İXTİsasa giRİŞ

Komponentlərin 
mol. tərkibi, %
Ranqlar
C
1
– 90.4
1
C
2
– 3.0
2
C
3 
– 1.3
3
C
4
– 0.8
4
C
5 
– 4.1
5
ranqların cəmi:
11
2
6
(6 5) : (1 2) 15
c
= ⋅
⋅ =
3
6
6 5 4
20
1 2 3
c
⋅ ⋅
=
=
⋅ ⋅
Cədvəl 5
I 
hissə
II 
hissə Sayı
0
1
2
3
4
5
6
6
5
4
3
2
1
0
1
6
15
20
15
6
1

---

44
V. Qərarı necə qəbul etməli
istifadə edib əlavə məlumatlar əldə etməyə çalışaq. Məsələn, 5-ci 
tərz ən çox variantlar sayına uyğun gəlir və orta qiymətə, yəni hər 
yarım hissədə 3 adamın olduğu vəziyyətə müvafiqdir. Beləliklə, 
orta qiymət normal paylanma əyrisinin maksimumuna uyğundur. 
Buradan belə nəticə çıxır ki, orta qiyməti almaq üçün əyrinin «qolu» 
vəziyyətini, yəni ən pis və yaxşı variantları bilmək lazımdır.
Məlumdur ki, layların neftvermə əmsalı çox geniş miqyasda 
0.15–0.20-dən tutmuş 0.70–0.80-ə qədər dəyişir. Geoloji-texniki iza-
hata toxunmadan qeyd etmək olar ki, xüsusi halda az neftvermə 
başlanğıc təzyiq qradiyenti ilə əlaqədardır. Belə hadisə 2 halda 
müşahidə olunur. Onlardan biri neft qeyri-Nyuton xassəli olduq-
da, digəri isə məhsuldar layda gilli süxurların miqdarı çox olduqda 
mümkundür. Bu amillərin təsiri çox böyükdür. 
Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, statistik analiz aparılmış 200 
horizontda adi neftli layların neft verimi 0.40–0.50 olduğu halda 
eyni geoloji-texniki şəraitdə qeyri-Nyuton neftləri üçün bu verim 
2 dəfə azdır. Belə hal Zaqafqaziya, Qazaxıstan, Tatarıstan, Komi və 
başqa rayonların bəzi yataqlarına aid edilə bilər. 
Praktikada qeyri-Nyuton neftli yataqlar ümumi kəşf olunmuş 
yataqların 30%-ni təşkil edir. Bu kifayət dərəcədə böyük miqyas 
deməkdir. 
Mövcud tədqiqat üsullarının çatışmayan cəhəti istifadə etdiy-
imiz göstəricilərin çox ümumi və az dəqiq olmasından ibarətdir. 
Misal üçün orta neftvermə əmsalı 0.50 olduqda bu rəqəm 
daxilində 0.80 və 0.20; 0.75 və 0.25; 0.60 və 0.40 əmsalları gizlənə 
bilər. Bu fərq çox mühüm məsələdir. Bu düzgün texnologiya 
seçməklə neftveriminin artırılması üçün çox zəruridir. 
Başqa bir misal da göstərmək olar. Şagirdlərin orta dərs 
müvəffəqiyyətini təyin etmək üçün həm çox zəif və həm də çox 
qüvvəli şagirdlərin sayı nəzərdə tutulur. Cihazların, mexanizmlərin 
işini qiymətləndirdikdə həm yaxşı və həm də pis işləyən nümunələr 
nəzərə alınır. Belə orta qiymətləndirmə heç də hər vaxt düzgün 
nəticə vermir. 
Məsələn, 1936-cı ildə telefonla alarılan rəy sorğusu F. Ruzveltin 
ABŞ prezidenti seçilməsi şansının az olduğunu göstərdiyi halda 
həqiqətdə o prezident seçildi. Bunun səbəbi məsələ qoyuluşunun 
qeyri-düzgünlüyündən irəli gəlir. O dövrdə telefon ancaq varlı 
təbəqədə olduğu üçün sorğuda onların rəyi öyrənilmiş, səs 
vermədə isə məsələni kasıb təbəqə həll etmişdi. Dəqiq sorğu nəinki 
irəlidə qeyd etdiyimiz əyri xəttin orta hissəsini və həm də «qol» 
(yan) hissələrini nəzərdə tutmalıdır. 
Məsələnin düzgün həlli üçün nə qədər sorğu, yoxlama, təcrübə 
vasitəsilə orta qiymətdən istifadə etməyin mümkünlüyünü bilmək 
mühümdür. 
Misal üçün Azərb. SSR-nin Çaxnahar yatağındakı neft 
quyularında qurulmuş 32 mm-lik nasosların faktiki məhsuldarlığı 

---

45
V. Qərarı necə qəbul etməli
0.2–3.2 m
3
/sutka arasında dəyişir. Bu hədlər arasındakı göstəriciləri
x
1
, x
2
, ..., x
n
ilə işarə edib variantlar adlandıraq.
Statistik cəmlərdən ən çox və ən az qiymətlər x
max
= 3.2 m
3
/sutka, 
x
min
= 0.2 m
3
/sutka variantları vardır.
x
max
- x
min 
= 3.2 - 0.2 = 3.0 m
3
/sutka olur.
Bu fərqi intervallar fərqi k-ya bölsək
Δx = (x
max
- x
min
)/k alarıq.
burada N – variantlar sayıdır (N = 30).
k = 1 + 3.32lg30; k = 6,
Δx = 3.0/6 = 0.5 m
3
/sutka. 
Beləliklə, variantların dəyişmə addımı təyin olunur. Statistik 
göstəricilər 6-cı cədvəldə verilmişdir.