Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (“burada və indi”, direktivlik, nitq dəyişkənliyi, boş kreslo metodu, “öz “Mən”inin hissə si il ə
- 1.7.2. Psixoloji konsultasiyanın mə qs ə di, v ə zif ə l ə ri
- Siz bizim ünsiyyə timizd ə n n ə
|
2. Biheviorist istiqam ə t praktik psixoloqun peşə kar f ə aliyy ə tind ə istinad etdiyi metodikalardan biridir.Bu n ə z ə riyy ə əsasında psixoloji mə sl ə h ə tverm ə xidm ə tini h əyata keçirən psixoloq müştə riy ə öz hə r ə k ə tl əri üzə rind ə n ə zar ə ti h əyata keçirmə kd ə kömə k etm ə k m ə qs ədini qarşıya qoyur. Klassik biheviorizmin nümayə nd ə l ə ri olan E.Tolmen, K.Xall, C.Uotson v ə B.Skinner bel ə hesab edirl ə r ki, ətraf mühit insanın şə xsiyy ə tin ə t ə sir göstə rir. Psixoloq ə m əkdaşlıq yolu ilə müştə rinin h əyat şə raitini d əyişdirmə k m ə qs ə dil ə onun h əyatına müdaxilə etm ə lidir. Biheviorist n ə z ə riyy ə iş metodu kimi aşağıdakıları tə klif edir: 1. Müştə rinin f əallığının rəğbə tl ə ndirlm əsi (stimullaşdırılması). 2. Davranışın operantlaşdırılması vasitə sil ə müştə rinin probleml ə rinin 234 müə yy ə nl əşdirlmə si. 3. Funksional t ə hlil vasit ə sil ə problemin mahiyy ətinin aydınlaşdırılması (s ə b ə b-n ə tic ə ə laq ə l ərinin aşkar edilmə si). 4. Müştəri üçün sosial cə h ə td ə n vacib m ə qs ə dl ə rin (konkret f ə aliyy ə t planının) qurulması. Biheviorial n ə z ə riyy ə y ə əsaslanın mə sl ə h ə tverm ə metodikası zamanı dözümlülüyün inkişaf etdirilməsi üçün müxtə lif treninql ə rd ə n, m əşqetdirici tə mrinl ə rd ən, rollu oyunlardan, müştə rid ə lazımlı davranışın də st ə kl ə nm əsi, çətin situasiyaların irə lic ə d ə n proqnozlaşdırlması v ə s. kimi texnikalardan istifad ə olunur. 3. Psixologiyada humanist istiqam ə tin ( K.Rocers, F.Perlz, V.Franki, C.Moreno) əsas metodoloji mövqeyi ondan ibarə tdir ki, h ər bir insanın s ə rb əst yaşaması, fə aliyy ət göstə rm ə si v ə öz taleyini müə yy ə nl əşdirmə si onun özünə m əxsus olmalı, bütün bunlara nə zar ə t, q ə rar q ə bulu onun özü tə r ə find ə n h əyata keçirilmə lidir. Psixoloq ona müraciə t ed ən şə xs ə müştəri kimi baxmalı, düşdüyü çə tin v ə ziyy ə td ən çıxmaqda ona kömə k etm əlidir. O, müştə rini mühakimə etm ə m ə li, ə ksin ə , f əal, yaradıcı, də qiq q ə rar q ə bul etm əli, müştə rini d ə st ə kl ə m ə li v ə q ə bul etdiyi q ərarın mə suliyy ə tini d ə rk etm ə lidir. Bu n ə z ə riyy ə y ə ə saslanan texnoligiya il ə öz işini quran psixoloq konkret müştə rinin daxili al ə min ə nüfuz etmə kl ə onu duymağa çalışır. Psixoloq real v ə ideal “Mən” obrazının əsasında konqurentlik yaratmalı və bu ziddiyy ə tl ə rl ə işlə m ə lidir. Bu metodika əsasında iş aparan psixoloq - m ə sl ə h ətçi bir sıra texnikalardan (“burada və indi”, direktivlik, nitq dəyişkənliyi, boş kreslo metodu, “öz “Mən”inin hissə si il ə söhbət”, “yuxarıdakı itlə” – avtoritar, direktiv v ə “aşağıdakı itlə” – (passiv, günah hissi keçirə n, bağışlanma üçün fürsə t axtaran) dia loq, yuxularla iş v ə s. istifad ə edir. Müasir psixoloji konsultasiya nə tic ə sind ə humanistik psixologiyanın 235 t əsirli iş metodları kimi eklektika, geştaltterapiya, davranış terapiyası daha geniş yayılmışdır. Psixoloqun müştə rinin probleml ərinin peşə kar h ə llind ə istinad etdiyi ə sas psixoloji m ə sl ə h ə tverm ə metodu müsahibə dir. Psixoloq müsahibə zamanı suallardan istifadə etm ə kl ə müştə riy ə t əsir göstə rir. Psixoloji ə d əbiyyatlarda müsahibənin beş mə rh ə l əli modeli göstə rilir. H ə r bir m ə rh ə l ənin qısa mə zmununa n ə z ə r yetir ə k: 1. Müştə ri il ə psixoloq aras ında qarşılıqlı münasibə tl ərin qurulması, psixoloji komfort v ə inamın yaradılması; (adə t ən bu salamlaşma ilə başlanır). 2. ―Nə kimi probleminiz var?‖ – sualı ilə psixoloq – m ə sl ə h ətçinin müştə riy ə müraciə ti v ə problemin mahiyy ətinin öyrə nilm ə si; 3. ―Siz nə y ə nail olmaq ist əyirsiniz?‖ - sualı ilə müştə rinin ist ə kl ə rinin, arzu edil ə n n ə tic ə l ərinin müə yy ə n edilm ə si; 4. ―Biz sizin istə yinizin h ə yat ke çirilməsi üçün baxaq görə k n ə ed ə bilirik?‖ - sualı ilə problemin h əlli üçün alternativ həll yollarının müə yy ə n edilm ə si; 5. N ə tic ə l ərin ümumiləşdirilmə si. ( Siz bel ə ed ə c əksinizmi?‖). Psixoloji konsultasiya üzrə iş aparan praktik psixo loqun m ə sl ə h ə tverm ə v ə psixoterapiya sah ə sind ə ümumi qanunauyğunluqlara əsaslandığı sınaqdan çıxmış psixoloji təsir metodları siray ə t (yoluxma), t ə lqin, inandırma v ə t ə qlidd ə n ibar ə tdir. Siray ə t (yoluxma) ünsiyyə t prosesind ə h əyata keçi ril ə n psixoloji t əsir metodlarından biri olub, şüursuz, qeyri - ixtiyari xarakter daşıyan davranış nümunə sidir. Psixoloji siray ət kütlə psixologiyası üçün tipik olan hadisə olsa da, bu effekt ə kiçik qruplarda da təsadüf olunur. Dini eksztaz, kütlə vi psixoz hadis ə l ə ri, ə h ə miyy ətli idman yarışları, ritual rə qsl ər zamanı adamların r ə ftar v ə davranışı asanlıqla kütlənin (çoxluğun) təsiri altına düşür və ona 236 uyğunlaşır. Belə hallarda qızışan ehtirasların şüurlu idarə olu nması zə ifl ə yir, insanlar kütlə y ə qoşulub yersiz hə r ə k ə tl ər edir, qışqırırlar. (futbol azarkeşlə ri, ixtişaşlar, inqilabi çıxışlar, mitinq və küçə yürüşlə ri v ə s.). Psixoloji suray ə t h ə m d ə adamların psixoloqa inamına ə sas ə n yaranan hallarda n biridir. İnformasiyanı xüsusi emosional tə rzd ə , hiss v ə h ə y ə canla, ritml ə ifad ə ed ə n psixoloq m ə sl ə h ətçi adamların böyük hiss ə sind ə öz qüdrə tin ə inam yaratmış olur. (sehirbaza, falçıya inam b ə sl ə nil ə n kimi) T ə lqin bir adamın başqalarına yönəlmiş mə qs ə d əyönlü, niyyə tli, xüsusi növ təsir formasıdır. Təlqin üçün sə ciyy ə vi c ə h ə t ondan ibar ə tdir ki, bu zaman h ər hansı bir adamın bir və ya bir neçə adama verdiyi informasiya onlar t ə r ə find ə n qeyri-t ə nqiqi sur ə td ə qavranılır. T ə lqin verbal (sözlü) tə sir vasit ə l ə ri il ə h əyata keçirilir. İnandırma m ə ntiqi əsaslandırma əsasında informasiyanı qə bul ed ə n şəxsi razılaşdırmaqdan ibarə t t ə sir prosesidir. Bu prosesd ə informasiyanı q ə bul ed ən şəxs müstə qil q ə rara g ə lir. T ə lqin emosional – iradi xarakterli t əsir forması olduğu halda, inandırma daha artıq intellaktual təsir forması kimi qiym ə tl ə ndirilir. Psixoloji t əsirin sonuncu variantı olan t ə qlid başqa adamların davranışının xarici təzahürlə rinin v ə ya kütlə vi psixoloji v ə ziyy ə tl ə rin sad ə c ə olaraq q ə bul edilm ə sin ə deyil, nümayişkaranə davranış obrazlarının, ə lam ə tl ərin qavranılması və yadda saxlanılmasına əsaslanır. Tə qlidin bir neçə növü fə rql ə ndirilir: a) m ə ntiqi v ə m ə ntiqd ə nk ə nar t ə qlid; b)daxili v ə xarici t ə qlid; c) moda v ə ə n ə n ə l ə rin t ə qlidi; ç) bir sosial sinif daxilində t ə qlid v ə bir sosial sinfin dig ə rini t ə qlid etm ə si. Müasir dövrdə psixoloqlar şə xsiyy ə tin situasiyadan k ə nar d ə rk olunmasının mümükünsüzlüyü fikrini irəli sürmə kl ə, insanın həyat şə raiti 237 il ə onun şə xsiyy əti arasında sıx ə laq ənin mövcud olması reallığını qə bul edirl ər. Bu postulatın müdafiəçilə rind ə n biri olan v ə psixoloji stress anlayışını elmə daxil etmiş R.Lazurus qeyd edir ki, insan özü üçün çə tinlikl ə ri v ə stress faktorlarının yaradılmasının ə sas subyektidir. Onun toxunduğu problemlər insanın məişə t h əyatı ilə bağlı olan problemlə rdir. Bu probleml ə ri “həyatın epizodları” adlandıran R.Lazurus qeyd edir ki, bu probleml ər insanın ruhunda onun istə diyind ə n d ə d ə rin izl ər buraxır. İnsanın psixoloqa tez - tez müraciə ti b ə z ən boş və m ənasız görünsə d ə , müştə ri probleml ə rinin h əll yolunu bu müraciə td ə axtarmalı olur. Vasvası olan, öz sağlamlığına hə dsiz diqq ə t yetir ə n, daxili probleml ə ri olan adamlar psixoloqa daha çox müraciə t edirl ə r. M ə s ə l ə n, qohum- əqrabası v ə dostları olmayan təqaüdçülər özlə rin ə daha çox diqqə t yetirirl ər. Özü haqqında biliklə ri olan adamlar öz uğur və uğursuzluqlarına haqq qazandırmaq üçün müxtə lif vasit ə l ə r ə əl atırlar. İntellektual, emosional və fiziki bioritml əri düzgün hesablamaqla insan onu gözlə y ə n f əallığın, əhvalın enmə sin ə sakit münasibə t b ə sl ə y ə v ə bunun keçici fizioliji proses olduğunu də rk ed ə bil ə r. 1.7.2. Psixoloji konsultasiyanın mə qs ə di, v ə zif ə l ə ri v ə prinsipl ə ri Psixoloji konsultasiya psixoloji praktikanın terapiyadan ayrılmış nisbə t ə n yeni v ə müstə qil sah ə l ə rind ə n biridir. Bu sah ə kl inik qüsurları olmayan, lakin psixoloji yardıma ehtiyacı olan insanların hə yati t əlabatlarından yaranmışdır. H ər bir insan doğrudan da, gündə lik h əyatda çoxsaylı probemlə rl ə qarşılaşır. Işdəki çə tinlikl ər, şə xsi h ə yatda v ə ail ə d ə ki probleml ə r, m ə kt ə bd ə t əlim uğursuzluqları, özünəinamsızlığın və özünəhörmətin aşağı olması, qə rar q ə bul etm ə kd ə üzücü tə r əddüdlər, ünsiyyə t v ə münasibə tl ə r yaratmaqda qarşıya çıxan maneə v ə çə tinlikl ə r v ə s. buna misal ola bil ə r. Psixoloji 238 konsultasiya psixoloji praktikanın və xidm ə t sisteminin yeni sah ə l ə rd ə n biri olduğuna görə , onun d əqiq müə yy ən edilmiş sahə l əri mövcud deyildir və ona görə d ə , onun predmetin ə ən müxtə lif probleml ə r daxildir. Psixoloqlar psixoloji konsultasiyanın predmetini müxtəlif nöqteyi - n ə z ə rd ə n izah edirl ə r. M ə s ə l ən, ABŞ psixoloqları H.Burks və B.Steffirin fikrinc ə, ―konsultasiya ixtisaslı konsultantın müştə riy ə ―şə xsiyy ə t- şə xsiyy ət‖ tipli münasibə tl ər çərçivə sind ə göstərdiyi peşəkar yardımdır‖. ABŞ psixoloqu L.Bramer yazir ki, ―konsultasiya peşə karyeras ı, nikah, ail ə, şə xsiyy ə tin t ə kmill əşdirilmə si v ə şə xsiyy ə tl ərarası münasibə tl ə r z ə minind ə yaranan probleml ə rin h ə llind ə insana yönəldilmiş proseduraların m əcmuyudur‖. Psixoloji konsultasiyanın m ə qs ə di müştərinin gündə lik h əyatda qarşılaşdığı şə xsiyy ə tl ə ra rası və emosional xarakterli çə tinlikl ə ri anlamaqda v ə onların hə ll edilm ə sind ə kömək göstə rm ə kd ə n ibar ə tdir. Konsultasiya h ər bir insana öz şə xsi ist ə kl ə rin ə uyğun davranış proqramı seçmə kd ə v ə ona müvafiq hə r ə k ə t etm ə kd ə, yeni şə rait ə uyğunlaşmaqda, şə xsiyy ə tin iradi, intellektual v ə emosional sah ə d ə yaranan probleml ə rin h ə llind ə kömək göstə rm ə k m ə qs ədi daşıyır. Psixoloji konsultasiya sah ə sind ə çalışan mütə x əssis ona müraciə t ed ə n müştərinin şə xsiyy ə tin ə hörmə tl ə yanaşmalı, onun fə rdiyy ətini, yaşama hüququnu tanımalı, sə rb əst seçim hüququna hörmə t b ə sl ə m ə lidir. Mütə x ə ssis- konsultant bel ə bir c ə h ə ti diqq ə t m ə rk ə zind ə saxlamalıdır ki, ist ə nil ə n t ə lqin v ə t əziq insana öz problemlərini düzgün hə ll etm ə kd ə , h ə r ə k ə tl əri üçün mə hsulliyy əti öz üzə rin ə götürmə kd ə mane olur. Psixoloq – m ə sl ə h ətçiyə yardım üçün müxtə lif adamlar v ə müxtə lif m ə qs ə dl ə rl ə müraciə t ed ə bil ə rl ə r. Müasir psixoloji konsultasiya praktikasında aşağıdakı istiqamə tl ər geniş yayılmışdır: Psixoanalitik istiqam ə t; Adler istiqam ə ti; 239 Davranış terapiyası; Rasional-emosional terapiya (A.Ellis); Müştə riy ə yönəlmiş terapiya (K.Rocers); Ekzisteksial terapiya. Psixoloji konsultasiyanın bir tə r ə fd ən ümumi, dig ə r t ə r ə fd ə n qlobal, perspektiv, spesifik, konkret v ə qısamüddə tli m ə qs ə dl ə ri ola bil ə r. T ə hsil m üə ssis ə l ə rind ə h əyata keçirilən psixoloji konsultasiya şagir din davranışının d əyişdirilmə sin ə yönə ldiyind ə n ə sas ə n konkret m ə qs ə dl ə r ə xidm ə t edir. Konsultasiya işi aparan m ə kt ə b psixoloqunun qarşısına qoyduğu mə qs ə dl ə r ad ə t ən şagirdin , müə llim v ə valideynl ə rin t ə l əbatlarından, rol gözlə m ə l ə rind ə n asılı olaraq formalaşır. Psixoloq ona müraciə t ed ən müə llim v ə valideynl ə r ə ―Siz bizim ünsiyyə timizd ə n n ə Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|