Reflektor konseptsiya: I.Sechenov, I.Pavlov, V.Bexterev, A.Uxtomskiy, E.
Batuev, B.Anan‘ev fazoni idrok qilish reflkslar orqali sodir bo‗lishini ko‗p
dalillarini keltirishgan.
Bu dalillar fazoni idrok qilish va orientirlash shartsiz
va shatli refleslar orqali
ro‗y berishlikdir.
Psixonerv konseptsiya: Bu kontseptsiya I.Bertashvili (1971)
tomonidan taklif
qilingan. Uni fikricha odam va hayvonlar miyasida fazoni ―obrazi‖ hosil bo‗ladi.
Bu obrazga qarab orientirlash sodir bo‗ladi.
Integral obraz konseptsiyasi: A.Uxtomskiy (1924) tomonidan taklif qilingan.
Integrativ obrazni paydo bo‗ish obrazli fe‘l-atvorli paydo bo‗lishiga olib keladi.
Fikrlari
aylanishi
konseptsiyasi:
(Shepard,
1924),
Kognitiv
kartalar
kontseptsiyasi (Olton, 1979) va boshqa konseptsiyalar ham mavjud. U
psixofiziologik tajribalarda o‗z isbotini topgan:
Sutkalar va fasllar ta’siri. Shu ritmga qarab har qaysi hayvon o‗zini ritmini
chiqarib oladi. Uyqu bu ovqat izlash qiyinligiga moslashuvidir. Uyqu paytida kuch
tiklanadi.
Bir davrli, ko‗p davrli uyqu bor. Ayrim hayvonlarni uxlaganini bilib
bo‗lmaydi. Akulalar, delfinlar, qoramollar.
Uyqu uch etapda rivojlangan.
Baliqlar, baliqlarda passiv harakat xolida,
ayrim sudraluvchilarda
sekin tulqinli uyqu, qushlar va sut emizuvchilarda sekin
to‗qinli va tez to‗lqinli (paroksal) uyqu rivojlangan. Uyqu, Gemoral ta‘sirlar
(Mone, 1965: Alekseeva 1959, Ugryumov, 1964) natajada, nerv ta‘sirida (Gess
1933) paydo bo‗ladi.
Fasl ta‘siri ham katta. Avstraliyada yashovchi Strauss Rossiyani Askatsiya-
Nova qo‗riqxonasida qish oyida tuxum qo‗ygan.
U Afstraliyani yozini saratoniga to‗gri keladi, U o‗rganib qolgan.
qushlarni
orientirlash quyoshga qarab bo‗ladi degan fikr mavjud. Kechasi yulduzlarga qarab
orientirlaydi. (Dolnik, 1981) Bu ishlar xali davom etmoqda. Mexanizmlari to‗liq
ochilgan emas.
