Microsoft Word qurani-kerim-de-qida-kinci-n-r-2015. doc
Yüklə 16,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Göydən sizin üçün yağmur endirən Odur. Ondan (o sudan) siz də, içində (heyvanlarınızı) otar- dığınız ağaclar (və otlar) da içər (ağaclar və otlar da onun vasitəsilə bitər) ». (Allah) onunla (o su ilə) sizin üçün əkin (taxıl, bitki), zeytun, xurma, üzüm və bütün (başqa) meyvələrdən yetişdirir. Düşünüb- daşınanlar üçün bunda (Allahın vəhdaniyyətini sübut edən) dəlillər vardır!” (Ən-Nəhl, 16/10-11). Zeytun yağı haqqında Gündəlik qida rasionunda yağların xüsusi çəkisi ümumi enerji dəyərinin 30%-ə qədərini təşkil etməlidir. Qida institutları tərəfindən elmi cəhətdən işlənib tövsiyə olunmuş normaya əsasən orta yaşlı insan gündə 80-100 qr yağ istehlak etməlidir. O cümlədən kərə yağı 20 qr, bitki yağı 25 qr, heyvanat yağı 20 qr, marqarin və mətbəx yağları 30 qr təşkil etməlidir. Istehlak olunan yağın tərkibində 2-6 qr polidoymamış yağ turşuları, 5 qr fosfolipidlər və 0,3- 0,6 qr xolesterin olmalıdır. Yaşlıların daha çox bitki yağlarından istifadə etmələri məsləhətdir. nsanlar qədimdən ən çox heyvanat mənşəli yağlardan (qoyunun quyruq yağı) daha çox istifadə etmişlər. Lakin tarixdə zeytun yağından istifadə olunmasına dair çoxlu sayda məlumatlar vardır. Zeytun yağından qida məqsədləri üçün istifadə olunması
167
haqda “Qurani-Kərim”də buyurulan bir neçə ayələrdə və Peyğəmbərimizin (s.ə.v.) hədislərində oxuyuruq. “(Sizin üçün həmçinin mənşə etibarilə) Sina dağından çıxan bir ağac da (yaratdıq ki), o, yeyənlər üçün zeytun və (çörəyin üstünə yaxılan, xörəyə qatılan) yağ bitirər.” (əl-Muminun, 23/20). Zeytun yağının insan orqanizmi üçün əhəmiyyətini vurğulayan Peyğəmbərimiz (s.ə.v.) də bu xüsusda
buyurmuşdur. Heyvani yağlardan fərqli olaraq zeytun yağı nəinki qan-damar xəstəliklərinə səbəb olmur, hətta heyvani yağlarla qəbul olunmuş xolesterinin orqanizmdən xaric olmasına fizioloji cəhətdən səbəb olur. Zeytun yağının tərkibində faizlə doymuş yağ turşularından palmitin-12,9; stearin-2,5 və araxin-0,35; monodoymamış yağ turşularından olein-64,9 və palmitolein-1,5; polidoymamış yağ turşularından linol- 12,0; linolen-0,1 vardır. Zeytun yağında E, A, D vitaminləri və insan orqanizmi üçün faydalı olan digər bioloji fəal maddələr də vardır. Məhz buna görə zeytun yağı həyatın bütün dövrlərində sağlamlığa müsbət təsir göstərir. Zeytun yağı ürək və qan-damar xəstəliklərinə səbəb olan xolesterini azaldaraq damarlarda tıxanma- ların qarşısını alır. Zeytun yağının üstün cəhəti ondan ibarətdir ki, digər bitki yağlarından fərqli olaraq yalnız orqanizm üçün zərərli olan aşağı sıxlıqlı xolesterinin miqdarını azaldır, lakin insan orqanizmi üçün lazım olan yüksək sıxlıqlı xolesterinə toxunmur. Mədə tur- ş uluğunu azaldaraq qastritə və mədə yarasına qarşı qo- ruyucu rol oynayır, öd kisəsi daşının əriməsinə xömək 168
edir, tərkibi antioksidləşdiricilərlə zəngin olduğundan uşaqlarda və yaşlılarda beyin və sinir sisteminin inki- ş afı və yeniləşməsində mühüm rol oynayır, orqanizm- də 99-100% mənimsənilir. Zeytun yağından soyuq qəl- yanaltıların və qızartmaların hazırlanmasında istifadə olunması sağlamlıq üçün əhəmiyyətlidir. Eyni za- manda zeytun yağından unlu şirniyyat məmulatının (keks, yağlı biskvit, peçenye və digər məhsulların) hazırlanmasında istifadə olunması məsləhət görülür. Çünki bu yağ məmulata xüsusi ləzzət verməklə yanaşı onun qurumasının qarşısını alır. Zeytun yağı həzm, qaraciyər və öd kisəsinin pozğunluğu olan insanlara yaxşı təsir göstərir. Belə xəstələrə səhər acqarnına bir qaşıq zeytun yağı içmək məsləhət görülür. Zeytun yağından aterosklerozun profilaktikasında və onun mürəkkəb formalarının qarşısının alınmasında istifadə etmək olar. Zeytun yağı dərinin qoruma funksiyasını gücləndirir, tonusu artırır, qocalmanı ləngidir və orqanizmdə kalsiumun daha yaxşı mənimsənilməsini təmin etməklə sümük toxumasının artımına və möhkəmlənməsinə kömək edir. Son illər “Bakı Yağ zavodu”-nda “Zeytun bağları” və “Final” ticarət nişanı ilə zeytun yağı istehsal olunur. Gigiyenik normalara ə məl
olunaraq qabaqcıl texnologiyanın tətbiqi ilə istehsal olunan zeytun yağı 250, 500 və 750 qram kütlədə 4 qranlı şüşələrdə Riviera tipli zeytun yağı kimi istehlakçılara təqdim olunur.
Qeyd etmək lazımdır ki, zeytun yağları 3 qrupda satışa çıxarılır. Təbii zeytun yagı, Rafinə zeytun yağı və Riviera zeytun yagı. Təbii zeytun yağının canlı və kəskin qoxusunu bəyənməyənlər Riviera zeytun ya- 169
ğ ından istifadə edə bilərlər. Riviera zeytun yağı almaq üçün Rafinə zeytun yağı təbii zeytun yağı ilə qarış- dırılır. Respublikada istehsal olunan zeytun yağı tələ- batı ödəmədiyindən bir çox xarici ölkələrdən də zeytun yağı gətirilib istehlakçılara satılır. Zeytun yağının is- tehsalı müxtəlif proseslərlə başa çatdırıldığından, son məhsulun keyfiyyəti də müxtəlif olur. Xaricdə əsasən Virgen, Riviera və Pomos tipli zeytun yağı istehsal olunur. Respublikamıza əsasən zeytun yağının istehsalı ilə məşğul olan 3-cü ölkələrdən aşağı keyfiyyətli zeytun yağı daxil olur. Bunların əsasını nisbətən aşağı keyfiyyətli olan Pomos zeytun yağı təşkil edir. Lakin alıcılar zeytun yağı alarkən etiketdə olan Pomos sözünə fikir vermirlər və xaricdən alınan yağlara daha çox meyl göstərirlər. Bu yağların qiymətlərində çox fərq olmur, lakin keyfiyyətcə Riviera tipli satışa verilən zeytun yağı bütün göstəricilərinə görə Pomos zeytun yağından üstündür. Əvvəla Riviera zeytun yağı təbii və rafinə zeytun yağının qarışığıdır və ona görə də standartın bütün tələblərinə uyğundur. Lakin Pomos zeytun yağı əsas istehsal prosesi başa çatdıqdan sonra yerdə qalan jmıxdan və zeytun məhsulları istehsalının qalıqlarından hazırlanır və keyfiyyətcə Rivieradan aşağıdır. “Bakı Yağ zavodu”-nda istehsal olunan “Final” ticarət nişanı və Riviera tipli zeytun yağının rəngi açıq yaşılımtıl çalarlı sarıdır, şəffaf və parlaqdır, dadı təmiz və neytraldır, mikrobioloji və zərərsizlik göstəriciləri Tibbi Bioloji Təlimata uyğundur. Nəmlik və uçucu maddələrin miqdarı- 0-dır (standartda 0,2%-dən çox olmaması göstərilir); xalis yağın miqdarı-100%-dir; sərbəst yağ turşularının miqdarı-0,29%-dir (standart
170
göstərici əla sort üçün 0,75%-dir); peroksid ədədi-2,8- dir (standartına görə 15-dən çox olmaz). Xolesterin- sizdir. Zeytun yağının tərkibində 72 mq/100 qram E vitamini (tokoferol) vardır ki, bunun da 90%-ni daha fəal olan α -tokoferol təşkil edir. 100 qram zeytun yağı 899 kkal enerji verir.
Rəsuli-Əkrəm (s.ə.v.) buyurub: “Sizə tövsiyə edi- rəm zeytun yağını. O, ödü açar, bəlğəmi aparar, əsəbi bərkidər, yorğunluğu aparar, xasiyyəti yaxşılaşdırar, nəfəsə xoş ətir verər, qəm-qüssəni aparar”. Rəsuli-Əkrəm (s.ə.v.) Əliyə (ə) tövsiyə edərək buyurur: “Ya Əli, zeytun yağını yeginən və onu bədəninə sürt. Həqiqətən, kim onu yesə və bədəninə sürtsə, Şeytan ona qırx səhər yaxın düşə bilməz”. Rəsuli-Əkrəm (s.ə.v.) buyurub: “Zeytun yağını yeyin və onu bədəninizə sürtün, çünki o, mübarək bir ağacdan hasilə gəlib”. Burada “mübarək ağac” ifadəsilə o Cənab (s.ə.v.) “Quranı-Kərim”in iyirmi dördüncü (Nur) surəsinin otuz beşinci ayəsindəki kəlamı nəzərdə tutmuşdur.
Təfsirlərdə deyilir ki, bu, yəni zeytun ağacı, yer yox, göy ağacıdır. Peyğəmbər (s.ə.v.): 1. Zeytun yağı için, onu bədəninizə çəkin. O, mübarək ağacdır. 171
2. Zeytun yağı için. O, mübarək ağacdandır. Onu yavanlıq kimi də istifadə edin, yağını bədəninizə çəkin. Çünki o, mübarək bir ağacdan hasil olur. 3. “Sünənü-Tirmizi” - Zeyd ibn Ərqəmdən: Allahın Rəsulu (s.ə.v.) bizə ağciyərin iltihabı zamanı dəniz qustu (dənizdə bitən ot) və zeytun yağıyla müalicə olunmağımızı əmr etdi. 4. Zeytun yağından istifadə edin, onu için, yağını bədəninizə çəkin. O, babasil xəstəliyi zamanı faydalıdır. 5. Mübarək zeytun ağacının meyvəsi olan zeytunun yağından istifadə edin, onunla müalicə olunun. O, insanı babasildən qoruyur. 6. Zeytun yağı için, ondan bədəninizə çəkin. Onda cüzam da daxil olmaqla, yetmiş dərdin dərmanı var. 7. Zeytun yağı yaxşı insanların yağı, onların ya- vanlığıdır. Zeytun həm təzə çıxan vaxtı, həm də sovu- ş anda bərəkətlidir. Zeytun iki dəfə müqəddəsliyə batıb. Imam Əli (ə): “Zeytun yağını bədəninizə çəkin, ondan yavanlıq kimi istifadə edin. Zeytun olan yerdə heç bir xəstəlik insanı yaxalamaz”. Imam Cəfər Sadiq (ə): 1. Sıyığı zeytun yağı ilə yemək ət gətirir (kökəldir), sümüyü bərkidir, dərini nazikləşdirir və cinsi qabiliyyəti artırır. 2. Bir kişinin bədənində sızanaq və ya çiban çıxsa, onu bağlasın və zeytun yağı, ya da heyvan yağı ilə müalicə aparsın. 3. “Zeytun yağı pak adamların yediyi yağdır və yaxşı kəslərin təamıdır”.
172
BITKIÇILIK HAQQINDA “Qurani-Kərim”də elmin bütün sahələrinə aid buyuruqlar vardır. Botanika sahəsində, o cümlədən bitkiçilik üzrə də bəzi kəlamları oxuyuruq. “Yerin yetişdirdiklərindən, onların (insanların) özlərindən və bilmədiklərindən (erkək və dişi olmaqla) cütlər yaradan Allah pak və müqəddəsdir! (Eybsiz və nöqsansızdır )”. (Yasin, 36/36). Bu ayə bütün varlıqların cüt-cüt yaradıldıqlarını göstərir. Bunların bir qismi indiyə qədər elmdə təsdiq və təsbit olunmuşdur. Elmə məlum olmayan bir çoxunun da mövcudluğu haqqında xəbər verilmək- dədir. Necə ki, müasir dövrdə, istər canlı, istərsə də cansız aləmlərdə bir yanda son dərəcə böyük (makro), o biri yanda son dərəcə kiçik (mikro) sistemlərdə, ikili sistemlərin və ya ikili funksiyaların fərqləri təsdiq edilmişdir. Şübhəsiz ki, “Qurani-Kərim”-in bildirdiyi gerçəkliklərlə, müasir elmi gerçəkliklər arasında heç bir uyğunsuzluq müşahidə edilməmişdir. Cənabi-Haqq təkliyi (vahidliyi) yalnız özünə layiq qıldığı üçün cəmadət (cansızlar), nəbatət, heyvanat, cin və insan, nə varsa hamısını cüt-cüt xəlq etmişdir. Məsələn, müsbət elektrik mənfi elektriklə birləşdikdə işıq yanar. Müsbət bulud mənfi buluda axar və nəticədə yağış yağar. Bu sünnətüllah ilahi qanun bütün yaranmışlara şamildir. Ayəti-Kərimə bitkilərin də cüt-cüt yarandıqlarını bildirir:
173
möhkəm dağlar, çaylar yaradan, bütün meyvələr- dən (erkək-dişi, yaxud şirin-acı, turş-meyxoş və s. ol- maqla) cüt-cüt yetişdirən, gecəni gündüzlə (gündüzü də gecə ilə) örtüb bürüyən Odur…" (ər-Rəd, 13/3). Bütün bitkilərin çiçəklərində erkək və dişi cütü bilinməkdədir. Erkəyin dişini mayalamasıyla meyvələr (bar) meydana gəlir. Yalnız bu döllənmə və mayalan- ma külək vasitəsilə yerinə yetirilir. Hələ müasir dövrdə bunları elmi araşdırmalar nəticəsində təzə çatdığımız bu həqiqətləri “Qurani-Kərim” 14 əsr öncə xəbər vermişdir: "Biz (buludla) yüklənmiş (bitkilərə, ağaclara hə- yat verən, onları tozlandıran) külək göndərdik, göydən yağmur endirib su verdik (içirtdik). Yoxsa onu yığıb saxlayan (bir yerə toplayan) siz deyilsiniz! (Allah yağış suyunu saxlayıb istədiyi vaxt, istədiyi yerə yağdırar )" (əL-Hicr, 15/22). Bitkilərin cüt-cüt yaranması özünü meyvə ağacla- rının bar verməsində də göstərir. Məsələn, badam ağaclarının düzgün əkilməməsi (yəni erkək ağaclarla dişi ağaclar növbələnmədikdə) həmin ağacların hər il lazımi qədər bar verməsində özünü göstərir. Belə əkin sistemi Yapon xurması, bəzi alma sortları və digər meyvə-giləmeyvələrə də aiddir. Ə gər yağış yağmasa bitkilər, o cümlədən meyvə ağacları göyərib yarpaq və çiçək əmələ gətirməz; əgər külək olmasa çiçəklər tozlanıb bar verməz. Əlbəttə ki, çiçəklərin tozlanmasında arıların da rolu böyükdür. Çünki arılar bal hasil etmək üçün bütün çiçəklərdən nektar toplayır və bu zaman arının xortumu və ayaqları çiçəyin dişi və erkək dişiciklərinə toxunduğundan tozlanma (mayalanma) daha yaxşı gedir.
174
Yağışın yağması ilə meyvələrin bar verməsi və həmin barlardan insanların yemələri haqqında aşağı- dakı ayələri oxumaq lazımdır:
Bitkiçilikdən söhbət getdikdə əsasən taxıl bitkiləri və meyvə-tərəvəzlər haqqında oxucuları məlumatlan- dırmaq yerinə düşür.
Taxıl bitkiləri qədimdən insanların qidalandığı ə sas məhsullardandır. El arasında belə bir deyim hələ də mövcuddur. Buğdanı yeyib cənnətdən çıxıb. Bu sözün yaranmasına səbəb Adəmlə (ə) Havvanın ş eytanın vəsvəsəsinə uyub Allahın onlara qadağan etdiyi ağacın meyvəsindən yemələri və buna görə Cənnətdən qovulmalarıdır. Bir çox mənbəələrdə bunun buğda olduğu güman edilir. Taxıl bitkilərinin üyüdülməsilə un əldə edilir, un ə sasında da hələ qədimdən çörək və digər qida məhsulları hazırlanır. “Qurani-Kərim”in 10 surəsinin 21 ayəsində bitki və taxıl haqqında Allah kəlamları buyurulmuşdur.
175
“Qurani-Kərim”də bitki və taxıl haqqında ayələr Sıra Sayı Surənin nömrəsi Surənin adı Ayələrin nömrəsi 1 10
Yunus 24
2 13
ə r-Rəd
3, 35 3 15
ə l-Hicr
15, 19, 22 4 20
Taha 53
5 22
ə l-Həcc
5 6 26
əş -Şuəra
7 7 27
ə n-Nəml
60 8 36
Yasin 33, 34, 35, 36 9 50
Qaf 7, 9, 1 0 10 80
Ə bəsə
24-27
Sən yer üzünü qupquru görür- sən. Biz ona yağmur endirdiyimiz zaman o, hərə- kətə (cana) gəlib qabarar (yaxud xəmir kimi acıyar) və hər növ gözəl (meyvədən, bitkidən) bar gətirər.” (əl-Həcc, 22/5). “Məgər onlar yer üzünə baxıb orada növbənöv gözəl (bitkilər və meyvələr) yetişdirdiyimizi görmür- lər?” (əş-Şuəra, 26/7). “Biz göydən bərəkətli su endirdik, sonra onunla bağlar və (arpa, buğda və s. bu kimi) biçilən taxıl dənələri yetişdirdik.” (Qaf, 50/9). “ nsan hələ bir yeməyinə baxsın! (Görsün ki, ona necə ruzi verdik). Həqiqətən, Biz yağışı bol yağdırdıq. Sonra yeri gözəl yaratdıq (yaxşı yardıq), Belə ki, orada dən (dənli bitkilər) göyərtdik;” (Əbəsə, 80/24-27). Bu ayəti-kərimələrdən göründüyü kimi Allah Tə- barəkə Təala öz bəndələrini yaşatmaq üçün növbənöv 176
bitkilər, eləcə də taxıl (arpa, buğda və s.) yaratmışdır. Dənli bitkilər botaniki xüsusiyyətlərinə, kimyəvi tərkibinə, təyinatına və digər əlamətlərinə görə əsasən 3 qrupa ayrılır. 1. Taxıl cinsinə mənsub olan dənli bitkilər 2 yarımqrupa ayrılır. 1.1. Əsas taxıl tipli bitkilərə buğda, çovdar, arpa və vələmir aiddir. 1.2. Darıyabənzər tipli taxıl bitkilərinə darı, çəltik və qarğıdalı aiddir. 2. Qarabaşaq bitkisi. 3. Paxlalı-dənli bitkilər - noxud, nut, lobya, mərci, lərgə, paxla və soya. Buğdanın tərkibcə orta
hesabla 84%-ni
endosperm, 14%-ni kəpək və 2%-ni rüşeym təşkil edir. Taxıl birdəfəyə və təkrar üyütmə üsulu ilə üyüdülür. Birdəfəlik üyütmə sadə üyütmə adlanır və alınan məhsul nisbətən aşağı keyfiyyətli olur. Təkrar üyütmə iki müxtəliflikdə olur: aşağı dərəcəli üyütmə, yüksək dərəcəli üyütmə. Yüksək dərəcəli üyütmə sortlu üyütmə adlanır. Sortlu üyütmə – mürəkkəb üyütmədir. Təkrar sadə üyütmədə 95-96%-li kəpəkli buğda unu, 85-87%-li kəpəksiz və 63%-li ələnmiş çovdar unu alınır. Sortlu üyütmədə əla, o cümlədən dənəvər un, 1-ci, 2-ci sort buğda unları əldə edilir. Bu unlar tərkibinə görə fərqlənirlər. Müasir un dəyirmanlarında dən üyüdülərkən kə- pək hissə tamamilə ələnib kənar edilir. Kəpək hissədə vitamin, minerallı maddələr və protein endospermdə- kindən çoxdur. Ona görə də unda proteinin miqdarı 177
13,8%, kəpəkli unda isə 19,3%-dir. Dənin kəpək hissəsində sellüloz və hemisellüloz kimi həzm olunmayan karbohidratlar vardır. Lakin bu maddələrin qəbizliyin aradan qaldırılmasında əhəmiy- yəti vardır. Çünki sellüloza mədə-bağırsaq sistemində qidanın hərəkətini nizamlayır. Eyni zamanda buğda ununda və ondan hazırlanmış çörəkdə B qrupu vita- minləri də vardır. 100 qram kəpəkli undan çörəkdə 0,12 mq ribofla- vin - B
2 ; 0,5 mq tiamin - B 1 , 4,5 mq niasin – PP; 350 mq piridoksin - B 6 ; 30 mq fol turşusu - B 9 ; 1,1 mq pantoten turşusu – B 3 - vitaminləri vardır.
100 qram kəpəksiz undan çörəkdə 0,04 mq riboflavin - B 2 ; 0,1 mq tiamin - B 1 ; 1,0 mq niasin - PP; 45 mq piridoksin - B 6 ; 15 mq fol turşusu - B 9 ; 0,3 mq pantoten turşusu – B 3 vitaminləri vardır. Göründüyü kimi kəpəksiz undan hazırlanan çörəkdə vitaminlərin miqdarı kəpəkli undan hazırlanan çörəyə nisbətən 4-8 dəfə azdır. Yediyimiz çörəyin tərkibində vitaminlərin az olması bir çox xəstəliklərə səbəb olur. Tiamin çatışmazlığı iştahanın pozulmasına, tez yorulmağa və sinir sisteminin pozulması ilə nəticələnir. Əgər digər qidalarla da tiamin çatışmazlığı olarsa insan “beri-beri” xəstəliyinə tutula bilər. Çörəyin tərkibində Na, Ca, K, P, Fe kimi mineral maddələr də vardır. Mineral maddələrin miqdarca nisbəti də kəpəkli undan çörəkdə daha yaxşıdır. 40-50 yaşından sonra insanlarda vitamin və mineral maddə çatışmazlığı daha çox özünü göstərir. Çünki kəpəksiz undan hazırlanan çorəklə uzun müddət qidalananlarda bağırsaq xəstəliyinə səbəb olan qəbizlik daha çox müşahidə edilir.
178
Çörəyin necə yeyilməsi barədə islamda bəzi göstərişlər vardır. 14 əsr öncə Peyğəmbərimiz (s.ə.v.), buğdanın üyüdüldükdən sonra ələnmədən, kəpəkli yeyilməsini tövsiyə etmişdir. Müasir dövrdə bu göstərişlərin hikməti çoxsaylı kimyəvi və biokimyəvi tədqiqatlarla təsdiq olunmuşdur. Çünki, artıq deyildiyi kimi buğda kəpəyi B 1,
B 2,
B 3,
B 6,
B 9,
PP vitaminləri ilə zəngindir. Eyni zamanda kəpəkdə olan sellüloza və hemisellüloza mədə-bağırsaqda qidanın həzmini və hərəkətini nizamlayır. Ulu Peyğəmbərimiz (s.ə.v.) çörəyi kiçik tikələrə bölərək yeyilməsini məsləhət görmüşdür. Çörəyi bir ə llə kəsmək, dişləyərək yemək olmaz. Çörək, iki əllə tutulub xırda tikələrə kəsilməli və aramla çeynənilərək yeyilməlidir. nsanın ağız və mədə vəzilərinin ifraz etdiyi şirənin tərkibində sellülozanı parçalayan ferment yoxdur. Lakin çeynəmə ilə sellüloza xırdalanır və qidanın tərkibində mexaniki rol oynayaraq qidanın mədə-bağırsaq sistemində hərəkətini nizamlayır. Yeməyin ağızda çeynənilməsi də vacibdir. Bu xüsusda müdriklərin kəlamlarında deyilir: “Ağzına Yüklə 16,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|