Mavzu: ona tili darslarida iboralar va tasviriy vositalardan foydalanish
Yüklə 1,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Frazeologik omoniya.
|
Frazeologik antonimiya. Antonimiya til birliklari orasidagi
semantik munosabat asosida belgilanadigan hodisalardan biri bo‘lib, iboralarda ham so‘zlardagi darajada uchraydi. Anotomiyani belgilash, bir tomondan chuqurroq anglashga olib kelsa, ikkinchidan polisemiyada bir iboraning ma’nolarini o‘zaro farqlashga yordamlashadi uchinchidan, senonimlarni belgilashda ham foyda keltiradi. Barcha leksik komponentlari boshqa-boshqa so‘zlar bilan ifodalangan iboralar orasidagi antonimiyani belgilash oson: savol bermoq va javob qaytarmoq; yerga urmoq va ko‘kka ko‘tarmoq kabi. Birinchi antonimlar tarkibidagi har bir so‘z komponentlar ikkinchi antonimlar tarkibidagi har bir so‘z-komponentlari o‘zaro antonim. Quyidagi antonim 13 iboralar tarkibida qatnashgan leksik komponentlar- ayni bir so‘zning o‘zi, ikkinchi leksik komponentlar esa antonim so‘zlar: yurag(i) keng va yurag(i) tor. Boshqa bir misol: ko‘ngil(i) joyiga tushdi va yurag(i)ga g‘ulg‘ula tushdi. Bu antonim iboralar tarkibidagi leksik, komponentlarning uchinchisi ayni bir so‘z, birinchisi o‘zaro sinonim, ikkinchisi esa o‘zaro ma’no munosabatini hosil qilmaydi. Ko‘rinadiki, antonim iboralar tarkibidagi antonim so‘z-komponentlari qatnashavermaydi.Antonimiya iboradan yaxlitligicha anglashiladigan lug‘g‘aviy ma’no asosida belgilanadi. Antonimik iboralardagi ana shunday ma’no nozikliklarini anglash o‘quvchi tafakkuri rivojida hal qiluvchi rol o‘ynaydi. O‘qituvchi bunday holatlarga diqqatini qaratmog‘i lozim. Frazeologik omoniya. Til birliklari orasida shaklan teng kelish hodisasi omoniya-frazeologik birliklarda ham mavjud. Frazeologik omoniya odatda ikki ibora orasida voqe bo‘ladi: qo‘l ko‘tarmoq I va qo‘l ko‘tarmoq II kabi. Bu yerda omoniya ibora bilan ibora orasida voqe bo‘ladi, keltirilgan iboralar barcha muqobil shakllarda teng keladi: qo‘l ko‘tardim qo‘l ko‘taradi kabi. Shunga ko‘ra bu ikki iborani omonimlar deyish mumkin. Omonik munosabatdagi iboralarning leksik tarkibi ikki xil bo‘ladi: 1. Har ikki ibora tarkibidagi bir komponent esa ayni bir so‘zning o‘zi bo‘lad. Masalan: o‘ng kelmoq I va o‘ng kelmoq II iboralari tarkibidagi fe’l komponentlari ayni bir so‘z bilan, ism komponentlar esa omonim so‘zlar bilan ifodalangan: birinchi ibora tarkibidagi ters sifatining antonimi, ikkinchi ibora tarkibida esa tush otining antonimi qatnashgan. 2. Har ikki ibora tarkibidagi barcha komponentlar ayni shu so‘zlarning o‘zi bo‘ladi. Bunda ikki holat bor: a. Iboralar tarkibidagi so‘zlar har xil leksik ma’nosi bilan qatnashadi. Masalan: dam bermoq I va dam bermoq II iboralari tarkibida fe’l 14 komponentlari ayni bir leksik ma’nosi bilan, ot komponentlar esa boshqa- boshqa leksik ma’nosi bilan qatnashgan. (dam 1 –“havo”, “yel”; dam 2- “istirohat”) b. Iboralar tarkibidagi so‘zlar ayni bir leksik ma’nosi bilan qatnashadi. Bunday omonimiyani izohlashda so‘z komponentlarga suyanib bo‘lmaydi, iboralar asosida yotgan voqelikka, shu voqelikdan olingan obrazga suyaniladi. Masalan: ichag (i) uzildi I va ichag (i) uzildi II iboralari tarkibidagi so‘z komponentlar ayni bir leksik ma’nosi bilan qatnashgan, ammo bu iboralar asosida boshqa-boshqa obraz yotadi: birinchi iborada qattiq va uzluksiz kulganda ichaklar silkina-silkina uzilib ketgudek bo‘lishidan, ikkinchi iborada esa uzoq muddat ovqatlanmaslik natijasida ichaklarning torayib, ingichkalashib, uzilish darajasiga yetishidan obraz olingan. Yüklə 1,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|