Ə c əHMƏdov



Yüklə 6,89 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/23
tarix05.03.2017
ölçüsü6,89 Kb.
#10306
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   23

fизиолоji  əhямиййяти 
 
Няcиб  дяфня  аьаcы  щазырда,  щяр  шейдян  яввял,  эениш  йайылмыш 
ядвиййат сайылан йарпагларына эюря йетишдирилир. Дяфня йарпаьынын гиймяти 
онун  тяркибиндя  олан,  йарпаглара  эюзял  гоху  верян  вя  гиданын  дадыны 
йахшылашдыран efir йаьындадыр. 
Дяфня йарпаьы консерв истещсалында эениш сурятдя истифадя олунур. 
Бу  йарпаг  мцхтялиф  кулинарийа  вя  гастрономийа  мя'мулатлары 
щазырланаркян ятирли маддя кими тятбиг едилир. 
Дяфня  йарпаьынын  тяркибиндя  8,92%  су,  2,35%  азотлу  маддяляр, 
33,80%  селлцлоза,  32,14%  азотсуз  екстрактлы  маддяляр  вя  3,51%  кцл 
вардыр. 
Дяфня йарпаьынын тяркибиндя 1,62-3,52%-я гядяр ефир йаьы вардыр. 
Бу йаь она спесифик ятир верир. Она эюря дя дяфня йарпаьынын ятри вя дады 
щямин  йаьын  мигдарындан  асылыдыр.  Дяфня  ефир  йаьынын  ясас  тяркиби    49,6-
50,2%  синеол  (C
10
Щ
18
  О)  маддясиндян  ибарятдир.  Бундан  башга  30%-я 

 
125
гядяр пинен, 16%-я гядяр спиртляр (линалоол, терпинеол, эераниол), еляcя дя 
1,6-3,0%-я гядяр евгенол вардыр. 
Тямиз щалда ефир йаьы ачыг-сары рянэдя олур: 15

С-дя онун хцсуси 
чякиси        0,910-0,962,  щярлянмя  буcаьы  4
0
–дян  39
0
–дяк,  25
0
–дя  сындырма 
ямсалы 1,46-1,48, туршулуг рягями 0,8-3,0, ефир рягями 21 вя 40-дыр, 80%-li 
спиртдя  1:1-1:3  щяcм  нисбятиндя  щялл  олунур.  Дяфня  мейвяляринин 
тяркибиндя    гуру  maddəyə  görə  24-25%  йаь  вардыр.  Щямин  йумшаг 
консистенсийалы вя йашыл рянэли йаь сойугда чох йахшы сабунлашыр вя ондан 
юзцнямяхсус  гохусу  олан  гиймятли  бярк  сабун  щазырланыр.  Йаьын 
тяркибиндя трилаурин вардыр. Няcиб дяфнядян тябабятдя дя истифадя едирляр. 
Мейвяляринин  йаьындан    «Бобков  мялщями»    щазырлайырлар  ки,  ондан  да 
дярини  азcа  гıcыглайан  васитя  кими  мцхтялиф  шишляр,  сойугдяймя,  бярк 
юскцрмя,  гыc  олма,  ойнагларын  чыхмасы,  дяри  сянэиляри,  еляcя  дя  йел  вя 
башга  хястяликляр  заманы  истифадя  едирляр.  Дярман  препаратларыны 
йарпагларын ефир йаьларындан да щазырлайырлар. 
Дяфня  йарпаьындан  ясасян  консерв  сянайесиндя,  ят  вя  балыг 
консервляринин вя балыг пресервляринин истещсалында истифадя едирляр. Дяфня 
йарпаьы  тярявязин  вя  эöбяляйин  дуза  вя  сиркяйя  гойулмасында,  щямчинин 
тярявязлярин туршудулмасында истифадя едилир. Дяфня ефир йаьы аз мигдарда 
гяннады вя ликюр-араг сянайесиндя ишлядилир. Ашпазлыгда ян эениш йайылмыш 
ядвиййядир. 
Няcиб  дяфнянин  бярк,  гяшянэ,  ачыг-сары  рянэдя  олан  одунcаьы 
мебел вя бязи хырда торначы мямулатлары истещсалында истифадя олунур. 
Дяфня  аьаcы  йашыллашдырма  мягсядляри  цчцн  дя  эениш  сурятдя 
беcярилир.  Онун  щямишяйашыл,  гяшянэ,  юзцнямяхсус  эюзял  гохусу  олан 
йарпаглары вардыр. 
Няcиб  дяфня  будаг  вя  зоьларынын  кясилмясиня  вя  чятиринин 
дцзялдилмясиня асанлыгла дюзцр, буна эюря дя, о, декоратив баьчылыг цчцн 
явязедилмяз биткидир.  

 
126
Дяфня йарпаьынын кимйяви тяркиби В.Г. Пуридзенин мя'луматларына 
ясасян 3.1. сайлы cядвялдя верилмишдир. 
Cədvəl 3.1. Дяфня йарпаьынын цмуми кимйяви тяркиби 
Эюстяриcилярин Ады 
Тяркиби, фаизля 
Цст йар- 
паглар 
Бир вя ики илин 
йарпаглары 
Сары 
йарпаг- 
лар 
Тцркийя 
дяфня 
йарпаьы  
Ефир йаьы 
Су (нямлик) 
Редуксийаедиcи маддялярин цмуми мигдары 
Судащяллолан карбощидратлар, о cцмлядян 
Моношякярляр 
Дишякярляр 
Полифенол маддяляр 
Цмуми азот, о cцмлядян 
Зцлал азот 
Зцлалсыз азот 
Суллцлоза 
Хлорофил 
Пектин маддяляр, о cцмлядян 
Щялл олан пеkтин 
Щялл олмайан пектин 
Минераллы маддя (кцл) 
Екстраkтлы маддяляр 
1,8 
10,5 
      11,9 
6,16 
4,6 
1,56 
5,3 
2,56 
1,56 
1,0 
15,5 
0,3440 
7,73 
3,03 
4,70 
3,80 

2,0 
10,1 
9,19 
5,56 
4,6 
0,96 
4,59 
2,57 
1,54 
1,03 
21,6 
0,3488 
6,77 
3,47 
3,30 
3,64 
10,5 
2,2 
9,3 
9,2 
7,2 
6,2 
1,0 
3,0 
1,25 
0,29 
0,56 
18,0 
0,0184 
2,04 
1,50 
0,54 
5,45 
8,3 
2,5 
8,2 
16,5 
11,2 
9,4 
11,2 
7,1 
1,44 
0,74 
0,70 
17,3 
0,1265 
9,80 
9,20 
0,60 

12,6 
 
3.2.  Дяфнянин ботаники нювляри, сортлары 
  вя кейфиййятиня верилян тяляб 
 
Дяфнянин  полиморфизми  щяля  кечян  ясрдя  тясвир  едилмишдир.  Лакин 
алимляр тяряфиндян апарынлан бу тядгигатлар Хязярсащили субтропикляря аид 
олмамышдыр.  Бу  зонада  битян  дяфнянин  нюв  мцхтялифликлярини  юйрянмяк 
цчцн  бир  сыра  тядгигат  ишляри  апарılмышdыr.  Бу  тядгигатлар  нятиcясиндя 
ашаьыда верилян ясас ганунауйьунлуглар мцяййян едилмишдир. 
1.
  Няcиб дяфнянин  полиморфизми, онун  ясас  ботаники хцсусиййяти  олараг, 
бу биткинин тябии вя икинcи арeалына дахил олан бцтцн районларда мцшащидя 
едилир. Башга йерлярдя олдуьу кими Лянкяран зонасында да дяфнянин чохлу 

 
127
нюв  мцхтялифликляри  вардыр.  Бу  зонада  дяфнянин  16  нюв  мцхтялифлийи  вя 
чохлу формалары müəyyən edilmişdir. 
2.
  Дяфнянин бцтцн нюв мцхтялифликляринин мцхтялиф еколоjи шяраитдян асылы 
олмайан ейни арсалы вардыр. 
3.
  Хязярсащили  субтропиклярдя  мцяййян  едилмиш  дяфнянин  нюв 
мцхтялифликляри вя формалары Гара  дяниз сащилиндя, Крымда вя демяк олар 
ки,  Аралыг  дянизи  щювзясиндя  мцяййян  едилмиш  дяфнянин  бцтцн  нюв 
мцхтялифликляриня вя формаларына мащиййят етибары иля уйьун эялир. 
4.
  Дяфнянин  икинcи  арсалынын  мцхтялиф  cоьрафи  шяраитиндя  тясадцф  едилян 
нюв мцхтялифлийи вя формаларынын нисбятян ейни типли олмасына бахмайараг, 
диалектик дяйишкянлик ганунуна ясасян дяфнянин ейни адлы таксонометрик 
ващидляринин морфолоjи вя биолоjи яламят вя хассяляри бир-бириня там уйьун 
эялмир.  Вятяниндян  фяргли  тябии  шяраити  олан  йени  йерляря  дцшдцкдя,  хариci 
мцщитин тясири нятиcясиндя няcиб дяфнядя мцяййян биолоjи хцсусиййятляр вя 
морфолоjи  гурулушлар  ямяля    эялмиш  вя  бу  сонракы  нясиллярдя 
мющкямлянмишдир. Лянкяран зонасы шяраитиндя няcиб дяфнянин юйрянилмяси 
эюстярmişдиr  ки,  ейни  нюв  мцхтялифлийиндян  ибарят  аьаcлыгларда, 
башгаларындан  комплекс  шякилдя,  йахуд  айры-айры  яламятлярля  (мясялян,  
чятирин  формасы,  йарпаьын  форма  вя  бюйцклцйц,  мейвянин  бюйцклцйц,  
чичяклямя  vaxtı,  yumurtalığın  düşməsi  вя  саиря  иля)  фярглянян 
нцмайяндяляря тясадцф едилир. Эюрцндцйц кими бурада тохумла артырылма 
заманы  ири  таксономик  ващид-нюв  мцхтялифлийи  дахилиндя  тамамиля 
ганунауйьун  олан  форма  парчаланмасы  юзцнц  бцрузя  верир.  Дяфнянин 
бцзцлцкянарлы  йарпаглары  олан  енсизйарпаг  нюв  мцхтялифлийи  дахилиндя  
щямчинин хассяcə (йя'ни йарпаг аyаcı кянарынын бцзцлц олмасы хассяси) зяиф 
инкишаф  етмиш,  щятта  щамар  кянарлы  йарпаглары  олан  биткиляря  дя  тясадцф 
еdilmişdir.  Хязярсащили  субтропиклярдя  няcиб  дяфня  мцхтялифликляринин 
юйрянилмяси  эюстярmişди  ки,  бурада  щям  нюв,  щям  дя  форма 
мцхтялифликляриня  тясадцф  едилир.  Дяфнянин  нюв  мцхтялифликляриня  бир  сыра 
нисбятян  давамлы  (сабит)  морфолоjи  вя  тясяррцфатcа  гиймятли  яламят  вя 

 
128
хассялярля характеризя едилир. Нюв мцхтялифликляри арасында фяргляр колларын 
форма вя бюйцклцйцндя, йарпаглашмасында, йарпаьын формасы, юлчцсц вя 
дишдишлийиндя,  саплаьын  узунлуьунда,  мейвялярин  юлчц  вя  формаларында, 
тохумларын  файдалы cцcярмя  габилиййятиндя, тохмаcарларын бюйцмясиндя, 
бюйцмя фазаларынын мцддятляриндя, веэетасийанын габилиййятиндя, йарпаг 
мящсулдарлыьында,  онларын  биокимйяви  тяркибиндя  вя  саирядя  юзцнц 
эюстярир. 
Астара  Субтропикlərində  няcиб  дяфня  аьаcлыьында    16  нюв 
мцхтялифлийи вя онларын чохлу формалары мцяййян еdilmişdir. 
Щяртяряфли  биолоjи  тядгигатлар  апармаг  цчцн  адлары  ашаьыда  верилян 
ядябиййатда  тясвир  олунан  нювляря  уйьун  эялян  дяфнянин  алты  нюв 
мцхтялифлийини qeyd etmək olar. 
1.Микрофилла (L.нобилис вар, миcропщyлла Jщ.К); 
2. Субовата (L.нобилис вар, субовата Д.Soсn); 
3. Еллиптика (L.нобилис вар, еллиптика  Д Soсn); 
4. Латифолийа (L.нобилис вар, латифолиа Моuил); 
5. Ангустифолийа (Й.нобилис вар, анgустiфолиа Моuил); 
6. Ундулата (Й.нобилис вар, ундулата, Моuил). 
Астара  субтропикlərində    Ундулата  вя  Латифомийа  башга  нювляря 
нисбятян даща эениш йайылмышдыр. 
Ашаьыда дяфнянин 6 нюв мцхтялифлийинин гыса тясвири верилир вя онларын 
дахилиндя ясас фярглянян эенляр, йахуд форма мцхтялифликляри гейд едилир. 
Микрофилла. Микрофилла колвари аьаcдыр, щцндцрлцйц 5 м-я гядярдир, 
чятири  йыьcамдыр,  сых  йарпаглашмышдыр,  йарпаглар  хырдадыр,  йарпаьын 
узунлуьу 5-8,5 см, ени 1,5-2,5 см-дир, йарпаг енсиз лансетшякилли, чохдили, 
ачыг йашыл рянэли, дяри кимидир, саплаьы 8 мм узунлугдадыр, ясас дамарлары 
назик  вя  ачыг  рянэдядир,  зоьямяляэятириcи  габилиййяти  зяифдир. 
Веэетасийанын сонунда бирйашар зоь орта щесабла 8-9 см-я чатыр ки, онун 
да цстцндя 15-18 йарпаг олур. Буна эюря бу нювцн мящсулдарлыьы аздыр. 

 
129
Мейвяляри кичикдир, йумурташяклилидир, тез (сентйабрын Ы йарысында) йетишир, 
орта дяряcядя бар верир. Бу нювцн ашаьыдакы формаларына тясадцф едилир: 
а) Кцт уcлу йарпаьы олан форма; 
б) Кянарлары аздишли йарпаьы олан форма; 
в) гысасаплаглы йарпаьы олан форма; 
г) тцнд-йашыл рянэли йарпаьы олан форма. 
Субовата.  Он  метря  гядяр    щцндцрлцкдя,  чятири  йыьcам,  сых 
йарпаглашмыш  аьаcдыр,  йарпаглары  ири,  дяйирми-йумурта  шякиллидир,  онларын 
узунлуьу 8,5-9 см, ени   4,5-6 см-дир. Йарпагларын ясасы енли, азаcыг паз 
шякиллидир, йарпаьын уcу узанмышдыр, саплаьы гысадыр (3 мм-дяк). Йарпаьын 
ачыг-гящвяйи рянэли ясас дамарлары йоьундур. Зоь цзяриндя йарпаглар ити 
буcаг  алтында  йерляшмишляр.  Йарпагларын  рянэи  тцнд-йашылдыр,  йарпаглар 
дяришякилли,  кянарлары  азаcыг  дальаваридир.  Зоьямяляэятириcи  габиллиййяти 
йахшыдыр:  веэетасийанын  сонуна  кими  бирйашар  зоь  орта  щесабла  13-15  см 
артыр  ки,  онун  да  цстцндя  17-18  йарпаг  олур.  Буна  эюря  йарпаг 
мящсулдарлыьы  йахшыдыр.  Мейвявермя  габилиййяти  чоз  зяифдир,  ири,  дяйирми 
мейвяляр  сентйабрын  сонунcу  10  эцнлцйцндя  йетишмяйя  башлайыр.  Бу 
нювцн  дахилиндя  ясас  типик  форма  иля  йанашы  ашаьыдакы  ики  формайа  да 
тясадцф едилир: 
а) уcу ити узунсов, йахуд овалшякилли йарпаьы олан форма; 
б) овалшякилли тохумлар ямяля эятирян форма. 
  Еллиптика. Еллиптика щцндцрлцйц 7 м-я гядяр, чятири даьыныг вя бош 
олан  аьаcдыр.  Йарпаглары  ири,  лансет-елleps  шякиллидир.  Йарпаьын  узунлуьу 
11,5-12 см, ени 4-4,5 см, кянарлары щамар, рянэи ачыг йашыл вя парлагдыр. 
Йарпаг  саплаьы  15  мм-дир.  Ясас  дамарлар  ачыг-гящвяйи  рянэдядир. 
Йарпаглар зоьда сейряк йерляшмишляр. Аьаcын зоьямяляэятирмя габилиййяти 
зяифдир.  Веэетасийа  сонунда бирйашар  зоьун  орта  щесабла  артымы  7-10  см 
олур  ки,  онун  да  цзяриндя  8-10  йарпаг  йерляшир.  Буна  эюря  дя  йарпаг 
мящсулдарлыьы  чох  дейилдир.  Орта  бюйцклцкдя,  йумурташякилли  мейвяляр 
сентйабр  айынын  сонунcу  онэцнлцйцндя  йетишмяйя  башлайыр.  Барвермя 

 
130
габилиййяти  йахшыдыр.  Бу  нювцн  дахилиндя  ясас  типик  форма  иля  йанашы 
ашаьыдакы 3 формайа да тясадцф едилир: 
а) ачыг-йашыл рянэли йарпаглары олан форма; 
б) зоьда йарпаглары сых йерляшян форма; 
в) барвермя габилиййяти ашаьы олан форма. 
Латифолийа. Латифолийа щцндцрлцйц 12 м-я гядяр олан аьаcдыр. Чятири 
о  гядяр дя  йыьъам дейилдир.  Йарпаглар енли,  лансетшякилли,  мцяййян гядяр 
узунсовдур,  уc  щиссяси  йарымдяйирмидир.  Йарпаг  дяришякилли,  айасынын 
кянарлары  ися  эюзячарпан  дяряcядя  дишлидир.  Йарпаьын  узунлуьу  11,5-12 
см,  ени  4,5-4,7  см,  саплаьын  узунлуьу  ися  10  мм-дир.  Веэетасийа  илинин 
сонунда  бирйашар  зоьун  орта  щесабла  артымы  15-17  см  олур  ки,  онун  да 
цстцндя  18-20  йарпаг  йерляшир.  Мящз  буна  эюря  дя  дяфнянин  бу  нювц 
йцксяк йарпаг мящсулдарлыьына маликдир. Щямин нювцн дахилиндя дяйирми 
мейвяси олан формалара да тясадцф едилир. 
Ангустифолийа.  Ангустифолийа  щцндцрлцйц  8  м-я  чатан,  сейряк 
йарпаглы  аьаcдыр.  Бир  о  гядяр  дя  йыьcам  олмайан  чятири  бoшарагдыр. 
Йарпаглары енсиз, лансетшякиллидир. Йарпаьын узунлуьу 9,5-9,7 см, ени 2,3-
2,65  см-дир.  Йарпаьын  уc  щиссяси  чох  итидир.  Йарпаьын  кянарлары  щамар, 
рянэи ися тцнд йашылдыр. Саплаьын узунлуьу 10 мм-дир. Ясас дамарын рянэи 
ачыгдыр.  Онун  саплагла  битишян  щиссяси  вя  саплаг  юзц  антosiaн  рянэдядир. 
Орта  дяряcядя  зоь  ямяля  эятирир,  веэетасийанын  сонунда  бирйашар  зоьун 
орта  щесабла  артымы  10-11  см  олур,  онун  цстцндя  9-10  йарпаг  йерляшир. 
Буна  эюря  дя  щямин  нювцн  йарпаг  мящсулдарлыьы  аздыр.  Хырда, 
йумурташякилли  мейвяляр  октйабрын  1-cи  йарысында  йетишмяйя  башлайыр.  Бу 
нюв  мцхтялифлийинин  дахилиндя  типик  форма  иля  йанашы  ашаьыда  эюстярилян 
формалара да тясадцф едилир: 
а) Кцтуcлу йарпаьы олан форма; 
           б) Ачыг-йашыл рянэли йарпаьы олан форма. 
Ундулата. Ундулата щцндцрлцйц 10 м-я чатан аьаcдыр. Чятири орта 
дяряcядя йыьcамдыр.  Йарпаьын  уcу  узунсов-ити, кянарлары кяскин дишлидир. 

 
131
Йарпаьын  узунлуьу    10,5-11  см,  ени  3-3,5  см,  саплаьын  узунлуьу  ися  8 
мм.  Йарпаглар  ачыг-йашыл,  ясас  дамар  ися  ачыг-гящвяйи  рянэдядир. 
Веэетасийанын сонунда бирйашар зоьун орта щесабла артымы 17-18 см олур 
ки,  онун  да  цстцндя  17-19  йарпаг  йерляшир.  Буна  эюря  дя  онун  йарпаг 
мящсулдарлыьы йцксякдир. Хырда йумурташякилли мейвяляри сентйабрын ikinci 
йарысындан  етибарян  йетишир.  Барйетирмя  габилиййяти  йахшыдыр.  Щямин  нюв 
мцхтялифлийи  дахилиндя  типик  форма  иля  йанашы  ашаьыдакы  формалара  да 
тясадцф едилир: 
а)  Йарпаьын  кянары  нисбятян  аздишли  вя  йарпаьын  габыьы  нисбятян 
назик олан форма; 
б) овалшякилли йарпаьы олан форма. 
Бу нюв мцхтялифликляри арасында щям морфолоjи хцсусиййят, щям дя 
мящсулдарлыг  cящятдян  чох  кяскин  фяргляр  мювcуддур.  Няcиб  дяфня 
нювляри арасында ундулата, латифолийа вя субовата даща чох мящсулдардыр. 
Няcиб дяфнянин нюв мцхтялифликлярини юйряняркян бу йарпагларын вя 
биткинин  диэяр  щиссяляринин  тяркибиндя  олан  ефир  йаьларынын  мигдары  да 
мцяййян етдиlmişdir. Щямин мя'луматлар 3.2 сайлы cядвялдя верилир: 
 
Cядвял 3.2. Дяфнянин нюв мцхтялифликляринин тяркибиндя 
ефир йаьларынын мигдары 
Нювляр  
Мцтляг гуру kütləйя нисбятян ефир йаьларынын мигдары, %-ля 
Йарпагларда 
эювдядя 
mейвялярдя 
Микрофилла  
3,7 
0,21 
0,52 
Субовата  
2,81 
0,19 
0,53 
Еллиптика  
1,95 
0,19 
0,52 
Латифолийа  
2,74 
0,20 
0,68 
Ангустифолийа  
1,60 
0,21 
0,58 
Ундулата  
3,36 
0,22 
0,67 
 
Й.  К.  Сванадзе  йазырды  ки,  йарпагларда  ефир  йаьларынын  мигдары 
онларын  бюйцклцйцндян  асылыдыр.  Лакин  Лянкяран  зонасы  шяраитиндя 

 
132
апарılan  тядгигатлар                      Й.  К.  Сванадзенин  бу  фикрини  тясдиг  етмир. 
Яксиня,  хырда  йарпаглы  Микрофилланын  йарпагларынын  тяркибиндя  ефир 
йаьларынын  мигдары  башгаларына  нисбятян  даща  чохдур.  Бунунла  беля 
мцяййян  едилмишдир  ки,  йарпагларын  тяркибиндя  ефир  йаьларынын  нисбяти 
башга  хассялярля  ялагядардыр.  Биздя  олан  мя'лумата  эюря  нюв 
мцхтялифликляринин тяркибиндя ефир йаьлары даща чох, парлаг, щамаркянарлы 
йарпаглары олан нюв мцхтялифликляринин йарпаглары тяркибиндя ися аздыр. 
Габыьы  орта  галынлыгда  вя  кянарлары  нисбятян  аздишли  олан  нюв 
мцхтялифликляри  ися  (Sубовата  вя  Lатифолийа)  йарпагларынын  тяркибиндя  ефир 
йаьларынын  мигдары,  демяк  олар  ки,  бярабярдир.  Хязярсащили  субтропикляр 
шяраитиндя  дяфня  мейвяляриндя  олан  ефир  йаьларынын  мигдары  башга 
районлара  нисбятян  аздыр.  Биткилярин  инкишафынын  мцхтялиф  дюврляриндя  ефир 
йаьларынын  топланма  сурятинин  вя  мигдарынын  мцхтялиф  олдуьуну  нязяря 
алараг  йарпагларын  тяркибиндя  йаьын  мигдары  ики  мцддятдя  (пайызда  вя 
йазда) юйрянilmişdir. 
Йарпагларда йаза нисбятян пайызда даща чох ефир йаьлары олур. Яэяр 
йаз  топланышы  заманы  дяфня  нюв  мцхтялифликляринин  йарпагларында  ефир 
йаьларынын мигдары бир-бириндян аз фярглянирся, пайыз топланышы заманы бу 
фярг  кяскин  сурятдя  артыр.  Беля  щал  щям  Эцрcцстанда,  щям  дя  Крымда 
мцшащидя едилмишдир. 
Ефир  йаьларынын  физики-кимйяви  сабитляри  юйрянилдикдя  мцяййян 
edilmişdir    ки,  даща  чох  туршулуг  рягями  йарпагларында  ефир  йаьларынын 
мигдары даща аз олан нюв мцхтялифликляриндядир(Çədvəl 3.3.). 
Ангустифолийа нюв мцхтялифликлийиндя йцксяк туршулуг рягями онун 
йарпагларында чохлу доймамыш йаь туршуларынын мювcуд олмасына дялалят 
едир. 
Астара району шяраитиндя битян дяфня нюв мцхтялифликляриндян алынан 
ефир йаьларынын       физики-кимйяви    эюстяриcиляри    Сухумидя   битян   ейни 
дяфня   нюв    
     

 
133
Cядвял 3.3

Дяфняnin нюв мцхтялифликляриндя ефир йаьларынын 
физики-кимйяви сабитляри 
 
Нювляр  
Йарпагларын 
тяркибиндя ефир 
йаьларынын 
мигдары, %-lə 
Rефрaксийа 
ямсалы 
Мцтляг 
чяки 
Туршулуг 
рягями 
Ефир 
йаьы 
Сабунлаш
ма 
рягями 
Микрофилла  
3,7 
1,471 
0,9262 
1,69 
26,1 
27,79 
Субовата  
7,81 
1,469 
0,9250 
1,86 
24,8 
26,66 
Еллиптика  
1,91 
1,469 
0,9246 
2,1 
27,2 
29,30 
Латифолийа  
2,74 
1,470 
0,9259 
1,98 
26,3 
28,28 
Ангустифолийа  
1,60 
1,471 
0,9251 
2,4 
25,9 
28,30 
Ундулата  
3,36 
1,460 
0,9264 
2,20 
26,2 
28,20 
 
мцхтялифликляринин  эюстяриcиляриндян  cузи  фярглянир.  Чцнки  дяфнянин  физики-
кимйяви сабитляри нисбятян аз  pластикдир. Она эюря дя йени шяраитдя, йя’ни 
Хязярсащили  субтропиклярдя  о,  ящямиййятли  дяряcядя  дяйишмямишдир. 
Мейвялярин  ирилийиня  эюря  Субовата  нюв  мцхтялифликлийи  биринcи  йердя, 
Латифолийа  икинcи  йердя  дурур.  Ангуситофолийанын  мейвяляри  башга  нюв 
мцхтялифликляринин мейвяляриня нисбятян даща кичикдир. Субоватанын 1000 
мейвясинин  чякиси  Ангустофолийанын  мейвяляринин  чякисиндян  3  дяфя 
артыгдыр. 
Мцяййян  едилмишдир  ки,  тохумларын  бюйцклцйц  онларын  щяйат 
габилиййятиня тясир эюстярир. Тохумларын cцcярмя габилиййяти щям ири, щям 
дя кичик мейвяляри олан нюв мцхтялифликлярдя йахшыдыр, лакин Субовата вя 
Ангустофолийада даща йцксякдир. Бунунла йанашы, тохумларын бюйцклцйц 
бирйашар  тохмаcарларын  бюйцмя  сурятиня  тясир  едир.  Ири  мейвяли  нюв 
мцхтялифликляриндя  (Субовата  вя  Латифолийа)  ирибойлу  тохмаcарлар  сайcа 
даща чох олур. 
 
 
 
 

 
134
3.3.Дяфня йарпаьынын кейфиййятиня верилян тяляб 
 
Дяфня  йарпаьынын    кейфиййяти  ашаьыдакы  тялябляря  уйьун  олмалыдыр. 
Хариcи  эюрцнцшц  айры-айры  йарпаглардан  ибарят  олуб,    хырдаланмыш 
йарпагларын мигдары 15%-дян чох олмамалыдыр. Рянэи йашылдыр. Сарымтыл-
йашыл  йарпаглар  10%-я  гядяр,  саралмыш  йарпаглар    2%-я  гядяр  ола  биляр. 
Нямлийи  13%-я  гядяр,  кцлц  4%-дир.  Дяфня  йарпаьыны  25,30  вя  100  грам 
чякили  каьыз  вя  селлофан  пакетлярдя  сатыша  бурахырлар.  Тиcарятдя  дяфня 
йарпаьынын  явязедиcиляри  дя  бурахылыр.  Бунлара  дяфня  тозу,  дяфня  щяби  вя 
дяфня ефир йаьы аиддир. 
Щямин  мящсуллар  дяфня  йарпагларынын  тязя  вя  саралмыш 
йарпагларындан  су    бухары  иля  говмагла  алынан  дяфня  ефир  йаьыnдаn 
истещсал едилир. 
Дяфня  ефир  йаьы  онун  5-10%-ли  спиртдяки  (96%-ли)  вя  йа 
рафинадлашдырылмыш  эцнябахан  йаьындакы  мящлулудур.  Хариcи  эюрцнцшцня 
эюря йашыл чаларлы сары майедир. Кяскин ятря вя йандырыcы дада маликдир. 
Дяфня  тозу  вя  дяфня  щяби  цчцн  ясас  маддя  хюряк  дузудур  (95-
97%).  Она  1-3%  дяфня  ефир  йаьы,  2%  нишаста  гатылыр.  Дяфня  щябини 
тяркибиндя 1% ефир йаьы олан дяфня тозундан щазырлайырлар. Дяфня тозунун 
нямлийи 4%,  щябин нямлийи ися 3,5%-дир. 
Апарылан  тядгигатлар  эюстярир  ки,  сатыша  верилян  дяфня  йарпаьынын 
тяркибиндя  нямлик  14%-дян  чох  олмамалыдыр.  Ефир  йаьынын  минимал 
мигдары  1%-дян  аз  олмамалыдыр.  Ейни  заманда  стандарт  цзря  дяфня 
йарпаьыны гябул едяркян ясасян онун хариcи эюрцнцшц, йарпаьын формасы, 
юлчцсц,  рянэи  мцяййян  едилир.  Лакин  ясас  эюстяриъи  кими  ефир  йаьынын 
мигдары  нязяря  алынмыр.  Ефир  йаьынын  мигдары  мцхтялиф  иллярдя  вя  cоьрафи 
шяраитдя  ялдя  едилян  дяфня  йарпаьында  0,5%-дян  4,5%-я  гядярдир.  Ефир 
йаьынын мигдарыны тяйин етмяк цчцн бурада Кинзберг цсулундан истифадя 
етмяк  мяслящят  эюрцлцр.  Дяфня  йарпаьы  ейни  сорт  цзря  дейил, 
кейфиййятиндян асылы олараг мцхтялиф сортларда (я’ла, 1-cи, 2-cи) бурахыларса 
даща йахшыдыр. Дяфня йарпаьында ефир йаьынын мигдарынын гуру маддяйя 

 
135
эюря  щесабламаг  цчцн  В.  Г.  Пуридзенин  тяртиб  етдийи  cядвялдян  истифадя 
етмяк мяслящятдир. Дяфня йарпаьы щигроскопик мящлулдур. Щаванын нисби 
рцтубяти  40%-дян  100%-я  гядяр  олдугда  йарпаьын  нямлийи  5,45%-дян, 
36,1%-я гядяр дяйишир. Дяфня йарпаьынын сахланылмасы цчцн оптимал реjим 
75% щесаб едилир. 
Сахланма  заманы  бир  ил  ярзиндя  дяфня  йарпаьында  ефир  йаьы  32,8-
28,9%  азалмалыдыр.  Хлорофинин  мигдары  ишыгда  сахландыгда  даща  чох 
азалыр. Хлорофинин мигдарынын азалмамасы цчцн дяфня йарпаьыны гаранлыг 
йердя гурутмаг вя сахламаг мяслящят эюрцлцр. 
3.4.
  Дяфня йарпаьынын йыьылмасы, гурудулмасы 
                                             вя габлашдырылмасы 
 
Няcиб  дяфнянин  мящсулу  йарпаглардыр.  Аьаcа  охшар  биткилярдян  вя 
дяфнянин  пющря  плантасийаларындан  йарпаг  ейни  cцр  йыьылыр.  Биринcи  щалда 
баь  бычаглары  вя  йа  баь  гайчылары  васитяси  иля  будаглар,  икинcи  щалда  ися, 
йяни  пющря  плантсийаларында  биткилярин  йер  сятщиндян  7-10  см-дян  йухары 
олан  бцтцн  йерцстц  щиссяси  кясилир.  Бунун  цчцн  будама  заманы  тятбиг 
олунан бычаглардан истифадя едирляр. Пющря плантасийаларындан мящсул ики 
илдян бир йыьылдыьы цчцн сащяляри дя ики щиссяйя бюлцнцр. 
Йерцстц щиссянин кясилмяси нювбя иля апарылыр. Бизим шяраитдя аьаcа 
охшар дяфня плантасийаларында мящсулу 6-cы ил, пющря плантасийаларында ися 
4-cц ил йыьмаг мягсядяуйьундур.  
Мящсул  йыьымына  веэетасийа  гуртардыгдан  сонра,  нойабрын  15-дян 
етибарян башламаг олар вя йыьым февралын 15-дяк давам едя биляр. Мящсул 
анcаг  гуру  вя  исти  щавада  йыьылыр.  Йаьышлы  вя  шахталы  эцнлярдя  будаглары 
кясмяк  олмаз.  Пющря  плантасийаларында  биткилярин  йерцстц  щиссяси  кясилиб 
эютцрцлдцкдян  сонра  кюмцкчянин  цстцня  10-12  см  щцндцрлцйцндя 
торпаг  тюкцрляр.  Кясик  йерляри  маили  вя  щамар  олмалыдыр.  Бунун  цчцн 
мящсул йыьымында тятбиг едилян алятляр йахшы итилянмялидир. 
Йыьылмыш  мящсул  щавасы  йахшы  дяйишян  хцсуси  биналарда  вя  йа 
талварларда  гурудулур.  Бу  биналар  мящсул  гябулу  цчцн  диггятля 

 
136
щазырланыр,  тямир  вя  дезинфексийа  едилир.  Йарпагларла  бирликдя  кясилмиш 
зоьлар  дястя  иля  баьланараг  шцvцлляр  арасында  шагули  вязиййятдя  (кясик 
тяряфляри йухары олмаг шярти иля) гойулур. Еля етмяк лазымдыр ки, щава дястя 
вя йа топаларын арасындан сярбяст щярякят едяряк йарпаглары тядриcян, бир 
бярабярдя  гурутсун.  Хязярсащили  субтропиклярин  щава  шяраитиндян  асылы 
олараг няcиб дяфня йарпаглары бир ай-ай йарым ярзиндя гуруйур. Дцзэцн 
гурудулмуш  йарпаглар  ачыг-йашыл  рянэя  малик  олмалы  вя  гурудулдугда 
сынмамаладыр.  Дяфня  йарпаьыны  эцняшдя  вя  йа  оcаг  истисиндя  гурутмаг 
олмаз,  чцнки  бу  заман  йарпаг  юз  рянэини  вя  ятрини  итирир.  Лакин 
Эцрcцстанда  сон  заманлар  йарпагларын  quruducu  şkaflarda  гурудулмасы 
тяcрцбяси  апарылмыш  вя  йахшы  нятиcяляр  алынмышдыр.  Анcаг  бу  цсул  щялялик 
истещсалатда  тятбиг  олунмамышдыр.  Бизим  шяраитдя  ися,  йухарыда  гейд 
етдийимиз  кими,  йарпаглар  биналарда  гурудулмалыдыр.  Тясвири  габагда 
верилян  цсулла  гурудулдугдан  сонра  йарпаглар  саплаглары  иля  бирликдя 
зоьлардан ялля цсуллцcа гопарылыр.  Q. .Канчавелинин мялуматына эюря, бир 
иш эцнц ярзиндя бир фящля тягрибян 20 кг йарпаг гопара биляр. Йарпаглары 
гопармаг явязиня зоьларын щисся-щисся доьранмасына йол верилмямялидир. 
Щямин мцяллиф эюстярир ки, йарпаглары гопарылан дяфня йарпагларында ефир 
йаьын  мигдары  0,3%-0,5%-я  чатыр.  Она  эюря  дя  щямин  зоьлар  истещсалда 
эениш  истифадя  едилир.  Яввялcя  онлар  кичик  щиссяляря  парчаланыр,  сонра 
дянявярляшдирилир  вя  даща  сонра  онлардан  консерв  мящсулларынын  цстцня 
тюкмяк цчцн ширя дцзялдилир. 
Йарпаглары  зоьлардан  гопараркян  мящсулу  ейни  заманда 
чешидляйир, зядялянмиш, хястя, сыныг, сольун вя лякяли йарпаглары гопарырлар. 
Чешидляnmiş    сатлыг  йарпаглар  каьыз  кисяляря  долдурулур,  кисялярин  аьзы 
тикилир  вя  тясяррцфатын  мцвафиг  гаимяси  иля  бирликдя  тядарцк  мянтягясиня 
эюндярилир. 
Тящвил  верилян  дяфня  йарпаьы  тядарцк  мянтягясиндя  мцяййян 
едилмиш  стандарт цзря  гябул олунур.  Бу техники  шяртляр  ашаьыда эюстярилир. 
Щямин  шяртляр  пайыз-гыш  дюврцндя  йыьылан  вя  кюлэядя  гурудулан  няcиб 

 
137
дяфня  йарпагларына  аиддир.  Дяфня  йарпаьы  партийалары  ашаьыдакы  тялябляря 
cаваб вермялидир: 
-
  хариъи эюрцнцшц: йарпаглар узунсов вя лансетшякиллидир; 
-
  рянэи: йашыл, сцд рянэиня чалан ачыг-сарыдыр; 
-
  юлчцсц: йарпаьын узунлуьу 3 см-дян кичик олмамалыдыр; 
-
  гохусу вя дады: дяфня йарпаьына хас гоху вя дад; 
-
  рцтубятлилийи: 14%-дян чох олмамалыдыр; 
-
  сыныг йарпаглары – 10%-дян чох олмамалыдыр; 
-
  йашыл-сарымтыл йарпаглар: 10%-дян чох олмамалыдыр; 
-
  сары йарпаглар – 2%-дян чох олмамалыдыр. 
-
  ганадлы йастыcа йолухмуш вя гара эюбяляк зядялянмиш йарпаглар 
гябул едилмир; 
-
  тядарцк  едилян  дяфня  йарпаьы  цчцн  цзви  вя  минерал  гарышыглар 
(эювдя, будаглар, чичяк групу, доьранмыш йарпаглар, тоз, кянар 
битки  щиссяляри,  торпаг,  гум,  даш  парчалары  вя  саиря)  –  0,5%-дян 
чох олмамалыдыр; 
Цзяриндя  кичик  (гящвяйи,  боз)  эюбяляк  лякяси  олан,  щабеля  анбар 
эяняси  иля  биринcи  дяряcяли  зядялянмиш  йарпаглар  о    шяртля  гябул  едилир  ки, 
дяфня  йарпаьы  партийасы  бцтцн  галан  кейфиййят  тялябляриня  cаваб  версин. 
Йухарыда  эюстярилян  тялябляря  cаваб  вермяйян  дяфня  йарпаьы  партийасы 
гябул едилмир.  
Дяфня  йарпаьы  партийаларла  гябул  едилир.  Щяр  йарпаг  партийасы 
алыcынын  анбарына  вя  йа  тядарцкчцнцн  базасына  дахил  оларкян  нязарят 
йохлаmaшындан кечирилмялидир.  
Нязарят йохланмасына дахил олан дяфня йарпаьынын щямин техники 
шяртляря  уйьунлуьу  мцяййян  едилмялидир.  Бунун  цчцн  щяр  дяфня  йарпаьы 
партийасындан  нцмуня  эютцрцлцр.  Нцмуня  йарпаг  мцхтялиф  йерлярдян 
эютцрцлцр, бир-бириня гарышдырылараг мцайиня цчцн айрылыр. 
Яэяр  партийада  10-дан  артыг  кися  йохдурса  бцтцн  кисяляри  ачмаг 
вя щамысындан нцмуня эютцрмяк лазымдыр. 

 
138
Кися  чох  олдугда,  биринcи  10  кися  ачылыр.  Партийанын  галан 
щиссясиндя ися щяр 10 кисядян бири ачылыр. 
Нцмунянин  чякиси  орта  щесабла  азы  400  грам  олмалыдыр.  Сечилмиш 
нцмуня техники шяртлярдя нязярдя тутулмуш яламятляр цзря тящлил цчцн ясас 
эютцрцлцр,  йохланылан  нцмунядян  Республика  цзря  техники  шяртлярдя 
эюстярилян яламятляря мцвафиг олараг йарпаг вя гарышыглар сечилир, щяр бири 
айрылыгда  чякилир  вя  нцмунянин  нечя  фаизини  тяшкил  етдийи  щесабланыр. 
Тящлилин нятиcяляри бцтцн дяфня йарпаьы партийасына аид едилир. 
Дяфня йарпаьынын хариcи эюрцнцшц вя рянэи ади бахышла, дады вя ятри 
ися оргонолептик йолла мцяййян едилир. 
Дяфня  йарпаьынын  nəmliyi  лабораторийа  цсулу  иля,  нцмунядян 
эютцрцлмцш  5-10  дяфня  йарпаьыны  100
0
С  температурда  сабит  чяки  alınana 
qədər qurutmaq йолу иля мцяййян едилир. 
Габлашдырма, маркалама вя дашыма: 
Дяфня йарпаглары тядарцк органлары тяряфиндян тайлара (щяр бири 50 
кг)  вя  барданлара  (щяр  бири  15  кг  гядяр)  йыьылыр.  Истяр  тайлар,  истярся  дя 
барданлар вя кисяляр аз сыхылмалы вя галын, кобуд кятанла тикилмялидир. 
Кичик  партийаларла  (вагонла  дейил)  дашынмасы  цчцн  верилян  дяфня 
йарпаьы кисяляринин щяр бирисинин  цзяриндя ашаьыдакылар эюстярилмялидир: 
- кисянин нюмряси; 
-  йола салындыьы стансийанын ады (щансы йолла); 
-  чатасы стансийанын ады (щансы йолла); 
-  алыcынын ады вя цнваны. 
Дяфня  йарпаьы  вагонла  эюндярилдикдя  дя  вагона  вурулмуш 
кисялярдян  азы  10-у  маркаланмалыдыр  (кисялярин  нюмрялянмяси  тяляб 
олунмур) вя щямин кисяляр вагонун гапысы йанында йерляшдирилмялидир.  
 
Yüklə 6,89 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   23




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin