I bob. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun o’yin faoliyati haqida 1

II.BOB. Maktabgacha tarbiya bolalarda syujetli-rolli o’yinlar va ularning ahamiyati.
2.1 Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirish markaz faoliyati haqida tushuncha.
O’yinning mohiyati va o’ziga xos xususiyatlari. O’yin — buyumli predmetli va ijtimoiy voqelikda harakat qilish va uni anglashga yo’naltirilgan jarayondir. U o’zining kelib chiqish, yo’nalish va mazmuniga ko’ra ijtimoiy voqelik hisoblanadi. O’yin, bu — bola faoliyatining yorqin turi. Unda maqsadning mavjudligi, sabablar, amalga oshirish vositalarining rejali harakatlari, natijaning mavjudligi uning o ‘ziga xosligidir. Xususiyatlarning orasida sabablaming o’ziga xosligi asosiy hisoblanadi. O’yin jarayonida bolaning psixik bilish jarayoni, irodasi, hissiyoti, ehtiyoji va qiziqishlari, ta‘sirchanligi — uning butun shaxsiyati shakllanadi. Bola o’yinda o’zining bevosita ehtiyoj va qiziqishlaridan kelib chiqadi. Bolalarning o’yinlari o’zining rang-barangligi bilan ajralib turadi. O’yin o’z mazmuni va tashkil etilishi, bolalarga ta‘sir ko’rsatish darajasi, buyumlaming turlari hamda kelib chiqishiga ko’ra ijodiy va qoidali o’yinlarga bo’linadi.
Ijodiy o‘yinlar — bolalarning mustaqil, ijodiy, o’zlari o’ylab chiqqan o’yin, majmuyi. Bunda bolalar o’z taassurotlari, borliq hayotdagi tusnunchalari va unga bo’lgan o’z munosabatlarini aks ettiradi.
Ijodiy o‘yinlar quyidagi turkumlarga bolinadi:
• sujetli-rolli;
• dramalashtirilgan;
• qurilish; • tabiat materiallari bilan o’ynaladigan o’yinlar.
Ijodiy o‘yinlar va ularga rahbarlik. Ijodiy o‘yinlar boshqa tur o‘yinlardan quyidagi xususiyatlari bilan ajralib turadi:
1. O’yin mazmunining o’ziga xosligi.
2. Rollaming mavjudligi.
3. XayoUy vaziyatning mavjudligi.
O’yin mazmunining o’ziga xosligi uning eng muhim xususiyatlaridan biridir. Pedagog va psixologlarning tadqiqotlari shuni ko’rsatadiki, kattalarning ijtimoiy hayoti o’zining rang-barang ko’rinishlari bilan sujetli-rolli o’yinlarning mazmuni bo’lib xizmat qilar ekan. Ular bolalar kattalar ijtimoiy hayotining namunasini oladigan faoliyat turi o’yin ekanligini asoslab berdilar.
Ijodiy o’yinlar sujetlari va mazmunining rang-barangligi, ulami tavsiflash zaruratini keltirib chiqaradi. Sujet o’yin faoliyati tizimida asosiy komponent sifatida o’z ichiga personajni, hayotiy vaziyatni, harakat va personajlar munosabatini oladi. Ijodiy o’yinlarda xayoliy vaziyatning mavjud bolishi bolaning tafakkurini o’stirib, sujet va rollar o’yin mazmunini takomillashtiradi. Ijodiy sujetli-rolli o’yinlaming o’ziga xos sabablari mavjuddir. Buning eng asosiy sababi — bolalarning kattalar bilan birgalikda ijtimoiy hayot kechirishga intilishidir. Bu sabablar bolaning yoshiga qarab, о’yin mazmuniga qarab o’zgarib boradi. Kichik yoshdagi bolalarda asosiy sabab buyumlar bilan bajariladigan qiziqarli harakatlar bo’lsa, bola katta bolgan sari o’yindagi kattalar harakatlarini va munosabatlarini qayta aks ettirish asosiy sabab bolib xizmat qiladi.
Shunga ko‘ra, o‘yinlami sujeti, mazmuniga ko‘ra uch guruhga bolish mumkin:
1. Maishiy o’yinlar (oila, bolalar bog’chasi va boshqa voqelikni aks ettiradigan).
2. Mehnat mavzuyidagi o’yinlar (oila va kattalar mehnatida ishtirok etish, o’z-o’ziga xizmat va boshq.).
3. Ijtimoiy mavzudagi o’yinlar. Rolli ijodiy o'yinlar - bu bolalarning o'zlari o'ylab topadigan o'yinlar. O'yinlar bolaning atrofidagi dunyo haqidagi bilimlari, taassurotlari, g'oyalarini aks ettiradi, ijtimoiy munosabatlar qayta tiklanadi. Har bir bunday o'yin xarakterlidir: mavzu, o'yin rejasi, syujet, mazmun va rol.
O'yinlarda bolaning ijodiy tasavvuri namoyon bo'ladi, u atrofdagi hayot hodisasining timsoli sifatida narsalar va o'yinchoqlar bilan ishlashni o'rganadi, o'z zimmasiga olgan roli orqali turli xil o'zgarishlar kombinatsiyalarini o'ylab topadi, tanish doirani tark etadi. kundalik hayot va kattalar hayotining faol ishtirokchisi kabi his qiladi.
Ikki yoshdagi bolalar hayotida sujetli o’yinchoqlar bilan juda oddiy o’yinlar o’tkaziladi. Bolalar bu o’yinchoqlarni qo’lda ushlab yuradilar, siqib ko’radilar, yerga tashlab ko’radilar, o’yinchoqlarni g’ildiratadilar, o’yinchoqda nima tasvirlanganligiga e‘tibor bermaydilar. Bu yoshda kundalik hayotda tevarak-atrofdagi katta kishilar va bolalar harakatini kuzatib borishni, bu harakatlami o’z o’yinIarida aks ettirishni o’rgatish lozim (masalan, qo’g’irchoqni ovqatlantirish, uyquga yotqizish va boshq.). Bu yoshda buyumli о‘yin bir necha bosqichda amalga oshiriladi:
1-bosqichda bolalar o’yinchoqlar bilan kattalar harakatlariga taqhd qiladilar;
2-bosqichda o’zlashtirgan harakatlami mustaqil bajara boshlaydilar, so’ngra bu harakatlami boshqa buyumlarga ko’chiradilar;
3-bosqichda tasviriy o’yin vujudga keladi, uning mazmunini shartli qurollar bilan bajariladigan harakatlar tashkil qiladi.
Bola kundalik hayotda kuzatgan buyumlar bilan bajariladigan harakatlarga taqlid qiladi (gazeta o’qiydi, yer chopadi, kir yuvadi), bulaming hammasi sujetli-rolli o’yin uchun sharoit yaratadi.
Ijodiy o'yinlarda bilimlarni o'zlashtirishning muhim va murakkab jarayoni sodir bo'ladi, bu bolaning aqliy qobiliyatlarini, uning tasavvurini, e'tiborini, xotirasini safarbar qiladi. Rollarni o'ynash, ba'zi voqealarni tasvirlash, bolalar ular haqida fikr yuritadilar, turli hodisalar o'rtasida aloqa o'rnatadilar. Ular o'yin muammolarini mustaqil ravishda hal qilishni, o'z rejalarini amalga oshirishning eng yaxshi yo'lini topishni, bilimlaridan foydalanishni, uni so'z bilan ifodalashni o'rganadilar.
Ko'pincha o'yin maktabgacha yoshdagi bolalarga yangi bilimlarni etkazish, ularning ufqlarini kengaytirish uchun imkoniyat bo'lib xizmat qiladi. Kattalar mehnatiga, ijtimoiy hayotga, odamlarning qahramonliklariga qiziqishning rivojlanishi bilan bolalarda kelajakdagi kasbga oid ilk orzulari, sevimli qahramonlariga taqlid qilish istagi paydo bo'ladi. Bularning barchasi o'yinni maktabgacha bolalik davrida shakllana boshlagan bolaning shaxsiyatining yo'nalishini yaratishning muhim vositasiga aylantiradi.
Ijodiy o'yinni tor didaktik maqsadlarga bo'ysundirib bo'lmaydi, uning yordami bilan asosiy ta'lim vazifalari hal qilinadi.
Qiziqarli o'yin bolaning aqliy faolligini oshiradi va u sinfdagidan ko'ra qiyinroq muammoni hal qila oladi. Ammo bu darslar faqat o'yin shaklida o'tkazilishi kerak degani emas. O'qitish turli usullardan foydalanishni talab qiladi. O'yin ulardan biri bo'lib, u faqat boshqa usullar: kuzatish, suhbat, o'qish va boshqalar bilan birgalikda yaxshi natijalar beradi.
O’yin jarayonida bolalar o’z bilim va ko’nikmalarini amalda qo’llashni, ularni turli sharoitlarda qo’llashni o’rganadilar. Ijodiy o'yinlarda ixtiro va tajriba uchun keng imkoniyatlar ochiladi. Qoidalarga ega o'yinlar bilimlarni safarbar qilishni, muammoni hal qilishning mustaqil tanlovini talab qiladi.
O'yin bolalarning tengdoshlari bilan muloqotga kirishadigan mustaqil faoliyatdir. Ularni umumiy maqsad, unga erishish uchun birgalikdagi sa'y-harakatlar, umumiy tajribalar birlashtiradi. O'yin tajribasi bola ongida chuqur iz qoldiradi va yaxshi tuyg'ular, ezgu intilishlar va jamoaviy hayot ko'nikmalarini shakllantirishga yordam beradi. Tarbiyachining vazifasi har bir bolani o'yin jamoasining faol a'zosiga aylantirish, bolalar o'rtasida do'stlik, adolat va o'rtoqlar oldidagi mas'uliyatga asoslangan munosabatlarni yaratishdir.
O'yin kattalar mehnatiga qiziqish va hurmatni tarbiyalaydi: bolalar turli kasb egalarini tasvirlaydilar va shu bilan birga nafaqat ularning harakatlariga, balki mehnatga, odamlarga bo'lgan munosabatini ham taqlid qiladilar. Ko'pincha o'yin
ishlashga turtki bo'lib xizmat qiladi: kerakli atributlarni ishlab chiqarish, dizayn. O'yin maktabgacha yoshdagi bolalarni estetik tarbiyalashning muhim vositasidir, chunki bu faoliyat ijodiy tasavvurni namoyon qiladi va rivojlantiradi, rejalashtirish qobiliyati, harakatlarning ritmi va go'zalligi rivojlanadi. O'yinchoqlarni ataylab tanlash badiiy didni shakllantirishga yordam beradi. Shunday qilib, maktabgacha yoshdagi bolalik davrida o'yin bolaning eng muhim mustaqil faoliyati bo'lib, uning jismoniy va aqliy rivojlanishi, individuallikni shakllantirish va bolalar jamoasini shakllantirish uchun katta ahamiyatga ega.