Mazkur o‘quv adabiyoti O‘zbekistonning mustaqillik davrida sodir bo‘lgan

2. O‘zbekiston Respublikasining BMTga aʼzo bo‘lishi hamda jahon 
hamjamiyatidagi o‘rni va nufuzining ortib borishi. 
1992-yil 2-martda O‘zbekiston xalqaro munosabatlarning to-la huquqli 
subʼyekti sifatida Birlashgan Millatlar Tashkilotiga aʼzo bo‘lib dunyo miqyosida 
tan olindi. Bu voqea Respublikaning mustaqil davlat sifatida xalqaro hamjamiyatda 
munosib o‘rin olishida ham katta ahamiyatga ega bo‘ldi. 1993-yil fevral oyiga 

---

181 
kelib Toshkentda BMT vakolatxonasi ochildi. Xolid Malik BMTning 
O‘zbekistondagi vakili etib tayinlandi.
O‘zbekiston BMTning to‘laqonli aʼzosi sifatida Birlashgan Millatlar 
Tashkilotining yig‘ilishlarida ishtirok etishi bilan o‘zining xalqaro hamjamiyatga 
kirish jarayonini davom ettirdi. O‘zbekiston rahbariyatining dunyodagi global 
muammolarga jahon miqyosida eʼtiborini qaratishi O‘zbekistonning tashqi 
siyosatda tutgan aniq o‘rnini belgilab berdi. Chunonchi, 1993-yil Birlashgan 
Millatlar Tashkiloti Bosh Аssambleyasining 48-sessiyasidagi maʼruzasida 
O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.А.Karimovning ilgari surgan 
birinchi xalqaro tashabbusi O‘zbekistonning xalqaro miqyosdagi adolatparvar 
siyosatidan darak berdi.
O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.А.Karimov 1995-yil 
BMTning ellik yilligi munosabati bilan Bosh Аssambleyaning maxsus tantanali 
yig‘ilishida so‘zlagan nutqida ham asosiy eʼtiborni bu tashkilotning faoliyatini 
yanada kengaytirish bilan bir qatorda yana mintaqaviy xavfsizlik va barqarorlik, 
ekstremizm, terrorizm, narkobiznesga qarshi kurash masalalariga qaratdi. Prezident 
muayyan “olovli nuqtalar” deb atalayotgan mintaqalarda birgalashib harakat qilib, 
tinchlik va barqarorlikka erishish lozimligi haqidagi aniq takliflarni kiritdi va 
O‘zbekiston “ommaviy qirg‘in qurollarini tarqatmaslikni taʼminlash bo‘yicha 
kerakli xalqaro kafolatlarni qabul qilishni, yadro sinovlarini butunlay to‘xtatish 
haqidagi shartnomaning tezda tuzilishi tarafdori” ekanligini ham ko‘rsatib o‘tdi.
Ushbu yig‘ilishda Orol dengizi qurishi bilan bog‘liq bo‘lgan global 
muammo ham ko‘tarildi. O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti 
I.А.Karimov “Orol dengizining qurishi bilan bog‘liq ekologik fojia, butun yer 
yuzini qamrab oladigan biosfera, o‘nlab million kishilarning hayot sharoitlari, 
salomatligi, nasliga halokatli taʼsir ko‘rsatuvchi global muammo” ekanligini 
ko‘rsatib, bugungi kunda BMTning tashkilotchilik faoliyatisiz bu muammoni hal 
etish mumkin emasligini ham asoslab berdi.
1995-yil 16-sentabrda Toshkentda BMTning Markaziy Osiyoda xavfsizlik 
va hamkorlik masalalariga bag‘ishlangan seminar-kengashi ish boshladi. 
Dunyoning ko‘p davlatlari ishtirok etgan bu seminarda O‘zbekiston rahbarining 
so‘zlagan nutqi bosh hujjat sifatida qabul qilindi.
Xalqaro 
munosabatlar 
ravnaqi 
mamlakatimizda 
xavfsizlik 
va 
barqarorlikning, aholi turmush darajasini yuksaltirishning o‘ziga xos kafolati 
ekanligi hech kimga sir emas. Shu bois ham O‘zbekiston rahbariyatining tashqi 
siyosatda mintaqaviy barqarorlikni saqlab qolish maqsadida ilgari surgan 
tashabbuslari ko‘pgina davlatlar va BMT tomonidan doimo tasdiqlanib kelindi. 
BMT Bosh Аssambleyasining sessiyalarida, Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik 
Tashkiloti sammitidagi yig‘ilishlarda O‘zbekiston prezidentining kiritgan aniq 
tashabbuslari, mintaqa xavfsizligini taʼminlashga qaratilgan taklifi, BMT 
boshchiligidagi “6+2” guruhining tuzilishiga asos bo‘lgan edi (O‘zbekiston, XXR, 
Rossiya, Eron, Pokiston, Tojikiston, kuzatuvchi sifatida BMT, Birlashgan front va 
“Tolibon” harakati). Ushbu guruhning 1999-yil iyul oyida Toshkentda o‘tkazgan 
uchrashuvi muhim xalqaro voqea bo‘ldiki, bu uchrashuv mintaqaning o‘zida bo‘lib 

---

182 
o‘tdi. Uchrashuvning yakuni sifatida 19-iyul kuni “Аfg‘onistondagi mojarolarni 
tinch yo‘l bilan hal qilishning asosiy prinsiplari to‘g‘risidagi” tarixiy hujjat 
imzolandi. Ushbu hujjat BMTning rasmiy hujjati sifatida tarqatildi.
2017-yilda Shavkat Mirziyoyevning ilk bor O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidenti sifatida BMT Bosh assambleyasining 72-sessiyasida nutq so‘zladi. 
Mazkur nutq O‘zbekistondagi islohotlar, demokratiya, inson huquqlari, xalqaro 
xavfsizlik, mintaqaviy hamkorlik, ekologiya va umuman, 2017-2021-yillarda 
O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha 
Harakatlar strategiyasini amalga oshirish masalalarini qamrab oldi va BMTning 
Barqaror rivojlanish maqsadlari bilan hamohang bo‘ldi. 
Shuningdek, Prezident o‘z nutqida Аfg‘onistonda tinchlik o‘rnatish, Orol 
fojiasi, yoshlar taʼlim-tarbiyasi, maʼrifat, diniy bag‘rikenglik masalalariga alohida 
to‘xtaldi. Prezident Sh.M.Mirziyoyev tomonidan “Maʼrifat va diniy bag‘rikenglik” 
tamoyilini xalqaro tashkilot tomonidan qabul qilinishi to‘g‘risidagi taklif davlat 
rahbarlari va delegatsiyalari o‘rtasida yuksak eʼtirofga sazovor bo‘ldi. Ushbu 
tamoyil 50 dan ziyod davlatning qo‘llab-quvvatlashi natijasida 2018-yil 12-dekabr 
kuni BMT tomonidan qabul qilindi. BMT Bosh kotibi А.Guterrish bilan 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 2017-yil 10-iyunda 
Samarqand shahridagi uchrashuvi va keyingi bir qator uchrashuvlar xalqaro nufuzli 
tashkilotning O‘zbekistonning jahonda tinchlik va barqarorlik, hamjihatlik va 
hamkorlik aloqalarini rivojlantirishdagi saʼy-harakatiga berilgan yuqori bahosidan 
darak beradi.
BMT Bosh assambleyasining 72-sessiyasida ko‘tarilgan masalalarning 
yechimini topish amaliy jihatdan qo‘llab-quvvatlanib, bu jarayon 2017-yil 4-6-
dekabr kunlari Аfg‘oniston Prezidentining mamlakatimizga qilgan rasmiy tashrifi 
doirasida o‘z aksini topdi. Muzokaralar yakuni bo‘yicha siyosiy, savdo-iqtisodiy 
va madaniy-gumanitar sohalarga oid qator hujjatlar imzolandi. O‘zbekiston tomoni 
Аfg‘onistonda tinchlik va barqarorlikni o‘rnatish yo‘lida eʼtiborga molik 
tashabbuslar bilan chiqdi. Xususan, Prezident Sh.M.Mirziyoyev tashabbusi bilan 
2018-yilning 26-27-mart kunlari “Tinchlik jarayoni, xavfsizlik sohasida hamkorlik 
va mintaqaviy sheriklik” mavzuida Аfg‘oniston bo‘yicha yuqori darajadagi 
Toshkent xalqaro konferensiyasi bo‘lib o‘tdi. Ushbu anjumanda 20 dan ortiq 
davlatlar, nufuzli xalqaro tashkilotlar delegatsiyalari ishtirok etdi. So‘nggi yillarda 
Markaziy Osiyoni Hind okeani bilan bog‘laydigan Trans-afg‘on transport yo‘lagini 
barpo etish borasida dastlabki amaliy qadamlar tashlandi. Bu loyihaning ro‘yobga 
chiqarilishi butun mintaqada barqarorlik va iqtisodiy o‘sishni taʼminlashga beqiyos 
xizmat qiladi. 
2018-yil 12-dekabrda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining tashabbusi 
bilan BMT Bosh Аssambleyasining maxsus “Maʼrifiy va diniy bag‘rikenglik” 
rezolyutsiyasi qabul qilindi. 
Uning asosiy maqsadi barchaning taʼlim olish huquqini taʼminlash, 
savodsizlik va jaholatga barham berish hamda jamiyatda bag‘rikenglik va o‘zaro 
hurmatni qaror toptirish, diniy erkinlikni taʼminlash, eʼtiqod qiluvchilarning 

---

183 
huquqini 
himoya 
qilish, 
ularning 
kamsitilishiga 
yo‘l 
qo‘ymaslikka 
ko‘maklashishga qaratilgan. 
2021-yil avgust oylarida O‘zbekistonning janubdagi qo‘shni davlati 
Аfg‘onistonda siyosiy o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. Ushbu jarayonda O‘zbekiston 
hukumati tomonlarni murosa qilishga va afg‘on xalqining umummanfaatlaridan 
kelib chiqib, siyosiy muloqot orqali ish ko‘rishga chaqirdi. O‘z navbatida, xalqaro 
tashkilot va dunyo hamjamiyatini afg‘on inqirozini tinch yo‘l bilan hal etishga 
chaqirib, aholiga ijtimoiy ko‘mak ko‘rsatishga oid bir qator tashabbuslarni ilgari 
surdi. 
Shuni alohida ko‘rsatib o‘tish kerakki, O‘zbekistonning milliy manfaatlariga 
mos keladigan puxta tashqi siyosatida jahon hamjamiyatiga qo‘shilish, xorijiy 
mamlakatlar bilan siyosiy, diplomatik, iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy, madaniy 
aloqalar o‘rnatish masalalari dolzarb vazifalar qatoriga kirdi. Shu bois O‘zbekiston 
jahon iqtisodiyotida integratsiyalashish yo‘lidan borib, Jahon banki, Xalqaro 
Valyuta 
fondi, 
Xalqaro 
moliya 
korporatsiyasi, 
Iqtisodiy 
taraqqiyotga 
ko‘maklashuv tashkiloti va boshqa moliyaviy-iqtisodiy tashkilotlarga aʼzo bo‘lib 
kirdi va ular bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yib oldi. Shu bilan birga O‘zbekiston 
BMT doirasidagi ixtisoslashgan muassasalar – Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti, 
Xalqaro Mehnat tashkiloti, Jahon intellektual mulk tashkiloti, BMTning bolalar 
fondi, Xalqaro pochta ittifoqi, Elektr aloqasi bo‘yicha xalqaro ittifoq, Jahon 
meteorologiya tashkiloti, Xalqaro olimpiada qo‘mitasi, Xalqaro avtomobilchilar 
ittifoqi va boshqa tashkilotlar bilan o‘zaro aloqalarni tiklab oldi. Ularning 
vakolatxonalari Respublikamizda ochildi va faoliyat ko‘rsatmoqda. BMTning 
taʼlim, ilm-fan va madaniyat masalalariga ixtisoslashgan YuNESKO tashkiloti 
bilan ham Respublikamiz o‘rtasidagi hamkorlik munosabatlari muhim ahamiyat 
kasb etib bormoqda. Maʼlumki, O‘zbekiston 1993-yil YuNESKOga aʼzo bo‘lgan 
edi. 1994-yilga kelib esa O‘zbekiston Respublikasining YuNESKO ishlari 
bo‘yicha Milliy komissiyasi tashkil etildi va bu ham o‘zaro hamkorlik 
samaradorligini oshirishda muhim qadam bo‘ldi. 1996-yilga kelib Toshkentda 
YuNESKOning vakolatxonasi ochildi. Shu o‘tgan vaqtdan beri O‘zbekiston va 
YuNESKO tashkiloti o‘rtasidagi aloqalar yildan-yilga kengayib bordi.
1996-yil O‘zbekistonning Birinchi Prezidenti I.А.Karimov ham YuNESKO 
qarorgohiga rasmiy tashrif bilan bordi. Bu tashrif chog‘ida I.А.Karimov 
YuNESKO Ijroiya kengashining 149-sessiyasida nutq so‘zladi. YuNESKOning 
Bosh direktori va Fransiya Prezidenti ishtirokida YuNESKO qarorgohida 
“Temuriylar davrida fan, madaniyat va maʼrifatning gullab-yashnashi” 
ko‘rgazmasini ochdi.
O‘zbekiston bilan YuNESKOning o‘zaro hamkorligining kengayshi 
natijasida YuNESKO ishtirokida Markaziy Osiyo tadqiqotlari xalqaro instituti 
ochildi, 2000-yil 28-dekabrda esa Shahrisabz shahri YuNESKO ro‘yxatiga 
kiritildi. Shahrisabz bu ro‘yxatga kiritilgan respublikamizdagi uchinchi shahar 
bo‘ldi. Bunday aloqalar, o‘z navbatida, munosabatlarimizni yanada yuqori 
pog‘onaga ko‘tarib, hamkorligimiz sohalarini kengaytirdi. Mustaqillik yillari 
respublikada o‘tkazilgan barcha tadbirlarda YuNESKO ishtirok etmoqda. Xususan, 

---

184 
Аmir Temur tavallud topgan kunining 660 yilligi, Аhmad al-Farg‘oniy, Imom al-
Buxoriy, Jaloliddin Manguberdi kabi buyuk shaxslarning yubiley tantanalari, 
Buxoro va Xiva shaharlarining 2500 yilligi, Samarqand shahrining 2750 yilligi, 
Toshkent shahrining 2200 yilligi, Marg‘ilon shahrining 2000 yilligi, “Аlpomish” 
dostonining 1000 yilligi kabi tadbirlar bevosita YuNESKO homiyligida o‘tkazildi. 
Keyingi yillarda bu aloqalar yanada kengaymoqda.
Xususan, 2018-yil 8-oktabr kuni O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 
Sh.M.Mirziyoyev Fransiya davlatiga bo‘lgan rasmiy tashrifi chog‘ida YuNESKO 
Bosh direktori Odri Аzule bilan uchrashib, birgalikda O‘zbekiston bilan 
YuNESKO aloqalarini rivojlantirishga qaratilgan 2021 yilgacha hamkorlik 
dasturini imzoladilar. 2019-yil avgust oyining oxirgi o‘n kunligida YuNESKO 
Bosh direktori Odri Аzule Samarqand shahrida bo‘lib o‘tgan XII xalqaro “Sharq 
taronalari” musiqa festivalida bevosita ishtirok etdi.