Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm



Yüklə 2,34 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə26/47
tarix01.01.2017
ölçüsü2,34 Mb.
#4244
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   47

 
Onlar  özlə
rinin  t
ərsliyi,  neqativist  mövqeyi  ilə
  f
ə
rql
ə
nirl
ə
r.  Bel
ə
 
yeniyetm
ə
l
ə
rd
ə
 
şə
xsiyy
ə
tin  m
ə
n
ə
vi-etik  keyfiyy
ə
tl
əri  formalaşmadığından 
o
nlar müə
lliml
ə
rin v
ə
 dig
ər yaşlıların  tə
nqidi x
ə
b
ərdarlıqlarına  mə
h
ə
l qoymur 
v
ə
  bunu 
ə
dal
ə
tsizlik  kimi  qiym
ə
tl
əndirir,    öz  hə
r
ə
k
ə
tl
ə
rind
ə
 
heç  bir  qə
bah
ə

görmürlə
r. Onlar  t
ə
limd
ə
 
onlara  göstə
ril
ə
n  h
ər hansı kömə
kd
ə
n  q
ə
ti imtina 
edir,    onların    həyatı
na    kims
ənin    qarışmasına  qarşı  kəskin  müqavimə

göstə
rirl
ə
r.  Bel
ə
  yeniyetm
ə
l
ə
r  h
əmişə
 
özlərini  haqlı    hesab  edirlə
r,  h
ə
tta 
q
ə
bah
ə
tli  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
rin
ə
  t
ənqidi  yanaşa  bilmirlə
r.  Onlar  t
ə
limd
əki  uğursuzluq
-
larına  formal  münasibə
t  b
ə
sl
ə
yir,  bunun  s
ə
b
ə
bl
ə
rini  xarici  amill
ə
rd
ə
  (f
ə
nnin 
h
ədsiz çətin olmasında, müə
lliml
ərin haqsız olmasında və
 
s.) görürlə
r. 

 
187 
 
Çətin  uşaq  və
  yeniyetm
ə
l
ə
rin  m
ə
xsusi  probleml
əri,  davranış  tə
rzi  v
ə
 
münasibə
tl
ər sistemi vardır. Onlar öz  sinif yoldaşlarına  qarşı qeyri
-adekvat 
münasibə
t    b
ə
sl
ə
yir,  d
ə
rsl
ə
r
ə
 
hazırlıqlı  gə
l
ə
nl
ə
ri,  s
ə
yl
ə
 
çalışanları  qorxaq 
hesab edir. Onların  avtomom əxlaqında və
 
―yoldaşlıq mə
c
ə
ll
əsi‖ndə
 
özlə
rinin 
şəxsi  ―norma  və
 
qaydaları‖  olur.  İntizamı  pozmaq,  saymazlıq  igidlik  kimi 
qiym
ə
tl
ə
ndirilir.  
 
Ad
ə
t
ə
n  bel
ə
  yeniyetm
ə
l
ə

özlə
rinin  kollektivd
ə
 
rolunu  yüksə

qiym
ə
tl
əndirir,  uşaqlar  içə
risind
ə
   
nüfuz  sahibi  və
  m
əşhur  olmaları  ilə
    f
ə
xr 
edirl
ə
r.    Onlar  kollektivd
ə
 
şə
xsiyy
ə
tl
ərarası  münasibə
tl
ə
r  sistemind
ə
 
özlə
rin
ə
  
qarşı  mənfi  münasibət    hiss    etmirmiş  kimi  ə
h
ə
miyy
ə
t  verm
ə
s
ə
l
ə
r  d
ə
,  
ünsiyyə
t    dair
ə
l
ərinin  kiçilmə
sind
ə
n,  t
əcrid  olunmalarından    olduqca  mə
yus 
olur,    başqa    həmyaşıdlardan    ibarə
t  referent  qrupa   
qoşulmağa  meyl 
göstə
rirl
ər.  Çə
tin  yeniyetm
ə
l
ə
r  ad
ə
t
ən  özlə
rinin  qeyri-
adekvat  yüksə

qiym
ə
tl
ə
ndirdikl
ə
rin
ə
 
görə
,  h
ə
m    d
ə
 
yüksə
k  iddia    s
ə
viyy
ə
sin
ə
  malik  olurlar. 
Onlar özlərini heç də
 
―pis uşaqlar‖ kateqoriyasına  aid etmir, ə
ksin
ə
,  daxil
ə

öz  şə
xsi  keyfiyy
ə
tl
ə
rind
ən  razı  olduqları  üçün    özlərini  yaxşı  şagird    hesab 
edirl
ər.  Ona  görə
  d
ə
,  bel
ə
 
uşaqlar  çox  vaxt  onları  aşağı  q
iym
ə
tl
ə
ndir
ə
n, 
gözdən  salan  adamlara  qarşı  aqressivlik    göstə
rm
ə
y
ə
   
başlayırlar.  Burada 
yeniyetm
ənin    öz  də
y
ə
rl
ə
rini  sosial  d
ə
y
ə
rl
ə
r
ə
   
açıq
-
aşkar  qarşı  qoyması 
psixoloji  müdafiə
 
mexanizmi kimi çıxış edir.
 
 
Elvin  yeni  m
ə
kt
ə
b
ə
  6-
cı  sinfi  bitirdikdə
n    sonra, 
ə
vv
ə
lki  m
ə
kt
ə
bd
ə
  sinif 
yoldaĢları  və
 
müə
lliml
ə
ril
ə
 
münasibə
tl
əri    korlandığına    görə
  g
əlmiĢdi. 
Valideynl
ə
ri  bel
ə
 hesab edirdi ki, yeni kollektivd
ə
 
uĢaq  öz  yerini tapacaq və
 
onun m
ə
kt
ə
b
ə
 
münasibə
ti d
əyiĢə
c
ək. O,  yaxĢı təminatı olan ziyalı ailə
sind
ə

çıxmıĢdı.  Böyük  qardaĢı  tibb    universitetində
 
yüksə
k  qiym
ə
tl
ə
rl
ə
  oxuyurdu. 
Ail
ə
d
ə
  Elvinin  h
əyatı  üçün  hər  cür  Ģərait  yaradılmıĢdı.Yeni  mə
kt
ə
b
ə
 
g
əliĢindən  çox  keçməmiĢ  Elvin  müə
lliml
ə
r
ə
  v
ə
 
sinif  yoldaĢlarına  qarĢı  
ə
d
ə
bsizlik etm
ə
y
ə
, d
ərs buraxmağa, müə
lliml
ə
ri  v
ə
 valideynl
ərini aldatmağa 
baĢladı. Mə
kt
əb psixoloqu yeni Ģagirdin ə
m
ə
ll
ə
rind
ən  çox narahat idi. O, ilk 

 
188 
növbə
d
ə
 bel
ə
 
bir davranıĢın sə
b
ə
bl
ərini aydınlaĢdırmağa, oğlanın  mə
nfi  v
ə
 
müsbə
t c
ə
h
ə
tl
ərini aĢkara çıxarmağa, onun emosional, intellektual və
 motivl
ə
r  
al
əminin  xüsusiyyə
tl
ərini  öyrə
nm
əyi  qarĢısına    mə
qs
əd qoydu.  Bunun    üçün 
ilk növbə
d
ə
 
onunla  diaqnostik  sorğu keçirmə
k, f
ərdi söhbə
tl
ə
r aparmaq  v
ə
 
yeniyetm
ənin normal inkiĢafı üçün korreksiya  proqramı tə
rtib etm
ək lazım idi. 
Elvinin  davranıĢ  qüsurlarının  və
  t
ə
limd
ə
ki  geril
ə
m
ə
l
ərinin  qarĢısını  almaq  
üçün  komfort  Ģərait    yaratmaq  lazım  gə
lirdi.  Elvinl
ə
 
iĢlə
rin  qaydaya 
salınmasında    psixoloqla    birgə
    valideynl
ə
r,  m
ə
kt
ə
b  r
ə
hb
ə
rl
ə
ri  v
ə
  sinif 
yoldaĢları  da  iĢtirak  edirdilə
r. 
UĢağın  öyrə
nilm
ə
si  zaman
ı    bu  cür  davranıĢ 
s
ə
b
ə
bl
ərini aydınlaĢdırmaq  mümükün oldu. Yeniyetmə
nin 
ə
sas problemi o idi 
ki, o, h
ə
dsiz  d
ə
r
ə
c
ə
d
ə
 
yüksə
k energetik f
əallığa malikdir  və
 bu enerjini s
ə
rf 
etm
ə
y
ə
,  t
ə
tbiq  etm
ə
y
ə
  yer  tapa  bilmir.Bu  f
əallıq  düzgün,  ictimai  ə
h
ə
miyy
ə
tli 
iĢlə
r
ə
  c
ə
lb edilm
ə
diyind
ən  o, siqaret çə
kir, kobudluq edir,  n
ə
 is
ə
 bir m
ə
cara 
axtarır.  O,  daim  uĢaqları  incidir,  də
rsd
ə
  v
ə
  t
ə
n
əffüslə
rd
ə
    onlara  mane  olur. 
Elvinin üzə
rind
ə
 
aparılan ardıcıl müĢahidə
l
ə
rd
ən aydın oldu ki,  ə
slind
ə
 
o, çox 
xeyirxah v
ə
 h
əssasdır,
 
lakin  bu xüsusiyyə
tl
ər  kobudluq maskası altında itib
-
batır. Ona verilən tapĢırığı də
qiq yerin
ə
 yetiri, d
ə
rsd
ə
 kims
ə
  
avtoruçka istə
s
ə
 
birinci o kömə
klik edir. Elvin o hissl
ə
r
ə
 h
ə
v
ə
sl
ə
 
qoĢulur ki, ona lider kimi önə

versinl
ər. O, uĢaqlara iĢ tapĢırmağı,
 
növbətçiliyi təĢkil etməyi xoĢlayır və
 bunu 
yaxĢı bacarır. 
 
 
UĢağa  necə
 
kömə
klik  etm
ə
li?  M
ə
kt
ə
b  psixoloqu  sinif  r
ə
hb
ə
ri  v
ə
 
valideynl
ə
rl
ə
  birg
ə
 
konsilium  keçirdilə
r.  Birg
ə
  f
ə
aliyy
ət  proqramı  hazırlandı. 
Elvin
ə
 liderlik keyfiyy
ə
tl
ə
rini  m
ə
kt
ə
bd
ə
 v
ə
 evd
ə
 rea
llaĢdırmaq imkanı verildi. 
Altı  aydan  sonra  Elvin  tanınmaz  olmuĢdu.  Artıq  sinif  yoldaĢları  onunla 
hesablaĢır, nüfuzunu qə
bul edirdil
ə
r.  
 
Yeniyetm
əlik dövrü yalnız çə
tinlik v
ə
  ziddiyy
ə
tl
ər dövrü deyildir. Bu yaş 
keçici  bir  mə
rh
ə
l
ə
  olub,  v
ə
t
əndaşın  zə
ngin 
imkanlarının  bazasıdır.  Pedaqoq 
v
ə
 valideynl
ər bu dövrün  müsbə
t c
ə
h
ə
tl
ə
rin
ə
 diqq
ət yetirib onların inkişafına 
nail 
olsalar, 
çə
tinlikl
ərin 
aradan 
qaldırılması, 
şübhəsiz, 
uğurla 

 
189 
n
ə
tic
ə
l
ə
n
ə
c
ə
kdir.  Yeniyetm
ənin  daxili  mövqeyi  ilə
  ictimai  v
ə
ziyy
əti  arasında 
ziddiyy
əti  aradan  götürmə

ə
slind
ə
 
şagirdin  həyatı  üçün  vacib  perspektiv 
v
ə
zif
ə
nin h
əlli yolunun tapılması demə
kdir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
190 
IV f
ə
sil 
Psixoloqun böyük mə
kt
ə
blil
ə
rl
ə
 
işinin sistemi
 
2.4.1. Böyük mə
kt
əb yaşı dövrünün psixoloji xüsusiyyə
tl
ə
ri 
 
Erk
ə

g
ə
nclik 
f
ə
rdin 
ontogenezd
ə
 
inkişafın  ə

ə
h
ə
miyy
ə
tli 
m
ə
rh
ə
l
ə
l
ə
rind
ə
n  biridir.  15-
18  yaşı  ə
hat
ə
  ed
ən  bu  yaş  mə
rh
ə
l
əsi  yaşlılıq  və
 
yetkinlik dövründə
 
özünü göstə
r
ə
n yeni psixi keyfiyy
ə
tl
ərin dolğunlaşması və
 
tamamlanması  və
  s
ə
ciyy
ə
l
ənir.  Böyük  mə
kt
əb  yaşı  romantika,  böyük 
coşğunluq,  gənclik  arzuları,  öz  qüvvə
sini  n
ə
  is
ə
 
böyük  işlə
r
ə
  h
ə
sr  etm
ə
k, 
yaradıcı  təşəbbüslərin  genişlə
nm
əsi  dövrüdür.  Bu  yaş  dövrü  şə
xsiyy
ə
tin  bir 
sıra  xüsusiyyə
tl
ərinin  cilalanması  kimi  qiymə
tl
əndirir.  Bu  dövrdə
  g
ə
ncin 
f
ə
rdiyy
ə
ti,  onun  m
ə
n
ə
vi  v
ə
 
sosial  siması  formalaşır,  ictimai  fə
aliyy
ə
t
ə
  maraq 
v
ə
 
şə
xsi  m
ə
suliyy
ət  hissi  artır, 
h
əyatda  öz  yerini  tapmaq  meyli
 
yaranır. 
G
ə
nclik  ill
ə
rind
ə
 
oğlanlar  və
 
qızlarda  uşaqlar  üçün  tipik  ə
lam
ə
tl
ə
r  t
ə
dric
ə

onların həyatından silinib gedir, yaşlılara mə
xsus psixi keyfiyy
ə
tl
ə
r, xass
ə
 v
ə
 
ə
lam
ə
tl
ər formalaşır, get
-ged
ə
 
möhkə
ml
ə
n
ə
r
ək davamlı xarakter kə
sb edir.  
 
Erk
ə
n  v
ə
  ya  ilk  g
ə
nclik 
dövrü  adlandırılan  bu  yaş  dövrü  orta  mə
kt
ə
bin 
IX-XI  sinifl
ə
rind
ə
  t
ə
hsil  ill
ə
rin
ə
  t
əsadüf  edir.  Bir  sıra  psixoloqlar  ilk  gə
nclik 
dövrünü adlarla adlandırmışdır. Mə
s
ə
l
ən, rus psixoloqlarından L.S.Viqotski bu 
yaş  mə
rh
ə
l
ə
sini 
pubertat  yaş  dövrü
,  D.B.Elkonun  is
ə
 
böyük  yeniyetmə
lik 
dövrü
 kimi xarakteriz
ə
 
edirdi. L.İ.Bojoviç belə
 
hesab edirdi ki, böyük mə
kt
ə

yaşı  dövründə
  psixi  ink
işafda  özünü  göstə
r
ə

ən  mühüm  xüsusiyyə
t  insan 
c
ə
miyy
ə
tind
ə
 
özünütə
yinetm
ə
,  imkan  v
ə
  c
ə
hdl
ə
rin  d
ə
rk  edilm
əsidir.  Böyük 
m
ə
kt
əb  yaşı  dövründə
  g
ə
ncl
ərin  malik  olduqları  psixi  imkanlarla  yaşlıların, 
c
ə
miyy
ə
tin  artan  t
ə
l
ə
bl
əri  arasında  yaranan  zidiyyə
t  psixi  i
nkişafın 
h
ə
r
ə
k
ətverici qüvvə
sin
ə
 
çevrilir.
 
 
Q
əbul  edilmiş  yaş  dövrlə
rinin  t
əsnifatında  ilk  gənclik  dövründə
 
aparıcı 
f
ə
aliyy
ət  növü 
t
ə
lim-
peşə
  f
ə
aliyy
ə
ti 
hesab  edilir.    O,  öz  hə
yat  yolunu 
t
ə
yinetm
ə,  peşəseçmə
 
ə
r
ə
f
ə
sind
ə
 
olduğu  üçün  onun  daxili  mövqeyində
 
özünə
m
ə
xsus  psixoloji  d
əyişiklik  yaranır:  tə
lim
ə
  v
ə
 
ə
m
ə
y
ə
 
münasibə
tind
ə
 

 
191 
ictimai  v
ə
 
şə
xsi  d
ə
y
ə
rl
ər ön plana çıxır. Onlar bu fə
aliyy
ət növlərinin insanın 
h
əyatında  rolunu    və
 
ə
h
ə
miyy
ətini  düzgün  anlayır,  tə
lim
ə
 
öz  gə
l
ə
c
ə
kl
ə
ri 
mövqeyindən  yanaşır,  bu  günə
  g
ə
l
ə
c
əyinin  mövqeyindən  baxırlar.  Bununla 
bel
ə
,  erk
ə
n  g
ənklik  dövründə
  m
ə
kt
ə
blil
ə
rd
ə
  yeniyetm
ə
l
ərin  psixikasına 
m
əxsus qüsurlar aradan qalxsa da, hə
l
ə
 d
ə
  yeniyetm
ə
 
psixikasının ―izləri‖nə
 
t
əsadüf olunur.  
 
Erk
ə
n  g
ə
nclik  orta  m
ə
kt
əb  yaşı  dövrünün  sonudur.  Bu  döv
rd
ə
 
m
ə
kt
ə
blinin  fiziki  keyfiyy
ə
tl
ərinin  inkişafında  ə
h
ə
miyy
ə
tli  d
əyişikliklə
r  davam 
edir. Cinsi yetişkənlik başa çatır, II cinsi ə
lam
ə
tl
ər aydın xarici təzahürə
 malik 
olur.  Əzə
l
ə
l
ərin  inkişafı  sürə
tl
ənir,  yaşlı  adamın  qüvvə
sin
ə
 
yaxınlaşır.  Ürə
k-
damar siste
minin inkişafı normallaşır, qan təzyiqi müvazinəti forma alır, daxili 
sekresiya  v
ə
zil
ə
rinin  f
ə
aliyy
ə
ti  ritmik  v
ə
ziyy
ə
t
ə
 
düşür,  skeletin  sümükləşmə
si 
ə
sas
ən tamamlanmış olur, baş
-
beyin strukturunun inkişafı davam edir, bə
d
ə

ölçüləri mütənasib forma alır. 
 
Erk
ə
n g
ənclik dövründə
 
insanın mə
n
əvi qüvvəsi intensiv şə
kild
ə
 
inkişaf 
edir,  onun 
əxlaqi  siması  formalaşır,  xarakteri  müə
yy
ə
nl
əşir  və
 
dünyagörüşü 
t
əşəkkül  tapır.  Şə
xsiyy
ətin  qazanılmış  yeni  keyfiyyə
tl
əri  böyük  mə
kt
ə
blinin 
m
ə
kt
ə
bd
ə
, ail
ə
d
ə
 v
ə
 
ictimai münasi
b
ə
tl
ə
r sistemind
ə
 
mövqeyinin dəyişmə
sin
ə
 
güclü təsir göstərir. Müasir 15
-
18 yaşlı gə
ncl
ə
r fiziki v
ə
 m
ə
n
ə
vi yetkinliyin bir 
çox  ə
lam
ə
tl
ə
rin
ə
  malikdirl
ə
r.  G
ə
ncl
ə
r  sosial  m
əşğurlluq  və
 
ə
m
ək  hüququ
 
ə
ld
ə
 edir, pasport almaqla h
ə
rbi xidm
ət yaşına çatmaqla hə
qiqi h
ə
rbi xidm
ə
t
ə
 
ə
sg
ə
r v
ə
t
əndaş borcunu yerinə
 yetirirl
ə
r.  G
ə
ncl
ə
r h
ə
yatdan, c
ə
miyy
ə
td
ə
 
baş 
ver
ə
n  ictimai,  siyasi  ,  iqtisadi  v
ə
  m
ə
n
ə
vi  prosesl
ə
rd
ə
  f
əal  iştirak  edir,  ə

mühüm  siyasi  hüquqlardan  biri  olan  seçki  hüququ
 
qazanmış  olurlar.  Onlar 
h
ə
yata, 
ə
m
ə
y
ə
,  b
aşqa  adamlara  yetkin  münasibə
tl
ə
r  b
ə
sl
ə
yirl
ə
r.  Bununla 
bel
ə
, t
əəssüf doğurucu hal ondan ibarətdir ki, bir sıra yeniyetmə
 v
ə
 g
ə
ncl
ə
rd
ə
 
h
əyata  istehlaçkı  münasibəti,  yüngül  və
 
pozğun  hə
yat  t
ə
rzin
ə
  meyl, 
ə
m
ə
y
ə
 
münasibə
td
ə
 infantil 
ə
lam
ə
tl
ər özünü göstə
rir. Z
ə
ngin h
ə
yat t
ə
rzi il
ə
 
yaşayan 

 
192 
b
ə
zi  g
ə
ncl
ər  vaxtlarının  çoxunu  disko
-barlarda,  gec
ə
 
klublarında  yüngül 
ə
yl
ə
nc
ə
 yerl
ə
rind
ə
 
keçirir, tüfeyli hə
yata meyll
ənmiş olurlar. 
 
15-
18  yaşlı  gə
ncl
ərin  heç  də
  tam  yetkinl
əşmiş  öz  həyatını  müstə
qil 
sur
ə
td
ə
 
müə
yy
ə
n  etm
ə
y
ə
  qadir  olan  t
əcrübə
li  adam  hesab  etm
ə
k  olmaz. 
G
ə
ncl
ərin  coşub  çağlayan  romantik  idealları    çox  vaxt  həyatın  reallıqları  ilə
 
toqquşmada ―sınır‖, dözüb dayana bilmir. 
 
Böyük  mə
kt
əb  yaşında  əxlaqi  şüurda  və
 
Yüklə 2,34 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   47




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin