Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Geştalt qrupların
- Psixoterapevtik qruplara
|
özünüinkişaf motivlə rinin yaranmasına gə tirib çıxarmış olur. Qrup üzvləri özlərinin gündə lik h ə r ə k ə t v ə d avranışına görə cavabdehlik daşıyır, üzə rin ə öz üzvlərinin müdafiəsi funksiyasını götürür, öz imkanları daxilində onları rəğbə tl əndirir, müsbə t h ə r ə k ə tl ə rini t ə qdir edir. Aydındır ki, hə r bir insan m ə suliyy ətli davranışa malik olmazda n ə vv əl, öz hissl ərini düzgün qiymə tl ə ndirm ək bacarıqlarına sahib olmalıdır. Ona görə d ə, görüş qruplarının liderləri olan uşaqlar digər iştirakçılar üçün şə xsi nümunə roluna praktik olaraq sahib olmalıdırlar. Onlar rə hb ə rlik etdikl ə ri qrupda psixoloji yaxınlıq, şə xsiyy ə tl ərarası inam mühiti yaratmalı, oz şə xsi davranışı ilə nümunə göstə rm ə lidir. Görüş qruplarında işin təşkilinin ə sas m ə rh ə l ə l əri aşağıdakılardan ibar ə tdir: 1. Şə xsiyy ə tl ərarası ə laq ə l ə rin qurul ması. Bu prosesi asanlaşdırmaq üçün qrupa düşünülmüş ad qoyulur və qrup üzvlə ri bir-birin ə t ə qdim olunur. B ə z ə n bu m ə qs ə dil ə qrup üzvləri arasında qeyri-verbal ə laq ə l ə rin yaradılması (bir -birinin ə lind ən tutmaq, üz - üzə durmaqla bir-birini vizual qavramaq, ünsiyyət zamanı tə r əfdaşın ə l h ə r ə k ə tl ə rini izl ə m ə k, ə l- ə l ə tutub z ə ncir yaratmaq v ə s.) lazım gə lir; 2. Qarşılıqlı inam münasibə tl ərinin qurulması (mə s ə l ən, qrup üzvlə rind ə n biri gözlə ri yumulu v ə ziyy ə td ə arxaya yıxılarkə n t ə r əfdaş onu tutur və döşə m ə y ə yıxılmasının qarşısını alır); 3. Yarana bil ə c ək münaqişə l ərin aradan qaldırılması; 4. Özünütə nqidetm ə y ə qarşı müqavimətin aradan qaldırılması; 5. T ə r əfdaşın halına acımaq və bir-birin ə d ə st ək göstə rm ə k. Görüş qrupları tipli şə xsi psixoterapiya v ə psixokorreksiya metodlarının praktikada tətbiqi heç də h əmişə gözlə nil ə n s ə m ə r ə vermir. Güclü emosional təəssüratlı adamlar belə metodlarla korreksiyaedici 259 t ə mrinl ə r zaman ı situasiyaya uyğunlaşmaqda çətinlik çəkir, gündə lik h ə yatda bel ə m əşqlə rin n ə tic ə l əri onların davranış və r əftarında hiss olunmur. Onlar k ə skin psixoloji v ə etik konfliktl ər zamanı özlə rini ə l ə ala bilmir, güclü emosiyalar keçirirlə r. Geştalt qrupların T – qruplar v ə görüş qruplarından təcrübə d ə özünü göstə r ə n ə sas f ə rqi ondan ibar ə tdir ki, geştalt qrupların rə hb ə rl ə ri eyni vaxtda qrupun bir neçə iştirakçısı ilə deyil, onlardan ə sas rolu ifa etm ə y ə şəxsi razılığı olan h ər hansı biri ilə iş aparır. Belə şə xs qrupda m ə rk ə zi fiqur, ―qaynar nöqtə‖ rolunda çıxış etmə li olur. Qrupun dig ər üzvlə ri is ə qrup r ə hb ə ri il ə ―müştəri‖ rolunda çıxış edən könüllü iştirakçının qarşılıqlı münasibə tl ərinin müşahidəçisi olurlar. Belə müşahidə n ə tic ə sind ə qrupun müşahidə rolunda çıxış edən iştirakçıları özlə rini x ə yal ən müştə ri rolunda çıxış edən iştirakçının yerində hiss ed ə r ək öz şə xsi probleml ə rini daha yaxşı anlamaq və d ə rk etm ək imkanı ə ld ə edirl ər. Geştaltterapiyanın s ə m ə r əsi insanın bu zaman özünü necə d ə rk etm ə sind ə n, indiki halda qarşılaşdığı carı qayğılara reyaksiyasından asılı olur. Təcrübə zamanı geştaltqrup üzvlə rind ə n t ə l əb olunur ki, onlar keçmiş təcrübə y ə müraciə t etm ə d ə n, g ə l ə c ək haqqında düşünmə d ə n m əhz indiki situasiyanın t ə l ə bl ə rin ə uyğun hə r ə k ə t etsinl ə r. Geştaltqruplarda iş zamanı istifadə olunan piyomlar sırasında d ə rketm ənin genişlə ndirilm ə si, ə kslikl ərin inteqrasiyası, h issl ə r ə qarşı diqq ətin güclə ndirilm əsi, arzularla iş, cavabdehliyi öz üzə rin ə götürmə v ə müqavimətin aradan qaldırılması mühüm yer tutur. D ə rketm ənin genişlə nm ə si insana ə hat ə olunduğu ə traf al ə md ə v ə özündə n ə l ərin baş verdiyini daha yaxşı anlamaq imkanı vermiş olur. Bunun üçün qrup üzvləri cütlə r ə ayrılır v ə t ə r əfdaşla ünsiyyət zamanı psixi və ziyy ə tind ə baş verə n d əyişikliklə ri qeyd ə alır. Əksliklə rin d ə rk edilm ə si insana onun psixi al ə mind ə bir-birini tamamlayan ziddiyy ətli, müsbə t v ə m ənfi xarakterli xüsusiyyə tl ə ri, m ə s ə l ən, doğruçuluq və yalançılıq, prinsipiallılıq və prinsipsizlik v ə s. 260 anlamağa tə kan verir. Hissl ə r ə qarşı diqqətin güclə ndirilm əsi iştirakçıya şə xsi emosional v ə ziyy ə tini v ə ya şantılarını daha də rind ə n anlamaq v ə d ə rk etm ə kd ə kömə k edi r. Arzularla iş priyomu insanın özünü bir şə xsiyy ət kimi daha yaxşı qiymə tl ə ndirm ək imkanlarına geniş meydan açmış olur. Mə suliyy əti öz üzə rin ə götürmək üzrə t ə mrinl ər iştirakçıya öz imkanlarını qiymə tl ə ndirm ək , özünü yoxlamaq, inam qazanmaqda kömə k edir. Daxili psixoloji müqavimətin aradan qaldırılması əsasında insan özünü riskli aparmaqda ona mane olan psixoloji sə dl əri aradan qaldırmaq imkanı ə ld ə e tmiş olur. Psixodrama üzrə t ə mrinl ər zamanı insanın daxili alə mini daha d ə rind ən açmağa imkan verə n h əyati situasiyaların dramatik improvizasiyası elementl ə rind ə n istifad ə olunur. Bu metodika əsasında treninqlər zamanı süjetin seçilməsi, rol bölgüsü, onların ifa tə rzl ə ri k ənar şə xsl ə r t ə r ə find ə n deyil, müştərinin özü tə r ə find ən aparılır. Bu halda rollu oyunlardan daha geniş istifadə olunur. İştirakçı oyunun başlanğıcında rol davranışının elə formalarından istifa d ə edir ki, o, sonralar h ə min f ərdin şə xsiyy ə tinin strukturuna daxil olaraq onu müxtə lif h əyat şə raitin ə daha yaxşı uyğunlaşmasına kömək etmiş olsun. Psixoterapevtik qruplara müxtə lif eksperimental rollarda daxil olmaq insa na daha yaxşı özünüdə rketm ə imakanı verir. B ə d ən terapiyası qruplarında insanın öz bə d ə ni il ə ―ünsiyyə t ə‖, onun idar ə edilm ə sin ə v ə insanlara b ə d ə n s ə viyy ə sind ə t əsir üsullarına xüsusi ə h ə miyy ət verilir. Psixoterapiyanın bu tipin ə daxil olan metodikaların əsasında belə bir inam dayanır ki, insana özünü normal aparmaqda və inkişaf etmə kd ə mane olan amill əri birbaşa cismani ə laq ə l ə r adlanan psixoloji müdafiə mexanizml ə ri il ə aradan qaldırmaq mümkündür. Bacarıq treninqi qrupları biheviorist ideyaların təsiri altında insanın h ə yata f əali uyğunlaşması üçün zəruri olan faydalı bacarıq və v ərdişlə rin t əcrübə d ə t ə tbiqi m ə qs ə dl ə ri əsasında meydana gəlmişdir. Bacarıq treninq 261 qru pları adə t ən başqa adamlarla ünsiyyə t prosesind ə kommunikativ çə tinlikl ə ri olan v ə kommunikativ bacarıq və v ərdişlər üzrə öyrədici xüsusi kurs keçmiş adamlardan təşkil olunur. Belə qruplar a ünsiyyə td ə çə tinlikl ə ri olan v ə bu sah ə d ə vacib bacarıq və v ərdişlə r ə ld ə etm ə k ist ə y ən şagirdlə r d ə c ə lb oluna bil ə rl ə r. Bu c ə h ə td ə n yeniyetm ə v ə erk ə n g ənclik yaşında olan uşaqların belə qruplarda treninql ər keçməsi faydalıdır. Bacarıq treninq qruplarının təşkili zamanı zəruri xarici davranış formalarının ə ld ə edilm ə si ə sas m ə qs ə dl ə rd ən biridir. Bunların sırasına hə y ə can, qorxu, h ə dsiz emosional g ə rginlik kimi psixi v ə ziyy ə tl ərin aradan qaldırılması, habelə , peşə kar f ə aliyy ət üçün zə ruri olan q ə rar q əbulu, danışıqların və diskusiyaların aparılması bacarıqlarının formalaşdırılması aiddir. Belə qruplarda iş zamanı iştirakçılara öz üzə rind ə müşahidə aparmaq, özü haqqında məlumatları qeydə almaq öyrədilir. Bacarıq treninq qruplarında öyrə dil ən bacarıqlar sırasında özünəinamın yaradılması da mə xsusi ə h ə miyy ə t k əsb edir. Bir çox adamlar uşaqlıq illə rind ə s ə rt c ə za, fiziki v ə m ə n əvi zorakılıq mühitində böyüdüklə rin ə görə, onlarda öz qüvvə v ə inamlarına inamsızlığın simptomları meydana gəlir. Başqa adamlarla ünsiyyə t prosesind ə bel ə adamlar s ə b əbsiz günah hissi keçirir, hə dsiz qorxaq v ə h ə y əcanlı olurlar. Onlarda davamlı olaraq yaşanan belə hissl ə r asosial davranışın ağır formalı t əzahürlə rind ə n biri olan t əcavüzkarlığa g ətirib çıxarır. Təcavüzkar adam başqalarının şəxsi hüquqlarını pozur, onlara qarşı kobud, qaba, ə d əbsiz davranışı ilə probleml ər yaradır, əhvalını korlayır.Təcavüzkar adamlar öz fikrini hakim tutaraq başqalarına t əzyiq göstə rir, onlari t əhqir edir, alçaltmaqdan belə çə kinmir. Bacarıq treninq qruplarında iş zamanı iştirakçılarla ə vv ə lc ə sad ə h əyati situasiyalar, daha sonra mürə kk ə b, konfliktli v ə ziyy ə tl ə rin h əlli üzrə davamlı məşqlər keçirilir. Belə hallarda h ər bir iştirakçı yaranmış v ə siyy ə td ə hamını qane edə bil ə c ə k ən optimal çıxış yolunu tapmalı olur. Qruplar üzrə m əşqlər zamanı bə z ə n konfliktli situasiyalardan b ə hs ed ə n 262 audio v ə video yazıların nümayişi və ya s ə sl ə ndirilm ə sind ə n istifad ə olunur. Bacarıq treninq qruplarının iştirakçıları özünə qarşı inamsız, hə y əcanlı adamlar olduqda, onlarla iş zamanı autogen m əşqlə rd ə n ( ―auto‖ - özü, ―genes‖ - ə m ə l ə g ə tirm ə k) istifad ə olunur. Autogen m əşqlə r v ə ya qısa olaraq autotreninq insanın özü tə r ə find ən özünə yönəlmiş, psixi və fiziki v ə ziyy ə tl ərin özünütə nzimin ə xidm ə t ed ə n t ə mrinl ər sistemidir. Yüksə k emosional g ə rginlik t ə l ə b ed ən peşə l ə rd ə çalışan, insan münasibə tl ə ri z ə minind ə tez-tez konfliktl ə rl ə qarşılaşan insanlar adə t ən yüksə k psixi sarsıntıya, ruh düşkünlüyünə , stress ə m əruz qalırlar. Autogen məşq priyomlarından istifadə etm ə kl ə insan öz psixoemosional v ə ziyy ə tini, əhvalını, sə hh ə tini v ə normal iş qabiliyyə tini b ə rpa etm ək imkanı ə ld ə etmiş olur. Sistematik olaraq autogen m əşqlə rl ə m əşğul olan hə r bir adam gündə lik h əyatda öz qüvvəsini rasional şə kild ə paylamaq, q ə na ə tl ə istifad ə etm ək, lazımi anlarda isə qüvvə sini tam s ə f ə rb ə rliy ə almaq imkanına malik olur. Autotreninq insanın özü tə r ə find ən öz orqanizminə v ə sinir sistemin ə müxtə lif psixoloji t ə sir vasit ə l ə ri il ə şüurlu tə sir ə əsaslanır. Belə t ə sir vasit ə l ə rin ə skeletd ə ki v ə daxili orqanlardakı ə z ə l ə l ə rin tonusunu d əyişdirmək üçün nə z ə rd ə tutulan xüsusi tə mrinl ə r aiddir. Autogen m əşqlə r zamanı ifadə vasit ə sil ə s ə f ə rb ə r olunan t ə s əvvürlər, hissi obrazlar, sözlü özünütə lqin f ə a l rol oynayır. Psixoloji təsirin bütün bu vasitə l ə rind ə n autotreninq zamanı kompleks şə kild ə istifad ə olunur. Autotreninqin praktik olaraq h əyata keçirilməsinin xüsusi texnikası vardır. Autotreninq texnikası diqq ə tin idar ə olunması, hi ssi obrazlarla ə m ə liyyatlar aparmaq, sözlü özünütə limat, ə z ə l ə tonusunu iradi olaraq t ə nziml ə m ə k v ə t ə n əffüs ritmini idar ə etm ə y ə yönəlmiş tə mrinl ə rd ə n ibar ə tdir. Diqq ə ti idar ə etm ə k sistemin ə diqq ə ti h ər hansı obyektə , hadis ə , əş ya v ə fakt üzə rind ə konsentrasiya etm ə k, c ə ml əşdirmə k qabiliyy ə ti daxildir. 263 Hissi obrazlarla ə m ə liyyat aparmaq qabiliyy ə ti diqq ə tin xarici al ə md ə n daxili al ə m ə , daha sonra is ə duyğulara və hissi obrazlara köçürülmə sin ə istiqam ə tl ənmiş xüsusi tə mrinl ə r vasit ə sil ə ə ld ə edilir. Nisb ə t ə n sad ə , v ərdiş halına salınmış tə s əvvürlər autotreninq zamanı tə dric ə n daha mürə kk ə b, m ə s ə l ə n, b ə d ə nin bir hiss ə sind ə n dig ə rin ə yayılan ağırlıq və istilik hissi, t ə bi ə t m ə nz ə r ə l ə ri v ə s. kimi t ə s əvvürlə r ə doğru yönəlmiş olur. Müxtəlif ucalıqda tə l əffüz edilən xüsusi sözlə rin v ə ifad ə l ə rin, daxili v ə öz - özünə nitq planında sözlü özünütə lqin v ərdişləri qazanılmış olur. İnsan tə r ə find ən bacarıqla istifad ə edildikd ə , bu cür özünütə lqin psixoloji v ə ya fizioloji v ə ziyy ətin lazımı sə viyy ə d ə d əyişmə sini sürə tl əndirmiş olur. Autotreninq zamanı sözlü özünütə lqin t ə n əffüslə özünə m əxsus şə kild ə birl əşmiş olur. Tə n əffüs ritminin idarə edilm ə si öyrə dil ən şə xsl ə rd ə t ə mrinl ə r vasit ə sil ə t ə l ə b olunan h ə dd ə q ə d ə r çatdırılır. Bütün bu tə mrinl ər üç ə sas v ə ziyy ə td ə - uzanmış, oturaq və ayaq üstə dayanmaqla aparılır. Ə z ə l ə tonusunun ixtiyari t ə nzimi il ə bağlı tə mrinl ə r d ə müə yy ə n sistem v ə ardıcıllıq əsasında ə ld ə edilir. T əcrübə y ə c əlb edilmiş adam ə vv ə lc ə öz qol və ayaq ə z ə l ə l ərini, daha sonra boyun, baş, çiyin və qarın ə z ə l ə l ə rinin tonusunu z ə ifl ə tm ək üzrə m əşqlər aparır və n ə hay ə t daxili orqan ə z ə l ə l ə rinin tonusunu t ə nzim etm ə y ə alışır. Autotreninqin t ə rkibin ə daxil olan daha vacib v ə mürə kk ə b t ə mrinl ə r sırasında başın və b ə d ənin qan damarlarının və ziyy ə tini t ə nziml ə y ə n, orqanizmin tonusunu artır an v ə f əallaşdıran tə mrinl ər xüsusi yer tutur. Bel ə t ə mrinl ər zamanı insanın ovucunun tə bii istisi v ə iradi yolla yaradılan istilik v ə ya soyuqluq haqqında tə s əvvür obrazlarından istifadə olunur. Qeyd olunan autogen m Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|