“CΩmiyyΩt mΩdΩniyyΩti müdafiΩ edΩrsΩ

Assosiasiyanin beúinci qurultayÕ  

øctimai tanÕnma, yeni tԥúԥbbüslԥr, yeni nailiyyԥtlԥr vԥ 

yeni  ümidlԥr 

 

15 noyabr 2010-cu ildԥ “Hԥyat Recinsi” hotelindԥ “Simurq” AMA-nÕn, 

AssosiasiyanÕn 20 illik yubiley vaxtÕna salÕnmÕú beúinci qurultayÕ keçirildi. 

Bu dövr üçün AssosiasiyanÕn sÕralarÕnda yüzlԥrlԥ üzvlԥr var idi. OnlarÕn ara-

sÕnda onlarla professor vԥ dosentlԥr, Azԥrbaycan Milli Elmlԥr AkademiyasÕ 

vԥ beynԥlxalq elmlԥr akademiyalarÕnÕn otuza yaxÕn akademiki vԥ müxbir 

üzvlԥri, tanÕnmÕú müԥllimlԥr, mütԥxԥssislԥr, incԥsԥnԥt xadimlԥri, diplomat-

lar, istedadlÕ gԥnclԥr vardÕ. AssosiasiyanÕn Almaniya, Fransa, Birlԥúmiú 

KrallÕq, ABù, Kanada vԥ Norveçdԥ fԥxri üzvlԥri vԥ özünün úԥxsi mԥdԥniy-

yԥti vԥ fԥaliyyԥti ilԥ Azԥrbaycan mԥdԥniyyԥtinin yayÕlmasÕna vԥ xaricdԥ 

AzԥrbaycanÕn dostlarÕnÕn ԥhatԥ dairԥsinin geniúlԥnmԥsinԥ yardÕm edԥn kö-

nüllü qeyri-formal nümayԥndԥlԥri var idi.   

Qurultayda respublikanÕn ötԥn 20 illik müstԥqilliyi ԥrzindԥ pozitiv dԥ-

yiúikliklԥrin kuturoloji panoramasÕ tԥhlil edilmiúdir. Qurultay iútirakçÕlarÕ, 

bugün milli mԥdԥniyyԥtin permanent inkiúafÕ, Azԥrbaycan mԥdԥniyyԥtinin 

müxtԥlif beynԥlxalq sahԥlԥrdԥ layiqli tԥmsil olunmasÕ vԥ onun dünya sivili-

zasiyasÕna gԥlԥcԥk inteqrasiyasÕ üçün ölkԥ Prezidenti, cԥnab ølham Ԥliyev 

baúda olmaqla, Azԥrbaycan rԥhbԥrliyi tԥrԥfindԥn çox iúlԥrin görülmԥsi haq-

qÕnda yekdil rԥydԥ idilԥr. Onlar dövlԥt tԥrԥfindԥn intellektual mԥdԥniyyԥtin, 

o cümlԥdԥn, kulturologiyanÕn inkiúafÕna ayrÕlan ciddi diqqԥti razÕlÕqla qeyd 

etdilԥr. Ölkԥdԥ Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Prezidenti yanÕnda Elmin ønki-

úafÕ Fondu yaradÕlmÕú, Milli Elmlԥr AkademiyasÕ vԥ respublikanÕn ali mԥk-

tԥblԥrinin strukturu vԥ ԥsas istiqamԥtlԥri tԥkmillԥúdirilmiú, yüksԥk ixtisaslÕ 

mütԥxԥssislԥrin yalnÕz Azԥrbaycanda deyil, hԥm dԥ xarici dövlԥtlԥrin qabaq-

cÕl elm vԥ tԥhsil mԥrkԥzlԥrindԥ mԥqsԥdyönlü hazÕrlÕ÷Õ aparÕlmÕúdÕr. Milli 

mԥdԥniyyԥtin dirçԥldilmԥsi vԥ inkiúafÕnda ölkԥnin birinci xanÕmÕ, YUNESKO 

vԥ øSESKO-nun xoúmԥramlÕ sԥfiri Mehriban xanÕm ԤliyevanÕn baúçÕlÕq etdiyi 

Heydԥr Ԥliyev Fondu aparÕcÕ rol oynamÕúdÕr. Fond Azԥrbaycan xalqÕnÕn mԥdԥ-

ni irsinin qorunmasÕ vԥ respublikanÕn sosial-mԥdԥni tԥrԥqqisinԥ yönԥldilmiú 

159 

çoxlu sayda iri hԥcmli innovativ layihԥlԥr hԥyata keçirmiúdir.    

Yubileylԥ  ԥlaqԥdar  olaraq,  qurultayda  tԥúkilatÕn  fԥal  üzvlԥrinԥ          

“Simurq” Beynԥlxalq yubiley medalÕ, “Sülh sԥfiri” diplomu, “Simurq” 

AMA-nÕn fԥxri üzvü vԥ fԥxri fԥrmanlarÕn tԥntԥnԥli tԥqdimatÕ oldu. Tԥltif 

olunanlar arasÕnda Azԥrbaycan ziyalÕlarÕnÕn nümayԥndԥlԥri, siyasԥtçilԥr vԥ 

mԥmurlar, ali mԥktԥb rektorlarÕ vԥ elmi müԥssisԥlԥrin direktorlarÕ, artistlԥr 

vԥ jurnalistlԥr, xarici diplomatlar vԥ gԥnclԥr var idi.  

Bunlar AssosiasiyanÕn veteranlarÕ – akademiklԥr Maqsud Ԥliyev vԥ 

Asԥf Nadirov, Albert Salamov, Yaqub Kԥrimov, Tariyel Mԥmmԥdov, mԥdԥ-

niyyԥt vԥ turizm naziri Ԥbülfԥs Qarayev, Ailԥ, QadÕn vԥ Uúaq problemlԥri 

üzrԥ Dövlԥt Komitԥsinin sԥdri, professor Hicran Hüseynova, ombudsman 

Elmira Süleymanova, akademiklԥr – Urxan Ԥlԥkbԥrov, Ömԥr Eldarov,     

Ziyad Sԥmԥdzadԥ idi. 

Professorlar – A÷acan Ԥbiyev, Fuad Salayev, Nԥriman Hԥsԥnzadԥ, 

Arif Ԥziz, ùahlar Ԥsgԥrov, Cԥfԥr Cԥfԥrov, Siyavuú Kԥrimli, Ertekin Salam-

zadԥ, Röya Ta÷Õyeva, Rafiq Zeynalov, Musa Quluzadԥ, Azad Abbaszadԥ, 

Eldar Abbaszadԥ, Çingiz Abdullayev, Namiq Axundov tԥltif olunanlar    

arasÕnda idi.  

Hԥmçinin, Milli Mԥclis deputatlarÕ – Nizami Cԥfԥrov, Asim Mollaza-

dԥ, Ԥli Mԥsimov, Qԥnirԥ Paúayeva, AzԥrbaycanÕn keçmiú xarici iúlԥr naziri 

Hüseyna÷a SadÕqov, AzԥrbaycanÕn xalq rԥssamÕ, professor A÷aԥli øbrahi-

mov, respublikanÕn xalq artisti Vasif Babayev, istefada olan general Vladi-

mir Timoúenko medallar vԥ diplomlarla tԥltif olundular. 

Televiziya kompaniyalarÕ vԥ aparÕcÕ KøV-lԥrin rԥhbԥrlԥri – Arif AlÕúa-

nov, Vaqif Mustafayev, Samir Qurbanov, Elçin ùÕxlinskiyԥ, tanÕnmÕú 

mesenantlar - Nazim Abdullayev, A÷adaim Ԥlԥkbԥrova, musiqiçilԥr – Rafiq 

Seyidzadԥ, øsfar Sarabski, Teymur Süleymanbԥyli vԥ baúqalarÕna bir sÕra 

mükafatlar tԥqdim olundu.  

Eyni zamanda xarici diplomatlar – “Simurq” AMA-nÕn mԥdԥni ԥmԥk-

daúlÕ÷Õ hԥyata keçirdiyi bir sÕra sԥfirliklԥrin sԥfirlԥri vԥ mԥdԥniyyԥt attaúelԥ-

ri: Mario Baldi (øtaliya), Çjan Yanyan (Çin), Hԥsԥn Hami (Mԥrakeú), Yeno 

Boroú (MacarÕstan), Serik Primbetov (Qazaxstan), Toúikazo Muto (Yaponi-

ya), Ԥnvԥr ùeyxov (Rusiya), Caber Mansur (Misir), Lük Obri (Fransa), 

Adel Dԥrviú (Misir), øbrahim Nuri (øran), Zoltan Baço (MacarÕstan) beynԥl-

xalq yubiley medallarÕ vԥ fԥxri üzv diplomlarÕ ilԥ tԥltif olundular.   

Qurultay rԥyasԥt heyԥtinin hesabat mԥruzԥsi ilԥ tanÕú oldu. Mԥruzԥdԥ cԥ-

miyyԥt, ölkԥ vԥtԥndaúlarÕ vԥ Azԥrbaycan  dövlԥti üçün sԥmԥrԥliliyi vԥ faydalÕlÕ-

÷Õ baxÕmÕndan iyirmi illik fԥaliyyԥti ԥrzindԥ AssosiasiyanÕn keçdiyi yol öz ԥksi-

160 

ni tapmÕúdÕr. AssosiasiyanÕn keçdiyi yolun kulruroloji nöqteyi-nԥzԥrdԥn tԥhlili - 

toplanmÕú müsbԥt tԥcrübԥni ümumilԥúdirmԥk vԥ istifadԥ etmԥyԥ, gԥlԥcԥk dövr 

üçün yeni yaradÕcÕlÕq fԥaliyyԥti imkanlarÕnÕ aúkar etmԥyԥ imkan verirdi.  

Assosiasiya özünün 20-illik yubileyinԥ ԥliboú gԥlmԥmiúdir. Qurultaya 

yaxÕn o, yeni “ødarԥetmԥ mԥdԥniyyԥti. Xarici ölkԥlԥrin tԥcrübԥsi” monoqra-

fiyasÕnÕ dԥrc etdirmiúdir. Bu dԥyԥrli monoqrafiya (dԥrs vԥsaiti) xarici ölkԥlԥ-

rin tԥcrübԥsi ԥsasÕnda dövlԥt idarԥçiliyi sisteminin modernlԥúdirilmԥsi haq-

qÕnda Azԥrbaycan RespublikasÕ Prezidentinin FԥrmanÕnda ԥksini tapmÕú, 

Azԥrbaycanda dövlԥt idarԥçiliyi sisteminin islahatlarÕ tԥlԥbatlarÕna uy÷un 

olaraq hazÕrlanmÕúdÕr. Sistemli tԥhlilin ԥsas anlayÕúlarÕ, kateqoriyalarÕ, meto-

dologiya vԥ metodlarÕ ilԥ yanaúÕ, monoqrafiyada ilk dԥfԥ olaraq, ùԥrq vԥ 

Qԥrb ölkԥlԥrinin dövlԥt idarԥçilik mԥdԥniyyԥti tarixinin göstԥrilmԥsi, 

effektiv dövlԥt vԥ sosial idarԥçiliyin, liderlik mԥdԥniyyԥtinin rԥqabԥt qabi-

liyyԥtli texnologiyalarÕnÕn, ailԥnin idarԥ edilmԥsi vԥ özünüidarԥ mexa-

nizmlԥrinin aúkar edilmԥsi monoqrafiyanÕn fԥrqlԥndirici xüsusiyyԥti idi. 

øyirmi il ԥrzindԥ tԥúkilatÕn nailiyyԥtlԥrini ԥks etdirԥn “Azԥrbaycan Mԥ-

dԥniyyԥt AssosiasiyasÕ. 20 il” kitabÕ, kulturologiya sahԥsindԥ onlarla elmi vԥ 

elmi-populyar mԥqalԥlԥr, o cümlԥdԥn, “Simurq” Beynԥlxalq kulturoloji jur-

nalÕn ikinci nömrԥsi dԥ qurultayÕn keçirilmԥsi vaxtÕna uy÷unlaúdÕrÕlmÕúdÕr. 

QurultayÕn iúi zamanÕ ötԥn illԥr ԥrzindԥ AssosiasiyanÕn yaradÕcÕ nailiyyԥtlԥ-

rini ԥks etdirԥn saytÕn vԥ slayd-filmin prezentasiyasÕ oldu. QurultayÕn so-

nunda istedadlÕ Azԥrbaycan musiqiçilԥri øsfar Sarabski vԥ Cavan ZeynallÕ, 

Akif Süleymanbԥyli vԥ Teymur Süleymanbԥyli, Rafiq Seyidzadԥ vԥ Nata-

van ùeyxova, Natavan Hԥbibi vԥ baúqalarÕ Azԥrbaycan estradasÕ vԥ dünya 

caz müsiqisinin ԥn gözԥl nümunԥlԥri ilԥ hԥr kԥsԥ unudulmaz xoú tԥԥssüratlar 

bԥxú etdilԥr.  

Qurultay iútirakçÕlarÕ ötԥn dövr ԥrzindԥ “Simurq” AMA-nÕn fԥaliyyԥti 

haqqÕnda razÕlÕq ifadԥ etdilԥr, AzԥrbaycanÕn intellektual vԥ etik mԥdԥniyyԥ-

tinin inkiúafÕna verdiklԥri çoxillik yaradÕcÕ töhfԥ, öz vԥtԥninԥ tԥmԥnnasÕz 

xidmԥt, xalqÕnÕn vԥ bütün bԥúԥriyyԥtin yüksԥk ruhi mԥdԥniyyԥtinin inkiúaf 

ideyalarÕna sadiqliyԥ görԥ AssosiasiyanÕn bütün rԥhbԥrlԥri vԥ üzvlԥrinԥ, 

alimlԥr, müԥllimlԥr, mütԥxԥssislԥr vԥ istedadlÕ gԥnclԥrԥ minnԥtdarlÕqlarÕnÕ 

bildirdilԥr.  

Onlar üç qarúÕlÕqlÕ ԥlaqԥli monoqrafiyadan ibarԥt – “Kulturologiya. Nԥ-

zԥriyyԥ vԥ tarix mԥsԥlԥlԥri” (2002), “Kulturologiya effektiv hԥyat fԥaliyyԥti-

nԥ dö÷ru yol kimi” (2006) vԥ “ødarԥetmԥ mԥdԥniyyԥti. Xarici ölkԥlԥrin tԥc-

rübԥsi” (2009) monoqrafiyalarÕndan ibarԥt kulturoloji trilogiyanÕ yüksԥk 

qiymԥtlԥndirdilԥr. Qeyd olundu ki, 2002-2009-cu illԥr ԥrzindԥ “Simurq” 

161 

AMA tԥrԥfindԥn respublikada ilk dԥfԥ dԥrc edilԥn vԥ Azԥrbaycan vԥ xarici 

alimlԥrin, siyasԥtçilԥr vԥ diplomatlarÕn yüksԥk qiymԥtini almÕú bu trilogiya, 

yalnÕz “Simurq” AMA üçün deyil, hԥm dԥ bütövlükdԥ Azԥrbaycan Respub-

likasÕ üçün qurur predmetidir. O, Azԥrbaycan vԥ dünya kulturologiya elmi-

nin inkiúafÕna fundamental innovativ töhfԥni ifadԥ edir. Qeyd etmԥk kifayԥt-

dir ki, “Wikimedia Foundation, Inc.” Fondu tԥrԥfindԥn yaradÕlmÕú internet-

ensiklopediyada Fuad Teyyub o÷lu Mԥmmԥdovun adÕnÕn - Frans Boas, 

Eduard Taylor, Herbert Markuze, Yohan Heyzinq, Osvald ùpenqler, Karl 

Yaspers, Nikolay Danilevski, Nal Zlobin, Moisey Kaqan, Konstantin 

Leontyev, Pitirim Sorokin vԥ digԥr dünya kulturologiyasÕnÕn korifeylԥri ilԥ bir 

sÕrada çԥkilmԥsi bunun sübutlarÕndan biridir.

32

 Professor Fuad Mԥmmԥdovun 

Azԥrbaycanda elmin, tԥhsilin vԥ maarifçiliyin inkiúafÕndakÕ xidmԥtlԥrini, 

onun Azԥrbaycan mԥdԥniyyԥtinԥ vԥ öz dövlԥtinԥ çoxillik tԥmԥnnasÕz vԥ 

sԥdaqԥtlԥ xidmԥt etmԥsini nԥzԥrԥ alaraq, “Simurq” AMA-nÕn a÷saqqallarÕ 

ona “Ԥmԥkdar elm xadimi” fԥxri adÕnÕn verilmԥsi haqqÕnda hökumԥt 

qarúÕsÕnda vԥsatԥt qaldÕrma÷Õ qԥrara aldÕlar. Bu qԥrar bütün iútirakçÕlar 

tԥrԥfindԥn yekdilliklԥ bԥyԥnildi.    

Bununla bԥrabԥr qurultay iútirakçÕlarÕ qeyd etdilԥr ki, ԥgԥr özünün fԥa-

liyyԥti üçün uy÷un maddi-texniki úԥraiti olsaydÕ, eyni zamanda Mԥdԥniyyԥt 

vԥ Turizm Nazirliyi ilԥ fԥal partnyorluq ԥlaqԥlԥrini hԥyata keçirԥ bilsԥydi, 

Assosiasiya daha da mԥhsuldar islԥyԥ bilԥrdi, ilk dԥfԥ “Simurq” AMA tԥrԥ-

findԥn ԥsasÕ qoyulmuú kulturologiya elmi vԥ maarifçiliyinin formalaúmasÕ 

vԥ inkiúafÕ prosesi isԥ daha yüksԥk templԥrlԥ inkiúaf edԥrdi. Onlar Mԥdԥniy-

yԥt vԥ Turizm Nazirliyi, hԥmçinin digԥr dövlԥt strukturlarÕ tԥrԥfindԥn Asso-

siasiyaya lazÕmÕ dԥstԥyin göstԥrilmԥsi  haqqÕnda arzularÕnÕ ifadԥ etdilԥr.  

Lakin maddi-texniki úԥraitin olmamasÕ, ümumilikdԥ Assosiasiya üzvlԥri-

nin optimizmini azaltmÕrdÕ. AssosiasiyanÕn prezidenti, prof. F.T. Mԥmmԥdo-

vun mԥruzԥsindԥ qeyd olunurdu: “Ümid edirik, o gün uzaqda deyil ki, cԥmiy-

yԥtin hԥyat fԥaliyyԥti, dövlԥt quruculu÷u vԥ idarԥçiliyinin ԥsasÕ kimi  kulturo-

logiya hakimiyyԥt vԥ xalq tԥrԥfindԥn tam ölçüdԥ qiymԥtlԥndirilԥcԥk, davamlÕ 

milli inkiúaf üçün kulturologiyanÕn strateji ԥhԥmiyyԥtinin cԥmiyyԥtdԥ vԥ haki-

miyyԥtdԥ getdikcԥ artan anlayÕúÕ – Azԥrbaycanda Dünya Mԥdԥniyyԥti Beynԥl-

xalq Universitetinin açÕlmasÕna yaxud Kulturologiya AkademiyasÕnÕn tԥsis 

edilmԥsinԥ xidmԥt edԥcԥk, ölkԥmizdԥ bütün sԥviyyԥlԥrdԥ mԥktԥblԥrdԥ kultu-

rologiya tԥlim proqramlarÕna daxil edicԥlԥk, ali mԥktԥblԥrdԥ kafedralar, orta 

mԥktԥblԥrdԥ isԥ kulturologiya kabinetlԥri açÕlacaqdÕr. Biz hԥmçinin ümid edi-

                                                            

32

 http://ru.wikipedia.org/wiki/Ʉɚɬɟɝɨɪɢɹ: Ʉɭɥɶɬɭɪɨɥɨɝɢɹ 

162 

rik ki, ölkԥ hökumԥti milli maraqlar baxÕmÕndan AssosiasiyanÕn çoxillik yara-

dÕcÕ fԥaliyyԥtini layiqincԥ qiymԥtlԥndirԥcԥk, AzԥrbaycanÕn milli maraqlarÕna 

cavab verԥn elmi-maarifçilik fԥaliyyԥti, beynԥlxalq ԥmԥkdaúlÕ÷Õn hԥyata keçi-

rilmԥsi üçün nԥhayԥt ki, “Simurq” AMA-ya uy÷un ofis, bina vԥ minimal   

maliyyԥ yardÕmÕ etmԥklԥ ona dövlԥt qay÷ÕsÕ göstԥrԥcԥkdir”.    

Qurultay iútirakçÕlarÕ milli mԥdԥniyyԥtin daimi inkiúafÕnÕn zԥruriliyi  

ideyasÕna ba÷lÕlÕqlarÕ haqqÕnda bildirdilԥr vԥ Vԥtԥnin, ümumilikdԥ dünya 

mԥdԥniyyԥtinin sosial-mԥdԥni inkiúafÕna “Simurq” Mԥdԥniyyԥt Assosiasiya-

sÕnÕn xidmԥti kimi nԥcib missiyasÕnÕ bundan sonra da yerinԥ yetirԥcԥyinԥ öz 

inamlarÕnÕ ifadԥ etdilԥr.   

AssosiasiyanÕn a÷saqqallarÕ, qurultayÕn qonaqlarÕ vԥ xarici diplomatlar 

“Simurq” AMA-nÕn ünvanÕna bir çox xoú sözlԥr söylԥdilԥr. Qurultayda iútirak 

edԥnlԥr – Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn ombudsmanÕ, professor Elmira Sü-

leymanova, Ailԥ, QadÕn vԥ Uúaq problemlԥri üzrԥ Dövlԥt Komitԥsinin sԥdr mü-

avini Sԥdaqԥt Qԥhrԥmanova, Mԥrakeú KrallÕ÷ÕnÕn AzԥrbaycandakÕ fövqԥladԥ 

vԥ sԥlahiyyԥtli sԥfiri Hԥsԥn Hami, Azԥrbaycanda øran øslam RespublikasÕ ya-

nÕnda Mԥdԥniyyԥt Mԥrkԥzinin direktoru øbrahim Nuri, Milli Kulinariya Mԥrkԥ-

zinin Baú direktoru Tahir Ԥmiraslanov vԥ baúqalarÕ AssosiasiyanÕn Azԥrbayca-

nÕn milli-mԥdԥni tԥrԥqqisinԥ yardÕma yönԥldilmiú yaradÕcÕ fԥaliyyԥtinԥ yüksԥk 

qiymԥt verdilԥr. Azԥrbaycan xalqÕnÕn intellektual vԥ etik inkiúafÕnda, elm vԥ 

tԥhsilin inkiúafÕnda, yaradÕcÕ fԥaliyyԥtin, mԥdԥni irsin, o cümlԥdԥn, Azԥrbaycan 

ailԥsinin, qadÕnlar, gԥnclԥr vԥ uúaqlarÕn mԥdԥniyyԥtinin inkiúafÕnÕn stimullaúdÕ-

rÕlmasÕnda, digԥr xalqlarla dostluq ԥlaqԥlԥri vԥ ԥmԥkdaúlÕ÷Õn inkiúafÕnda Asso-

siasiyanÕn mühüm rolu onlar tԥrԥfindԥn qeyd olundu. 

AssosiasiyanÕn fԥaliyyԥtini qiymԥtlԥndirԥrԥk, prof. Elmira Süleyma-

nova dedi: “Bugün biz AzԥrbaycanÕn intellektual hԥyatÕnda daha bir ha-

disԥni – “Simurq” AMA-nÕn 20 illiyini, yüksԥk sԥviyyԥdԥ keçԥn beúinci 

qurultayÕ qeyd edirik. ...Bu situasiyada intellektuallarÕ ԥtrafÕnda birlԥúdi-

rԥn vԥ onlar üçün özünԥmԥxsus kompas rolunu oynayan, yalnÕz bugünkü 

dԥyԥrlԥrԥ yönԥltmԥk deyil, hԥm dԥ perspektivlԥr üzԥrindԥ düúünmԥyԥ va-

dar edԥn struktura malik olmaq çox vacibdir. Çox ԥhԥmiyyԥtlidir ki, 

Assosiasiyaya Fuad Mԥmmԥdov kimi, bir çox xarici akademiyalara üzv 

seçilmiú, professional vԥ tanÕnmÕú alim rԥhbԥrlik edir. Lakin o yalnÕz bu-

na görԥ deyil, nüfuzlu alim olaraq, eyni zamanda gԥnclԥrin, qadÕnlarÕn vԥ 

s. inkiúafÕna çox diqqԥt ayÕrmaqla da hörmԥtԥ layiqdir. ...Düúünürԥm ki, 

“Simurq” adÕ altÕndakÕ bütün böyük ailԥ - fԥdakar vԥ “Simurq”un ideya-

larÕna – AzԥrbaycanÕn mԥdԥni vԥ intellektual inkiúafÕna, sülh mԥdԥniyyԥ-

ti vԥrdiúlԥrinin aúÕlanmasÕ vԥ inkiúafÕna sadiq insanlardÕr. Vԥ bu planda 

163 

ölkԥmiz üçün AssosiasiyanÕn fԥaliyyԥti olduqca dԥyԥrlidir”.  

Mԥrakeú KrallÕ÷ÕnÕn AzԥrbaycandakÕ fövqԥladԥ vԥ sԥlahiyyԥtli sԥfiri 

Hԥsԥn Hami: “Parlaq úԥxsiyyԥt, professor Fuad Mԥmmԥdovun rԥhbԥrlik 

etdiyi “Simurq” AssosiasiyasÕ, bugünkü reallÕqlar nöqteyi-nԥzԥrindԥn, xalq-

lar vԥ dövlԥtlԥr arasÕnda mԥdԥni körpülԥr yaratmaq üzrԥ ԥhԥmiyyԥtli vԥ ak-

tual fԥaliyyԥti hԥyata keçirir. Mԥn sivilizasiyalar arasÕnda dialoqa yönԥldil-

miú bu iúi alqÕúlayÕram. Sizin ölkԥniz Qԥrb vԥ ùԥrq mԥdԥniyyԥtlԥrini birlԥú-

dirԥn mԥrkԥzdԥ yerlԥúir, vԥ bu planda bugünkü tԥdbir çox böyük hadisԥdir. 

“Simurq” AssosiasiyasÕ çox yüksԥk statusa vԥ burada iútirak edԥn, vԥ      

“Simurq”un rԥhbԥrliyi tԥrԥfindԥn ԥmԥyi layiqincԥ qiymԥtlԥndirilԥn insanla-

rÕn tԥrkibinԥ görԥ ciddi reputasiyaya malikdir. Belԥ tԥúԥbbüslԥri yalnÕz alqÕú-

lamaq vԥ dԥstԥklԥmԥk olar”. 

AssosiasiyanÕn fԥaliyyԥti haqqÕnda rԥylԥr onun real fԥaliyyԥt nԥticԥlԥri-

nԥ ԥsaslanmÕúdÕr. Özünün iyirmi illik inkiúaf tarixinԥ nԥzԥr salaraq, Assosa-

siyanÕn qürur duymaq üçün sԥbԥbi var idi. Öz nԥcib missiyasÕnÕ hԥyata 

keçirmԥk mԥqsԥdilԥ, ötԥn onilliklԥrdԥ o, beynԥlxalq iútirakla, bir sÕra icti-

mai-faydalÕ milli layihԥlԥri yerinԥ yetirmiú, yüzlԥrlԥ stasionar vԥ sԥyyar elmi 

vԥ elmi-maarifçilik kulturoloji konfranslar vԥ seminarlar keçirmiúdir. Çox 

güman ki, “Simurq” AMA-nÕn ԥn ԥhԥmiyyԥtli sosial-siyasi nԥticԥlԥrindԥn 

biri, onun tԥdqiqat vԥ elmi-maarifçilik fԥaliyyԥtinin Azԥrbaycan xalqÕnÕn 

milli özünüdԥrki vԥ elmi dünyagörüúünԥ, intellektual, etik, hüquq vԥ idarԥ-

etmԥ mԥdԥniyyԥtinԥ pozitiv tԥsiri idi. 

AssosiasiyanÕn ictimai tanÕnmasÕ hԥr úeydԥn ԥvvԥl, onun Azԥrbaycan cԥ-

miyyԥtindԥ yüksԥk ruhi mԥdԥniyyԥtli insanlarÕn “istehsalÕna” yönԥldilmiú azal-

mayan, daimi iúi idi. Kulturoloji metodologiyaya ԥsaslanaraq, sistemli yanaú-

ma, mԥntiq vԥ psixoanalizin nailiyyԥtlԥrindԥn istifadԥ edԥrԥk, Assosiasiya üzv-

lԥri: vΩtΩndaúlarÕmÕzÕn hΩyat qabiliyyΩti, gΩlirlΩri vΩ maddi durumunun sΩviyyΩ-

sini necΩ yüksΩltmΩli, yoxsullu÷a, münaqiúΩlΩrΩ, cΩmiyyΩtin qeyri-sabitliyinΩ 

aparan risklΩri necΩ azaltmalÕ; mΩdΩniyyΩtlΩrin vΩ maraqlarÕn münaqiúΩsi ilΩ 

úΩrtlΩnΩn, insan hΩyatÕna xas destruktiv proseslΩrlΩ neçΩ mübarizΩ aparmalÕ; 

insan münasibΩtlΩrinin qarúÕlÕqlÕ anlaúma vΩ harmoniyasÕnÕ tΩmin edΩn, úΩxsiy-

yΩtin ΩdalΩtli qiymΩtlΩndirilmΩsi vΩ cΩmiyyΩtin vΩ dövlΩtin davamlÕ inkiúafÕna 

yardÕm edΩn düzgün qΩrarlar üçün yeni imkanlarÕ necΩ yaratmalÕ? kimi fԥlsԥfi 

suallara cavabalarÕn axtarÕúÕna tԥkrar-tԥkrar sԥy göstԥrirdilԥr. Bu suallara cavab 

ԥvvԥlki kimi, yeganԥ idi: insanlarÕn keyfiyyԥtli tԥhsili vԥ tԥrbiyԥsi, elmin vԥ ma-

arif sisteminin möhkԥmlԥndirilmԥsi vasitԥsilԥ onlarÕn ruhi mԥdԥniyyԥtinin 

permanent inkiúaf etdirilmԥsi yolu ilԥ.    

 

164 

Ԥvvԥlki illԥrdԥ oldu÷u kimi, bu illԥrdԥ dԥ úԥxsiyyԥtin formalaúmasÕ, 

vԥtԥndaúlarÕmÕzÕn akkulturasiyasÕ vԥ inkulturasiyasÕ mԥsԥlԥlԥrinԥ yanaúma-

da, Assosiasiya öz fԥaliyyԥtinin ԥsas prioritetlԥrinin seçimindԥ irsi vԥ qaza-

nÕlmÕú úԥxsiyyԥt mԥdԥniyyԥti haqqÕnda tԥsԥvvürlԥri daxil edԥn xüsusi mԥdԥ-

ni insan konsepsiyasÕndan çÕxÕú edirdi. Mԥdԥniyyԥt fenomeni vԥ onun yara-

dÕcÕsÕ – insan fenomeni iki qarúÕlÕqlÕ ԥlaqԥli vԥ bir-birinԥ tԥsir göstԥrԥn hԥyat 

tԥzahürlԥridir. Hԥr bir insan xoúbԥxtliyԥ can atÕr. Xoúbԥxtliyi anlama dünya-

görüúündԥn, mԥnԥviyyat, Xeyir vԥ ùԥr haqqÕnda tԥsԥvvürlԥrdԥn, dԥyԥrlԥr 

sistemi vԥ ԥqidԥdԥn asÕlÕdÕr. Burada insanÕn müԥyyԥn genetik-mԥdԥni amil-

lԥri, sosial-mԥdԥni mühit, dԥyԥrlԥr sistemi, insanÕn mԥnԥvi seçimini müԥy-

yԥn edԥn vicdanÕ vԥ xarakteri dԥ rol oynayÕr.  

Mԥdԥni insanÕn davranÕúÕ vԥ insanÕn mԥdԥni davranÕúÕ arasÕndakÕ ԥsas 

fԥrq ondan ibarԥtdir ki, birinci insan istԥnilԥn situasiyada daxili mԥdԥniy-

yԥti, dԥyԥrlԥri, ԥqidԥlԥri vԥ lԥyaqԥtinԥ uy÷un surԥtdԥ özünü aparÕr, ikinci 

isԥ daxili maraqlarÕnÕ nԥzԥrԥ alaraq, etiketdԥn istifadԥ etmԥklԥ, bu zaman 

daxilԥn “özü olaraq” qalmaqla, yalnÕz müvԥqqԥti olaraq, situasiyaya kök-

lԥnir. Mԥdԥni insanÕn davranÕúÕnÕn ԥsasÕnda biz – bilik, mԥhԥbbԥt, vicdan, 

düzgünlük, ԥdalԥt, yaxúÕlÕq, qay÷Õkeúlik, empatiya, mԥsuliyyԥt, iradԥ, 

inam, humanizm, vԥtԥnpԥrvԥrlik, úԥxsiyyԥtԥ hörmԥt, insanlara xidmԥt kimi 

keyfiyyԥtlԥri vԥ úԥxsiyyԥtin xarakterik xüsusiyyԥtlԥrini görürük. Antimԥ-

dԥni tԥzahürlԥr vԥ destruktiv proseslԥrin ifadԥsinin ԥsasÕnda – qԥddarlÕq, 

zor, hiylԥgԥrlik, tԥkԥbbür, úöhrԥtpԥrԥstlik, hԥyasÕzlÕq, dikbaúlÕq, eqoizm, 

yaltaqlÕq, ikiüzlülük, aldatma, vicdansÕzlÕq vԥ s. kimi xarakterik xüsusiy-

yԥtlԥrini vԥ tԥzahürlԥri görürük.  

Ԥlbԥttԥ ki, burada insanÕn xarakteri mühüm rol oynayÕr. Mԥlumdur ki, 

xarakter insanÕn dayanÕqlÕ, nisbԥtԥn daimi psixi xüsusiyyԥtlԥrinin strukturu 

kimi, ailԥdԥ, kollektivdԥ vԥ cԥmiyyԥtdԥ onun davranÕúÕnÕ vԥ digԥr insanlarla 

münasibԥtlԥrini müԥyyԥn edir. Bununla yanaúÕ xarakter ԥmԥyԥ, öz öhdԥlik-

lԥrinԥ, tԥbiԥtԥ, ԥúyalara, mԥdԥni dԥyԥrlԥrԥ vԥ s. münasibԥtdԥ özünü göstԥrir.  

ønsanÕn davranÕúÕnda özünü göstԥrԥn xarakter vԥ mԥdԥniyyԥtin qarúÕlÕqlÕ 

ԥlaqԥsi insanÕn hԥyat fԥaliyyԥti mԥdԥniyyԥtinin ԥn anlaúÕlmaz mԥsԥlԥlԥrindԥn 

biridir. Lütfi Zadԥnin qeyri-sԥlis mԥntiq nԥzԥriyyԥsi bu qarúÕlÕqlÕ ԥlaqԥni baúa 

düúmԥyԥ imkan verir. Xarakter úԥxsiyyԥtin mԥdԥniyyԥtinin ayrÕlmaz xüsusiy-

yԥtidir. ønsanÕn davranÕúÕ, hԥyat tԥrzi vԥ taleyi bir çox cԥhԥtdԥn onun xarakteri 

ilԥ formalaúÕr. Xarakter – úԥxsiyyԥtin, onun tԥúԥkkülünԥ yardÕm edԥn ruhi mԥ-

dԥniyyԥt ilԥ qÕrÕlmaz ԥlaqԥli xüsusiyyԥtlԥri vԥ keyfiyyԥtlԥrinin toplusudur. Eyni 

zamanda hԥr bir insanÕn mԥdԥniyyԥtindԥ, onun mԥdԥniyyԥtinin formalaúmasÕn-

da mühüm rol oynayan vԥ ayrÕlmaz hissԥsi olan xarakteri mütlԥq özünü göstԥ-

165 

rir. Konformizm (insanÕn hԥyat úԥraitinԥ uy÷unlaúmasÕ) dԥrԥcԥsi xarakterin 

prinsiplԥri (ԥgԥr onlar varsa) vԥ möhkԥmliyindԥn asÕlÕdÕr. Xarakterin formalaú-

masÕnda temperament, mԥdԥniyyԥtin genetik kodu, tԥrbiyԥ, sosial mühit kimi 

daimi vԥ dԥyiúԥn amillԥr müԥyyԥn rol oynayÕr. Bunun sayԥsindԥ uúa÷Õn xarak-

terik xüsusiyyԥtlԥri, hԥr úeydԥn ԥvvԥl, insanlara, ԥmԥyԥ vԥ tԥbiԥtԥ münasibԥti-

nin formalaúmasÕnÕ nԥzԥrԥ almaqla, bir çox cԥhԥtdԥn onun tԥrbiyԥsinԥ yanaú-

madan asÕlÕdÕr. 

Bu qarúÕlÕqlÕ ԥlaqԥni baúa düúmԥk üçün biz, aúa÷ÕdakÕ suallarÕ vermԥk-

lԥ, tԥbiԥt vԥ cԥmiyyԥt, heyvan vԥ insan kimi kateqoriyalara müraciԥt etdik: 

insanÕn vԥ heyvanÕn davranÕúÕ arasÕnda hansÕ fԥrq var, heyvanÕn davranÕú 

mԥnbԥlԥri hansÕlardÕr, vԥ insanÕn davranÕúÕ necԥ formalaúÕr? Bu suallara ca-

vab verԥrԥk, hiss etmԥk çԥtin deyil ki, heyvanÕn davranÕúÕ onun tԥbiԥti ilԥ 

müԥyyԥn olunur vԥ onda bünövrԥsi aprior olaraq qoyulmuú instinktlԥrlԥ tԥn-

zimlԥnir. Tԥbiԥtin universal tԥkamül prinsiplԥrinԥ uy÷un olaraq, heyvanlarÕn 

instinktiv davranÕúÕ irsԥn determinԥ olunmuú vԥ stereotipdir. Anadangԥlmԥ, 

irsi  úԥrtlԥnmiú tendensiyalar vԥ cԥhdlԥrin toplusu kimi, instinkt heyvanlarÕn 

úüursuz davranÕúÕnda özünü aydÕn úԥkildԥ göstԥrir. O ԥsasԥn, daxili vԥ xarici 

amillԥrin - orqanizmin uy÷un funksional mԥrkԥzlԥrini oyadan qÕcÕqlandÕrÕcÕ-

lar vԥ stimullarÕn (hԥrԥkԥtԥgԥtirici sԥbԥblԥr) tԥsiri ilԥ úԥrtlԥnmiúdir. Alimlԥr 

tԥrԥfindԥn sübut edilmiúdir ki, heyvanÕn instinktiv davranÕúÕ, tԥlimdԥn asÕlÕ 

olmayaraq, heyvanÕn tԥbii orqanizmi vԥ mԥkan úԥraiti ilԥ sÕx ԥlaqԥlidir. Jan 

Batist Lamarka görԥ, heyvanÕn tԥkamülü davranÕú vasitԥsi ilԥ  ifadԥ olunan 

ԥtraf mühitin tԥsiri ilԥ baú verir. HeyvanlarÕn instinkti fikir yaxud iradԥ ilԥ 

úԥrtlԥnԥn, müԥyyԥn situasiyada xarakterdԥn vԥ orqanizmin tԥlԥbatlarÕndan 

do÷an hisslԥrlԥ törԥyԥn hԥrԥkԥtlԥrԥ meyllilik deyildir. Burada hԥr úey adi 

müúahidԥ zamanÕ aydÕn olur. ùir yaxud ceyran, fil yaxud tülkü, it yaxud çaq-

qal, qartal yaxud ilan, - heyvanlarÕn hԥr bir növü öz xarakterinԥ malikdir, tԥ-

biԥt vԥ yaúama úԥraiti ilԥ onda ԥsasÕ qoyulmuú instinktlԥrԥ uy÷un olaraq 

özünü aparÕr. 

ønsan ilԥ iú baúqa vԥziyyԥtdԥdir. Bioloji varlÕq olaraq insanlar müԥyyԥn 

instinktlԥrԥ malikdirlԥr. Bu instinktlԥr insanÕn ya ԥqidԥsinԥ, ya yaúayÕú mü-

hitinԥ uy÷unlaúmasÕ mԥqsԥdilԥ seçdiyi müԥyyԥn mԥdԥni formalar libasÕna 

bürünmüúdür. Tԥrԥfimizdԥn öyrԥnilԥn vԥ yuxarÕda nԥzԥrdԥn keçirilԥn mԥsԥ-

lԥlԥrdԥn belԥ nԥticԥ çÕxÕr ki, insan mahiyyԥtinin müԥyyԥn indikatoru - onun 

instinkti, psixologiyasÕ vԥ xarakteri, ԥqidԥlԥri, psixoloji istiqamԥtlԥri, tԥfԥk-

kür vԥ davranÕú stereotiplԥri, ruhi mԥdԥniyyԥti bütün hallarda onun özünün  

mԥnԥvi seçimidir.  

 

166 

ønsanÕn davranÕúÕ hԥm onun tԥbiԥti (instinktlԥri), hԥm dԥ onun tԥfԥkkü-

rü, nitqi, úüurlu davranÕúÕ vԥ fԥaliyyԥtindԥ özünü büruzԥ verԥn mԥdԥniyyԥti 

ilԥ müԥyyԥn olunur. ønsanlara qida vԥ valideynlik instinktlԥri, özünümüda-

fiԥ, qorxu, qԥzԥb vԥ digԥr instinktlԥr mԥxsusdur. Bu zaman insanlar müxtԥlif 

xarakterԥ vԥ, hԥm mԥdԥniyyԥtin irsi genetik kodunun (anadangԥlmԥ mԥdԥni 

keyfiyyԥtlԥrin – öz valideynlԥri vԥ yaxÕn qohumlarÕnÕn psixologiyasÕ, xarak-

teri vԥ sosial tԥcrübԥsinin), hԥm dԥ tԥhsil vԥ tԥrbiyԥ, sosial mühitin tԥsiri nԥ-

ticԥsindԥ qazanÕlmÕú keyfiyyԥtlԥrin birgԥ mԥhsulu olan müxtԥlif mԥdԥniyyԥ-

tԥ malik olurlar. ønsanÕn instinkti onun mԥdԥniyyԥtinin tԥsirinԥ düçar olur, 

onun biliklԥri, tԥrbiyԥsi, ԥnԥnԥlԥr vԥ dԥyԥrlԥr sistemi ilԥ tԥnzimlԥnir. ønsanÕn 

mԥdԥniyyԥti vԥ davranÕúÕna maddi hԥyat úԥraiti, tarixi vԥ siyasi vԥziyyԥt tԥ-

sir edir. ønsanÕn mԥdԥniyyԥtinin inkiúafÕnda kulturogenez vԥ mԥdԥni müba-

dilԥ mühüm rol oynayÕr. Mԥdԥni irsi vԥ mԥdԥni yeniliklԥri ifadԥ edԥn kultu-

rogenez prosesini düzgün idarԥ etmԥk, cԥmiyyԥtin sosial mԥdԥniyyԥtinin in-

kiúafÕna müsbԥt tԥsir göstԥrir. Burada istifadԥ olunan texnologiyalarda, adi 

mԥiúԥtdԥ vԥ ölkԥnin ideologiyasÕnda spontan (daxili sԥbԥblԥrdԥn törԥyԥn, 

öz-özünԥ ԥmԥlԥ gԥlԥn), stimullaúdÕrÕlmÕú transformasiya vԥ birbaúa mԥnim-

sԥmԥ kimi innovasiyalar mԥnbԥyinin yaradÕcÕ istifadԥsi, diffuziya vԥ kon-

vergensiya kimi yenilik tiplԥrinin selektiv tԥtbiqi rol oynayÕr. 

ùԥxsiyyԥtin formalaúmasÕnda mԥdԥniyyԥtin rolunu qiymԥtlԥndirmԥk 

çԥtindir. O, insanÕn hԥyatÕ vԥ taleyinԥ neqativ tԥsir göstԥrԥn, xarakterin dԥ-

yiúkԥnliklԥri, qeyri-müԥyyԥnliklԥri vԥ ziddiyyԥtlԥrini aradan qaldÕrma÷a im-

kan verԥn baúlÕca sistemyaradÕcÕ amildir. Sosial motivasiya, özünü tԥkmil-

lԥúdirmԥyԥ vԥ xoúbԥxtliyԥ can atma, mԥhԥbbԥt vԥ dostluq, cԥmiyyԥtdԥ la-

yiqli yer tutmaq, yaxÕnlarÕn vԥ ԥtrafdakÕlarÕn inamÕ, hörmԥti vԥ mԥhԥbbԥtini 

qazanmaq arzusu insanÕn instinktinԥ böyük tԥsir göstԥrir. Pozitiv amillԥr sÕ-

rasÕnda vicdan, düzgünlük, do÷ruluq, inam vԥ sԥbr, iradԥ, prinsipiallÕq vԥ 

mԥsuliyyԥt kimi mԥnԥvi keyfiyyԥtlԥri dԥ sadalamaq lazÕmdÕr.   

ønsanÕn könüllü olaraq seçdiyi mԥdԥni standartlar, zaman vԥ mԥkanla 

dԥyiúikliklԥrԥ u÷rayan irsi vԥ qazanÕlmÕú mԥdԥniyyԥtin sintezlԥúdiyi mürԥk-

kԥb ekstrasomatik (üstbioloji) kompleksԥ malikdir. Bu seçim cԥmiyyԥt qar-

úÕsÕnda insanÕn üzԥrinԥ mԥnԥvi mԥsuliyyԥt qoyur. “XeyirlΩ ùΩr hΩr zaman 

çarpÕúma÷a mΩhkumdur, vΩ bu ΩbΩdi döyüúdΩ ùΩr onunla güclüdür ki, Xeyir 

üçün bütün vasitΩlΩr yararlÕ olmadÕ÷Õ halda, ùΩr heç nΩdΩn iyrΩnmir”. Mirzԥ 

ùԥfi Vazehin bu dahi sözlԥri insanÕn vԥ cԥmiyyԥtin hԥyatÕnda mԥnԥvi mԥdԥ-

niyyԥtin rolunu aydÕnlaúdÕrÕr. Kulturologiya prizmasÕndan baxanda aydÕn 

olur ki, hiylԥgԥrlik a÷lÕn ԥlamԥti olsa da, hiylԥnin tԥtbiq edilmԥsi vicdan mԥ-

sԥlԥsidir. Mԥdԥni insan ictimai maraqlara zidd olmayan arzularÕnÕn hԥyata 

167 

keçirilmԥsinԥ can atÕr. Lakin insanÕn mԥdԥniyyԥt sԥviyyԥsi nԥ qԥdԥr aúa÷Õ-

dÕrsa, onun hԥyatÕn mԥnasÕ vԥ mԥqsԥdlԥrini, seçimin düzgünlüyünü vԥ dԥ-

yiúdirici imkanlarÕ görmԥsi bir o qԥdԥr mԥhduddur, cԥmiyyԥtin yaradÕcÕ hԥ-

yat fԥaliyyԥtinin passiv seyrçisi, bԥzԥn isԥ sosial-mԥdԥni hԥyat proseslԥrinin 

aqressiv iútirakçÕsÕ vԥ pozucusu olmaqla, özünü bir o qԥdԥr öz instinktlԥrinԥ, 

tԥbii xarakterinԥ uy÷un aparÕr.  

Kulturologiyada istifadԥ olunan psixoanalizdԥ dԥ insanÕn davranÕúÕnÕn 

ilkin bioloji úԥrtinin rolu tԥsdiqlԥnir. Burada onlar insanÕn mürԥkkԥb davra-

nÕú modellԥrinin motivasiya qüvvԥlԥri rolunu oynayan irsi (qazanÕlmÕú 

deyil) tendensiyalar kimi nԥzԥrdԥn keçirilir. Bununla bԥrabԥr, Ziqmund 

Freyd vԥ Abraham Maslou insanÕn psixikasÕnda instinktlԥrin mövcudlu÷unu 

inkar edirdilԥr. ønsanÕn fԥrdiliyini qeyd edԥrԥk, Freyd instinktlԥr nԥzԥriyyԥ-

sini – úövqlԥr (hԥvԥs, meyl) nԥzԥriyyԥsinԥ qarúÕ qoydu. Humanist psixologi-

yanÕn yaradÕcÕsÕ Abraham Maslou insanda instinktlԥrin olmamasÕnÕ onun öz 

arzularÕnÕn qarúÕsÕnÕ almaq bacarÕ÷Õ ilԥ izah edirdi. Onun nԥzԥriyyԥsinԥ görԥ, 

ԥgԥr baúlan÷Õcdan insanlar instinktlԥrin tԥsirinԥ u÷rayÕrdÕlarsa da, mԥdԥniy-

yԥtin inkiúafÕ ilԥ instinktlԥr davranÕú motivlԥrinԥ çevrildilԥr vԥ úüurla sÕxÕú-

dÕrÕlÕb çÕxarÕldÕlar. Bu yanaúmalarÕ kulturoloji cԥhԥtdԥn qiymԥtlԥndirԥrkԥn, 

görünür ki, burada hԥm úԥxsiyyԥtin “iradԥ amilini”, hԥm dԥ dünya mԥdԥniy-

yԥti vԥ sivilizasiyasÕnÕn zaman vԥ mԥkanÕnda bԥúԥriyyԥtin mԥdԥni inkiúafÕ-

nÕn dialektik qeyri-müntԥzԥmliyini nԥzԥrԥ almaq lazÕmdÕr. Unutmayaq ki, 

müasir “Homo Sapiens” insan tipi çԥrçivԥsindԥ hԥm vԥhúilk, hԥm barbarlÕq 

mԥdԥniyyԥti, hԥm feodalizm, hԥm kapitalizm, hԥm sosializm mԥdԥniyyԥti, 

hԥm texnogen mԥdԥniyyԥt, hԥm humanist sivilizasiya mԥdԥniyyԥti, – hԥm 

tԥmiz halda, hԥm dԥ inteqrasiya halÕnda yer almaqda davam edir.    

Ԥgԥr insan mԥdԥniyyԥtini “irsi” vԥ “qazanÕlmÕú” mԥdԥniyyԥtin cԥmi ki-

mi nԥzԥrdԥn keçirsԥk, hiss etmԥk çԥtin deyil ki: irsi mԥdԥniyyԥt, adԥtԥn, in-

sanÕn xarakteri vԥ davranÕúÕnda meydana çÕxaraq, onda üstünlük tԥúkil edir. 

ønsanÕn tԥhsili, tԥrbiyԥsi vԥ sosial mühitlԥ úԥrtlԥnԥn qazanÕlmÕú mԥdԥniyyԥt, 

onun hԥyat fԥaliyyԥtini tԥnzimlԥyԥn, mԥdԥni standartlara tԥsir göstԥrԥn psi-

xoloji istiqamԥt funksiyasÕnÕ yerinԥ yetirir.  

ùԥxsiyyԥtin ԥqidԥlԥrindԥ, tԥbii davranÕúÕnda ifadԥ olunan qazanÕlmÕú 

mԥdԥniyyԥt onun mahiyyԥti olur. ønsanÕn qazandÕ÷Õ biliklԥr vԥ tԥrbiyԥ mԥ-

dԥniyyԥtdԥ böyük rol oynayÕr. Mԥdԥni insanÕn davranÕúÕ, hiss orqanlarÕndan 

gԥlԥn informasiyadan asÕlÕ olmayaraq, ԥsasԥn hԥyat vԥ dünya mԥnzԥrԥsini 

yaratmaq iqtidarlÕ intellekt sԥviyyԥsi ilԥ müԥyyԥn olunur. O hԥmçinin, mԥ-

dԥni inkiúaf sԥviyyԥsi ilԥ ba÷lÕ olan, insan hԥyatÕnÕn iqlim vԥ sosial úԥraiti 

ilԥ úԥrtlԥnԥn tԥsԥvvürlԥr, tԥfԥkkür stereotiplԥri, dünyagörüúü, ԥnԥnԥlԥr, stan-

168 

dartlardan asÕlÕdÕr. Bununla yanaúÕ insanÕn qazanÕlmÕú mԥdԥniyyԥti, mԥnԥ-

viyyata zԥmanԥt vermԥyԥn, yalnÕz zahiri etiket xarakteri daúÕya bilԥr. Belԥ 

etiket arxasÕnda, pԥrdԥ arxasÕnda oldu÷u kimi, “mԥdԥniyyԥt libasÕ” geymiú, 

müԥyyԥn mikro- yaxud makrososiumun uy÷un “mԥdԥniyyԥt dili ilԥ” ԥtraf-

dakÕlar tԥrԥfindԥn manipulyasiya edilԥn insanÕn ԥsl mahiyyԥti gizlԥnir.   

Bԥzԥn yaxÕn qohumlarÕn, bir ailԥnin üzvlԥrinin xarakterindԥki heyrԥt-

edici fԥrqi úԥxsiyyԥtin hansÕ formalaúma mexanizmlԥri hesabÕna aid etmԥk 

lazÕm oldu÷u sualÕna hԥlԥ cavab tapÕlmayÕb. Hԥyatda elԥ hallar olur ki, eyni 

bir tԥrbiyԥ almÕú iki qardaú, onlarÕn úԥxsiyyԥt mԥdԥniyyԥtini ԥks etdirԥn hԥ-

yat prinsiplԥri vԥ hԥrԥkԥtlԥrinԥ görԥ tamamilԥ bir-birinin ԥksi olur. Ehtimal 

etmԥk olar ki, burada sosial mühit – yoldaúlar, qonúular, KøV vԥ s. baúlÕca 

tԥsir amilidir. Belԥ ehtimal úԥxsiyyԥt mԥdԥniyyԥtinin inkiúaf ԥsasÕ kimi, cԥ-

miyyԥtin ruhi mԥdԥniyyԥtinin inkiúafÕ vԥ tԥkmillԥúdirilmԥsinin vacibliyini 

göstԥrir. AydÕn olur ki, úԥxsiyyԥtin formalaúmasÕnda sosial mühit aparÕcÕ rol 

oynayÕr, çünki o, úԥxsiyyԥtin hԥm anadangԥlmԥ, hԥm dԥ qazanÕlmÕú mԥdԥ-

niyyԥtinԥ müԥyyԥnedici tԥsir göstԥrir. Bu isԥ insanÕn uy÷un sosial-mԥdԥni 

inkiúaf mühitinin formalaúdÕrÕlmasÕ, insanlarÕn mԥqsԥdyönlü akkulturasiyasÕ 

vԥ inkulturasiyasÕ, onlarÕn xaosdan nizama vԥ harmoniyaya aparan yol ilԥ 

yüksԥk hԥyat fԥaliyyԥti mԥdԥniyyԥti dԥyԥrlԥri vԥ standartlarÕna  qoúulmasÕ-

nÕn hԥyati vacibliyini bir daha tԥsdiq edir.  

Kulturologiyaya bu nԥzԥri ekskursiya vԥ motivasiya mԥntiqinin tԥhli-

lindԥn sonra, yenidԥn AssosiasiyanÕn real fԥaliyyԥt tarixinԥ qayÕdaq. Bu ԥrԥ-

fԥdԥ “Simurq” AMA özünün beúinci qurultayÕndan sonra, úԥxsiyyԥt vԥ cԥ-

miyyԥt mԥdԥniyyԥtinin inkiúafÕna yardÕm etmԥyԥ istiqamԥtlԥnmiú bir sÕra ic-

timai-faydalÕ layihԥlԥri hԥyata keçirirdi. Bu zaman Assosiasiya öz in-

tellektual fԥaliyyԥtini AzԥrbaycanÕn sosial-mԥdԥni dövlԥt siyasԥtinin mԥq-

sԥdlԥri vԥ vԥzifԥlԥrinԥ, hökumԥt tԥrԥfindԥn hԥyata keçirilԥn proqramlar vԥ 

layihԥlԥrԥ uy÷un olaraq qurma÷a çalÕúÕrdÕ.  

Assosiasiya Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Prezidenti ølham Ԥliyevin, 

AzԥrbaycanÕn tükԥnmԥz milli inkiúaf resursu olan insan kapitalÕnÕn hԥrtԥrԥfli 

inkiúaf etdirilmԥsi ça÷ÕrÕúÕna ilk sԥs verԥnlԥrdԥn biri olmuúdur. Bu ça÷ÕrÕú 

ölkԥ siyasԥtindԥ yeni prioritetlԥri úԥrtlԥndirir vԥ cԥmiyyԥti idarԥ etmԥ mԥdԥ-

niyyԥtinԥ yüksԥk tԥlԥblԥr irԥli sürürdü. Ölkԥ baúçÕsÕnÕn strateji kursunun 

düzgünlüyü heç bir úübhԥ do÷urmurdu, çünki dünya sivilizasiyasÕnÕn qabaq-

cÕl ölkԥlԥrinin inkiúaf tԥcrübԥsi göstԥrirdi ki, demokratiyanÕn dԥyԥrlԥr sis-

teminԥ uy÷un olaraq, inkiúaf mԥqsԥdi vԥ vasitԥsi iqtisadiyyat deyil, insandÕr, 

onun mԥdԥniyyԥtidir. Demokratik ölkԥlԥrin ԥsas mԥdԥniyyԥt prinsipi bu 

mԥntiq üzԥrindԥ qurulmuúdur ki, buna uy÷un olaraq, cԥmiyyԥtin baúlÕca 

169 

strateji inkiúaf resursu – yüksԥk mԥdԥniyyԥtԥ malik insan kapitalÕdÕr. Söhbԥt 

siyasԥtçilԥr vԥ mԥmurlarÕn, alimlԥr vԥ diplomatlarÕn, istehsalçÕlar vԥ sahib-

karlarÕn, gԥnclԥrin, bütün ölkԥ vԥtԥndaúlarÕnÕn intellektual inkiúafÕ, peúԥkar-

lÕ÷Õ vԥ sosial etikasÕndan gedir. Bu tezis baúlÕca mԥqsԥdi – ölkԥnin tԥrԥqqisi 

vԥ onun vԥtԥndaúlarÕnÕn ümumi rifahÕna nail olma÷Õ özündԥ ehtiva edirdi. 

Elmi biliklԥr vԥ praktik vԥrdiúlԥr, qabiliyyԥtlԥr, tԥcrübԥ, hüquq mԥdԥniyyԥti 

vԥ innovativ kreativ fԥaliyyԥt, tԥfԥkkür mԥdԥniyyԥti vԥ idarԥçilԥrin davranÕ-

úÕ, onlarÕn digԥr insanlarla münasibԥtlԥr etikasÕ - inkiúaf vԥ tԥkmillԥúmԥ, 

resurslarÕn düzgün istifadԥsi, çԥtinliklԥrin aradan qaldÕrÕlmasÕ vԥ dövlԥtin vԥ 

onun vԥtԥndaúlarÕnÕn hԥyat qabiliyyԥtinin yüksԥldilmԥsi üçün qeyri-mԥhdud 

imkanlar mԥnbԥyidir. 

Dövlԥt idarԥçiliyinin mürԥkkԥb problemlԥrinin elmi ԥsaslanmÕú vԥ zama-

na adekvat (tam uy÷un) qԥrarlarÕnÕn kulturoloji axtarÕúÕ - ԥnԥnԥvi problemlԥr 

vԥ anlayÕúlarÕn yaxúÕ düúünülmüú tԥhlilini vԥ innovativ görmԥni, dünya sivili-

zasiyasÕnÕn tarixi inkiúaf tԥcrübԥsinin tԥnqidi istifadԥsini tԥlԥb edir. Demokra-

tiya prinsiplԥrinԥ ԥsaslanan milli idarԥçilik, müasir ümumrifah dövlԥtinin qu-

rulmasÕ vԥ rԥqabԥt qabiliyyԥtli inkiúaf mԥqsԥdinԥ xidmԥtԥ  ça÷ÕrÕr. Bu, sözsüz 

ki, dövlԥt siyasԥtinin düzgün qurulmuú inkiúaf istiqamԥtlԥri vԥ prioritetlԥri, 

balanslaúdÕrÕlmÕú siyasi sistem, vԥtԥndaúlarÕn yüksԥk etik mԥdԥniyyԥti vԥ bü-

tün sԥviyyԥlԥrdԥ idarԥetmԥ mԥdԥniyyԥti ԥsasÕnda cԥmiyyԥtin vԥ dövlԥtin hԥ-

yat fԥaliyyԥti metodlarÕ vԥ formalarÕnÕn daimi tԥkmillԥúdirilmԥsini tԥlԥb edir.  

Düzgün qԥrarlarÕn qԥbul edilmԥsi bacarÕ÷Õ hԥr bir insan taleyi üçün bö-

yük ԥhԥmiyyԥtԥ malikdir. O bir çox cԥhԥtdԥn úԥxsiyyԥtin intellekti vԥ tԥcrü-

bԥsindԥn, onun xarakterinin pozitivliyi vԥ möhkԥm iradԥsindԥn, kulturoloji 

tԥfԥkkür vԥ sistemli tԥhlil etmԥk qabiliyyԥtindԥn asÕlÕdÕr. Effektiv idarԥetmԥ 

yalnÕz xoúbԥxtliyԥ nail olma÷a yardÕm etmir, hԥm dԥ úԥxsiyyԥtin digԥr in-

sanlara faydalÕ tԥsir imkanÕnÕ açÕr, onlarÕ idarԥ etmԥyԥ mԥnԥvi haqq verir, 

sosial, dövlԥt vԥ beynԥlxalq idarԥçiliyin tԥkmillԥúmԥsinԥ yardÕm edir. Yük-

sԥk ruhi mԥdԥniyyԥtin inkiúafÕ ilԥ, biliklԥr vԥ bacarÕqlarÕn, mütԥúԥkkillik, 

mԥnԥviyyat vԥ xoú mԥramÕn tԥkmillԥúdirilmԥsi vasitԥsilԥ özündԥ belԥ bir qa-

biliyyԥtin yetiúdirilmԥsinԥ hԥr bir vԥtԥndaú, hԥr bir ailԥ, dünya sivilizasiyasÕ-

nÕn hԥr bir mütԥrԥqqi xalqÕ can atÕr.