Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 1,65 Mb.
|
|
RİNOLALİYA
Rinolaliya-nitq aparatının anatomik-fizioloji çatıĢmamazldıqları ilə Ģərtlənən səs tələffüzünün və səs tembrinin pozulmasıdır. Bu qüsura çox zaman tıntınlıq da deyirlər. Rinolaliya zamanı artikulyasiya mexanizmi, avazlanma və səs yaratma burun və ağız-udlaq rezanatorlarının fəaliyyət pozulmaları nəticəsində normadan kənarlaĢır. Damaq-udlaq yumulmasının pozulmasından asılı olaraq rinolaliyanın aĢağıdakı formaları vardır: 1.Qapalı rinolaliya: Bu qüsur danıĢıq səslərinin tələffüzü zamanı burun rezonansının fizioloji cəhətdən aĢağı olması ilə xarakterizə edilir. Normada ən güclü rezonans burun M.m. n,n səslərinin tələffüzündə müĢahidə olunur. Bu səslərin artikulyasiyası zamanı burun-udlaq yolu açıq qalır və hava axını sərbəst burun boĢluğuna daxil olur. əgər burun rezonansı olmasa həmin səslər ağız, b, b'; d,d' səsləri kimi səslənər. Qapalı rinolaliyanın əmələ gəlməsinin ən baĢlıca səbəbi hipertrafik zökəm, burun və burun-udlaq toxumalarının burun boĢluğu keçidini bağlayan hissəsinin bitiĢməsidir. UĢaqlarda açıq rinolaliyanın aradan qaldırılması üçün ən birinci burun və burun udlağın müalicəsini aparmaq lazımdır. Adətən belə uĢaqlarda burunda tənəffüs nizama salındıqda nitq normaya düĢür. 2.Açıq rinolaliya. Bu qüsur zamanı ağız aə burun boĢluğunun arasındakı arakəsmələrin üzvü zədələnməsi nəticəsində səs tələffüzü eyni zamanda həm ağız, həm də burun boĢluğunda baĢ verir, nəticədə səsin tembri dəyiĢir. Açıq rinaloliya zamanı u, i, e, o saitləri daha çox dəyiĢir. Samitlərdən isə f, v, ö, l, b, t, k, q, l, r səslərinin tembri pozulur. Açıq rinolaliya anadangəlmə damaq qüsurlarının-yarıqlarının nəticəsidir. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, damaq yarıqlarının meydana çıxması hamiləliyin 2-3 ayında nitq aparatının periferik hissəsinin embrion mərhələdə inkiĢafdan qalması səbəbindən baĢ verir. RüĢeymin inkiĢafında belə ağır pozulmanın mənĢəyi toksoplazmoz, ananın hamiləlik dövründə düzgün qidalanmaması və psixi zədələnmələr hesab edilir. Xarici ölkələrdə bu qüsur daha çox irsi defekt kimi xarakterizə edilir. Göstərmək lazımdır ki, yarıqlar baĢdan-baĢa, tam və ya natamam, ikitərəfli və ya birtərəfli sağ və sol tərəfli olurlar. BaĢdan-baĢqa yarıqlar üst dodaqdan baĢlayaraq üst çənə, yumĢaq və sərt damaq boyunca
57
dilçəyə qədər olan yarıqlardır. Bəzən bu qüsur zamanı hətta dilçəkdə paralanmıĢ olur (bəzən isə dilçək heç anadangəlmə olmur). Natamam yarıqlar qısa, yumĢaq damaq, dilçəyin ikiyə bölünməsi və ya heç olmaması ilə xarakterizə olunur. Açıq rinolalaiya zamanı bəzən selikli qıĢa ilə örtülmüĢ sərt damağın sümük əsasında da müəyyən qüsurların – subtinoz adlanan yarıqların olması müĢahidə edilir. Bu yarıqlar sərt damağın arxa kənarının yüngülcə basılması və ç səsinin hündürdən kəsik-kəsik tələffüzü zamanı yarıqdan yerdə üçbucaq Ģəklində dartılması zamanı aĢkara çıxartmaqdır. YumĢaq damağın bütün yarıqları eyni zamanda sərt damağın deformasiyasını Ģərtləndirir. Üst çənə və sərt damaq yarıqları sonralar uĢağın normal diĢlərinin formalaĢmasına əngəl törədir. Damağın yarıqları zamanı periferik nitq aparatının tələffüz və əsas Ģöbələrində heç bir anatomik pozulma yaratmadığı halda, artikulyasiya Ģöbəsində kobud dəyiĢmələrə səbəb olur. Anadangəlmə damaq yarıqları əsas səsli nitq mexanizmində (tənəffüs), səs yaratma və artikulyasiya) iĢtirak edən uzlaĢmıĢ Ģərti hərəkətlərin bütün mürəkkəb kompleksliyini pozur və aĢağıdakı vəziyyətə gətirib çıxarır: 1.Rinolaliya uĢağın danıĢıq zamanı (kifayət qədər yaxĢı və tam nəfəs almasına baxmayaraq) nəfəs verməsi qısa və təkanvari olur. Burun və ağız tələffüzünün differensiasiyası formalaĢmır. 2.Səslənmə zamanı tın-tın çalarlarından baĢqa, həm də modulyasiyanın kasadlığı müĢahidə edilir. 3.Rinolaliyalı uĢağın ağız boĢluğunda damaq yarıqlarını bağlamaq üçün vəziyyət almıĢ, dil kökünün qalxması xüsusilə xarakterikdir. Dilin belə vəziyyəti onun bütün kütləsinin, xüsusilə ağız boĢluğunun ortasına dartılmıĢ dil ucunun hərəkətini məhdudlaĢdırr. Beləliklə, də artikulyasiya aparatının ən mütəhərrik üzvü olan dilin hərəkəti kəskin surətdə azalır. Demək lazımdır ki, dil əzələləri ilə qarĢılıqlı əlaqədə olan dodaqların hərəkəti də məhdud olur. Anadangəlmə dodaq və damaq yarıqları sorma aktını çətinləĢdirdiyindən körpə çağlarından onlar düzgün qidalana bilmir, zəifləyir və müxtəlif xəstəliklərə qarĢı meylli olurlar. Onlar digər həmyaĢıdlarından fərqli olaraq daha çox yuxarı tənəffüs yollarının xəstəliklərinə, bronxit, pnevmaniya, raxit və anemiyaya tutulurlar. 58
Çox zaman rinolaliyalı uĢaqların boğaz-burun yollarında patoloji dəyiĢmələr özünü göstərir. Onların burun boĢluğunda olan arakəsmələri, burun pərdələri deformasiyaya uğrayır. Adenoid və badamcıqların böyüməsi (hipettrofiyası) müĢahidə edilir. Bəzən isə burun boĢluğunda iltihabı prosesləri burun və ağız boĢluğunun selikli qiĢasından orta qulağa keçir, nəticədə, belə uĢaqlarda eĢitmənin də aĢağı düĢməsi, zəifləməsi kimi daha bir defekt meydana çıxır. Rinolaliyalı uĢaqların səs tələffüzünün müayinəsi digər nitq qüsurlarından həm metod, həm də məzmununa görə çox fərqlidir. Bu müayinə iki aspektdə aparılır: Birinci aspekt: - artikulyasiya xarakteri daĢıyıb, danıĢıq səslərinin yaranma xüsusiyyətlərinin və artikulyasiya üzvlərinin tələffüz prosesində fəaliyyətini aydınlaĢdırmaq məqsədini güdür. Ġkinci aspekt: - fonoloji olub, müxtəlif fonetik Ģəraitdə danıĢıq səsləri sisteminin uĢaq tərəfindən necə fərqləndirildiyini aydınlaĢdırmaq məqsədini daĢıyır. Hər iki aspekt bir-biri ilə sıx əlaqədardır. Rinolaliyalı uĢaqlarda səs tələffüzünün müayinə etməzdən qabaq mütləq artikulyasiya aparatının quruluĢunu, onun anatomik cəhətdən çatıĢmamazlıqları müəyyən edilməlidir. Loqoped göstərilən xüsusiyyətlərin mövcudluğu barədə aĢağıdakı Ģəkildə qeyd aparmalıdır: -dodaqlar: üst dodağın yarığı, qısalığı, cərrahiyyə əməliyyatından sonra çapıqların mövcudluğu; -diĢ qüsurları və düzgün olmayan diĢlərin olması; -dil böyük, nazik, ağız, dilaltı pərdənin qısa və yoğun olması; -sərt damaq: hündür, dar, sumbukoz yarıqların mövcudluğu. Demək lazımdır ki, damağın selikaltı yarığını diaqnozlaĢdırmaq çətin olur, çünki o, selikli qiĢa ilə örtülü olduğundan onu aĢkarlamaq çətin olur. Bu qüsuru üzə çıxartmaq üçün sərt damağın arxa hissəsinə diqqət yetirmək lazımdır. Bu hissə fonasiya (səslənmə) zamanı böyük olmayan, bucağı irəli çıxmıĢ üçbucaq formasında dartılır və bu yerdə selikli örtük nazik və solğun rəngdə olur. Sumbukoz yarıqlarını aĢkarlamaq çətinliyi olduqda otolarinqoloqa müraciət etmək olar. YumĢaq damaq: qısa, yarıqlı, haçalanmıĢ və ya dilçəyi heç olmaması: Qeyd etmək lazımdır ki, damaq yarıqları çənələrin deformasiyası, diĢlərin düzgün olmayan inkiĢafı və sıralanması, üst damağın bitiĢməsi, burun pərdələrinin deformasiyası inkiĢafı və sıralanması, üst damağın bitiĢməsi, burun pərdələrinin deformasiyası kimi qüsurlarla əlaqəli meydana çıxır.
59
Rinolaliyalı xəstələri müəyyən edərkən üz, dil və dodaq əzələlərinin süst, yumĢaq damaq çıxıntısının və dilçəyin sallaq, həm də az hərəkətli olması aĢkarlanır. Bundan baĢqa onlarda udlağın arxa divar əzələlərinin zəif inkiĢafı, dil kökünün həddindən artıq inkiĢaf etməsi fonunda dil ucunun az mütəhərrikliyi və zəifliyi müĢahidə olunur. Rinolaliyalı uĢaqlarda çox zaman artukulyasiya aparatı üzvlərinin deformasiyası da qeyd edilir. Belə ki, kiçik yaĢlı uĢaqların bir qismindən ağız künclərinin birinin sallaq olması, dilin kənara çıxması, yumĢaq damağın bir hissəsinin aĢağı çökməsi halları olur. Artikulyasiya aparatı üzvlərinin mütəhərrikliyinin aĢkarlanması ilə bərabər, bu hərəkətlərin gücü, dəqiqliyi, tezliyi də
müəyyənləĢdirilməlidir. Dil tonusunun vəziyyəti loqopedin nəzərindən qaçmamalıdır. Çünki tonusun yüksək və ya zəif olması onun gərginliyində, dil ucunun hərəkətlərində öz əksini tapır. Göstərmək lazımdır ki, artikulyasiya aparatı qüsur-larının müayinəsi zamanı rinolaliyalı uĢaqların fonematik qavramasının vəziyyəti də yoxlanılmalıdır. Fonematik qavramanı yoxlamaq məqsədi ilə loqoped adətən aĢağıdakı üsullardan istifadə edə bilər: 1.VerilmiĢ sözlərin digər söz sırasından eĢitmə ilə fərqləndirilməsi və yadda saxlanması (səs tərkibinə görə oxĢar, səs tərkibinə görə fərqli sözlər): 2.Sadə ifadələrin tanınması, fərqləndirilməsi və təhlili; 3.Səs, söz və ifadələr sırasından ayrı-ayrı səslərin, hecaların fərqləndirilməsi; 4.Ġki-dörd elementli hecalar sırasının yadda saxlanması (ma-me- mu; ka-va-ta və s.) UĢaqlarda sözlərin ritmik quruluĢunun qavranılmasını müəyyən etmək üçün sözlərdə müxtəlif quruluĢlu hecaları tapmaq hecalara uyğun əl çalmaq kimi tapĢırıqlardan istifadə etmək olar. DanıĢıq səslərinin eĢitmə ilə fərqləndirilməsini yoxlamaq üçün təcrid olunmuĢ səslərin və ya qısa səslərin təkrarından istifadə etmək olar. OxĢar səslərin (b, p; s,Ģ; r, l və s.) təkrarı zamanı rinolaliyalı uĢaqlarda fonematik qavrama qüsurlarını aĢkar etmək mümkündür. Bu məqsədlə uĢağa həmin səs tərkibinə malik hecaları təkrar etməyi tapĢırmaq olar: sa-Ģa; sa-Ģa; sa-Ģa; sa-Ģa-sa; sa-za-sa; za-sa; sa-za-sa və s. Fonematik qavramanın müayinəsi zamanı loqoped uĢağın fitli, fısıltılı, sonra, kar və cingiltili səsləri necə fərqləndirməsinə xüsusi diqqət yetirməlidir. Fonematik qavramanın qüsurlu olmasını verilmiĢ 60
səsə uyğun əĢya Ģəkillərinin seçilməsi ilə aĢkarlamaq olar. (Məsələn: «S» səsi ilə baĢlayan əĢyanın Ģəklini göstərib «Ģ» və «f» səsləri ilə olan Ģəkilləri seç və s.) DanıĢıq səslərinin fərqləndirilməsindəki çətinlikləri səs təhlili vərdiĢlərinin müayinəsi zamanı aydınlaĢdırmaq mümkündür. Nitqin səs tərəfinin müayinəsi və onun nitqin digər tərəfləri ilə müqayisə edilməsi nəticəsində loqoped aĢkarlanmıĢ çatıĢmamazlığın müstəqil qüsur və ya ümumi nitq inkiĢafının ləngiməsinin komponentlərindən biri olmasını dəqiqləĢdirməlidir. Bundan konkret korreksiya tədbirlərinin müəyyənləĢdirilməsi çox asılıdır. Nitq qüsurunun düzgün korreksiyasını təĢkil etmək üçün valideynlərlə aparılan söhbətlərin çox böyük əhəmiyyəti vardır. Bu söhbətlər zamanı düzgün tənəffüs mexanizmi, səs və səs tələfüzünə nəzarət məsələləri də sadə Ģəkildə valideynə izah olunmalıdır. Damaq qübbəsinin və yumĢaq damağın yarıqları ilə doğulmuĢ uĢaq üçün qığıldama və nitqin ilkin formalaĢma dövrü xüsusi Ģəraitdə, özünəməxsus Ģəkildə baĢ verir. Körpə yaxĢı eĢidir, müraciət edilən nitqə sevinir və tədricən baĢa düĢməyə baĢlayır. Lakin burun və ağız boĢluqları arasında tıxacın olmaması ucundan o, səs tələffüzü imkanından məhrum olur. Bütün tələffüz olunan səslər burun çaları qazanır, saitlərin çoxu isə heç tələffüz edilmirlər. Körpə normada olduğu kimi nitqə təqlid yolu ilə yiyələnə bilmir. Bu hal cərrahiyyə əməliyyatına qədər davam edir. Valideynlərin borcu belə uĢaqların bütün səs, söz, tələffüz cəhdlərini həvəsləndirməkdir. Qeyd etmək lazımdır ki, tibbi müdaxilədən qabaq rinolaliyalı uĢaqlarla mütləq loqopedik iĢ aparılmalıdır. Bu iĢ aĢağıdakı kimi təĢkil edilməlidir. 1.Diafraqma tənəffüsü və burun, ağız nəfəs verməsinin differensiasiyası üzərində iĢ; 2.Səslərin (sait və samit) qoyuluĢu. 3.DanıĢıq səslərinin avtomatlaĢdırılması; Rinolaliyalı uĢağın
cərrahiyyə əməliyyatından sonrakı artikulyasiya aparatı əməliyyatdan əvvəlkindən onunla fərqlənir ki, ağız boĢluğu cərrah tərəfindən yenidən qurulduğundan və o çapıqlarla örtüldüyündən az hərəkətli olur. Bu zaman damaq süst aĢağı sallanıb ağız boĢluğuna gedən keçidi bağlayır, udlağın arxa divarı damaq istiqamətində hərəkət etməyib Passavan valık yaratmır. Nəticədə əməliyyatdan sonra aparılan loqopedik iĢ aĢağıdakı kimi planlaĢdırılır:
61
1.Damaq pərdəsinin fəallaĢdırılması; 2.Diafraqma tənəffüsü və burun ağız nəfəs verməsinin differensiasiyası vərdiĢi yaratmaq; 3.Səslərin qoyulması (sait və samit səslər); 4.Nitqdə düzgün tələffüzü avtomatlaĢdırmaq; loqopedin cərrahiyyə əmədiyyatından əvvəl və sonrakı iĢindən sonra uĢağa psixoterapiya keçirtmək, eĢitmə diqqətinin və səsin modulyasiyasının inkiĢafı üzərində iĢ aparmaq, üz əzələlərinin lazımsız hərəkətləri ilə (alın və burun pərdələri) mübarizə aparmaq lazımdır. Cərrahi əməliyyatdan sonra aparılan spesifik iĢlər aĢağıdakılardır: a)yumĢaq damağın masajı; b)yumĢaq damağın və udlağın arxa divarının gimnastikası; v)artikulyasiya gimnastikası; q)səs çalıĢmaları. Bu tapĢırıqların yerinə yetirilməsində əsas məqsəd ağızdan buraxılan hava axınının gücünün və sürətliliyini yaxınlaĢdırmaq; -artikulyasiya əzələlərinin fəaliyyətini artırmaq; -damaq-udlaq yumulmasının fəaliyyətiinə nəzarət etmək vərdiĢi yaratmaqdır. YumĢaq damağın masajı çapıqların sığallanmaqla açılması məqsədini daĢıyır. Bunu belə aparmaq olar: sığallama tikiĢ xətti ilə irəli-geri yumĢaq və sərt damağın hüdudları boyunca həyata keçirilir. Sığallamanı həm də kəsik-kəsik, basmaqla növbələĢdirmək olar. Bundan baĢqa ağızın geniĢ açılması ilə a səsinin tələffüzü zamanı yumĢaq damağın yüngülcə basılması masajından istifadə etmək olar. YumĢaq damağın gimnastikası bir neçə çalıĢmalardan ibarətdir: 1.Suyun udulması və ya udma hərəkətlərinin imitasiyası. Bu zaman uĢağa stəkanda su verib onu içmək təklif edilir. Pipetka vasitəsi ilə suyun damcılarla içilməsi də istifadə oluna bilər. Suyun kiçik porsiyalarla udulması yumĢaq damağın daha uca qalxmasını oyadır. Bir- birinin ardınca udma hərəkətlərinin yerinə yetirilməsi yumĢaq damağın qalxma müddətini daha da uzadır. 2.Açıq ağız vəziyyətində əsnəmə; 3.Kiçik porsiyalarla ilıq su vasitəsilə boğazın yaxalanması. 4.Öskürmə. bu çox faydalı çalıĢmadır. Belə ki, öskürək zamanı udlağın arxa divarının əzələlər daha fəal yığılır. Öskürək vaxtı ağız və burun boĢluqları arasında tam yumulma baĢ verir. UĢaq əlini çənənin altına qoymaqla damağın qalxmasını hiss edə bilər. UĢağa bir nəfəs
62
vermədə 2-3 və daha artıq sayda iradi öskürməni təkrar etməyi məĢq edirlər. Bu çalıĢmanın yerinə yetirilməsi zamanı damağın udlağa arxa divarı ilə birləĢməsi saxlanmalı, hava axını isə ağız boĢluğundan keçməlidir. YaxĢı olar ki, ilk vaxtlar uĢaqlar bu çalıĢmanı-öskürməni dili bayıra çıxartmaqla yerinə yetirsinlər. Sonra isə öskürmə hərəkəti iradi fasilələrlə, damaqla udlağın arxa divarının birləĢməsini saxlamağı tələb etməklə yetirməklə uĢaqlar yumĢaq damağı fəal qaldırmaq və hava axınını ağızdan buraxmaq bacarığına yiyələnirlər. 5.Sait səsləri dəqiq, fəal və fəal yüksək tonla tələffüzü. Bu zaman ağız boĢluğunda rezonans artır və burun çaları azalır. Əvvəlcə a, l səslərinin kəsik-kəsik tədəffüzü, sonra isə o, u saitlərinin deyiliĢi məĢq edilir. Sonra isə tədricən a, e, u, o səslərinin müxtəlif cür sıralanmasının dəqiq tələffüzünə keçirilir. Bu zaman artikulyasiya sistemi tez-tez dəyiĢsə də, ağız nəfəsverməsi saxlanılır. Bu vərdiĢ möhkəmləndikdən sonra səslərin rəvan tələffüzünə keçmək olar. Məsələn: a, e, o, u - - - - a, u, o, e - -, səslərin tələffüzü arasındakı fasilələr 1-3 saniya artırılsa da, burun boĢluğunun yolunu bağlayan yumĢaq damağın çıxması mütləq saxlanmalıdır. Yuxarıda göstərilən çalıĢmalar həm cərrahi əməliyyatdan qabaq, həm də sonra yaxĢı nəticələr verir. Bu çalıĢmalar uzun müddət sistematik aparılmalıdır. Düzgün səsli nitqin tərbiyəsi üçün tənəffüs üzərində iĢ aparmaq çox vacibdir. Məlumdur ki, rinolaliyalı uĢaqlarda nəfəs vermə, həm ağır, həm də burun boĢluğundan keçərək çox qısa və qənaətli olmur. Bunun aradan qaldırılması üçün aĢağıdakı çalıĢmaları aparmaq lazımdır: 1.burunla nəfəs alıb burundan buraxmaq; 2.ağızda nəfəs alıb burundan buraxmaq; 3.burunla nəfəs alıb ağızdan buraxmaq; 4.ağızla nəfəs alıb ağızdan buraxmaq; Bu çalıĢmaların sistemli keçirilməsi nəticəsində uĢaq hava axınının istiqamətindəki fərqi hiss edib, onu düzgün yönəltməyi öyrənəcəkdir. Ağızla nəfəsvermə vərdiĢinə yiyələndikdən sonra, ayrı- ayrı səslərin düzgün tələffüzünə daha tez nail olmaq olar. Əvvəlcə səs yaratma qaydaları loqopedin izahı və əyani göstərməsindən sonra baĢlayır və artikulyasiya terminləri xarakteri daĢıyır. BaĢqa sözlə desək, loqoped səsi tələffüz etmir və rinolaliyalı uĢağın diqqətini alınmıĢ səsə yönəltmir. Bu hər Ģeydən əvvəl uĢaqda düzgün olmayan səs tələffüzü vərdiĢini formalaĢdırmaqdan ötrü edilir.
63
Səsin adlanması və onun hərfi mənimsənilməsi yalnız həmin səsin pıçıltı ilə və düzgün tələffüzündən sonra edilir. Səslərin formalaĢdırılmasını aĢağıdakı ardıcıllıqla aparmaq məsləhətdir. 1.Sait səslər: a, ı, o, u, ö, i, e, ə, ü; 2.Novlu –kar samitlər: f, x, Ģ, x; 3.Partlayan kar samitlər: p, t, k, f; 4.Cingiltili-novlu: v, z, j; 5.Cingiltili-partlayan: b, d, q, g; 6.KipləĢən-novlu samitlər: ç, c; 7.Sonorlar: l, r, t, n; Göstərilən ardıcıllıqda müəyyən qanunauyğunluqlar vardır. 1.YumĢaq damaq
pərdəsinin ən yüngül çatıĢmamazlığı nəticəsində yaranmıĢ tıntınlıq sait səslərin tələffüzündə çox çətinliklə aradan qaldırılır. 2.Novlu samitlərin tələffüzü partlayan (kipləĢən) samitlərdən fərqli olaraq damaq pərdəsinin az qalxmasını tələb edir. 3.Verilən ardıcıllıq səslərin artikulyasiya qaydalarını tədricən mürəkkəbliyini nəzərə almalıdır. 4.Dilarxası q, f, k, q, x samitlərinin tələffüzü xüsusi diqqət tələb edir, çünki rinolaliyalı uĢaqlar üçün dilin bu səslərin tələffüzündəki aldığı vəziyyət onların vərdiĢ etdiyi artikulyasiyaya uyğun olduğundan bu səslərin tələffüzündə təhrikə yol verə bilərlər. Hər bir samit səsin qoyuluĢundan sonra onların avtomatlaĢdırılması məsələsi baĢlamalıdır. Bu mərhələdə iĢin ardıcıllığı belə aparılmalıdır: səslərin düz hecalarda avtomatlaĢdırılması (ba-bo-bu): tərs hecalarda da avtomatlaĢdırılması (ab-ob-ub): bu hecaların olduğu sözlərin avtomatlaĢdırılması. Sait səslərin tələffüzü həm təcrid, həm də hecalarda avtomatlaĢdırılması, adətən, əvvəlcə səssiz, yalnız artikulyasiya edilməklə aparılır. tam, düzgün, səsli tələffüz cingiltiliyi samit və sonorlarla bir hecada aparılır. Sözlərdə iĢlənməklə tamamlanır. Söz üzərində iĢ ilkin mərhələdə hecalara ayrıqmaqla. Yalnız düzgün tələffüz edən səs tərkibi ilə aparılır. Bu zaman həp bir heca ağız önündə pambığın üfürülməsi ilə nəzarət edilir. Sonrakı mərhələdə isə təkrar edilməsi, öyrənilmiĢ sözlərdəki ifadələr qurulur və bu zaman intonasiya, temp və səsin ucalığı və astalığı üzərində də iĢ aparılır. Beləliklə də, ifadəli nitq vərdiĢi formalaĢdırılır.
Yüklə 1,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|