ĠƏMĠstan nəZĠRLĠ

часть  армяне;  всего  в  этой  части  30095  душ  обоего  пола.  В  этой  части  города  имеется  уездное 
управление,  почтово-телеграфное  отделение,  городское  общественное  самоуправление,  одна  мужская 
гимназия,  одно  женское  училище  св.  Нины,  одно  мужское  высшее  начальное  училище.  2  женских 
начальных училища, 2 русско-татарских училища. Одна городская лечебница, ханский дворец и мечеть. 
В  первой  части  города  имеется  14  мечетей,  20  шелкомотальных  и  8  шелкокрутильных  заводов  и  3 
махорочные фабрики, 2 аптеки. 
2.  Жители  второй  части  главным  образом  мусульмане,  а  незначительная  часть  армяне,  всего 
жителей  в  этой  части  21004  души  общего  пола.  Имеется  почтово-телеграфная  контора,  армянская 
церковь  с  приходским  училищем,  пять  русско-татарских  начальных  училищ  и  45  шелкомотальных  и 
шелкокрутильных заводов и 20 мечетей, 1 аптека. 
Первый  участок.  Резиденция  пристава  1  участка  находится  в  сел.  Ашага-Гейнюк,  состоит  из  4 
сельских обществ: 3 мусульманских и одного армянского, в участке имеется 2 дву-классных и 3 одно-
классных школы; помещения школ, за исключением двух армянских, находится в целости.  
На участке имеется жителей обоего пола всего 34120 душ, население занимается хлебопашеством 
и скотоводством. 
Второй  участок.  Резиденция  пристава  ввиду  уничтожения  армянского  селения  Джафарабада,  в 
настоящее время находится в сел. Беюк-Дегна в 40 верстах от г. Нухи. Участок состоит из 4-х сельских 
обществ... всего 21983 души обоего пола. Во время анархии участок этот разделен на два участка, т.е. по 
два  общества  в  каждом.  Жители  этих  обществ  занимаются  хлебопашеством  и  овцеводством..  В  этом 
участке имелось две школы, частных домах, которые после переворота закрылись и в настоящее время 
школ  не  имеется.  Ввиду  обильного  урожая  жители  живут  хорошо  и  между  ними  имеются 
состоятельные. 
Северная  часть  этого  участка  состоит  из  двух  обществ.  Жители  занимаются  хлебопашеством, 
скотоводством и шелководством. 
...Многие жители этого участка занимаются грабежом и другими преступными делами, особенно 
после анархии. 
3 участок. Резиденция пристава в сел. Варташен. Участок состоит из 5 обществ:... и Зарабского. 
Последнее  общество  состоит  исключительно  из  армян  и  жители  этого  селения,  не  желая  подчиняться 
азербайджанскому правительству, переселились в Грузию. Подарское и Хачмазское общества состоят из 
мусульман, армян и удин, грузин, а Джолуто-Джугутлярское – из армян, евреев, мусульман. В участке 
имеется пять школ, за исключением селения Зарабского общества, где здания школ уничтожены. 
На участке имеется жителей обоего пола всего 2762 души. 
В сел. Варташен имеется фельдшерский пункт, но медикаментов нет и фельдшер почти за целый 
год жалованье не получает, почему аптека не закрыта. 
Жители этого участка главным образом занимаются хлебопашеством и скотоводством. В селении 
Хачмаз свирепствовали холера, тиф и испанка.  
4 участок. Резиденция пристава находится в сел. Кутгашен, отстоящем от г. Нухи на 82  версты. 
Участок состоит из 6 общества;  
... из них четыре мусульманские, одно армянское, одно армянскомусульманское. 
На  участке  имеется  пять  мужских  и  3  женских  школ,  из  них  две  двуклассных  и  шесть  одно-
классных.  Здания  двух  школ  казенные,  а  остальные  частные.  Все  эти  школы  закрылись  еще  с  января 
1918 года за неполучением содержания преподавателями и вообще ввиду бывшего тревожного времени. 
На  участке  имеется  всего  жителей  обоего  пола  48000  душ,  из  них  было  10  армян,  а  остальные 
мусульмане.  На  участке  имеются  минеральные  воды,  один  фельдшерский  пункт  с  приемным  покоем, 
который  в  настоящее  время  действует.  Жители  этого  участка  занимаются  главным  образом 
хлебопашеством,  скотоводством  и  торговлею,  на  горных  местах  живут  лезгины,  которые  занимаются 
овцеводством. Большая часть населения несостоятельная, ввиду причинения им убытков наводнениями. 
В селениях Бум и Кутгашен свирепствовали холера, тиф и испанка. 
Сведения  по  Гянджинскому,  Казахскому  и  Арешскому  уездам  будут  представлены 
дополнительно. 

58 
 
Из  вышеприведенного  доклада  о  положении  губернии  ясно  видны  те  прорехи,  которые 
необходимо зачинить. 
1.  Прежде  всего  должно  быть  обращено  внимание  на  восстановление  функций  школ,  так  как 
главным образом образование может быть тем лучом света, который рассеет мрак невежества и озарит 
народ  сознанием  своих  задач  для  процветания  родной  страны  и  убедит  его  в  пользе  и  необходимости 
культуры.  Мне  кажется,  что  и  в  том  случае,  если  народ  сам  не  захочет  просвещения,  необходимо 
принудить его к тому, применив в данном случае теорию Макиавелли, так весь народ разделить на три 
группы:  первая  -  понимающая  пользу  культуры  и  просвещения,  вторая  которая  к  этому  убеждению 
приходит только после того, как ей будет это разъяснено, и третья, самая большая группа т.е. собственно 
темная народная масса, которая не понимает и часто отказывается понять даже после разъяснения. 
2.  Необходимо  восстановить  правильное  почтовое  и  пассажирское  движение  по  шоссейным 
дорогам, так как при настоящем положении этого вопроса страдает и дело и казна. 
В крайне неудовлетворительном состоянии находится и телеграф. 
По  сведениям,  порча  телеграфной линии  происходит  в  зоне армянского  влияния,  близ  сел.  Пир-
Агбулага. 
3. Ввиду эпидемических заболеваний, унесших массу жертв, необходимо поставить широко дело 
медицинской помощи населению, учредить новые больницы, имеющиеся возможно лучше оборудовать, 
снабдить медикаментами и достаточным персоналом врачей и фельдшеров. То же необходимо сказать и 
о ветеринарной помощи, так как тоже наблюдается эпизоотия, уносящая массу жертв. 
4.  Для  правильного  функционирования  государственного  механизма  на  местах  и  для  вселения 
народу уважения к власти необходимо, чтобы все правительственные агенты, следователи, прокуроры, 
мировые судьи, податные инспекторы были на местах и исправляли добросовестно свои обязанности и 
соответствовали тому положению, которые они занимают. 
Вследствие  того,  что  в  парламенте  обсуждался  вопрос  о  бездеятельности  чинов  администрации 
вверенной  мне  губернии,  а  также  о  злоупотреблениях  по  службе  некоторых  из  них,  так  как  было 
заявлено,  что  не  принимаются  никакие  меры  против  злоупотребления,  честь  имею  доложить  о  тех 
мерах,  которые  были  мною  уже  предприняты  до  сего  времени,  для  искоренения  сих  беспорядков  и 
преступлений: 
1.  Были  уволены  за  разные  преступления  и  ввиду  несоответствия  занимаемым  должностям 
следующие должностные лица:... (всего 8 чел.) 
2. Были объявлены приговоры уездным начальникам, их помощникам, приставам и т.д. 
3. Пристав 8 участка г. Гянджи ... был посажен под арест-на 7 суток. 
4. были отданы под суд (2 чел.) 
5. Направлены прокурорскому надзору дела о приставах Чайхорском и Бабаеве. 
6. Отстранен начальник сыскной полиции... Сесидов. 
7. Были произведены ревизии: 1. Канцелярия приставов Гянджинского уезда участков: 1, 2, 4, 6, и 
7; 2. Канцелярии Джеванширского уездного начальника. 
8. Послана ревизия в Агдамский район. 
9. Сейчас идет ревизия в Казахском уезде по делу о контрабанде керосина и зерна... 
10. Назначена ревизия Гянджинского полицмейстера и городских приставов. 
11.  Я.  лично  объехал  в  течение  35  суток  7  уездов  вверенной  губернии,  причем  мною  было 
посвящено 79 населенных пунктов. 
12.  Для  пользы  службы  и  устранения  разных  шероховатостей  были  перемещения  разных 
должностных лиц. 
13.  Мною  намечены  к  увольнению  многие  чины  администрации  за  несоответствие  занимаемым 
ими должностям и по другим причинам. 
14.  Чуть  ли  не  ежедневно  мною  рассылаются  циркуляры  направляющего  характера  для  более 
усиленного и продуктивного хода работ администрации. 
Ко  всему  изложенному  должен  присовокупить,  что  почти  невозможно  подобрать  вполне 
подходящий  контингент  служащих  ввиду  того,  что  интеллигентные  силы  стремятся  в  Баку,  одни  для 
поступления  в  государственную  службу,  где  в  министерствах  лучше  оплачивается  труд,  а  другие 
стремятся обогатиться торговыми оборотами, часто спекулятивного характера. 
Вследствие существующей крайне низкой расценки труда в учреждениях вверенной мне губернии, 
можно  опасаться  того,  что  уйдут  в  поисках  более  лучшего  заработка  те  немногие  честные 
интеллигентные  труженики,  которые  еще  добросовестно  стоят  на  своих  постах,  несмотря  на 
разлагающее  влияние  многочисленных  взяточников  завзятых  и  тех,  которых  к  тому  толкает  нужда  и 
тяжелые условия жизни в настоящее время. 
Губернатор, полковник Ибрагим ага Векилов 

59 
 
ГААР, ф.894, оп. 10, д. 105, л.6-19. 
 
GƏNCƏ QUBERNĠYASI 
ĠBRAHĠM AĞA VƏKĠLOVUN 
ƏRZĠ-HALI 
1919-cu il 
 
Daxili ĠĢlər Naziri Cənablarına 
 
Mənə etibar edilmiĢ müsəlman əhalisinin ağır vəziyyəti üzərimə xidməti borcdan əlavə Əlahəzrətinizə bu 
ərzi-halla müraciət etmək mənəvi borcu qoyur. Son illərin anarxiya hərəkatına gətirib çıxaran hadisələri bütün 
quberniya  əhalisinin  maddi  güzəranını  tamam  sarsıtmıĢdır.  Bar  verən  torpaq  sahəsi  əkinçisiz  qalmıĢdır.  Ġstilər 
düĢməsinin  yaxınlaĢması  ilə  heyvandarlığın  istifadəsindən  ötrü  yaylaqların  açılması  üçün  təcili  tədbirlər 
görülməsə, heyvandarlığı tam tənəzzül təhlükəsi gözləyir. 
Bununla yanaĢı, qubeniyanın bütün mədəni həyatı donub, kənd məktəbləri əksərən fəaliyyət göstərmirlər, 
Ģəhər məktəbləri və gimnaziyalar yoluxucu xəstəliklər ucbatından bağlanıb, zavodlar iĢləmir və ilaxır. 
Əhali dinc həyat axarının həsrətindədir, hakimiyyət həyatı lazımi məcraya yönəltmək üçün öz tərəfindən 
mümkün olan hər Ģeyi edir.  
Sanki  belə  Ģəraitdə  ən  yaxın  gələcəkdə  ölkədə  sakitləĢmə,  dinc  əməyə  və  gənc  respublikanın 
çiçəklənməsindən ötrü mədəni təĢəbbüslərin həyata keçirilməsinə baĢlanmasını gözləmək olardı. 
Sülh  həsrətində  olan  əhalidən  danıĢarkən,  mən  müsəlmanları,  rusları  və  alman  koloniyaçıları  nəzərdə 
tuturam, ermənilər bu sarıdan, görünür, tamam baĢqa fikirdədirlər ki, bu barədə geniĢ Ģərhə hacət yoxdur. Onlar 
müsəlmanlara nifrətlə çulğanaraq qandan tamam məst olmuĢlar, müsəlman kəndlərinin talan edilməsi, sakinlərin 
qırılması, qadınların və uĢaqların zorlanması ilə ifadə olunan öz düĢmənçilik hərəkətlərinə son qoymurlar. 
Onların  vəhĢilikləri  hədd  bilmir,  bunlar  qarĢısında  zülmət  orta  əsr  dəhĢətləri  kölgədə  qalır.  Ġnanmaq 
istəmirsən  ki,  20-ci  əsrdə  öz  mədəniliyi  haqqında  bütün  Avropaya  car  çəkən  müdafiəsiz  dinc  əhaliyə  vəhĢi 
məxluqatın bütün üsullarını tətbiq edən xalq mövcuddur. Quberniyanın hər tərəfindən gələn gündəlik raport və 
məlumatlarda  səslənən  o  dəhĢətlərin  təəssüratı  altında  bu  sətirləri  yazmaq  ağırdır;  qadınlar  zorlanıb,  uĢaqlar 
tonqallarda yandırılır, dillər, qulaqlar kəsilir, iĢgəncələr, həqarətlər.  
Mən, quberniya rəisi kimi quberniya və qəza hakimiyyətinin mənə tabe olan rütbəli Ģəxslərindən həmiĢə 
respublikanın  Ģüarlarına  əməl  olunmasını  tələb  edirəm:  millətə  fərq  qoymadan,  hamı  qanun  və  hökumət 
qarĢısında bərabərdir. Lakin, istər-istəməz bir Ģeyin üzərində düĢünməli olursan ki, Allah və bəĢər qanunlarını 
tanımayan xalq bütün elədiklərindən sonra baĢqa xalqın dinc övladının belə münasibətinə layiqdirmi. Hansısa 
Farqat  Balayansın  quldurlarının  oğurlanması  bütün  hakimiyyəti  ayağa  qaldırır.  Ələt  stansiyasında  bir  neçə 
baĢkəsənin bir neçə erməniyə quldur basqını, yüz minlərlə əvəzsiz qurban hakimiyyətin dəstəyini və müdafiəsini 
gözləyərək sükutla göz yaĢı axıtdıqları vaxt Parlamentdə Ģikayətə və ingilis komandanlığı qarĢısında timsah göz 
yaĢlarına səbəb olur. 
Gözləmək  olardı  ki,  Azərbaycan-erməni  münasibətlərinə  qarıĢmaqla  ingilis  komandanlığı  müraciətlərin 
yatırılmasından  ötrü  xüsusi  missiyaları  göndərməklə  yuxarıda  təsvir  olunanların  hamısına  son  qoymalı  idi, 
ancaq  məsələ  baĢqa  cürdür,  ermənilər  səfərbər  olunmaqda  davam  edir  və  Böyük  Britaniyanın  nümayəndələri 
tərəfindən dəstəklənirlər. Müsəlmanlara basqınlar nəinki qurtarır, əksinə, getdikcə daha kəskin xarakter alır. 
Ġngilis missiyası gəldikdən sonra 1918-ci il dekabrın 1-dən Cəbrayıl qəzasında ermənilərin müsəlmanlara 
qarĢı qəddar zor iĢlətmə və cinayətləri haqqında məlumatları nəzərə çatdırıram. Budur onlar:  
1)  Dekabrın  3-də  Qovğa  kəndini  mühasirəyə  alaraq  ermənilər  10-a  qədər  müsəlmanı  həlak  etmiĢ,  ahıl 
mülkədar Əsəd ağa CavanĢiri öldürmüĢ və ailəsini qırmıĢlar. 
2) Dekabrın 2-də Arakül kəndinin silahlı erməniləri Xələfli, AĢıq Məlikli, Tatar və ġıxlar kəndinə hücum 
edərkən 10 evi yandırıb dağıtmıĢ, 2 qadını, 6 kiĢini yaralamıĢ və 10 baĢ malı tələf etmiĢlər. 
3) Dekabrın 5-də Qarakollu kəndindən Molla Nəbiyə və baĢqalarına məxsus 40-a qədər qoyun oğurlanıb 
aparılmıĢdır. 
4) Dekabrın 7-də ermənilər ArıĢ müsəlmanlarının 40 ədəd qoyununu sürüb aparmıĢlar. 
5) Dekabrın 10-da Məhərrəm oğlu DoĢuluların və baĢqalarının 12 baĢ malı aparılmıĢdır. 
6) Dekabrın 10-da Miryusif Mirhəsən oğlu Əfəndililərin 12 baĢ malı aparılmıĢdır. 
7) Dekabrın 15-də Siriklilərin 100 baĢ malı aparılmıĢdır. 
8)  Dekabrın  18-də  ermənilər  Məzrə  kəndinə  basqın  edərək  qarovulçu  Ġsmayıl  Mustafa  oğlunu 
süngülərdən keçirmiĢ, 40 baĢ malı aparmıĢ və min manata qədər məbləğdə ev əmlakını qarət etmiĢlər. 
Yanvarda Düdükçü kəndində o kəndin mülkədarı Camal bəyə və digər Vəzirovlara məxsus bütün varidatı 
və baĢqa Ģeyləri odun ağzına verdilər, bütün əmlaklarını talan edərək 100 min manatdan artıq ziyan vurmuĢlar. 

60 
 
Buna baxmayaraq, Cəbrayıl qəzasının müsəlmanları həmin hadisələri dərin hüzn hissi ilə qarĢılayır və heç 
bir  fəal  hərəkətlərə  əl  atmadan  özlərini  və  əmlaklarını  basqından  qorumaq  üçün  yalnız  müdafiə  mövqeyi 
tuturdular. 
Həmin qəzada Qəza Rəisinin Ģəhadətinə görə, bu müddət ərzində müsəlmanlar tərəfindən ermənilərə qarĢı 
qanunpozma halı olmamıĢdır.  
Di gəl ki, ermənilər səbəb olmadan hal-hazırdakı dürüst məlumatlara görə bütün erməni quldur dəstələri 
üçün mənzil-qərargah olan Hadrut kəndində sürətlə silahlanırlar. Bundan belə nəticə çıxır ki, ermənilər silah və 
patron çatıĢmazlığından böyük zərər çəkə bilən həmsərhəd müsəlmanlarla ciddi toqquĢmaya hazırlaĢırlar. 
Bu  halda,  heç  bir  hökmə  tabe  olmayan  quldur  Andranikin  iĢtirakı  və  ingilislərin,  hətta  mənəvi  də 
vəhĢilikləri  haqqında  ərzi-halı  baĢa  çatdıraraq  onu  da  əlavə  edirəm  ki,  tək  Zəngəzur  qəzasında  siyahılarını 
qoĢduğum 105 (yüz beĢ) kənd talan və qəraət edilmiĢdir. 
(Bundan baĢqa, Ġranla həmsərhəd rayonların müsəlmanları sərhəd kəndləri talan edən, sakinləri öldürən 
və onların mal-qarasını aparan Ġran quldur dəstələrinin basqınlarına məruz qalırlar). 
Yuxarıda  göstərilənləri  ərz  edərək  Zati-Alinizdən  öz  əmlakını  itirərək  acınacaqlı  həyat  sürən 
müsəlmanların xilası və öz həmyerlilərinin baĢına gələnlərdən hələlik möcüzə nəticəsində xilas olanların talan 
edilməsinin qarĢısının alınması üçün Sizdən asılı olan bütün tədbirləri görməyinizi itaətlə xahiĢ edirəm. 
Əlahəzrətinizə  ərz  etməyi  rəva  bilirəm  ki,  mənim  fikrimcə  Hökumət  Ġngilis  komandanlığına  onların 
inanmağa  öyrəĢdikləri  və  indiyədək  dəstəklədikləri  xalqı  ram  etməkdən  ötrü  sözsüz  ki,  sərəncamlarında  olan 
bütün  tədbirləri  görmək  tələbi  ilə  müraciət  etməli  və  Qafqazdakı  müttəfiq  ordu  komandanının  əsl  vəziyyəti 
bilməsinə çalıĢmalıdır... 
Bununla eynən mən Ġran hökumətinin nümayəndələri ilə Xarici ĠĢlər Nazirliyi vasitəsilə iranlı quldurların 
Azərbaycan ərazisinə basqınları əleyhinə tədbirlərin görülməsi ilə əlaqədar qurulması vəsatətini verirəm. 
Sonda Əlahəzrətinizdən kəndlilərin təsərrüfatlarını bərpa etməkdən ötrü onları canlı və hərəkətsiz əmlak, 
toxum  və  pul  yardımı  etməklə  köməklərinə  gələrək  qaçqın  müsəlmanların  doğma  torpaqlarında 
məskunlaĢmaları barədə məsələnin nəzərdən keçirilməsinə sirayət etmənizi xahiĢ edirəm. 
Əlahəzrətinizin  gələcək  sərəncamları  haqqında  (və  mənə  etibar  edilmiĢ  quberniyanın  müsəlmanlarının 
müdafiə haqqında vəsadətinin təmin edilməsi barədə) baxəbər olunmağına iltifat göstərmənizi arzuladım.  
Qubernator İbrahim ağa Vəkilov, 
Dəftərxana müdiri (imza) 
 
GƏNCƏ QUBERNATORU POLKOVNĠK 
ĠBRAHĠM AĞA VƏKĠLOVUN ƏRZĠ-HALI 
 
Gəncə  quberniyası  cənub-Ģərq  qəzalarının  yoxlanıĢı  zamanı  biixtiyar  ingilislərin  Azərbaycanın  vəzifəli 
Ģəxslərinə  münasibətinə  diqqət  yetirməli  olduq.  Tutalım  ondan  baĢlayaq  ki,  ingilislər  müsəlmanlar  tərəfindən 
onlara  deyilənlərin  hamısına  inanmırlar.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  ermənilərin  müsəlmanlara  əlləri  istədikləri 
kimi  çatır,  məsələn,  Ağdamda  buğda  və  digər  məhsullar  alarkən,  burada  heç  kəs  onlara  toxunmur.  Buna 
ingilislər inanmırlar. 
ġuĢa  Ģəhərində  erməni  kiĢi  və  qadınları  ilə  əhatə  olunmuĢ  iki  ingilis  zabiti  həmsöhbətlərinin  bütün 
dediklərinə inanırdılar. ġuĢada yaĢayan ingilislər Azərbaycanın hər iĢinə qarıĢırlar, belə ki: 1) ġuĢa pristavından 
Xankəndindəki  anbarlardan  ġuĢa  realnı  məktəbi  üçün  odun  verilməsini  tələb  edir,  deyirlər  ki,  bu  odun  rus 
hökumətinə  məxsusdur;  2)  Quliyev  deyilən  Ərzaq  Nazirliyinin  Nümayəndəsini  ingilislər  həbs  edib  konvoy 
altında  ġuĢaya  gətirməyi  Pristava  təklif  edirlər;  3)  BaĢqa  bir  Quliyev  də  var  –  Cəbrayıl  qəzası  xalq 
məktəblərinin  müfəttiĢi.  Onu  da  elə  həmin  zabitlər  səbəbini  izah  etmədən  Cəbrayıldan  ġuĢaya  tələb  edirlər. 
Qeyd etmək lazımdır ki, Cəbrayıldan ġuĢaya və əksinə gediĢ-gəliĢ təqribən 3000 manata baĢa gələr; 4) Mayor 
Gibbon Zəngəzur qəzasının pristavına qatar zavodlarından Gorusa aparılan taxılı buraxmaq sərəncamı verir; özü 
də  elə  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  qatar  zavodlarında  müsəlman  kəndlərində  qarət  edilən  taxıldan  baĢqa  taxıl 
yoxdur; 5) ingilis zabitləri ġuĢa xəzinədarına ġuĢa Ģəhərinin qorodovoylarına ayda hərəyə 300 manat ayırmaq 
(onların hərəsinə 150 manat düĢür) sərəncamı veriblər ki, xəzinədar buna əməl etmiĢdir; 6) elə həmin zabitlər bu 
xəzinədara  xəzinədə  bir  erməni  qəpiyinin  də  olmasına  baxmayaraq  tiflə  mübarizədən  ötrü  ġuĢa  səhər 
Qolovasına  50000  manat  ayırmaq  sərəncamı  veriblər,  bu  pulların  manatını  ġəhər  Qolovası  mənim  gəliĢimə 
qədər almağa macal tapıb, 45 min manatın ayrılmasına isə icazə verməmiĢəm. 
Deyilənlərə  görə,  zabitlər  yuxarıda  göstərlən  xalq  məktəbləri  müfəttiĢi  Quliyevi  ona  görə  tələb  edir  ki, 
Azərbaycan  hökumətini  tanımayan  erməni  məktəblərinin  kənd  müəllimlərinə  məvacib  ayırmaq  sərəncamı 
versinlər; 7) ingilislər ermənilərin müsəlmanlardan bir ildən artıq əvvəl törədilmiĢ cinayətlərə aid Ģikayətlərini 
qəbul edirlər. 
Salman bəy Əlibəyov deyilən - məĢhur ġaumyanın, vaxtilə ondan dolanıĢıq xərci alan sağ əli Fərrux bəy 
Vəzirovun malikanəsini talan etmək ittihamı ilə həbs olunmuĢdu. Salman bəy digər soyğunçularla birlikdə həbs 

61 
 
edilmiĢdi və onlarla ġuĢa həbsxanasında yatırdı. Erməni dostlarının razılığı ilə Salman bəy müstəntiq tərəfindən 
ġuĢa Ģəhərinin erməni hissəsinə çağırılmıĢ, burada onu müĢayiət edən konvoy tərksilah edilmiĢ, Salman bəy isə 
azadlığa buraxılmıĢdır. Ermənilər onun üçün siyahı ilə pul toplamıĢ və o, ermənilərin himayəsi altında ġuĢada 
yaĢayır. Həmin Salman bəy bu günlərdə ingilis zabitlərinin yanında olmuĢ, onlar ona demiĢlər ki, onun həbsinə 
heç kim cəsarət edə bilməz. 
Belə  misallardan  çox  çəkmək  olar,  lakin  deyilənlərdən  də  aydındır  ki  ingilis  zabitləri  Azərbaycanın 
iĢlərinə  qarıĢırlar.  Yanvarın  19-da  mən  ġuĢada  olarkən  burada  qəza  rəisi  ilə  söhbət  aparıb,  Qəza  idarəsində 
ingilis  zabitləri  ilə  müsəlmanların  gediĢ-gəliĢindən  ötrü  erməni  kəndlərindən  keçən  bəzi  yolların  açılması 
mümkünlüyü barədə müĢavirə keçirməyi lazım bildim. Qəza rəisi həmiĢə zabitləri Qəza idarəsinə müĢavirəyə 
dəvət  etmək  üçün  onların  yanına  yollandı,  onlarsa  cavab  verdilər  ki,  “Biz  Britaniya  Ġmperiyasının 
nümayəndələriyik,  odur  ki,  qoy  qubernator  yanımıza  gəlsin”.  Mən  onların  yanına  getmədim  və  buna  görə 
müĢavirə baĢ tutmadı. 
Qubernator 
İbrahim ağa Vəkilov. 
 
Экстренно. 
Секретно. 
г. Военному Министру. 
5 апреля 1919 г.  
г. Елизаветполь. 
 
Управляющий Казахским уездом донес мне, что в Казахском уезде в настоящее время неспокойно 
и население вступает с анархическими действиями, например: в селениях Верхний Салахлы и Нижний 
Аскипара  убили  старшин  и  их  разсыльных  и  разгромили  их  дома;  во  многих  селах,  как  например, 
Кочаскер,  Геогджалы,  Татлы,  Асланбеклы,  Каймахлы,  Кямарлы,  Шыхлы  1-ое,  отказываются  давать 
аскеров и вовсе не допускают к себе представителей власти. Часто при вывозе контрабанды население 
вступает со стражей в перестрелки; вообще участились убийства и грабежи. 
Вследствие вышеизложенного, покорнейше прошу Ваше Высокопревосходительство не отказать в 
командирование в сел. В.Салахлы и Н.Аксипара отряда с орудиями и пулеметами, или, если встречается 
препятствия в командировании отряда и Гянджи, то прошу назначения для этой цели отряда из состава 
батальона, квартирующего в.м. Казах, а орудия и пулеметы из г. Гянджи. 
К  сему  честь  имею  присовокупить,  что  положение  очень  серьезное  и  я,  ознакомившись  с  ними, 
принужден  обратиться  к  Вашему  Высокопревосходительству  за  помощью  военной  силы  т.к. 
промедление  может  гибельно  отразиться  на  спокойствии  не  только  губернии,  но  даже  Республики 
Азербайджана. 
Губернатор, 
Генерал-майор Ибрагим ага Векилов 
Правитель Канцелярии... (имза) 
(Республика Мяркязи ДювлятАрхиви, 2898, с. I.св. 10). 
 
Письмо  верховного  британского  комиссара  О.Уордропа  дипломатическому  представителю 
мусаватского правительства в Тифлисе об отмене реквизиции английской фирмы "Бакинская компания 
проволочных канатов" 
20 октября 1919 г. 
 
Г-н Уордроп приветствует г. Фарисбека Векилова и извещает его, что британский вице-консул в 
Баку вчера телеграфировал о следующем: 
"Я  извещен  сегодня  азербайджанскими  властями,  что  в  понедельник  ими  будет  реквизирована 
стальная проволка О-ва "Бакинская компания проволочных канатов", как необходимая для нужд города. 
Я  настоятельно  указывал,  что  это  Общество  основано  исключительно  на  британском  капитале  с 
правлением в Шеффильде и является единственным предприятием в России по изготовлению стальных 
канатов  для  нужд  нефтяной  и  горной  промышленности.  Стальная  проволока,  безусловно,  необходима 
для функционирования заводов. 
Результатом действий азербайджанских властей явится задержка для нефтяной промышленности, 
неопределенное  положение  дел  -  Общества  в  будущем  и  серьезный  ущерб  его  репутации,  помимо 
финансовых потерь. 
Согласен,  что  проволока  необходима  для  телефонов,  но  для  этой  цели  годится  и  железная 
проволка,  а  проволока  указанного  Общества  из  высшего  сорта  детали.  Я  ответил  азербайджанским 

62 
 
властям,  что  не  мог  согласиться  на  реквизицию  британской  собственности,  тем  более,  что  страна  не 
находится  на  военном  положении.  Однако  прошу  вашей  поддержки  и  безотлагательного  уведомления 
Азербайджану не продолжать реквизиции". 
Г-н  Уордроп  просит  г.  Фарисбека  Векилова  предпринять  немедленные  шаги  с  целью 
предупредить указанную реквизицию. 
ЦГАОРАзерб. ССР, 
Ф.970, оп.3, д.4, л.43. 
Перевод с английского языка, 
современный подлиннику. 
 
Письмо  верховного  британского  комиссара  в  Закавказье  О.Уордропа  заместителю 
дипломатического  представителя  Мусаватского  правительства  в  Тифлисе  с  требованием  запретить 
проезд большевиков через Азербайджан в Иран. 
13 января 1920 г. 
Мистер  Уордроп,  свидетельствуя  свое  почтение  г.  Векилову,  выражает  пожелание,  чтобы  были 
приняты  меры  к  воспрепятствию  проезда  большевистских  эмиссаров  через  Азербайджан  и  Грузию  в 
Персию.  Британское  правительство  получило  сведения,  что  недавно  наблюдалось  значительное 
движение  такого  рода  лиц  и  мистер  Уордроп  выражает  уверенность  в  том,  что  г.  Фарисбек  Векилов 
учтет необходимость прекратить это движение. 
Подписал: принц каджар 
ЦГАОР Азерб. ССР, 
Ф.970,оп.3,д.3,л.10. 
Перевод с анлийского языка, 
современный подлиннику.