Эя я ч, fQ andaM,J

Üç hərflilər bölməsi................................... .............................................^  8
H ər  növ  hərəkə ib  o rtası  sük unlu 
Гэ’1,  fu ’l,  fe’l b a b ı.......... 115

506
M ahmud K aşğari
Bu  b ab ın  m ənqus  o la n la rı................................................................................117
Bu  b ab ın   d ö rd   hərfliləri.................................................................................... 122
O rta sı hərəkəlilər bölm əsi...............................................................................123
H ə r növ h ərək ə ilə  ortası  hərəkəli  fə’il,  fə’ul,  fə’əl  J*ä  J*£ 
b a b ı..... 123
Bu  b a b ın  m ü zaəfləri....................................................................................... 145
Bu  b ab m   m isal  o la n la rı................................................................................. 145
Bu  b ab ın   b aşq a  bir n ö v ü ...............................................................................148
Bu  b abın  m ənqus o la n la rı.............................................................................149
Bu  b ab ın   (j  у ilə gələn s ö z b ri.......................................................................149
Bu babın   so nu  hərfi-illətb  bitən sözləri.................................................... 150
Bu  babın  d ö rd   hərfliləri................................................................................. 151
Bu  bab ın ğünnəliləri............................ ...........................................................156
Z iy ad ə hərflilər bölm əsi.....................................................................................159
Н эг c ü r hərəkəsi ib   Bu  b a b m  m ü zaəfləri........................................................................................171
Bu  b ab ın  m isal  o la n ları..................................................................................172
Əliflə  başlayıb əlifb  bitən s ö z b r ................................................................. 174
B u nu n  b aşq a  bir n ö v ü ........................................................................................175
Bu  b a b ın  ğünnəliləri............................................................. ..............................175
S o n u n d a ğünnəli  bir h ə rf olan  sö zlər............................................................ 176
Bu  b ab ın  m isal  o lan ları.................................................................................. 177
Bu  b ab ın  d ö rd   h ə rflib ri..................................................................................177
O rtası  m üxtəlif h ərək ələrb  hərəkəli
ə f a l,  u fa l,  ifa l  c M  
b a b ı.................................................................177
Bu  b ab m   m isal  o la n la r ı................................................................................ 180
j  vav hərfı əlavə e d ib n i..................................................................................180
Bu  b ab ın   m ə n q u su .......................................................................................... 180
Bu  b ab ın  ğünnəliləri....................................................................................... 181
J j * i , ju a   fə’al  və fə'ul  b a b ı............................................................................. 181
Bu  b abın  m isal  o lan ları.................................................................................. 182
Bu  b ab ın   d ö rd   h ə rflib ri.................................................................................. 182
Н эг  növ hərəkəsi i b ^ f ə ’li  (fə’la)  b a b ı.................................................. 182
tP ^ f ə ’li  b a b ı...................................................................................................... 188
T ərk ib in d ə £  nç  hərfı olan ğünnəlilərin  J*äfu’ul  b a b ı.......................... 188
Q a y d a .......................................................................................................................189
Н эг n ö v   hərəkəsi  ib  
fə’əlu  b a b ın d a
olan  s ö z b rin   b ir  başqa  n ö v ü ........................................................................ 190
T ərk ib in d ə  <-*-»  nq  hərfı  olan ğ ü n n ə lib r.................................................. 191
Bu  b ab ın   m ü z aəf o lan ları.............................................................................. 191
Bu  b ab jn   d ö rd   hərflisi.....................................................................................192
Bu  b ab ın   b aşq a  bir n ö v ü ............................................................................... 192
H ər  n ö v   hərəkəsi  ib  j M  
1
 
‘
Divanü lüğat-it-türk___________________________________________________
507
fə’alu,  fu ’əlu,  fı’alu  b a b ı................................................................................192
T ərkibində  iki  h ə rfi-ilb t  olan  s ö z b r ............................................................... 193
Sonuna  u   n  a rtırıla n   s ö z b r .............................................................................. 194
Bu babın  başqa  bir n ö v ü ................................................................................... 194
Hər növ hərəkəsi  i b  Jjc-lii  əfa’ul  b a b ı........................................................... 194
ə fə la n  b a b ı...................................................................................................195
H ər növ hərəkəsi  i b  
fi’inli b a b ı............................................................ 196
D ö rd  hərflilər b ö lm əsi........................................................................................197
M üzaəf olan Jl*ä эГ al b a b ı............................................................................... 197
Bunun misal b a b ı.................................................................................................197
Ortası şəddəli 
fə’əul  b a b ı....................................................................... 198
Ü çüncü hərfı sü k u n lu   bU*a  fg’əlla  b a b ı.........................................................199
İlk hərfi zəmməli  sö z...........................................................................................199
İlk hərfı kəsrəli  sö z.............................................................................................. 199
JİUäl ə fa lil b a b ı..................................................................................................... 199
fə’luli b a b ı...................................................................................................
200
fə’b n d i  b a b ı................................................................................................
2 01
G ünnəli  о А й  fu ’ulin b a b ı................................................................................
2 0 1
Beş hərflilər b ö lm əsi...........................................................................................202
Нэг növ hərəkəsi  i b  J
*-!*3
 fə’ə b l  b ab ı............................................................. 202
Q ay d a..................................................................................................................... 202
Q ay d a......................................................................................... ...........................206
Birinci və ikinci  hərfi  hər növ hərəkəli 
fə’əlan  b a b ı....................208
B unun  b aşqa b ir n ö v ü .......................................................................................212
əF əl’əl  b a b ı....................................................................................................
2 1 2
İki hərfı  p m m ə li  o la n la r  b a b ı.........................................................................213
J i ^ f u ’al'il  b a b ı.................................................................................................. 213
Bu  b ab ın   tnənqus  o la n ı................................................................................214
Bu  b ab ın   m ənqus  o lan   b aşq a  bir  n ö v ü ........................................................214
Bu  b ab ın   ğü n n əlisi...........................................................................................214
ö ü n n ə lib r in  
fə’alil  b a b ı...................................................................... 214
Bu  b ab ın   b aşqa  b ir  n ö v ü ..................................................................................214
H Ə M Z Ə L İ F E ’L L Ə R  K İ T A B I ....................................................................215
İki hərflilər b ö lm əsi........................................................................................... 216
Q a y d a .....................................................................................................................216
Önü  həmzoli,  q o şa  sam itli  sözlər....................................................................
2 2 1
Bu  b abın   m ənqus  o la n la rı................................................................................223
Bu  b ab ın   dörd  h ə rflib ri.................................................................................... 225
Bu  b abın   ğ ü n n ə lib ri.......................................................................................... 225
Q a y d a .....................................................................................................................225
Ü ç hərflilər b ö lm əsi........................................................................................... 227

H ər  növ  hərəkə ilə ortası  hərəkəli  olan  J ^ f ə ’əl  b a b ı................................227
[Q ayda].................................................................................................................. 231
[Q ay d a]................................................................................................................. 245
Bu b ab ın  m ü zaəf o la n ları................................................................................250
Bu  b ab ın   m ənqus  o la n ları...............................................................................257
Bu  b ab m  d ö rd   hərflisi...................................................................................... 257
Bu b ab m  ğünnəliləri......................................................................................... 258
D ö rd  hərflilər bölm əsi.......................................................................................259
O rtası  və sonu sükunlu olan hər
növ hərəkəsi  ilə  ^  JJks fə’ləldi  b a b ı.................................................................. 259
[Q ayd a]..................................................................................................................260
[Q ayda]..................................................................................................................267
M ənqusun b aşqa bir n ö v ü ...........................................................................296
Bu b ab ın d ö rd  hərfliləri.................................................................................... 297
Bu b ab m  m ü zaəf olanı.................................................................................. 298
B unun b aşq a bir n ö v ü ....................................................................................... 299
D ö rd  hərflilərin üç hərfliləri........................................................................ 299
Q ay d a.................................................................................................................305
Bu  b abın  ğünnəli  o lan ları..................................................................................311
Ğ ünnəlinin  başqa  bir n ö v ü ...............................................................................312
Beş hərflilər bölm əsi...................................................................................... 313
Q ay d ad an k ən a r m üzaəflər...........................................................................316
M ən q u slard an  beş hərflilər............................................................ ..................317
Bu b ab m   b aşq a b ir n ö v ü .............................................................................. 318
Bu  b abm  d ö rd  hərfliləri..................................................................................... 319
Bu b abın  b aşq a  bir n ö v ü .............................................................................. 326
Bu  babın ğünnəli  o lan ı.................................................................................. 328
B unun  b aşqa  bir n ö v ü ................................................................................... 328
B unun digər bir n ö v ü .....................................................................................329
Bu babın  beş hərfli  sözləri............................................................................ 329
Bu babın  iki  sü k u n lu su ........................ .........................................................329
Bu  b ab ın   altı  h ə rflib ri....................................................................................329
Bu b ab ın   m üzaəfləri....................................................................................... 331
Bu  b abm   d ö rd lü lə ri........................................................................................ 332
S A L İM   İS İM L Ə R  K İT A B I........................................................................ 334
İki  hərflilər  b ö lm ə s i.......................................................................................
3 3 5
[Q ayda]...............................................................................................................342
Ü ç hərflilər b ö lm əsi........................................................................................ 351
H ər növ hərəkədə ortası sükunlu
fə’lin,  fu'lin,  fı'lin  t>äa 
...............................................................
3 5 1
O rtası hərəkəli o la n  sözlər b ö lm ə s i........................................................... 361
F ə ’əl,  fə'ul,  fə'il 
1
J*1  b a b ı..................................................................361
508
_____________________________________________________ Mahmud Kaşğari
Divanü lüğat-it-türk
m
[Q ay d a].............................................................................................................. 402
B irinci  hərfi ilə ikinci  h ərfi arasın a u z atm a
h ə r f  a rtın la n  sözlər b ö lm ə s i........................................................................404
Ü ç  növ hərəkəsi  ib  
fa ’il  b a b ı................................................................ 404
J j c ^ f a ’ul b a b ı................................................................................................. 407
İk in ci hərfı i b  ü çü n cü  hərfi arasın a u zatm a
h ə r f  artırılan  s ö z b r bö lm əsi.........................................................................409
j u i  ?Jj*a ,Jj»i  fə’il,  fə’ul,  fə’al b ab ın dak ı s ö z b r ...................................... 409
S o n  hərfdən so n ra üzərinə bir şey a rtın la n  s ö z b r b ö lm əsi.................413
O rta sı  hərəkəsiz 
fə’li,  fə’lu,  fə’la  b ab ı................................ 413
[Q ay d a]..............................................................................................................425
H ə r  hərəkəsi  ib  
‘<£U
a
 fə'lan ,  fu ’lan,  fı’lan b a b ı.................... 428
İk in c i və üçüncü hərfləri arasın a
h ə r f  a rtın la n  sözlər b ö lm ə s i........................................................................436
H ə r  növ hərəkəsi  ib  
fə’ala b a b ı............................................................. 436
H ə r  növ  hərəkəsi  ib  
6
*^^  ü^i
*5
 fə’alan,  fə’ib n   b a b ı............................ 439
H ə r  növ hərəkəsi  ib  t
# !* 3
  fə’əli  b a b ı..........................................................439
[Q ay d a].............................................................................................................. 440
J b a f ü ’luli  b a b ı................................................................................................440
[D ö rd  h ə rflib r b ö lm əsi]................................................................................441
H ə r n öv hərəkəsi  ib  
fə’b l,  fə’lal,  fə’lul b a b ı..................... 441
H ərfı  tə k ra rla n an  s ö z b r  b a b ı...................................................................... 467
H ə r  növ  hərəkəsi  ib  
fə’alil  b a b ı..........................................................468
İk in ci  və d ö rd ü n cü   həıTı  hərəkəli
o la n   JStbä  fə’əl’əl  və 
fə’əllu  b a b ı.........................................................469
İkinci  hərfı sük u n lu ,  ü çü n cü   hərfi  fəthəli  o lan   s ö z b r...........................471
^ f ü ’luli  babı................. .............................................................................. 472
H ər növ hərəkəsi  i b   tş-ıjkäfu’lımdi  b a b ı................................................... 472
Beş hərfiilər bölm əsi.......................................................................................473
Н эг  növ  hərəkəsi  i b  
fə’əl'əl  b a b ı........................................................ 473
[Q ay da].............................................................................................................. 485
İkinci  hərfi  hərəkəli,,  ü çü ncü hərfi
s ü k u n lu o la n  
fə’əllan  b ab ı.................................................................. 487
[Q ayda].............................................................................................................. 496
Нэг növ  hərəkəsi  ib  ikinci  hərfi  sükunlu
olan 
fə’bləl  b ab ı.....................................................................................497
A ltı həfrlilər b ö lm ə s i..................................................................................... 500
Н эг növ  hərəkəsi  ib  
fə’ə b b l  b a b ı...................................................... 500
Y ed d i hərfli s ö z .............................................................................................. 500
Q e y d b r  və izah lar (R am iz Ə SK Ə R )......................................................... 501

510
Mahmud Kaşğari
R a m i z   Ə S K Ə R
1954-cü  ildə Amasiya  rayonunun  Qaraçan- 
ta  kəndində ziyalı ailəsində doğulmuşdur.
Orta  məktəbi  qızıl  medalla  başa  vurduqdan 
sonra  1978-ci  ildə  M.V.Lomonosov  adına  M osk­
va  Dövlət  Universitetinin  jurnalistika  fakültəsini 
bitirmişdir.
1978-83-cü  illərdə  «Azərbaycanın  səsi» 
radiosunda  redaktor işləmişdir.
1983—84-cü  illərdə  yeddi  dildə  nəşr olunan 
«Azərbaycan  bu  gün»  jurnalının  baş  redaktoru 
olmuşdur.
1 9 8 4 -9 1-ci  illərdə  kiril,  latın  və ərəb  əlifba- 
ları  ilə  çıxan  və  Azərbaycanda  ilk  milli-demo- 
kratik  mətbuat  orqanı  olan  «Odlar  yurdu»  qəze- 
tinin  baş  redaktoru  vəzifəsində çalışmışdır.
1991-93-cü  illərdə  «Hürriyet»  qəzetinin 
(İstanbul)  və  Uluslararası  Basın  Ajansının  (An­
kara)  Qafqaz  və  Orta  Asiya  ölkələri  üzrə  xüsusi 
müxbiri,  1993-97-ci  illərdə  «Yeni  Forum» jurnalının  (Ankara)  Azərbaycan  təmsilçisi 
olmuşdur.
1993—94-cü  illərdə Xarici Turizm  Şurasının  mətbuat  idarəsinin  rəisi  işləmişdir.
1994-96-cı  illərdə  «XXI  əsr»  qəzetinin  baş  redaktoru  oimuşdur.
1992—97-ci  illərdə  Azərbaycan  Jurnalistlər Birliyinin  (AJB)  katibi  olmuşdur.
1997-ci  ildən  AJB-nin  baş  katibidir.  Jurnalistika  sahəsində 
«Qızıl  qələm», 
«Həsən  bəy Zərdabi»,  «Humay», 
Türkiyənin 
«Yeni  Orxon» 
və  Küveytin 
«İslama 
xidmət» 
mükafatlarına  layiq  görülmüşdür.  Beynəlxalq  Mətbuat  İnstitutunun 
(Vyana), 
Beynəlxalq  Jurnalistlər  Birlikləri  Konfederasiyası 
(Moskva) 
idarə  heyəti- 
nin,  Avrasiya  Jurnalistlər  Konfederasiyası 
(Ankara) 
idarə  heyətinin  üzvüdür.  Dəfə- 
lərlə  ABŞ,  Almaniya,  Rusiya,  Türkiyə,  Balkan,  Qafqaz,  Orta  Asiya,  Çin  və  ərəb 
ölkələrində  Azərbaycanı  təmsil  etmişdir.  Azərbaycanda  və  xaricdə  çap  olunmuş 
min  beş yüzdən  artıq  məqalənin  müəllifidir
Filologiya  elmləri  namizədidir.  «Qutadğu  Bilig»  əsəri  üzrə  müdafiə etmişdir.
Azərbaycan  Milli  Elmlər Akademiyası  Folklor  institutunun  böyük elmi  işçisidir.
Bakı  Dövlət  Universitetinin  filologiya  və  jurnalistika  fakültələrində  «Turk  mə- 
dəniyyət  tarixi»,  «Türk  yazılı  abidələri»,  «Kitabi-Dədə  Qorqud»,  «Qutadğu  Bilig», 
«Divanü  lüğat-it-türk»  fənləri  üzrə  dərs  deyir.  Tarixə,  filologiyaya  və  jurnalistikaya 
dair  bir  sıra  elmi  əsərlər  və  kitablar  («İqlimdən  iqlimə,  təqvimdən  təqvimə».  Bakı, 
Işıq,  1987;  «Qutadğu  Bilig»,  Bakı,  Elm,  2003,  320 səh.  və s.) yazmışdır.
Yusif Balasağunlunun  «Qutadğu  Bilik—Xoşbəxtliyə  aparan  elm»,  Faruq  Sümə- 
rin  «Oğuzlar»,  Bahəddin  Ögəlin  «Türk  mifologiyası»,  Erik  Fixteliusun  «Jurnalistika- 
nın on  qızıl qaydası»  və digər kitabları ana  dilimizə çevirmişdir.
Evlidir,  Leyla  və Ayla  adlı  iki qızı,  Atilla  adlı  bir oğlu  var.
Azərbaycan,  rus,  türk,  alman  və  erməni  dillərini  bilir.
Divanü lüğat-it-türk
M a h m u d  al-K ashgari.  C o m p e n d iu m  o f th e  T u rk ic D ialects 
(D iw an L u g a t at-T u rk ).  in  4 P a rts,  P a rt I.
B ak u ,  «O zan», 2006,  512 p.
Edited and Translation with 
Introduction and  Indices by 
Dr.  Ramiz A SK ER
Edited by 
Prof.Dr. Tofik HAJİYEV 
C.Member o f  National Academy 
o f  Sciences o f Azerbaijan,
Honorary Member 
o f  Turkish Languages Society
Reviewed  by 
Prof.Dr.  Nizami JAFARO V 
C.Member o f  National Academy 
o f Sciences o f Azerbaijan
Advised  by 
Prof.Dr.  Hüseyn İSMAfLOV 
Prof.Dr.  Mamedali  KIPÇAK 
Prof.Dr. Azizkhan TA N R IV E R D İ
Махмуд Кашгарский. Дивану лугат ит-тюрк 
(Словарь тюркских языков). 
В 
4-х томах, том I. 
Баку, «Озан», 2006, 512 стр.