Guruhi talabasining

Xalqaro marketingning o’ziga xos xususiyatlari
Jahon hamjamiyatida yuz berayotgan jarayonlar asta-sekinlik bilan yanada 
integrastiyalashgan bir tizimga aylanib bormoqda, bunda turli xildagi davlat
tuzilmalarining siyosiy integrastiyasi o’z intensivligi bo’yicha iqtisodiy integrastiyadan 

---

orqada qolmoqda. Tashqi iqtisodiy aloqalarning kengayishi eksport va import, xalqaro 
kimoshdi savdolari, chet el korxonalariga qilingan pul ko’rinishidagi investitsiyalar, va 
nihoyat tovar va xizmatlarning jahon bozori mavjudligidan iborat bo’ladi. Ushbu 
bozorda transmilliy korporastiyalar alohida o’ringa ega. Ular ko’pgina mamlakatlarda 
faoliyat yuritib, chet eldagi ishlab chiqarish va realizastiya bo’limlaridan foydalangan 
holda, deyarli butun jahon bozorida ishlaydilar. Bularning barchasi, o’z mamlakati 
tashqarisida tovar va xizmatlarni realizastiya qilish bo’yicha alohida tadbirlar majmui, 
ya’ni xalqaro marketing lozimligini nazarda tutadi. Ularning ishlab chiqarish va tijorat 
faoliyati sohasi chet el mamlakatlariga ham keng yoyilgan bo’ladi, hamda sho’’ba 
korxonalari, texnologik kooperastiya va ixtisoslashuv, resurslar bazasining 
umumiyligi, boshqaruvning markazlashuvi va qattiq nazorat bilan tavsiflanadi. 
O’zbekistonda bozor munosabatlarining rivojlanishi, va u bilan bog’liq, o’z mahsuloti 
eksportiga ko’proq yo’naltirilgan ko’pgina korxonalarning iqtisodiy faoliyatidagi 
o’zgarishlar hamda tovarlar importiga ixtisoslashgan savdo tashkilotlarining paydo 
bo’lishi, milliy xo’jalik tuzilmalarining xalqaro mehnat taqsimotiga kiritilishi–
bularning barchasi xalqaro marketing funkstiyalari va uslublarini bilishni, ulardan 
ustalik bilan foydalanishni talab qiladi. Bu korxonalar, tijorat tashkilotlari, banklar, 
sug’urta tashkilotlari va boshqalarning ishlab chiqarish, realizastiya va boshqaruv 
faoliyatini muvofiqlashtirishda ayniqsa muhimdir. Xalqaro doiradagi marketing juda 
ham murakkabdir, chunki u nafaqat sotish (realizastiya) balki korxona faoliyatining 
boshqa sohalarini ham qamrab oladi, shu jumladan ishlab chiqarish, ta’minot, moliya 
va h. Bundan tashqari, korxona faoliyat olib borishni nazarda tutgan mamlakatda 
shakllangan ijtimoiy - iqtisodiy va milliy – madaniy sharoitni chuqur tushunish talab 
qilinadi. Taqsimot kanallari, tashish va saqlash usullari, huquqiy va yuridik ta’minot, 
bojxona qoidalari va boshqalarda jiddiy farqlar bo’lishi mumkin. har bir mamlakatda 
reklama vositalari sohasida, madaniyat, din, an’analar nuqtai-nazaridan u yoki bu 
alohida hodisalarning muvofiqligi hamda xarajatlarni aniqlash tizimi, kvotalar va 
valyuta nazoratining o’ziga yarasha milliy xususiyatlari mavjud. Shuningdek ilmiy-
texnikaviy turdagi omillar ham muhim ahamiyatga ega, ularga sanoat, 
texnologiyalarning rivojlanish darajasi, yangiliklar, tovar va xizmatlar modifikastiyasi, 

---

ishchi kuchi malakasi va boshqalarni kiritish mumkin. Qayd etilgan xususiyatlar 
xalqaro bozordagi tadbirkorlik faoliyatining umumiy tijorat tavakkalchiligini ancha 
oshiradi. Misol uchun, valyuta tizimining mustahkam bo’lmaganligi, foydali kelishuvni 
bir necha kunda zararli faoliyatga aylantirishi mumkin. Turli mamlakatlarning 
iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy xususiyatlari, marketing vositalarini doimiy tarzda, u 
yoki bu bozorning o’ziga xos xususiyatlariga moslashtirishni (bu bozor ichki bozorga 
umuman qarama-qarshi bo’lishi ham mumkin) talab qiladi. Ta’kidlash joizki, 
marketing faoliyatining ayrim unsurlari turli mamkatlarda turlicha samaraga ega. Misol 
uchun amerikaliklarning yondashuvi o’z mahsulotini reklama qilishga asoslangan 
(dunyodagi reklama xarajatlarining 57% AQSH hissasiga to’g’ri keladi). 
Evropaliklarning yondashuvi esa xizmat ko’rsatish tizimini takomillashtirishga ko’proq 
yo’naltirilgan bo’ladi, ya’ni taqsimot tizimlari, iste’molchi bilan bevosita do’konda 
ishlash va h.k. Yaponlar esa mahsulot sifatini yaxshilish maqsadida ilmiy-texnika 
yutuqlarini joriy etishni ustuvor biladilar. Shuning uchun xalqaro bozorda faoliyat 
yurituvchi marketing sohasidagi o’zbekistonlik mutaxassislardan, nafaqat marketing 
faoliyatining ayrim unsurlarini, balki butun marketing tizimini chet el 
mamlakatlaridagi marketing tamoyillarini rivojlanishini hisobga olgan holda bilish va 
qo’llash talab qilinadi. Mamlakatlar iqtisodiy jihatdan o’zaro bog’langan va o’zaro 
bog’liqligining yuqori darajasi, turli xil mahsulotlarni import va eksport qilishga 
(Import-boshqa bir mamlakatda mahsulot sotib olish va keyinchalik sotish maqsadida 
uni ikkinchi bir mamlakatga olib kirish jarayoni. Eksport-bir mamlakatda ishlab 
chiqarilgan mahsulotni, keyinchalik sotish uchun ikkinchi mamlakatga olib chiqish 
jarayoni) imkon beruvchi xalqaro bozor mavjudligini taqozo etadi. Bunda o’z 
faoliyatida tovar va xizmatlar eksporti bilan shug’ullanuvchi kompaniyalar oldida 
marketing sohasida qo’shimcha talablar paydo bo’ladi: birinchidan tovar sifati, 
qadoqlash, dizayn va reklamaning jahon standartlariga, ishlab chiqarish majmuini esa – 
zamonaviy ilmiy texnik darajasiga mosligi; ikkinchidan chet ellik sheriklar bilan 
aloqalarni o’rnata bilish va yuqori darajada xalqaro savdolar, ko’rgazmalar, anjumanlar 
va boshqa tadbirlarni o’tkazish. Bundan tashqari, import–eksport siyosati miqdor va 
sifat jihatidan korxona raqobatbardoshligini ta’minlab turishi uchun maxsus 

---

yondashuvni talab qiladi. Xalqaro marketing funkstional tarzda ichki marketingdan 
oshib ketadi, chunki korxona eksport va import uchun imkoniyatlarga ega bo’lsa, u 
mahsulotlar assortimentini ham ko’paytiradi. Demak, marketingning maqsad va 
vazifalari ham murakkablashadi. Birinchi navbatda, tashqi bozorga chiqish maqsadga 
muvofiq ekanligida yana bir bor ishonch hosil qilish, ya’ni kelajakda qanday istiqbollar 
va qanday xavflar bo’lishi mumkinligini bilib olish lozim. Keyinchalik quyidagi 
masalalar echiladi: korxona qaysi mahsulotni taklif etishi mumkin (eski yoki yangi, 
tayyor yoki yarim tayyor), qanday qilib bozorga chiqish va xaridor topishi, xalqaro 
biznesdagi ishtirok natijalari qanday bo’lishi mumkin va boshqalar. Narx shakllantirish 
sohasida ham muammolar yuzaga keladi. Ko’pgina hollarda, iqtisodiy jihatdan 
rivojlanmagan davlatlarda, rivojlangan davlatlarga nisbatan 12 mahsulot narxi nisbatan 
pastroq bo’lishi mumkin va buning asosiy sababi – ishchi kuchi qiymatidagi farqdir. 
Korxona eksport va import uchun mahsulot izlaganda, uning narxlar darajasi katta 
ahamiyat kasb etmaydi. Misol uchun, agarda u ishchi kuchi qiymati yuqori bo’lgan o’z 
davlatidan eksport qilsa, uning narxi qabul qiluvchi (importyor) mamlakatda ishlab 
chiqarilayotgan mahsulotga nisbatan yuqori bo’ladi. Demak, uni oson sotish uchun u 
boshqa bir yaxshiroq tavsiflarga ega bo’lishi lozim