldbaxisa da eileris hipoTezebi ramdenime ricxvisaTvis.



5

 

 aba, scade da gaarkvie ramdeni tyupi ricxvia pirvel aseulSi?



6

 

L

 ipove yvela martivi ricxvi, romelic erTdroulad aris ori martivi ricxvis jami da



sxvaoba.

7

 

  ipove yvela martivi ricxvi, romelic miiReba gamosaxulebiT:



2

1

(- 1)(+ 2),  sadac n naturaluri ricxvia.

8

 

 daamtkice, rom namravli  1



.2.3.4.5. ... .19   

(mokled iwereba 19! da ikiTxeba 

`19-is

faqtoriali

~) iyofa 820 125-ze.

Tavsatexi



32

ricxvebis idumali samyaro

nikomax geraski (Zv. w. I s.) piTagoreli,

cnobili berZeni filosofosi da maTematikosi

werda: 

`srulyofili ricxvebi lamazia, magram



lamazi nivTebi iSviaTia da araa bevri, uSno ki

gvxvdeba mravlad. uamravia TiTqmis yvela ricxvi,

maSin roca srulyofili ricxvebi cotaa

~.

Zvelma berZnebma icodnen mxolod ori



srulyofili ricxvi: 6 da 28. ra aqvT maT

saerTo da riT gamoirCevian sxva ricxvebisagan?

aba, ipove maTi gamyofebi da Semdeg Sekribe

isini. miiReb igive ricxvebs:     6=1+2+3,



     28=1+2+4+7+14.

maSasadame, TiToeuli maTgani udris Tavisi

sakuTari gamyofebis jams. aseTi Tvisebis mqone

ricxvebs srulyofils uwodeben.

evklidemde (Zv. w. III s.) mxolod es ori

srulyofili ricxvi iyo cnobili. evklidem

moifiqra formula:

2

P_1

(2

P

_

1),

sadac  2



P

_

1 martivi ricxvia. am formulis

gamoyenebiT man kidev ori srulyofili ricxvi

aRmoaCina:

2

2

_

1

(2

2

_1) = 6;

2

3

_

1

(2

3

_1) = 28;

2

5

_

1

(2

5

_1)=2

4

(2

5

_1) = 16×31= 496;

2

7

_

1

(2

7

_1)=2

6

(2

7

_1) = 64 ×127 = 8128.

mexuTe srulyifili ricxvia: 33 550 336,

meeqvse _

8 589 869 056;

meSvide _



137 438 691 328;

merve _ 2 305 843 008 139 952 128.

mecxre srulyofili ricxvi gamoTvlili iyo

mxolod 1883 wels rusi soflis mRvdlis i.

v. perkuSinis mier. am ricxvSi aris 37 cifri.

2 305 843 009 213 693 951

×2



60

, sadac


(misi Sroma gmirobis tol-

fasi iyo).

cxadia aseTi ricxvebis xeliT angariSi Zalze

Znelia (TiTqmis SeuZlebelia).

meoce saukunis dasawyisSi gamoiyenes meqanikuri

saTvleli manqanebi da 1911 wels aRmoaCines

meaTe srulyofili ricxvi:

618 970 019 643 690 137 449 562 111

×2



88

,

sadac  


am ricxvSi aris 54 cifri.

1914 wels aRmoaCines meTerTmete (65

cifriani) srulyofili ricxvi:

162 259 276 829 213 363 391 578 010 288 127

×2



106

da meTormete (77 cifriani)



2

126

(2

127

_1)

srulyofili ricxvi.

SemdegSi gamoigones eleqtronuli saTvleli

manqanebi da 1952 wlis 30 ianvars amerikelma

maTematikosma robinsonma, kaliforniis univer-

sitetSi gamoiyena eleqtronuli saangariSo

manqana 2

P

_1

 ricxvis simartivis Sesamowmeblad.

man Tavdapirvelad gadawyvita 2

257

_1

 ricxvis


simartivis Semowmeba da miiwvia lemeri, romelmac

20 wlis win TiTqmis erTi weli moandoma amis

angariSs. lemerma miiRo didi siamovneba, rodesac

dainaxa, rom manqanam miiRo igive Sedegi 18

wamSi. imisaTvis, rom mieRoT Semdegi srulyofili

ricxvi, manqanam daiwyo axali martivi ricxvebis

Zebna. man or saaTSi 42 ricxvi Seamowma,

romelTa Soris yvelaze mcires hqonda 80-is

toli cifrTa ricxvi! yvela es ricxvi aRmoCnda

Sedgenili. axali (mecamete) srulyofili ricxvi

manqanam aRmoaCina 1952 wlis 30 ianvars saRamos:

2

520

(2

521

_1),

(P = 521).

am ricxvSi 314 cifria.

imave dRis SuaRamisas manqanam aRmoaCina

meToTxmete srulyofili ricxvi. Seamowma kidev



13 evklidiseuli ricxvi, da man miagno martiv

ricxvs 2



607

_1

, romelsac aqvs 183 cifri (aTobiT

sistemaSi). es srulyofili ricxvia:

2

606

(2

607

_1),

(P = 607).

meToTxmete srulyofil ricxvs aqvs 366

cifri.

1957 wlis seqtemberSi Svedi maTematikosis



g. rizelis mier napovni iqna meTvrmete

srulyofili ricxvi. eleqtronul-saangariSo

manqanis gamoyenebiT man xuT naxevar saaTSi

daadgina  2



3217

_1

 ricxvis martivoba da miiRo

meTvramete srulyofili ricxvi:

2

3216

(2

3217

_1),

(P = 3217).

masSi daaxloebiT 2000 cifria.

Semdegi srulyofili ricxvebis Zebna moiTxovs

ufro meti da meti moculobis angariSs.

saangariSo teqnika TandaTanobiT srulyofili

xdeba da 1962 w. moZebnili iqna ori axali

srulyofili ricxvi, 1965 wels kidev sami. am

ricxvebs evklidis formulaSi Seesabameba



P = 4253, 4423, 9689, 9941 da 11213.

srulyofil ricxvSi 2



11212

(2

11213

_1)

 aris 3376

s

s

s



s

srulyofili r

rulyofili r

rulyofili r

rulyofili r

rulyofili ricxvebi.

icxvebi.

icxvebi.


icxvebi.

icxvebi.


angar

angar


angar

angar


angariSi da saangar

iSi da saangar

iSi da saangar

iSi da saangar

iSi da saangariSoebi

iSoebi


iSoebi

iSoebi


iSoebi

 33

ricxvebis idumali samyaro

cifri!

udidesi maTematikosi edmund landau aR-



n i S n a v s :  

`... dRemdis ori problemaa

gadauWreli: usasruloa Tu ara luwi

srulyofil ricxvTa simravle? _ ar

v i c i .   _   a r s e b o b s   T u   a r a   k e n t i

s r u l y o f i l   r i c x v T a   u s a s r u l o

s i m r a v l e ?   _   m e   i s i c   k i   a r   v i c i

arsebobs Tu ara erTi mainc aseTi~.

cxadia iseTi damxmaris saSualebiT, rogoricaa

saangariSo manqanebi adamianma SeZlo aseTi

veberTela srulyofili ricxvebis dadgena.

dReisaTvis cnobilia 30-ze meti srulyofili

ricxvi romelTa Soris udidess Seesabameba:

P = 216 091.

srulyofili ricxvebis Zebnis istoria,

TvalnaTliv gviCvenebs, Tu rogor zrdis saan-

gariSo manqanebi adamianis SesaZleblobebs.

maTematikosebi yovelTvis ocnebobdnen iseT

daxmarebaze, romelic gaamartivebda maT Sromas

xangrZlivi da damRleli gamoTvlebisagan.

erT-erTi gamomTvleli mowyobiloba iyo

abaki. es saangariSo CarCo dResac gamoiyeneba

zogierT qveyanaSi.

logariTmuli cxrilebi XVII saukunis

dasawyisSi daamuSava jon neperma da aadvilebda

gamoTvlebs TiTqmis 4 saukunis ganmavlobaSi.

msoflioSi pirveli saTvlel-saangariSo

mowyobiloba (manqana) aago 19 wlis blez

paskalma 1642 wels (sur. 1).

dRes TiToeul Tqvengans aqvs saSualeba

gamoiyenos miniaturuli saangariSo manqana-

mikrokalkulatori (sur. 2), romelic saSualebas

iZleva gamoTvlebi Catardes swrafad. igi

namdvilad iqca maTematikosebis (da ara marto

maTTvis) megobrad da mxsnelad.

mikrokalkulatorze, Tu daakvirdebi ric-

xvebis klaviSebis gan-

lagebas Zalian advilad

aRmoaCen saintereso

ricxviT kanonzomiere-

bebs: romeliRaca ric-

xvebis sxvaoba yovel-

Tvis  111-is an 333-is

tolia. aba, moZebne,

romelia es ricxvebi?

a g r e T v e   r o m e -

liRaca orniSna ric-

xvebis sxvaoba yovel-

Tvis 27, 198 an 594-is

tolia. zogierTi jami

yovelTvis iyofa 11-ze.

maTi moZebna ar gagi-

Wirdeba, Tu gulmod-

gined daakvirdebi da

sxvadasxva variants Sea-

mowmeb.

klaviSebze kidev sxva saintereso kanon-



zomierebebis aRmoCenac SeiZleba! ivarjiSe da

aRmoaCine! magaliTad:

3+7=10

1+5+9=15


1+9=10

3+5+7=15


2+8=10

2+5+8=15


4+6=10

4+5+6=15


1

 

  dawere kent ricxvTa sasruli mimdevroba 1-dan 999-mde.



a) ras udris am ricxvebis jami?

b) Seadgine analogiuri amocana luwi ricxvebisa da naturaluri ricxvebis

SemTxvevaSi.

2

 

  moZebne da gamoiyene yvelaze martivi angariSis wesi Semdegi magaliTebisaTvis:



a)      9 9 _ 9 7 + 9 5 _ 9 3 + 9 1 _ 8 9 + . . . + 7 _ 5 + 3 _ 1 .

b)   


1

1

1



1

1

1



1

1

1 .



1 2

2 3


3 4

4 5


5 6

6 7


7 8

8 9


9 10

+

+



+

+

+



+

+

+









3

 

L



  a)   swrafad ipove 1

. 2.3.4.5 .6+1

 ricxvis 5-ze gayofisas miRebuli ganayofi da

naSTi.


  b)  ipove zepirad  1000000–(1000000–{1000000–[1000000-(1000000-999999]}).

4

 

  frangma maTematikosma sofi Jermenma (1776-1831), roca moswavle iyo, daamtkica, rom



K

4

+ 4, sadac K erTze meti nebismieri mTeli ricxvia, aris Sedgenili. Sen daamtkiceb?



sur. 1

sur. 2


3. j. kiknaZe

198:9=22.

594:9=66.


34

ricxvebis idumali samyaro

cnobili Sveicarieli maTematikosebis,

bernulebis ojaxis warmomadgenelma iohan III

bernulma 1773 wels berlinis akademiis SromebSi

gamoaqveyna cxrili, sadac mocemuli iyo n

raodenobis erTianebiT dawerili ricxvebis

martivi gamyofebi:

miuxedavad imisa, rom man ver SeZlo am saxis

zogierTi ricxvebis martivi gamyofebis moZebna



(n=11, 17, 29), xolo sami ricxvis (n=20, 25, 27)

gamyofebi ar iyo dayvanili martiv gamyofebamde,

miuxedavad mis mier daSvebuli Secdomebisa (n=22,

24, 26) Cven dRes SegviZlia pativi vceT mis

gigantur Sromas am didi ricxvebis martivi

gamyofebis moZebnisaTvis. cxrilSi bernulim

varskvlaviT aRniSna misTvis saeWvo SemTxvevebi.

am cxrilis gamoqveynebidan TiTqmis 200 wlis

Semdeg,  1964 wels niu-iorkSi a. beilerma

gamoaqveyna wigni 

`saxaliso ricxvTa Teoria~

sadac am ricxvebs miuZRvna mTeli Tavi

saxelwodebiT 

`111 ... 1111~, da Semoitana

maTTvis termini 

`repiunitebi~  (`repunit~,

Semokleba inglisuri sityvebisa repeated unit _

gameorebuli erTiani). es termini qarTul

cnobarebSi jerjerobiT aRniSnuli ar aris.

aTobiT sistemaSi repiunitebs aRniSnaven R-iT.

mag. R



1

= 1, R

2

= 11 da a.S.

maTematikosebi muSaoben am cxrilis gafar-

Toebaze da 1975 wlisaTvis cxrilSi n-ma miaRwia

3000 (s. eits), magram masSi sakmao raodenobis

uzustobebia (amJamad am uzustobebis nawili

likvidirebulia da yvela = 162 ricxvisaTvis

moZebnilia martivi gamyofebi).

`111 ... 1111~ _ repiunitebi

gansakuTrebul interess iwvevs martivi

repiunitebi. ukve damtkicebulia, rom R



1

, R

19

(1918  w.),  R



23

 (1929 w.),  R



317

 (1978 w.)  da  R



1037

(1985 w.) martivi ricxvebia. e.i. repiunitebis

ojaxidan jer-jerobiT cnobilia mxolod xuTi

martivi ricxvi.

aRmoCenilia repiunitebis mravali saintereso

Tviseba, albaT bevri jer kidev ucnobia.

namravli R

i

×××××R



j

 (-i, -Ji indeqsebia _ natu-

raluri ricxvebia), rodesac 

j

i



9

, war-


moadgens palindromul ricxvs (12...  j ... 21

saxisas). ricxvi palindromi ewodeba naturalur

ricxvs, romlis Canaweri emTxveva misi sarkuli

anareklis Canawers. magaliTebi:



11111

×××××111 = 1233321,



111

2

= 12321.

Tu 


9

>

≥ j



i

, maSin R



i

×××××R



j

 namravli ar aris

palindromi.


 35

ricxvebis idumali samyaro



1

 

romeli ricxvebiT SeiZleba Sec-



valo asoebi, rom cxra Sesak-

rebTa jami gaxdes repiuniti?



3

 

  romeli ori repiunitis namravlia ricxvi      123455554321?



4

 

 avtomobilebis gayidvis Semdeg firmis Semosavali gaxda 1111111 dolari. ramdeni avtomo-



bili gauyidia firmas, Tu TiToeulis fasi erTnairi iyo?

5

 

 cxadia:       121 = 11



×××××11,

11211 = 111

×××××101,



   1112111 = 1111

×××××1001.

e.i. palindromebi 121,   11211,   1112111 ar arian martivi ricxvebi. daamtkice, rom

erTeuli


erTeuli

n

n

11

...

1

2

1

...

11

 repiuniti nebismieri n-isaTvis ar aris martivi ricxvi.



6

 

 SegiZlia oTxi 2-ianiT da Svidi 5-ianiT miiRo repiunitebi?



7

 

 Tu 12 345 679 gaamravleb 9-ze, miiReb repiunits (Seamowme). romel ricxvze unda gaamrav-



lo mocemuli ricxvi, rom miiRo a) mxolod xuTianebiT da b) mxolod cxrianebiT dawe-

rili ricxvebi.



8

 

  dawere formula, romliTac miiReb repiunitebs.



`

`

`



`

`

`



`

`

`



`

`

`



`

`

`



`

+

2

 

  romeli ricxvebiT Secvlidi asoebs?



R R R R R R R

R R R R R R R

×××××


REPUNITINUPER

РŠϠܠޠ͠ȠÒ



36

ricxvebis idumali samyaro

`zepiri angariSi~

 _ cnobili rusi mxatvris bogdanov-belinskis farTod cnobili

namuSevrebidan erT-erTia, romelic moskovis tretiakovis galereaSi inaxeba. mxatvarma daxata

Tavisi skolis erTi gakveTili da maswavleblis rolSi warmoadgina cnobili pedagogi s. a. raCinski.

kargad daakvirdi suraTs. masze Sen aRmoaCen Zveli saxalxo skolis moswavleebis cxovrebas

maTematikis gakveTilze. dainaxav maT sxvadasxva saxes, xasiaTs, maZiebel gonebas, sazrianobas da

niWierebas. mxatvari gadmoscems maT gatacebas skoliT da amasTan erTad maswavleblis unars

daainteresos bavSvebi ... magaliTi, romlis amoxsniTac isini gatacebuli arian dafaze weria. ai

isic:

Sen mas zepirad amoxsni?



Yüklə 4,69 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin