Microsoft Word qurani-kerim-de-qida-kinci-n-r-2015. doc
Yüklə 16,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
104
Ə T YEYILMƏSININ ISLAMI ŞƏRTLƏRI
Insan orqanizminin bütün funksiyalarının normal getməsi, canlıların artması və bədənin cansağlığı zülal- larla bağlıdır. Zülalların tərkibində karbon, hidrogen və oksigenlə yanaşı azot da vardır. Zülalların əsasını aminturşuları təşkil edir. Bunların bir qismi yalnız ətdə olur (əvəzedilməz aminturşuları) və ət yeməyi ilə insan orqanizminə keçir. Canlı orqanizmdə gedən bütün pro- seslərdə, hüceyrənin metabolik funksiyalarını tənzim- ləyən fermentlər də zülallardan təşkil olunmuşdur. Insan bədəninin bütün hüceyrələrinin böyük bir qismi zülallardan ibarətdir və bu hüceyrələr sürətlə dəyişib yeniləşməkdədir. Bu cəhətdən hər gün qida ilə zülal qəbul etmək zərurəti vardır. Zülal çatışmadıqda insan böyümədən qalır, halsızlıq, qansızlıq hiss olunur. Yaraların sağalması gecikir, zərərli mikroblara qarşı müqavimət azalır. Qaraciyər yağlanır. Bədən üçün lazım olan zülalların əsas mənbəyi isə ətdir. “Qurani-Kərim”də halal və haram barədəki göstərişlərdə ət yeməkləri xüsusi olaraq qeyd olunur. “Qurani-Kərim”də insan orqanizmi üçün mühüm qida maddəsi olan ət haqqında bir çox ayələr vardır. “Qurani-Kərim”in 14 surəsinin 25 ayəsində ət və ə t məhsulları haqqında Allah kəlamları buyrulmuşdur. Bu ayələrdə hansı heyvanların ətinin halal və ya haram olması, onların kəsilməsi qaydası, ətin saxlanıl- ması, təmizliyi, kəsilən heyvanların digər bədən orqan- larının və qanın istifadə olunması və digər məsələlər müsəlmanlara təlqin olunmuşdur.
105
“Qurani-Kərim”də ət haqqında ayələr Sıra sayı Surənin nömrəsi Surənin adı Ayələrin nömrəsi 1 2
ə l- Bəqərə 168,172,173,259
5 ə l-Maidə 3, 96
3 6 ə l-Ənam 118,119,121,145 4 11
Hud 69
5 16
ə n- Nəhl
5,14,115 6 22
ə l- Həcc
5,37 7 23
ə l-Muminun 14
35
Fatir 12
9 36
Yasin 72
10 40
ə l-Mumin
79 11 49
ə l-Hucurat 12
51
ə z-Zariyat 24,27
52
ə t-Tur
22 14 56
ə l-Vaqiə
21
dik. Onlardan mindikləri də var, ətini yedikləri də” (Yasin, 36/72). (Ya Rəsulum!) De ki: “Mənə gələn vəhylər
(Əl-Ənam, 6/145). Peyğəmbərimiz (s.ə.v.) – «Ət dünya və axirətin ən
106
üstün yeməyidir» ifadəsini bildirmişdir. Çünki kimyəvi tərkibinə və qidalılığına görə ətin üstün olması müasir elmi tədqiqatlarla sübuta yetirilmişdir. Peyğəmbəri- mizin (s.ə.v.) qoyun, toyuq, dəvə, keçi, kəklik, balıq əti yediyini qaynaqlardan oxuyuruq. Həzrəti Əli (ə) isə – “Ət yeyiniz. Çünki o ət bitirir. Gözə də qüvvət verir” buyuraraq ətin orqanizmə xeyirli olduğunu söyləmişdir. Həzrəti Əli (ə) demişdir: “Ət yemək bədənin rəngini saflaşdırır və insanı gözəlləşdirir”. Müasir elm ətin qanazlığının qarşısını alan bir dəmir və vitamin mənbəyi olduğunu sübut etmişdir. Imam Şafi də “ət yemək ağlı ziyadə edər” de- mişdir. Zülal və aminturşu (əvəzolunmaz amintur- ş uları) mənbəyi olan ətin zəka üzərindəki müsbət rolu müasir dövrdə elmi əsaslarla sübuta yetirilmişdir. Lakin qaynaqlarda heyvani piyin zərərli olması haqqında məlumatlar vardır. Gerçəkdən də heyvani yağı çox yedikdə insanda bəzi xəstəliklər, o cümlədən qan-damar xəstəlikləri, qan təzyiqi və ateroskleroz baş verir. Həzrəti Əlinin (ə) «Iç yağı xəstəlikdir» deməsi bərk heyvanat yağlarının insan orqanizminə zərərini göstərir. Müasir elmi biliklər də bərk heyvanat yağının qida üçün istifadə olunmasını münasib saymır. Ə tdən sonra islamda ən dəyərli qida sayılan kə- silən ev heyvanlarının qaraciyəridir. Çünki qaraciyərin tərkibində vitamin və dəmir çoxdur. Əbubəkir Razinin qaraciyərlə bağlı söylədiyi fikirlər belə ifadə olunur: “Qidası yaxşıdır. Ciyərdən meydana gələn qan sağlam və sağlıqlı bir qandır”. Bugünkü tibb elmində də qanı az olanlara və görmə qabiliyyəti zəifləyənlərə qara- ciyər yemək tövsiyə olunur. Islamda ətin insan üçün əhəmiyyətini nəzərə 107
alaraq kasıbların ondan istifadə etmələri də nəzərə alınmışdır. Varlılar Qurban bayramında kasıblara qurban əti göndərir, onların ət yemələrinə köməklik göstərirlər. Haşiyə: Qurban bayramında qoyun kəsilməsi, kəsilmiş qoyunun ətinin üçdən iki hissəsinin kasıblara və qonşulara verilməsi, üçdən bir hissəsinin isə qurban kəsilən evdə saxlanılması adəti qədimdən mövcuddur. Qurban ətindən bişirilən xörəklər (xam- bozbaş, kabab, cızbız və s.) el arasında müqəddəs sayılır və həmin xörəklərin yeyilməsi savab hesab edi- lir. Bəzi şərab içən kişilər, hətta qurban ətindən bişən xörəklərin yeyilməsindən imtina edirlər. Onlar belə hesab edirlər ki, artıq şərab içdikləri üçün bir dəfə günah qazanıblar, qurbanlıq ətin xörəyini yeməklə ikinci dəfə günaha batmaq istəmirlər. (Yaxşı olardı ki, ümumiyyətlə, şərab da içməsinlər. Ə-C.Ə.). “Böyük Türkiyə tarixi” əsərində türklərin qədim- dən basdırma, qovurma və sucuq şəklində əti aylarla saxladıqlarını, digər millətlərin qurudulmuş ət hazırla- mağı türklərdən öyrəndiyini oxuyuruq. Gündə 320 q ət yeyilməsi (balıq əti də buraya daxildir) Islamda normal hesab edilir. Ət haqqında türklərin məşhur bir atalar sözü var: “Ət girən yerə dərd girməz”. Yəni kim gündəlik qidasında ətdən istifadə edirsə, orqanizmi xəstəliklərə qarşı müqavimətli olur. Tarixi qaynaqlarda ətin insanların qidalanmasında xüsusi yeri olduğu qeyd edilməklə, onun hansı forma- da insan orqanizminə zərərli olduğu da göstərilmişdir. “Qurani Kərim”- də buyururlar: “O (Allah) sizə ölmüş heyvanı, (axar) qanı, do- nuz ətini və Allahdan başqasının adı ilə (bütlərin və 108
s.adı ilə) kəsilənləri (yeməyi) qəti haram etmişdir…” (Bəqərə, 2/173). Bildiyimiz kimi, canlı varlıq öldüyü zaman orqa- nizmdə mikroblar, bakteriyalar qaynaşmağa başlayır. Bu zaman çürüdücü və parçalayıcı bakteriyalar cəm- dəyə yayılır. Bakterioloji tədqiqatların aparılmasından çox-çox əvvəllər “Qurani-Kərim” bizə ölü əti yeməyi haram buyurmuşdur. Dalaq haramdır. Axan qan haramdır. Donuzdan insana keçən xəstəlik trixinellozdur. Donuz əti, ağ ayı və sığır əti yeyənlərin 78%-də trixin xəstəliyi müşahidə edilmişdir. Donuz əti ilə trixinozdan daha təhlükəli xəstəliklər törənə bilir. Amerikada hər il 3300 uşaq ana bətnində T.rongun almış, bunların yüzdə altısının qısa bir müddətdə öldüyü məlum olmuşdur. Araşdırmalar göstərir ki, hər üç donuzdan birində
paraziti var. Donuzda çox önəmli toksik amildən biri də qrip virusudur. London Virus Araşdır- maları Institutunun professoru Shopca görə viruslar donuzun ağciyərində yaşayır və bu yolla donuz ətindən hazırlanan məhsullara keçir. Donuz əti yeməklə insana daha bir çox xəstəlik keçməsi məlumdur. Ikinci Dünya müharibəsi dövründə Quzey Afrika hərəkatında iştirak edən alman əsgərlərinin ayaqlarında yara halında görünən bir xəstəlik təsbit edilmişdir. Buna tropik ülseq deyilirdi. Bu xəstəlik əsgərlərə müharibədə iştirak etməyə mane olur, uzun müddət xəstəxanada qalmaq məcburiyyətində qalır, hətta bu xəstəliyin qida ilə yoluxması güman edildi. Çünki belə rahatsızlığa yerli əhalidə rast gəlinmirdi. Sonradan yerli müsəlman ə halisinin qidalandığı məhsulların yeyilməsi ilə ə sgərlərdə həmin xəstəlik tənzim edildi. Nəticədə 109
tropik ülseq dərdi tamamən ortadan qalxdı. Yer üzündəki heyvanlar içində ən çox ürük asid daşıyan donuzdur. Fəqət, donuzdan başqa heyvanlar bu maddəni idrar yoluyla davamlı kənara atırlar. Insan vücudu bu maddənin 90%-ni böyrəklərin köməyi ilə kənara çıxarır (ifraz edirlər). Fəqət, donuz üçün ürük asidin 2%-dən çoxunu çıxarmaq mümkün deyildir. Geriyə qalan miqdar da qanın bir parçası olaraq varlığını davam etdirir. Bu üzdən donuz daima bu xəstəliklərə məruz qalır. Ətini yeyənlərdə diz ağrıları, revmatizm kimi şikayətlər tez-tez müşahidə edilə bilir. Donuz əti yalnız yumşaq kolbasa emalı üçün ə lverişlidir. Buna səbəb amino-şəkər, heksozamin isə kükürdün birləşməsi əmələ gələn sulfid turşusu və mikoitin sulfit turşusu kimi maddələridir. Donuzun ən önəmli zərəri onun daxili orqan- larında çoxlu yağın olmasından irəli gəlir. Başqa hey- vanlara nisbətən donuz ətində yağın və xolesterinin miqdarı daha çoxdur. Təfsirlərdə bu yağın daha təhlü- kəli olduğuna dair fikirlər vardır. Xolesterolun pan- kreatin, yoğun bağırsaq və mədə xərçəngi riskini artıran səbəbi var.
Qədim zamanlardan Allah Təbarəkə Təala insanlara, xalqlara yeməklərin halal və ya haram olması barədə göstərişlər vermişdir, xüsusilə də ət yeməkləri haqqında. Ə t və balığın yeyilməsi qaydaları müxtəlif xalqlar- da, icmalarda, dinlərdə bir-birindən fərqlənir. Yeyilməsinə icazə verilmiş ət məhsullarına quruda və suda yaşayan heyvanların əti aid edilir.
110
Quruda yaşayan heyvanlardan “Qurani-Kərim” yalnız donuz ətini, ölmüş heyvan ətini və Allahın adına kəsilməmiş heyvanın ətini və qanını qadağan edir. Müqəddəs Quran Muhəmməd Peyğəmbər(s.ə.v.) vasitəsilə bizi xəbərdar edir: “… (O peyğəmbər) onla-
ş
Murdar, natəmiz, pak olmayan insanlarda ikrah hissi yaradan şeydir. Mömin xəlifələr deyirlər ki, «cəsədində vəhşi hey- vanın dişlərinin və ya vəhşi quşun caynağının izi olan heyvanın ətini yeməyi Allah qadağan etmişdir. Başqa heyvanın bədənini parçalaya bilən yırtıcılara şir, pə- ləng, canavar və s. heyvanlar aid oluna bilər. Yırtıcı quşlara qartal, şahin, qırğı və digər bu qəbildən olan quşlar aiddir. Ölü heyvan ətinin qadağan olunması onun qida ki- mi qəbul edilməsinin qadağanı deməkdir. Onun dərisi, buynuzu, sümükləri, tükü çox lazımdır və insana xeyir verə bilər. Bir dəfə Ibn Əbbas Möminə xatına zəkat olaraq qoyun verir. Qəflətən qoyun ölür. Peyğəmbər (s.ə.v.) onlara yaxınlaşıb deyir: “Heyvanın dərisini soyun, tə- mizləyin, aşılayın və istifadə edin”. Onlar Rəsulüllaha belə deyirlər: “Bu ki, ölü heyvandır!”. Peyğəmbər (s.ə.v.) cavab verir ki, bu qoyunun yalnız ətini yemək olmaz. O, Ibn Əbbasa və Möminəyə qoyunun dərisinin soyulması və aşılanması qaydasını göstərir. “Əgər dəri aşılanıbsa, o, pak hesab olunur” - deyə mömin xəlifələr təsdiq edirlər. Bu, bütün dərilərə aiddir, istər it dərisi, istərsə də hətta donuz dərisi olsun. 111
Nəcib yeməklərə izn verilir
halal olanlarını yeyin. Şeytanın izi ilə getməyin! Hə- qiqətən, o (Şeytan) sizinlə açıq-açığına düşməndir”. (əl-Bəqərə, 2/168). Xudavəndi-aləm insanları onlar üçün yer üzündə yaratdığı nemətlərdən istifadə etməyə və şeytana qulaq asmayıb, Onun qadağan etdiklərini yeməməyə dəvət edir.
Allah möminlərə bu sözlərlə müraciət edir: “Ey iman gətirənlər! Sizə verdiyimiz ruzilərin (təmiz və) halalından yeyin! Allaha ibadət edirsinizsə, (bu nemətlərə görə) Ona şükr edin”. (əl-Bəqərə, 2/172). “O (Allah) sizə ölmüş heyvanı, (axar) qanı, do- nuz ətini və Allahdan başqasının adı ilə (bütlərin və s. adı ilə) kəsilənləri (yeməyi) qəti haram etmişdir. Lakin naəlac qaldıqda (başqasının malını) zorla mə- nimsəmədən və həddini aşmadan (zəruri ehtiyacı ödəyənə qədər) bunlardan yeməyə məcbur olan kim- sənin heç bir günahı yoxdur. Allah bağışlayandır, mərhəmətlidir!” (əl-Bəqərə, 2/173). Yemək üçün qadağan olunan şeylər haqqında “əl- Maidə” surəsinin 3-cü ayəsində buyurulur:
112
bütpərəst qurbangahlar) üzərində kəsilmiş heyvanlar və fal oxları ilə pay bölmək sizə haram edildi. Bunlar günahdır... Kim aclıq üzündən naçar qalarsa, (çətinliyə düşərsə) , günaha meyl etmək niyyətində olmayaraq (zəruri ehtiyacını ödəyəcək qədər bu haram ətlərdən yeyə bilər). Həqiqətən, Allah bağışlayandır, rəhm edəndir! “. (əl-Maidə, 5/3) Habelə “əl-Ənam” surəsinin 145-ci ayəsində deyilir: (Ya Rəsulum!) De: “Mənə gələn vəhylər içəri-
Islam ölmüş heyvan ətini, qanı, donuz ətini, Allah- dan başqasının adı ilə kəsilmiş heyvan ətini qadağan edir.
Ölü heyvan əti nə üçün haramdır?
Quran ayələrində müsəlmanın qidalanması məsə- lələrində birinci olaraq ölü heyvan ətinin qadağan olunması göstərilir, yəni əgər heyvan və ya quş öz ölümü ilə ölübsə (insan tərəfindən kəsilməyibsə, ovlanmayıbsa və s.) bu heyvanın əti murdardır. Bəs bunun mənası nədədir? Islam bu qadağanı nə ilə izah edir? Birincisi – şüur, heyvan cəsədinə ikrahla yanaşır,
113
onu murdar və napak hesab edir. Ağıllı adamlar ölü heyvan əti yeməyi insan ləyaqətinə zidd hərəkət kimi qiymətləndirirlər. Buna görə də insanlar Allahın adı ilə qurban kəsilən heyvanın ətini yeyirlər. Ikincisi – müsəlmanın bütün əməllərində müəyyən niyyət olur. Əgər müəyyən niyyəti, məqsədi, hədəfi olmasa, müsəlman heç bir şeyə nail ola bilməz. Hey- vanın qurban kəsilməsinin mənası, yəni insanın onu öldürməyinin məqsədi, heyvanın «canını alıb», ətini qida üçün istifadə etməkdən ibrətdir. Allah Təbarəkə Təala insana əvvəldən qurbanlıq kimi kəsilməsini, ovlanmasını, yaxud heç olmazsa, qida kimi istifadə edilməsini nəzərdə tutmadığı heyvanın ətini haram buyurub. Üçüncüsü – öz əcəli ilə ölmüş heyvan, çox ehtimal ki, təsadüfən və ya zəhərli bir şey yediyindən və s. səbəblərdən tələf olur. Buna görə də belə heyvanın əti insana zərər gətirə bilər. Əgər heyvan ölübsə, deməli, o ya zəif, ya da xəstə olub. Dördüncü – Allah Təbarəkə Təala insan övladına ölü heyvan ətini qadağan edib, lakin heyvanı kəsib yeməyə izn verib. Şükr olsun Onun kəramətinə! Beş cür ölü heyvan əti var: - boğulmuş heyvan; - başından zərbə vurulması nəticəsində ölmüş heyvan;
- ağac və ya başqa ağır əşya ilə vurulub öldürülmüş heyvan; - hündürlükdən yıxılaraq ölmüş heyvan; - yırtıcı heyvan tərəfindən parçalanıb öldürülmüş heyvan.
|