İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında



Yüklə 2,89 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/9
tarix02.12.2016
ölçüsü2,89 Kb.
#680
1   2   3   4   5   6   7   8   9

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
           
Sona Xəyal                           Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
28 
28 
Онсуз да писин юлцмцйля пислик юлмцр ки. Мяммяд Араз “Юлцм 
йахшылыьы” şeirиндя йазыр: 
 
Бу дцнйада йаманлары дяфн етмяк асан, 
Йаманлыьы дяфн елямяк чятиндян чятин. 
Дар  да  газсан,  эен  дя  газсан,  дярин  дя 
газсан, 
Шейтан сыьан гября сыьмаз шейтан хисляти.
11
 
 
Еля  Мяммяд  Араза  дцнйа  şeirлярини  йаздыран  да 
йаманлыглар,  писликляр,  ейбяъярликляр  олуб.  Шаирин  дяфн  едя 
билмядийи  шейтани  хислятляр,  иблисаня  ъящятляр  олуб.  Тез-тез 
Фцзулинин  “Кими  ким  бивяфа  дцнйала  эюрдцм,  бивяфа  эюрдцм” 
мисрасына мцраъият едян шаир бу мисранын чякдийи йцкц бцтцн 
дярдли  адамларын  йцкцня  бярабяр  сайыр.  “Сюздян  тохунан 
сюз”цн инсан идракынын фювгцндя олдуьуну вя Фцзулинин мящз 
буна  эюря  зирвяляндийини  гейд  едян  шаир  бу  мисрайа  тапыныр. 
“Щяр  эцн  масасы  цстцндя  онунла  саламлашыр,  ондан  кюмяк 
истяйир”.  Бу  Фцзули  бюйцклцйцнц  тягдир  едян  Мяммяд  Араз 
бюйцклцйцдцр.  Мяммяд  Араз  цчцн  “Иллярин  севинъи” 
мягалясиндя  йаздыьы  кими  “Иллярин  бизя  бяхш  етдийи  ян  бюйцк 
севинъ – йазылан ясярдир”.
12
 Мяммяд Араз цчцн şeir щям дя 
шаири  дярддян  хилас  еляйян  бир  варлыгдыр.  Ня  гядяр  ки, 
йазмырсан,  юзцнц  аьыр  йцк  алтында  щисс  едирсян,  йазырсан, 
бошалырсан  та  йенидян  долана  кими.  Шаир  дюврцн,  заманын, 
инсанларын  дярдини  ичиня  кючцрцр,  щямин  дярдляри  йашайыр,  юз 
йашантысына  чевиряндян  сонра  şeirя  дюндярир,  мисра-мисра 
вярягляря  кючцрцр.  Битяндя  ращатланыр.  Şeirин  доьулмасы  чятин 
олур  вя  мцяллифя  ращатлыг  вя  севинъ  эятирир.  Бязян  шикяст 
ювладлар  кими  шикяст  şeirляр  дя  доьулур.  Онлары  чапа  вермяк 
истямясян  дя,  ъырыб  ата  билмирсян.  Яэяр  бу  гцввяни  юзцндя 
тапа  билсян  беля,  узун  мцддят  тясири  галыр  сяндя.  Ата 
билмядиклярини бир говлугда сахлайырсан. Щяр бир шаирин йарымчыг 
şeirляр говлуьу олур. Амма бу йарымчыг şeirлярдя еля мисралар 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
            Sona Xəyal                       Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
29 
олур ки, бялкя шаирин щеч бир şeirиндя бу эцъдя, бу дейимдя фикри 
олмайыб.  Бялкя  еля мящз  о мисрайа  лайиг  олан  диэяр  мисралар 
тапылмадыьындан  шаир  о  şeirини  йазмыр,  йарымчыг  сахлайыр. 
Мяммяд  Аразын  щансы  мцсащибясиндяся  бу  барядя  етирафы 
вар.  Щансы  şeirининся  сон  бяндини  йаза  билмядийиндян  чапа 
вермяйиб.  Ялбяття,  йарымчыг  şeirляри  чапа  верянляр,  щяля 
онларла  бир  фяхр  еляйянляр  дя  вар.  Юзц  дя  индики  заманда  лап 
чохдур. Амма ясил сяняткар йарымчыглыгдан узагдыр. Сяняткар 
кимдир?  Мяммяд  Араз  “Инъя  щиссляр  поезийасы”  адлы 
мягалясиндя  йазыр:  “Сяняткарлар  чайлара  бянзяйир.  Ябяди 
гарлардан,  бузлардан,  зцмзцмяли  булаглардан,  гязябли 
селлярдян  гидаланыб,  Вятянин  хяритясиндя  голлар  кими  узанан 
чайлара!..  Бу  чайларын  эями  дартаны  да  олур,  йалныз  гайыглара 
эцъц  чатаны  да.  Топуьа  чыханы  да  олур,  мянбяйи-мянсяби 
олмайаны да”.
13
 
Мяммяд  Араз  щягиги  şeirи,  щягиги  сяняти,  щягиги  сяняткары 
гиймятляндирир. Лакин оланы тярифлямяйин ялейщиня чыхмыр. Яксиня 
тярифин  сяняткар  цчцн  хейирли  олдуьу,  щягиги  сяняткара  гол-
ганад вердийини гейд едяряк “Шаир вцгары” şeirиндя йазыр: 
 
Щяр сянят оьлуна алгышлар дейин, 
Тяриф дя шаирин ганадларыдыр. 
Шаирляр вятянин ян чох яркюйцн, 
Ян чох да дюйцлян ювладларыдыр. 
 
Истясян шаири яйясян, онун 
Юмрцнцн ня йазы, ня гышыны ал. 
Истясян шаири яйясян, онун 
Ялиндян халгынын алгышыны ал…
14
 
 
Сющбят щягиги шаирдян эедир, халгына тапынан, вятянинин щяр 
гарыш  торпаьына  баш  яйян,  şeirини  халгын  дярди  иля  йоьуруб-
йапан,  вятянин  дярдини  дейян  шаирдян  эедир,  заманын 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
           
Sona Xəyal                           Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
30 
30 
сынагларындан мятанятля, дяйанятля, дюзцмля чыхан, ясил сянят 
ешгиля ютян шаирдян эедир. Заман-заман бу шаирляр “дюйцлцб-
сюйцлцб”,  мякан-мякан  сярэярдан  эязиб,  чохлары  вятяндян 
кянарда  вятян  щясрятиля  йашайыб,  амма  яслини-няслини,  сой-
кюкцнц  данмайыб.  Бу  эцн  ися  чохлары  вятяндя  вятянсиздир. 
Шаир  “Поезийада  эянълик”  адлы  мягалясиндя  чох  эюзял 
мцгайисяляр 
апарыр: 
йахшыны 
писдян, 
щягиги 
сяняти 
бошбоьазлыгдан,  сянят  ешгини  ютяри  щявясдян  фяргляндирир  вя 
йазыр:  “Онсуз  да  заманын  юзц  сярт  вя  обйектив  имтащан 
апарыр, ютяри щявясля ясил сянят ешгини бир-бириндян асан сечир, 
узун мянзил йолчуларына уьурлар диляйир, о бириляриня дя бир сянят 
тапыб, бир парча чюряк верир… 
Кяклик  щямишя  ян  аьлаэялмяз  йердя  йува  гурар.  Юзц  дя 
йувасына няфяс дяйся, бир дя ора гайытмаз. Шаир илщамы да чох 
вахт  ян  аьлаэялмяз  мювзуларда  şeir  йувасы  гурур.  Онун 
йахшы,  тязя  йува  гурмасына  чалышмаг  лазымдыр”.
15
  Эюрцндцйц 
кими,  икинъи  абзасда  тябиятшцнаслыгла  ядябиййатшцнаслыьы 
бирляшдириб  йени  тяшбещ,  орижинал  дейим  тярзи  нцмайиш  етдирян 
шаир şeirя йени эялянляри бакиря фикирляр цмманына чаьырыр. Вя бу 
бакирялийи  эюрмяк  цчцн,  дуймаг  цчцн  ади  эюз  кифайят  дейил. 
Буна бясирят эюзц лазымдыр, буна гялбин эюзц лазымдыр. Бу да 
щяр  адамда  олмур.  Амма  щягиги  сяняткарлара  бу  хошбяхтлик 
гисмят олур. Гялбинин эюзцйля эюря билмяк хошбяхтлийи. Яслиндя 
бу хошбяхтлик анлайанлар цчцн хошбяхтликдир, анламайанлар ися 
щямин  адамлары  бядбяхт  дя  сайа  биляр,  дяли  дя  щесаб  еляйя 
биляр. Аллащ анламаг габилиййяти вердийи адамлара бясирят эюзц 
дя верир. Мяммяд Араз “Инсан цряйи” адлы şeirиндя йазыр: 
 
Сев цряк, дуй цряк, аьла, эцл цряк! 
Шаирин эюзц дя црякдир бязян. 
Улдузлар эюз олсун, няйимя эяряк, 
Дцнйаны црякля эюря билмясям.
16
 
 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
            Sona Xəyal                       Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
31 
Бяли,  Мяммяд  Араз  дцнйаны  црякля  эюрцр.  Бялкя  еля  она 
эюря  дя  башгаларынын  эюрмядийини  эюря  билир.  Бялкя  еля  она 
эюря дя ян эюзял дцнйа şeirляри онун гяляминдян чыхыб. Дцнйа 
мювзусуна  мцраъият  едян  шаир  чохдур.  Щяля  классиклярин 
ясярляриндя  “дящр”  кими  верилян  дцнйанын  ня  гядяр 
дюйцлдцйцнцн, сюйцлдцйцнцн шащидийик. Еля бу эцнцн юзцндя 
дя.  Амма  ян  эцълц  дцнйа  şeirлярини  Мяммяд  Араз  йазыб. 
Юзц  дя  совет  дюврцндя,  еля-  ачыг-ашкар  сюз  демяйин 
мцмкцн  олмадыьы  дюврдя  йазыб.  Бу  эцн  ян  бюйцк  адамлары 
беля  дюймяк-сюймяк  олур.  Щяр  ялиня  гялям  алан 
мяшщурлашмаг  цчцн  чох  вахт  еля  бу  щяйасызлыг  жанрындан 
башлайыр.  Тутду  гатыг,  тутмады  айран,  тюкцр  орталыьа  “гызыл-
эцмцш”цнц.  “Ити  базарында  атындан  баща,  Мян  беля  дцнйанын 
няйиндян  кцсцм”  мисрасы  еля  бу  йазарлар  цчцн  дя  йериня 
дцшцр.  Бяли,  бу  эцн  дя  дцнйа  şeirляри  йазылыр,  садяъя  бурну, 
гулаьы  яйилир,  эуйа  йенидир,  орижиналдыр.  Амма  яслиндяся  еля 
Мяммяд  Араздан  кючцрмядир  чохусу.  Шяхсян  мян  ачыг 
етираф  едирям  ки,  мяня  дцнйа  şeirлярини  йаздыран  Мяммяд 
Араз  поезийасына  мящяббят  олуб.  Щятта  şeirляр  китабымда 
“Дцнйа щаггында сюз” башлыглы щисся биринъи верилмишди. Юзц дя 
буну  мян  айырмамышдым.  Редакторун  иши  иди,  йа  наширин, 
билмирям.  Амма  ону  билирям  ки,  охуъулара  пис  тясир 
баьышламамышды.  Яксиня,  чох  заман  мяни  китабын  ады  иля 
чаьырырдылар:  “Ач  гапыны  эялим,  дцнйа”.  Китабын  адыны  да  мян 
гоймамышдым,  бир  şeirимин  адындан  эютцрмцшдцляр.  Бир  дяфя 
университетдя  ядябиййат  мцяллимимиз  Фируз  Садыгзадяйя  китаб 
вермишдим.  Мцяллимляримя  адятян  зачотдан,  имтащандан 
сонра китаб верярдим, бу да мяня бялкя зийан вурурду, амма 
башга  ъцр  ола  билмирдим.  Фируз  мцяллимя  китаб  вермяйя 
ъясарятим  чатмырды.  Садяъя  юзц  истямишди.  Икинъи  семестрдя 
биринъи дярся эялян кими чох гярибя бир тярздя ялиндяки говлуьу 
столун  цстцня  чырпды,  щамымыз  тяяъъцбляндик,  сонра  ися  эцля-
эцля  деди:  “Пащ  атоннан,  Сона  Хяйал  дцнйанын  атасыны 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
           
Sona Xəyal                           Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
32 
32 
йандырыб”.  Мянся  дедим:  “Дцнйанын  атасыны  şeirдя  Мяммяд 
Араз  йандырыб,  Сона  Хяйал  садяъя  кцлцнц  гарышдырыб”.  Фируз 
мцяллим  китаб  щаггында  мяня  даща  щеч  ня  демяди.  О  бир 
ъцмля  иля  фикрини  демишди.  Доьрудан  да  бу  эцн  ким  дцнйа 
щаггында  şeirляр  йазырса,  о  еля  щямин  кцлц  гарышдырыр,  о 
ъцмлядян  мян  дя.  Заман-заман  бу  дцнйанын  боз  цзцня 
дюзцр  инсан,  цмидляри  сащилдян-сащиля  чырпыла-чырпыла  йашайыр, 
дярйа  цмиди  торпаьа  дцзцляндя  цсйана  галхыр,  дцнйаны  юз 
атындан  йыхмаг,  даш  овъунда  сыхмаг,  дцнйаны  дцнйалыгдан 
чыхмаг  истяйир.  Амма бу да  вар  ки,  щяр  адам  щяр  оланы  эюря 
билмир.  Бунлары  эюрмяк  щягиги  сяняткарлара  нясиб  олур. 
Мяммяд  Араз  “Редаксийанын  почтундан”  рубрикасы  алтында 
“Şeirляри  нязярдян  кечиряркян”  адлы  мягалясиндя  йазыр: 
“Эюрцнцр  щяля  бу  вя  йа  диэяр  алями  эюрмяк  дя  аздыр.  Ясил 
мясяля няйи эюрмяк вя неъя эюрмякдир. Истедад юзцнц мящз 
бурада эюстярир. О, ади бир дашдан да, бир йарпаг сясиндян дя, 
бир  чай  шырылтысындан  да,  бир  инсан  бахышындан  да  шеир  гопара 
билир.  Йцзлярин,  минлярин  эюря  билмядийини  бири  эюрцр.  Ону  сянят 
дилиня  чевириб  щейрят  доьураъаг бир  образлылыгла,  йцксяк  поетик 
дил вя сямимиликля “будур сянят” дейир”.
17
 
Мяммяд  Араз  щяля  дцнйаны  эюря  билянлярдяндир,  амма 
йеня  дя  дцнйаны  олдуьу  кими  эюря  билмядийини  етираф  едир.  Бу 
эцнцн  ушаг-мушаглары  дцнйадан  еля  данышырлар  ки,  еля  бил 
бунларын  эюрдцйцнц  щеч  ким  эюрмяйиб.  Ня  йахшы  ки,  совет 
дюврцндя  гадаьан  олунан  дин,  парапсихолоэийа,  астролоэийа 
бу  эцн  мейдана  чыхарылыб.  Аьлына,  бязян  дя  аьзына  эяляни 
дейянляр  вя  йазанлар  еля  билирляр  ки,  о  дюврцн  шаирляринин 
бунлардан  щеч  хябяри  олмайыб.  Амма  о  дюврдя  йазылан  истяр 
Мяммяд  Араз  şeirиндя,  истяр  Яли  Кярим,  истяр  Рамиз  Рювшян 
şeirиндя бу елмлярля баьлы фикирлярин изляри чохдур. Яслиндя бцтцн 
шаирлярин  şeirляриндя  вар.  Йяни  бунларын  олмасы  тябиидир, 
олмамасы  гейри-мцмкцндцр.  Чцнки,  ня  гядяр  атеист  дювр 
йашасаг  да  эюйдян,  Аллащдан  айрылсаг  да,  шаирлярин  эюйдян, 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
            Sona Xəyal                       Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
33 
Аллащдан,  диндян  айрылмасы  ола  билмяз.  Эизли  шякилдя  олса  да 
шаир  сюзцнц  дейиб.  Бу  ъящятдян  ян  чох  Яли  Кярим  йцксяйя 
галхыб,  бялкя  еля  она  эюря  дя  шяр  гцввя  ону  мящв  еляйиб. 
Чцнки,  о  заман  беля  сюз-сющбятин  вахты  чатмамышды.  Шяр 
гцввя  даща  эцълц  иди.  Индися,  эетдикъя  шяр  гцввя  зяифляйир, 
амма  бяламыз  будур  ки,  о,  инсанларын  ичини  даьыдыб  бярбад 
эцня  гойандан  сонра  зяифляйиб  вя  бу  эцн  биз  бунун  аьыр 
нятиъяляри  иля  гаршылашырыг.  Хцсусян  дя  эянълярин,  ядябиййата 
йени  эялянлярин  бейнинин  зящярлянмяси  дя  бу  чашгынлыгдан 
йараныр.  Бу  эцнкц  эянъляр  Яли  Кярими  гябул  едирляр,  севирляр, 
амма  баша  дцшмякдя  йанылырлар.  Йени  чашгын  няслин 
формалашмасы  эедир.  Бунун  лап  аьыр  нятиъясини  бир  нечя  он 
илдян  сонра  щисс  едяъяйик.  Гайыдаг  егоист,  гейри-тявазюкар 
инсанлардан  фяргли  олан  тявазюкар  Мяммяд  Араз  şeirиня. 
“Неъя йашадымса”: 
 
Ня якди, ня дярди шаир яллярим? 
Эюзляри йумулу эетмяйим щагды. 
Бялкя эюрдцйцмя шащид яллярим 
Ойуб эюзлярими ойадаъагдыр. 
 
Сящярля эюз ачдым, ахшамла батдым, 
Шах дурдум гящряман щейкяли кими. 
Дцнйайа эюзляри йумулу бахдым, 
Дцнйаны эюрмядим эюрмяли кими.
18
 
 
Мяммяд Араз şeirини охуйанда мяня еля эялярди ки, Хятаи 
гылынъы  дцнйанын  матям  либасыны  доьрайыр,  Мяммяд  Араз  ися 
онун  йени  тарихини  йазыр.  Еля  билярдим  ки,  Нясими  дцнйанын 
мякан-заман  мясафясини  юлчцр,  Мяммяд  Араз  йазыр.  Еля 
дцшцнярдим  ки,  Фцзули  дцнйанын  дярдини  тярязидя  чякир, 
Мяммяд  Араз  йазыр  вя  бир  дя  эюрдцм  ки,  дцнйанын  шащ 
дамарыны  Низами  чякир  вя  Мяммяд  Араз  Дилбяр  Ялийеванын 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
           
Sona Xəyal                           Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
34 
34 
“Сизин  цчцн  şeir  нядир?”  суалына  ъаваб  верир:  “Şeir  нядир 
суалына  ъаваб  (щамыны  гане  еляйян  ъаваб)  верян  анасындан 
доьулмайыб  щяля.  Одур  ки,  şeir  бир  гядяр  мюъцзядир.  Мцям-
мадыр şeir! Замана верилян бюйцк суалдыр şeir! Заманын суалы-
на  бир  суалла  ъавабдыр  şeir!  Инсаны  дярддян  хилас  еляйян, 
инсанын  дярд  йцкцдцр  şeir!  Щардаса  хош,  щардаса  эилей-
эцзардыр. Бир аз нясищятдир, бир аз вясиййятдир. Йурдун цфцгцня 
бойланмаг цчцн бир-ики пиллядир şeir. 
Şeirин  тарихиня  доьру  эетсяк  эюрярик  ки,  Низамидя  дярсдир 
şeir:  яхлаг  дярси,  гящряманлыг  дярси,  мярифят  дярси!  Нясимидя 
юзцнц  танымагды,  юзцнц  танытмагды.  Нясими  şeirи  инсан 
сявиййясиня, инсаны да şeir сявиййясиня галдырмаг гцдрятиндя 
иди. Фцзули şeirи црякдя кюзярян мящяббят иди. 
Сабир  гейрят  гылынъы  иля  şeirи  ейниййятдя  эюрцрдц.  Мин  шаиря 
мин  дяфя  суал  версяниз  ки,  şeir  нядир?  Бир-бириня  охшамайан 
мин ъаваб алаъагсыныз. Мян “Şeir нядир, şeir неъя олмалыдыр?” 
– суалына ъаваб вермякдя чятинлик чякирям, неъя олмалыдырса, 
еля дя олмалыдыр”.
19
 
Мяммяд  Аразын  шаирляр  щаггында,  şeir  щаггында, 
цмумиййятля, ядябиййат щаггында хейли мягаляси вар. Онларын 
щансыны  эютцрсян,  орада  тяяссцбкешлик,  мящяббят,  гцрур  вя 
ейни  заманда  тяяссцф  щисси  эюрярсян.  Шаир  цчцн  цмуми 
ядябиййат  вар,  бцтцн  дцнйаны  айаьа  галдыран,  бцтцн  бяшяри 
ойандыран ядябиййат. Сюнцк щиссляр, сойуг дуйьулар Мяммяд 
Араз гяляминя йан ала билмир. Шаир цчцн дцнйанын ейбяъярлийи 
иля  йанашы  эюзяллийи  дя  вар.  “Дцнйа  эюзял  дцнйады”  şeirиндя 
охуйуруг: 
 
Думанларын чаьрышына йар олма, 
Туфанларын гязябиня гар олма. 
Йохушунда айаг сахла, йорулма, 
Сяндян язял, мяндян язял дцнйады. 
Дцнйа эюзял, дцнйа эюзял дцнйады. 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
            Sona Xəyal                       Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
35 
 
Бахышында цфцглярин бахары, 
Эцлцшцндя чайларынын ахары. 
Ялляриндя ишыьынын ачары, 
Кимя эцлзар, кимя хязял дцнйады, 
Дцнйа эюзял, дцнйа эюзял дцнйады.
20 
 
Вя бу эюзял дцнйанын дярдини чякян, онун мязарларына эцл 
якян,  онун  чюлляриндя,  сящраларында  дидярэин,  сярэярдан 
эязян  еля  лайигли  ювладлары  олуб.  Синясиня  чалын-чарпаз  даь 
чякилян,  эюз  йашындан  селляр,  сулар  чаьлайан,  щай-щарайындан 
елляр аьлайан бу дцнйанын щансы дярди олмайыб? Вя бу дярдляри 
заман-заман  сятирляря  кючцрян,  мисра-мисра  йаддашлара 
щопдуран шаир гялями олуб. Гылынъдан гялямя гядяр йол кечиб 
шаирляримиз.  Низамидян  мярифят,  Нясимидян  цсйанкарлыг, 
Фцзулидян гямхарлыг юйрянян, Хятаи гылынъыны суварыб Мяммяд 
Араз карандашы эюйярдян, Мяммяд Араз кими. 
Мян Мяммяд Аразы илк дяфя ня заман эюрмцшям? Şeirляр 
китабым  йениъя  чапдан  чыхмышды.  Ряфигям  Рейщан  нечя  вахт 
иди  ки,  сюз  вермишди,  мяни  Мяммяд  Аразла  таныш  елясин. 
Нящайят,  бир  эцн  эетдик  редаксийайа.  Мяммяд  Араз  тяк  иди. 
Рейщан  мяни  тягдим  еляди,  щаггымда  гыса  мялумат  верди. 
Китабы  верян  кими  тясадцфи  бир  сящифясини  ачды  вя  орадан  ики 
мисра  охуду:  “Мяним  мурадымын  эюзляри  кордур,  Мяним 
цмидлярим  йерийя  билмир”.  Башыны  галдырыб  цзцмя  бахды, 
эцлцмсяди вя деди: “Щя, шаир сюзцдцр” вя китабы  юртцб кянара 
гойду.  Бир  гядяр  отурдуг.  Амма  щисс  едирдим  ки,  няся  онун 
цчцн  данышмаг  чятиндир.  Рейщана  ишаря  елядим  ки,  чыхаг. 
Худащафизляшиб  чыхдыг.  Дедим,  ай  Рейщан  фотоапарат  олсайды, 
Мяммяд  Аразла  шякил  чякдирярдик.  Деди  ки,  еля  мян  дя 
истярдим.  Сонра  “Паклыг”  гязетинин  редаксийасына  эялдим. 
Эюрдцм  редаксийада  фотограф  вар.  Гязетин  баш  редактору 
Рафиг Назимоьлуйа дедим ки, иъазя версин фотограф эедиб бизим 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
           
Sona Xəyal                           Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
36 
36 
шяклимизи  чяксин.  Рагиф  деди  ки,  еля  мян  дя  Мяммяд  Аразла 
таныш  олмаг  истяйирям,  эедяк.  Эедиб  Рейщаны  чаьырдыг  вя 
йенидян  Мяммяд  мцяллимин  отаьына  эетдик.  Етираз  елямяди. 
Щамымыз  бирликдя  вя  Мяммяд  Аразла  айры-айрылыгда  шякил 
чякдирдик. О шякилляр инди дя дурур вя щямишя баханда онунла 
илк  таныш  олдуьум  эцнц  хатырлайырам.  Нювбяти  эюрцшцмцз  Айил 
Сялимоьлунун  ялли  иллик  йубилейиндя  олду.  Айил  стоматолог  иди. 
Ясил  ады  юзцнцн  дедийиня  эюря  Маил  олубмуш,  амма  Щаъы 
Маиля эюря биринъи щярфини атыб. Айил Мяммяд Аразы чох севирди, 
инди  истямясин,  ня  вахт  растлашсайдыг,  мцтляг  ондан 
данышмалыйды.  Бялкя  дя  Мяммяд  Аразы  онун  гядяр  севян 
икинъи бир адама раст эялмямишям. Мяммяд Аразын да йягин 
ки, она щюрмяти, мящяббяти вар иди. Чцнки, еля чятин вязиййятдя 
онун  йубилейиня  эялмишди,  щятта  чыхыш  да  еляди.  Бир  эцн  Айил 
мяня  бир  шякил  верди:  ортада  Мяммяд  Араз,  саь-солунда  ися 
Щаъы Маил вя Айил Сялимоьлу. Юзц дя о гядяр севинирди ки, шякил 
Мяммяд  Аразын  евиндя  чякилмишди.  Узун-узады  ора 
эетмякляриндян,  сющбятляриндян  данышды.  Шякил  аь-гара  иди, 
шякил  цзцндян  эютцрцлдцйц  билинирди.  Сонралар  Маил  мцяллим 
щямин  шяклин  орижиналыны  мяня  верди.  Щяр  икиси  мяндя  дурур,  о 
шякилляря  баханда  бир  шейя  тяяссцф  едирям:  Айилин  дцнйадан 
вахтсыз кючмяйиня. О вахт Айил дя, Маил мцяллим дя Мяммяд 
Араза  эюря  чох  наращат  идиляр.  Бу  эцн  онларын  щяр  икиси  щагг 
дцнйасындадыр.  Мяммяд  Аразла  дяфялярля  няшриййатда 
растлашмышам, узагбашы салам вермишям, бязян щеч буна да 
имкан  олмайыб.  Узагдан  бахмышам.  Цчцнъц  эюрцшцмцз 
Йазычылар  Бирлийиндя  Натяван  клубунда  шаирин  “Сянятдя  сон 
мянзил  олмур”  адлы  китабынын  тягдимат  мярасиминдя  олуб. 
Гярибя  бир  эеъя  иди.  Эцндцз  бирлийя  эетдик,  дедиляр  ки,  тядбир 
ахшам  олаъаг.  Эюзлядик  ахшама  кими.  Эюзляйян  тякъя  биз 
дейилдик.  Чохлары  дейирди  ки,  эялян  олмайаъаг,  амма  ахшам 
эюрдцк  ки,  дястя  иля  адамлар  эялдиляр.  Яввял  истядиляр  Анар 
мцяллимин  отаьында  кечирсинляр,  сонра  эюрдцляр  ки,  адам 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
            Sona Xəyal                       Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
37 
чохдур.  Натяван  клубунда  бцтцн  отураъаглар  тутулмаса  да, 
щяр  щалда  лазым  олан  адамлар  эялмишди.  Чыхыш  елямяк 
истяйянляр  дя  чох  иди.  О  эцн  мян  илк  дяфя  иди  ки,  о  трибунайа 
галхырдым…  Тядбир  гуртарандан  сонра  бизя  щямин  китабдан 
пайладылар,  тябии  ки,  щамы  автограф  алмаг  истяйирди.  Мяммяд 
Араз етираз етмирди, амма анъаг бир сюз йазырды: “Мцяллифдян”. 
Инди бу китаб гаршымдадыр. Истяр шякилляр, истяр дя шаирин китаблары 
мяним  Мяммяд  Араз  дцнйамын  бир  щиссясини  тяшкил  едир.  О 
китаблары вярягляйяндя ися бу дцнйанын аз гала щяр эушясиня 
баш  чякмяк  истяйирям.  Шаирля  яйани  сющбят  етмяйин мцмкцн 
олмадыьы  вахтларда  бу  китаблар,  бу  шякилляр  кюмяйимя  чатыр. 
Бурада  шаирин  “Поезийа  достлары,  зящмят  достлары”  адлы 
йазысындан  бир  нечя  ъцмляни  хатырлайырам:  “Ахтараг,  ахтараг, 
тапаг,  щяр  йердя,  щяр  сащядя,  фязада  да  торпагда  да,  суда 
да.  Шеирдя,  сянятдя  дя.  Щяля  ня  гядяр  тикилмяли,  гурулмалы 
поезийа  кяндляримиз,  шящярляримиз  вар.  Онун  тикилиб-гуруланыны 
горуйан, севиб-йашадан мцгяддяс бир абидя кими ювладларына 
тапшыран ня гядяр йахшы оьуллар вар! Онлар тякъя шеир охумаг 
истямирляр, онлар щям дя шаири динлямяк истяйирляр”.
21
 Бир  гядяр 
дцшцнцрям.  Бу  эцн  Мяммяд  Аразлы  şeirимизин  щяля  чох 
йашайаъаьына  инанмаг  истяйирям.  Щансы  мягалясиндяся,  йа 
мцсащибясиндяся Мяммяд Аразын беля бир фикри вар ки, бюйцк 
адамларын  йери  бош  галыр.  Йяни  явязедилмяз  инсанлар  вар 
щяйатда.  Эяряк  ки,  шаир  буну  хошбяхтлик,  сяадят  адландырырды. 
Онун “Инсан” şeirиндяся охуйуруг: 
Мян эетсям дцнйада учрум йаранар, 
Тойда да, йасда да эюрцняр йерим. 
Йай да бир ащ чякяр, пайыз да йанар, 
Гышда да, йазда да эюрцняр йерим. 
 
Мян эетсям, сач йолуб даьларын чяни 
Аьлайар бир ана, бир баъы кими. 

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
 
           
Sona Xəyal                           Məmməd Araz (yaradıcılığı əsasında)
 
 
38 
38 
Тябият дцшцняр, дцшцняр мяни 
Бир фигур итирян шащматчы кими.
22
 
 
Доьрудан  да  сяадятдир,  юлцб-эедясян,  йерин  бош  гала,  ня 
вахтса  олдуьун  йерлярдя  йерин  эюрцня.  Саьлыьында  инсанлара 
эяряк  олдуьун  кими,  йохлуьунла  бир  аьры,  бир  аъы  оласан. 
Варлдыьы  кими  йохлуьу  да  билинмяйян  инсанлардан  фяргли  олараг 
йохлуьун  да  варлыьын  кими  щисс  олуна.  Гоъа  дцнйанын  юлцм 
ганунуйла  юмцр  китабыны  баьлайыб  эедяндя  ращат  эедясян, 
билясян  ки,  йашадыьын  кими,  йеня  дя  йашайаъагсан  та  сяни 
йашадан  инсанлар  дцнйадан  кючяня  кими.  Даща  сонра  тарихин 
саралмыш  вярягляриндя  бир  изин  гала,  сюзцн  гала,  сяни 
йашадаъаг ясярин гала. Бир дя, бир дя билясян ки, кимся сяня 
охшамаг  истяйир,  кимся сянин кими  олмаг  истяйир.  Ян нящайят 
билясян  ки,  Аллащ  да  сяндян  разыдыр,  сяни  рящмятиндя 
сахлайаъаг. 
Мяммяд 
Аразын 
мягаляляр 
топлусуну 
вярягляйирям. 
Ябдцлхалигин 
суалына 
вердийи 
ъавабда 
охуйурам:  “Сорушурсунуз:  Мяммяд  Араз  юзцнц  диндар 
щесаб едирми? Билмирям, диндар олмаг неъядир? Мян эюзцмц 
ачандан ата-анамы, баба вя нянями оруъ тутан, намаз гылан, 
фитря верян, бцтцн дини мярасимляри вахтлы-вахтында гейд еляйян 
эюрмцшям.  Биз  ушаглар  ися  гырмызы  совет  пионерляри, 
комсомолчулары  идик.  Щансы  сямтя  истясяк  –  мейл  елямяк 
имканымыз  йох  иди.  Йохса  мясяляляр  бюйцйярди,  партийа 
тяшкилатына  чата  билярди.  Бунун  да  тянбещиня  мяруз  галмаг 
хошаэялмяз  нятиъяляр  верярди.  Инди  Аллаща  шцкцр  ки,  диндар 
олмаг  да  азаддыр,  диндар  олмамаг  да.  Дин  дювлятин  ишиня 
гарышмыр,  дювлят  дя  динин.  Мяммяд  Араз  да  Бюйцк  Аллащын 
гулудур.  Исламын  бцтцн  ганунларыны  гябул  едир  вя  онлара 
щюрмят  едир.  Гур’ани-кярими  юз  виъдан  китабы  сайыр”.
23
  Амма 
гярибялик  бурасындадыр  ки,  1994-ъц  илдя  бу  сюзляри  дейян 
Мяммяд  Араз  1997-ъи  илдя  Фяраил  Казымова  вердийи 
мцсащибядя  ахирятин  олдуьуна  инанмадыьыны  билдирир.  Гур’ани-

Yüklə 2,89 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin