Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Psixokorreksiya fiziki c ə h ə td ən sağlam adamların psixikası və davranışındakı qüsur və
- Görüş qrupları v ə geştalt qruplarda
|
VIII f ə sil Psixoloji korreksiya 1.8.1. Psixoloji korreksiyanın mahiyyə ti, m ə qs ə di v ə v ə zif ə l ə ri T ə hsil sistemind ə praktik psixoloji xidm ə tin t ə tbiqi s ə ciyy ə k ə sb ed ə n ə n mürə kk ə b sah ə l ə rind ə n biri psixokorreksiyadır. Korreksiya (latınca ―correktio‖ - düzə ldilm ə, yaxşılaşdırma) bu və ya dig ər qüsurun, çatışmazlığın v ə ya pozulmanın bə rpa edilm əsi, düzə ldilm ə sidir. Psixoloji korreksiya yalnız o halda həyata keçirilir ki, psixi qüsur və ya normadan k ənara çıxma halları mə rk əzi sinir sistemini üzvü zə d ə l ə nm ə si v ə ya psixi x ə st ə lik m ənşəli olmasın. Bu istiqamə td ə görülə n t ə dbirl ə r inzibati- t ə rbiy ə vi xarakterd ən uzaq olmalı, diferensial diaqnostikanın nə tic ə l ə rin ə v ə yekun r ə y ə əsaslanmalıdır. Aşkar edilmiş qüsurlar patopsixoloji və defektoloji t ə bi ə t ə malik olduqda v ə ya açıq şə kild ə hüquqpozma halları ilə müşahidə olunduqda korreksiya t ə dbirl ə ri praktik psixoloqun s ə lahiyy ə tl ə ri çərçivə sind ən çıxmış olur. Belə hallard a müvafiq sahə üzrə mütə x ə ssisl ə r ekspert v ə ya m ə sl ə h ətçi olaraq və ziyy ə t ə müdaxilə etm ə lidir. Psixoloji korreksiya psixoloji t ə sirin metod v ə priyomları vasitə sil ə psixi qüsurların, çatışmazlıqların aradan qaldırılmasına yönəldilmiş mə qs ədyönlü və planlı f ə aliyy ə t sah əsidir. Şə xsiyy ə tin idrak prosesl ərinin, şə xsiyy ə t keyfiyy ə tl ə rinin, iradi- emosional, ünsiyyə t v ə s. sah ə l ərinin inkişaf sə viyy əsinin öyrə nilm ə si m ə qs ə dil ə h əyata keçirilmiş psixodioqnostik işlə rin n ə tic ə sind ə h ər hansı potologiya-normadan k ənaraçıxma halları aşkara çıxarıldıqda, mövcud çatışmazlığın aradan qaldırılması üçün müvafiq inkişafetdirici -korreksiya proqramları işlənib hazırlanır və h əyata keçirilir. Şə xsiyy ə tin əqli inkişafında, m ə s ə l ə n, t ə f əkkürün inkişafında müə yy ən çatışmazlıqlar aşkara çıxarıldıqda (ümumiləşdirmə , analiz, sintez v ə s.) onların aradan qaldırılmasına yönəldilmiş korreksion tə sirl ə r h əyata keçirilir. Korreksiya yalnız iki əsas şərtin gözlənildiyi halda mümkün ola bilə r: 253 Fikri ə m əliyyatın hansı halda düzgün, sə m ə r ə l i olması, normal hesab edil ə bilm ə sin ə tam y ə qinlik olduqda; Psixi inkişafda qüsurun, çatışmazlığın, inkişafda kənaraçıxmanın psixoloji diaqnostika əsasında ə ld ə edilmiş də qiq v ə etibarlı nə tic ə l ə ri olduqda. Psixoloji korreksiyanın zəruriliyi o halda xüsus il ə aktuallaşır ki, aşkar edilmiş çatışmazlıq fərdin inkişafının gedişinə mane olur, ə ng ə l ə çevrilir. M ə s ə l ə n, m ə kt ə blil ə rd ə t ə lim motivl ə rinin v ə ya t ə f əkkür ə m əliyyatlarının , ixtiyari diqq ə tin formalaşdırılması onların mə kt əb proqramları üzrə bilikl ə rin kifay ə t s ə viyy ə d ə m ə nims ə nilm ə sind ə çə tinlikl ərin meydana çıx ma sına sə b ə b olur. Bel ə hallarda korreksiya işinə z ə rur ət yaranmış olur. Korreksiya xüsusi psixologiya və pedaqogika elml ə rinin (defektologiyanın) sahə l ə rind ən biri olub, xüsusi priyomlar və metodlar vasit ə sil ə anomal uşaqlarda psixi və fiziki qüsurların tam və ya qism ə n aradan qaldırılmasını nə z ə rd ə tutur. Korreksiya metodlarının geniş sistemi xüsusi treninqlə r v ə m əşqetdirici tapşırıqlar vasit ə sil ə uşaqlarda aşkar edilmiş inkişaf qüsurları və çatışmazlığın tə lim v ə t ə rbiy ə vasit ə sil ə müə yy ə n s ə viyy ə d ə aradan qaldırılmasını elmi cə h ə td ə n əsaslandırır. Psixokorreksiya bel ə hesab edir ki, uşaqda inkişaf qüsurlarının aradan qaldırılmasına yönəlmiş mə qs ədyönlü iş nə q ə d ə r erk ən yaş dövrlə rind ə v ə q üsurun ilkin m ə rh ə l ə l ə rind ə başlanarsa, onun nə tic ə l ə ri bir o q ə d ər uğurlu ola bilə r. Psixoloji korreksiya işi olduqca çə tin v ə mürə kk ə b f ə aliyy ə t sah ə sidir. O, praktik psixoloqdan yüksək ixtisas hazırlığı və s əriştə t ə l ə b edir. Psixoloji korreksiyanın konkret m ə qs ə dl ə ri v ə v ə zif ə l ə ri, h əmçinin korreksiya işinin metod v ə priyomları bütün hallarda inkişaf qüsurunun növü, xarakteri və uşağın fərdi xüsusiyyə tl ə ri n ə z ə r ə alınmaqla müə yy ə nl əşdirilir. İnkişaf qüsurunun növündə n v ə xarakterind ən asılı olaraq ps ixokorreksiya üzrə iş müxtə lif sah ə l ə ri ə hat ə ed ə bil ər: anomal uşağın şə xsiyy ətinin inkişaf etdirilməsi, onun orqanizminin möhkə ml ə ndirilm ə si, hissi 254 t əcrübə nin v ə t ə f əkkürün inkişaf etdirilməsi, nitq qüsurlarının aradan qaldırılması və s. Psixokorreksiya daha çox korreksion pedaqogikada müxtə lif sensor v ə əqli qüsurları (eşitmə, görmə , əqli inkişaf, nitq) olan uşaqlarla həyata keçirilə n xüsusi fə aliyy ə t sah ə si kimi n ə z ə rd ən keçirilsə d ə , h ə m d ə ümumtə hsil m ə kt ə bl ə rind ə psixoloji xidm ət sisteminin mühüm is tiqam ə tl ə rind ə n biridir. Psixoloji korreksiya üzrə işlə rin sistemind ə uşaqlarda inkişaf qüsurlarının, idrak prosesləri, ünsiyyə t f ə aliyy ə ti v ə davranışla bağlı qüsurların aradan qaldırılmasına yönəlmiş fə aliyy ət üstün yer tutur. Praktik psixoloq sınaqdan çıxarılmış etibarlı metodikalara, inkişafetdirici -korreksiya proqramlarına istinad etmə kl ə mövcud qüsurun tə shih edilm ə si istiqam ə tind ə sistemli v ə ardıcıl iş aparmalıdır. Son bir neçə onillik ə rzind ə bütün dünyada fiziki cə h ə td ən sağlam, la kin psixoloji yardıma ehtiyac hiss edə n insanlara psixokorreksion t ə sir vasit ə l ərinin müxtə lif sisteml ə ri, metod v ə vasit ə l ə ri meydana g əlmişdir. Psixokorreksiya fiziki c ə h ə td ən sağlam adamların psixikası və davranışındakı qüsur və çatışmazlıqların aradan qaldırılması üçün psixoloqun istifad ə etdiyi psixoloji t əsir priyomlarının mə cmuyudur. Bu priyomların bir çoxu ə vv ə ll ə r psixoterapiya t əcrübə sind ə t ətbiq olunmuş, lakin sonralar onun s ə rh ə dl ərini aşaraq, praktik cə h ə td ən sağlam a damların da davranış tə rzin ə psixoloji t ə sirin vasit ə sin ə çevrilmişdir. Psixokorreksiyanın tə sir vasit ə l əri insanların yeni həyat şə raitin ə daha yaxşı uyğunlaşması, gündə lik daxili v ə xarici g ə rginlikl ə rin aradan qaldırılması, müxtə li f münaqişə l ə rin h ə ll edilm əsi, insanların zə r ə rli v ərdiş v ə meyll ə rd ə n xilas edilm ə sini n ə z ə rd ə tutur. Pedaqoji f ə aliyy ə t t əcrübəsi psixokorreksiya metodikalarının tə tbiqi sah ə l ə rind ən biridir. Pedaqoji praktikada psixokorreksiya üzrə h ə yata keçirilən işlə rin ə sas m ə qs ə dl əri aşağıdakılardır: 255 1. Uşağın yaş normativinə uyğun olaraq inkişafının davam etdirilm ə si, t ə lim-t ə rbiy ə nin f ə rdil əşdirilməsi işində pedaqoji kollektiv ə kömə yin göstə rilm ə si; 2. Uşaqlarda qabiliyyə tl ə rin, maraq v ə meyll ə rin inkişaf etdirilmə si; 3. Uşaqların inkişafındakı gerilə m ə l ə rin, t ə limd ə v ə davranışdakı pozğunluqların aradan qaldırılması mə qs ə di il ə inkişafetdirici -korreksiya proqramlarının işlənib hazırlanması və h əyata keçirilmə si; 4. Ayrı - ayrı uşaqlar və onların qrupları i l ə, xüsusilə ―risk qrupu‖na aid edil ən uşaqlarla korreksiyaedici treninqlərin keçirilmə si. Pedaqoji t əcrübə d ə geniş yayılmış çoxsaylı psixokoreksiya metodları sırasında şə xsiyy ə t ə yönəlmiş psixoterapiya xüsusi yer tutur. Onun t ə rkibind ə psixoloji t ə sirin f ə rdi v ə qrup formaları geniş yayılmışdır. Pedaqoji t əcrübə d ə t ə tbiq edil ən psixokorreksiyanın ə sas v ə zif ə l ə ri bunlardır: 1. İnsanın emosional kölə likd ə n azad edilm ə si; 2. Adamlarda ünsiyyə t ə t ə l əbat, ünsiyyətlilik hissi formalaşdırma q; 3. İnsanın şə xsiyy ət kimi özünüaktuallaşdırmasını tə min etm ə k; 4. İnsanda şə xsiyy ə tl ərarası münasibə t v ə davranışın sə m ə r əli formalarını yaratmaq v ə möhkə ml ə ndirm ə k; 5. İnsanın ictimai hə yata daha f ə al c əlb olunmasını tə min etm ə k v ə özünə qarşı mə suliyy ə tliliy ə t ə hrik etm ə k. 6. Uşaqla inkişafetdirici–korreksiya işinin vasitə v ə yolarını müə yy ə nl əşdirmək, aşkar edilmiş fərdi xüsusiyyə tl ə r ə sa sında onun inkişafı və t ə limi imkanları haqqında proqnozlar hazırlamaq. 7. M ə kt ə bd ə t əhsil dövründə v ə d ə rsd ə nk ə n ar iş prosesində uşaqların inkişafı istiqamə tind ə inkişafetdirici - korreksiya işlə ri aparmaq. T əhsil müə ssis ə l ə rind ə psixokorreksiya sah ə sind ə iş aparan praktik psixoloq h ər bir uşağın fə rdiyy ətini öyrə nm ə kl ə , onun t ə limi, t ə rbiy ə si v ə inkişafı üçün şə xsi m ə suliyy ə t daşıdığını də rk etm ə lidir. 256 Psixokorreksiya sah ə sind ə iş aparan praktik psixoloq psixoterapevt rolunda çıxış edir. Bu mə qs ə dl ə yaradılan qrupların bir sıra tipləri vardır: T – qruplar (sosial- psixoloji treninq qrupları) , görüş qrupları, geştalt qruplar, psixodram qrupları, cismani terapiya qrupları, bacarıq treninq qrupları. Psixokorreksiya qruplarının bütün tiplə rind ə qrup üzvləri arasında rol bölgüsü aparılır və qarşılıqlı münasibə tl ər müə yy ə n edilmi ş qaydalar əsasında qurulur. T – qruplar v ə ya sosial- psixoloji treninq qrupları praktik psixoloq tə r ə find ə n ad ə t ən şə xsiyy ə tl ərarası münasibə tl ərin müxtəlif situasiyalarına uyğun təşkil edilir v ə düzgün davranış normalarının formalaşdırılması na xidm ə t edir. Bel ə qruplarda iştirakçıların gündə lik h əyatda qarşılaşdıqları problemlə r müzakirə edilir, onların həlli yolları axtarılır. T –qrupların ə sas v ə zif əsi uşaqlar arasında şə xsi v ə işgüzar qarşılıqlı münasibə tl ərin formalaşdırılmasından, onların birgə f ə aliyy ə tinin t əşkilində n ibar ə tdir. B ə z ə n psixoloq bel ə qrupları uşaqların fərdi psixologiyasını d əyişdirmə k, psixoterapevtik effekt yaratmaq m ə qs ə di il ə t əşkil edir. T – qruplarda ə sas diqq ət birbaşa iştirakçıların daxili və ziyy ə tin ə, onların özünüdə rketm ə sin ə , ə trafda n ə l ərin baş verdiyinə yönə ldilir. T –qrupların konkret mə qs ə dl ə ri is ə iştirakçıların özlə rind ən, onların f ə aliyy ə tind ən asılı olaraq müə yy ə n edilir. Bel ə qruplarda ə m əkdaşlıq m ə qs ə dl əri daim ön planda olduğu üçün onun iştirakçılarının bu mə qs ə d əsasında xüsusi tə limi diqq ə t m ə rk ə zind ə saxlanılır. T– qruplarda m ə qs ə d ə doğru dəyişiklik v ə inkişaf m ə rh ə l əli şə kild ə davam edir. Burada işin ə sas m ə rh ə l ə l ə rini aşağıdakı kimi qeyd etmə k olar: 1. H ər bir iştirakçının müə yy ə n f ə aliyy ət növü sahə sind ə özü haqqında t ə s əvvürləri (―Mə n nec ə y əm?‖). 2. H ər bir iştirakçının şəxsi mülahizə l ə rin ə başqa adamların reaksiyasının ə ld ə edilm əsi (―Sə n nec ə s ən?‖ , ―Biz sə ni nec ə görürük?‖). 257 3. Başqa iştirakçıların rə y v ə reaksiyalarını nə z ə r ə almaqla h ər bir şə xsin şə xsiyy ə tl ərarası davanışın yeni formalarını axtarması. 4. Qrup izvl ərinin böyük ə ks ə riyy ə ti t ə r ə find ə n b ə y ənilmiş sə m ə r ə li davranış formalarının yenidən işlə nilm ə si v ə möhkə ml ə ndirilm ə si. T –qrupları adə t ən özünə m ə xsus sosial-psixoloji laboratoriya da adlandırırlar. Bu qruplar ünsiyyət çə tinlikl ərinin aradan qaldırılmasında iştirakçılar arasında şə xsiyy ə tl ərarası ünsiyyət bacarıqlarının formalaşdırıl - masında tə sirli psixokorreksiya metodudur. Görüş qrupları v ə geştalt qruplarda ə sas diqq ə t h ər bir uşağın f ə rdiyy ə tinin müə yy ə nl əşdirilmə sin ə v ə inkişafına yönəldilir. ―Görüş qrupu‖ adlandırılan şərti qruplarda uşaqlar arasında açıq, birbaşa ünsiyyət mühiti yaradılır, qrup üzvlə rinin h ər biri özlərini başqaları ilə müqayisə etm ə k z ə minind ə adekvat özünüdə rketm ə v ə qiym ə tl ə ndirm ə d ə m ə suliyy ə t hissin ə sahib olurlar. Bel ə qrupların yaradılmasından mə qs ə d h ə r bir uşağın refleksiya yolu il ə özünün şə xsi v ə intellektual potensialını də rk etm ə sin ə şə rait yaratmaqdan ibar ətdir. Görüş qruplarına cəlb edilmiş uşaqlar bir -birl ərinin real imkanlarını obyektiv qiym ə tl ə ndirm ək imkanı ə ld ə etm ə kl ə , real h əyatda olduqları və ziyy ə tl ərini qarşılıqlı inam əsasında də rk edirl ər. Görüş qruplarında açıq ünsiyyət mühiti iştirakçılar arasında yaxın, etibarlı münasibə tl ərin formalaşmasının əlverişli vasitəsidir. Onun kömə yi il ə t ə dric ən uşaqlar arasında müsbət şə xsiyy ə tl ərarası münasibə tl ər yaranır, müə yy ən qarşılıqlı fə aliyy ə t v ə ə m əkdaşlıq təcrübə si t əşəkkül tapır. Qarşılıqlı inam və etibarlılığın tə min edilm ə si z ə minind ə uşaqlar mövcud h ə yati probleml əri, keçmişdə h əyatlarında baş vermiş hadisə l ə ri, gizli hissl ə ri bar ə d ə bir-birl ə ri il ə müstə qil t ə r əfdaş kimi fikir mübadilə si aparırlar. Bu isə şə xsiyy ə tl ərarası mə nfi emosiya v ə hissl ərin açıq təzahür formalarını aradan qaldırmış olur. Görüş qruplarında özünüdə rketm ə nin s ə viyy əsinin yüksə ldilm ə si yollarından biri qarşılıqlı inmasızlıq və çəkişmə l ə rin, ziddiyy ə tl ə rin aradan 258 qaldırılmasıdır. Bel ə qruplara c əlb edilmiş uşaqlar arasında formalaşmış inam v ə etibar onlar arasında bir -birin ə hörmə t v ə m ə suliyy ə t hissl ə rinin inkişafına tə kan verir, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|