Microsoft Word 08-ozkul-osman doc

bilig, Güz / 2009, Sayı 51 

 

164 

8. Sonuç ve Bazı Çözüm Önerileri 

Sovyetler Birliği’nin dağılma sürecinde, Azerbaycan ve Ermenistan’ın bağım-

sızlığını ilan etmesi ile birlikte gelişen olaylar uluslararası bir sorun haline 

gelmiştir. Günümüzde ise sadece barış sürecine girmiş olan Azeri-Ermeni 

sorunu yine önceliğini korumakta ve dünyanın çözümü zor sorunlarından 

biri olarak durmaktadır. Bazı devletlerin ve uluslararası örgütlerin tüm çaba-

larına rağmen çözülmemiş olan bu sorun aslında uluslararası sistemde mev-

cut olan belirsizliklerle de ilişkilidir. Eğer, bu sorunun çözümü için yapılan 

tüm girişimlerde uluslararası hukukun ilkeleri, bazı dini yakınlık gibi sübjektif 

nedenlerden üstün tutulmuş olsaydı, çözüme daha yakın bir noktaya hatta 

kesin çözüm noktasına kavuşmuş olabilirdi.  

Ne var ki, bazı sübjektif gerekçelerle Rusya gibi devletlerin bölgede var olan 

çıkarları ve bu çıkarlarını korumak için uluslararası hukukun ilkelerinin çiğ-

nenmesi dâhil başvurduğu her türlü girişim dikkate alınırsa, sorunun çok kısa 

zamanda çözüme kavuşmasını beklemek biraz fazla iyimserlik olacaktır. Bü-

tün bunlara bir de ülke içinde var olan ekonomik sıkıntılar ve geri kalmışlık 

gibi darboğazlar, ordunun ağır durumu ile Azerbaycan’ın Ermeni lobileri 

tarafından oluşturulan uluslararası arenada sahip olduğu olumsuz imajı da 

hesaba katıldığında durum oldukça zor görünüyor. Bu sorunun çözümünü 

üstlenmiş AGİT gibi örgütlerin ve bu örgüt çerçevesinde kurulmuş olan Minsk 

grubunun yapıları gereği bu konuda etkin faaliyet gösterememesi, sorunun 

çözümünün gecikmesine neden olmaktadır. En son Rusya ve AGİT’in giri-

şimleriyle 1994 yılında Azerbaycan ile Ermenistan arasında bir ateşkes ant-

laşması imzalanmış ancak; bundan sonra umut verici bir gelişme olmamıştır. 

Sorunun çözümü Azerbaycan’ın ülke bütünlüğü, ekonomik ve sosyal geliş-

mesi ve dünya devletleri arasında bağımsız bir devlet olarak hak ettiği yeri 

tutması için hayati önem arz etmektedir. Etnik unsurlar bakımından zengin 

olan ve önemli jeopolitik ve doğal kaynakları nedeniyle bölgesel güçlerin 

gündeminde olan Azerbaycan, çok dikkatli ve güç dengelerini gözeterek 

hareket etmek zorundadır. Eğer bu sorunu sadece bir yükten kurtulmak 

amacıyla Ermenilerin istediği doğrultuda çözme yoluna giderse, bu politika 

Azerbaycan’ın daha başka sorunlarla karşı karşıya kalmasıyla sonuçlanabilir. 

Bu gibi nedenlerden dolayı Azerbaycan, Dağlık Karabağ sorununu toprak 

bütünlüğü içinde ve uluslararası hukukun ilkelerine uygun olarak çözmeyi 

zorlamaktadır. Ancak Azerbaycan’ın önerdiği çözüm projelerini Ermenis-

tan’ın kabul etmek istememesi; bununla birlikte bölgesel güçlerin ve uluslara-

rası örgütlerin Ermenistan’ı bu tutumundan vazgeçirmek için de etki yap-

mamaları sorunun yakın zamanlarda çözülme olasılığını azaltmaktadır. Er-

meniler böylece yapıcı olmayan tutumlarını sürdürmekte ve tam bağımsızlık 

istemekte ısrar etmektedir. Sorunun devam etmesi bir milyona yakın mülteci 

---

Özkul, Vermez, Dağlık Karabağ Göçmenlerinin Sosyo-Ekonomik Sorunları

 

 

165 

ve zorunlu göçmeni bulunan ve ağır ekonomik şartlar altında bulunan Azer-

baycan’ın siyasi, ekonomik, sosyal ve psikolojik sorunlarını arttırmakta ve 

derinleştirmektedir.  

Günümüz uluslararası sisteminin temelini bir devletin toprak bütünlüğü ilkesi 

oluşturmaktadır. Bu ilke gereğince Azerbaycan’ın rızası olmadan Dağlık 

Karabağ’ın bağımsızlığının ya da Ermenistan’la birleşmesinin hukuki geçerli-

liği olmayacaktır. Azerbaycan yönetiminin ise böyle bir duruma rıza göster-

mesi mümkün gözükmemektedir. Öte yandan, Azerbaycan Dağlık Karabağ’a 

ülke bütünlüğü çerçevesinde mümkün olan en yüksek özerkliği vermeye 

hazır olduğunu başından itibaren açıklamıştır.  

Bu durumda, Dağlık Karabağ sorununa adil ve kalıcı çözüm yalnız uluslara-

rası hukuk temelinde sağlanabilir. Bu çerçevede barışçı çözüm iki şekilde 

gerçekleşebilir:  

Birincisi, Ermenistan yönetiminin öncelikle düşünsel değişim yaşamasıdır. 

Öncelikle Ermenistan yönetiminin Azerbaycan rıza göstermediği sürece sınır 

değişikliğinin mümkün olamayacağını ve güç kullanarak toprak kazanmanın 

kabul edilemez olduğunu kabul etmesi gerekir. Bunun sonucu olarak Erme-

nistan yönetiminin irredentist politikalardan vazgeçmesi gerekecektir. Ne var 

ki, Ermenistan yönetiminde böyle bir zihinsel değişim en azından  şimdilik 

gözlenmemektedir. Mevcut zihniyetin devam etmesi halinde ufukta her hangi 

bir barışçı ve adil çözüm gözükmemektedir.  

İkinci olarak, hakkaniyete uygun, dengeli bir barışçı çözüme ancak Batılı 

ülkelerin ve uluslararası örgütlerin Ermenistan yönetimine baskı uygulama-

sıyla ulaşılabilir. Ermenistan uluslararası hukuku ihlal ederek Azerbaycan’a 

saldırmış ve topraklarının yüzde 20’sini işgal etmiştir. Aynı zamanda Erme-

nistan’ın irredentist politikası sonucunda yaklaşık bir milyon insan yurdunu 

terk etmek zorunda bırakılmıştır. Uygar dünyanın nazarında süre giden bu 

eylemin “insanlığa karşı suç” olarak değerlendirilmesi gerekir.  

Öte yandan Ermenistan yönetimi bununla da kalmamakta, Cenevre Sözleş-

mesiyle yasaklanmış ve savaş suçu sayılmış olmasına rağmen kendi vatan-

daşlarını veya diasporadaki Ermeni sivil nüfusu işgal altındaki topraklara 

yerleştirmektedir. Bu manzara karşısında, Batılı ülkelerin Ermenistan konu-

sunda duygusal bir zafiyetlerinin olduğu görülmektedir. Ermenistan yöneti-

minin uluslararası hukuka ve evrensel değerlere karşı açtığı bu savaşta, Batılı 

ülkelerin baskı uygulamak bir yana, adeta Ermenistan’ı ödüllendirdiği izleni-

mi doğmaktadır. Batılı ülkeler ve bu çerçevede Minsk Grubu eş başkanlığını 

yürüten devletler, sorunun çözüm noktası olarak uluslararası hukuku değil, 

mevcut fiilî durumu temel alma eğilimindedir. Böylece uluslararası hukuk 

temelinde barışın sağlanması için değil, adeta Azerbaycan’ın işgal olgusuyla 

---