Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 5,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
“...doğrudu, insan böyüdükcə məktəb keçməlidi, amma insan doğulanda həm də öz məktəbiylə birgə doğulur; bu ana məktəbidi, nəsl-nəcabət, qan yaddaşı məktəbidi...qanla, südlə,
sümüklə gələndi... Siz, bacıoglanları, bizim sevimli gələcəyimiz, necə gəldi, böyüyün, hansı rəngi istəyirsiz seçin, özünüzü boyayın, o rəngə bələnin, kim bəzəklidi ona oxşamağa çalışın. Olsun! Bəs bilmirsinizmi, bütün bunlar, seçdiyinz bu rənglər sizi azdırmaq üçündü ki, öz yolunuzu tapa bilməyəsiniz...” Çox yəqin ki, bütün bunları hamı bilməlidi; mənsə o vaxt kəndə getmişdim ki, bacımı başa salım, bu fikirləşdiklərimi bacıma deyim, amma bacım bunları anlamaq halındaydımı?! Dağın ətəyindən çıxanda kənd göründü. Kəndi görməyimə hazır deyiləm, yəni nə sevinməyə hazıram, nə kədərlənməyə... Bunu bir anlığa anladım, darıxdığımdan bilmədim neynəyim, başımı pəncərədən çıxardıb boylandım...Kənd uzaqdan-uzağa önümə sərilmiş xalça kimidi, yamaclarda əkin-səpin işi görən təkəm-seyrək kənd adamları şəkillərə oxşayır, çəpərlər uzaqdan sərhəd məftillərini xatırladır... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Əslində hər şey qaydasındaymış; sadəcə mən özümün bu neçə ildən sonra üzə çıxmağıma, birdən-birə görünməyimə hazır deyiləm... on ildə bir kəndə gəlib bu cür görünməyim nə bacı üçün başa düşüləndi, nə el- obayçün...Gələndə də özümü göstərməkçün gəlmişəm... Bunu hiss edib narahatlıqla sürücüyə baxdım, o birilər düşüblər, elə ikimizik. Sürücü yol boyu məni danışdıra bilmədiyi üçün indi də pərt haldadı, mən bunu onun üzünə baxan kimi anladım... Sürücü incikliyini gizləmədən: -Nolub, eey, qardaş?! İkiyüz kilometr yol gəldik, səni dindirə bilmədim...Nolub?! -dedi, niyəsə birdən-birə sürəti artırdı, dönüb təzədən mənə baxdı, mənim üzümdə nə gördüsə, maşını yavaşıtdı... Evlərin arasından, çəpərlərin, bağların, bostanların dərinliklərindən, gicitikanlıqlardan ağlaşma səsi gəldi. Sürücü maşını saxlayıb quruyub qaldı... -Yasa gedirsiz? Başımı tərpədib: -Hə, -dedim... -Bağışla məni, müəllim...sən allah bağışla! www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Sürücü belə deyib maşını ağlaşma səsi gələn tərəfə döndərdi. Sürücünün gözləri dolmuşdu. “Kaş ki, mən də ağlaya biləydim...” fikirləşdim, “...yas yerinin yaxşılığı ağlamaqdı...” Bacım düşüncəmdə bayaqdan üzü-gözü qan içində üstümə yüyürürdü... Özümü nece aparacağım haqda heç düşünmək lazım deyil, kənddə məni sevmirlər, amma ağlaya bilsəydim, bəs olardı, “...o boyda camaatın,- qızın-gəlinin arasında nece ağlayasan...” Bioloq Teymurun sözüdü, atası öləndə getmişdik, anası boynuna sarılıb ağlayırdı... -Mən belə yerlərdə ağlaya bilmirəm. - Bioloq Teymur dedi, qayıdanda... -Sən elə bil gülürdün,-dedim,-anan ağlayanda üzün gülümsəyirdi... -Əslində bu da əsəb pozğunluğundandı, indi çoxu belədi, sən də eləsən, xəbərin yoxdu özünnən, mən də eləyəm, vəziyyət ciddiləşdikcə gülmək istəyirik. Fryazino şəhərinə səfərimiz yadındadı? Qız yanına getmişdik... Fryazino şəhərini xatırlayıb gülürdük...
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Ağlaşma səsinə xəyaldan ayrıldım. Ağlaşma səsi birdən-birə gücləndi; bu da yəqin ki, maşından düşəndə adamların üzünün bizə sarı çevrilməyindəndi, deyə fikirləşdim. Doğrudan da ağlayanlar elə bil bir anlığa başını sudan çıxartdı; kişilərin hamısı sıralanıb ağacların dibində
başı aşağı
dayanmışdılar. Arada bir hardansa mollanın səsi gəlirdi: -Fati-hə...! Bu qanlı ağlaşmanın içindən bir kəlmə sözün nece asanlıqla keçdiyinə mat-məətəl qaldım, -Fatihə...! Kişi məclisi açıq havadaydı, ağacların altında. Burdan ora adamların üz-gözündə yasın ağırlığı o qədər də bilinmədi... Süfrənin başında mollaya yaxın oturmuş sarışın, şümal adam məni göstərib nəsə dedi; mən bunu gözümün ucuyla
gördüm, amma
tanıya bimədim...Saqqallı olduğum indi yadıma düşdü. O adam da yəqinki elə saqqalımı göstərirdi... Bir dəfə də bacım məktubunda yazmışdı: www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Qabağında ölüm, kənddə söz-söhbət gəzir ki, qardaşın cuhud saqqalı qoyub, erməni də yox eyy, cuhud! Kəndə gəlsən o saqqalla gəlmə Amma Teymurun orta məktəb illərindən əli üzündə qalmışdı ki, nə vaxt üzünün tükləri çıxacaq, o da dayısının saqqalı kimi saqqal qoyacaq... -Bu rəhmətlik əslində çox yaxşı oğlan idi,-Mollanın yanındakı sarışın, şumal adam Teymurun xalçanın üstündəki şəkilni göstərdi. - Onu odu eey, cuhud saqqal dayısı korradı... Bununla da bütün nəzərlər mənə çevrildi...Məni görəndən sonra Mollanın da səsi dəyişmişdi, bu dəfə hirslə:
-Fatihə! -dedi. Dayanıb əlimi surəyə açdım... Yan-yörəmdən pıçıltılar gəlirdi. -Yanıyla də ağlayan gətirib. -Gör indi heç özünün gözünnən yaş çıxacaqmı!
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Sürücünü indi gördüm, yanımda əlini açıb ağlaya- ağlaya ovuclarının içinə baxırdı... Uşağa oxşayan totuq yanaqlarıyla göz yaşları süzülürdü. “Dayı, fatihə, nə deməkdi?...” Bacımgillə qonşu kəndə yasa getmişdik. Teymur da yanımızdaydı, yuxarı siniflərdə oxuduğu vaxtlardı. Molla, -Fatihə, deyəndə, ayaqlarının ucuna qalxıb pıçıltıyla soruşdu: - Nə deməkdi, fatihə? Bizim dildədi? -Yox,-dedim, - indi yeri deyil, sonra başa salaram. İri gövdəli mollaydı, məclisin yuxarı başında əyləşmişdi, əzələli, enli çiyinlərinin üstündə boynu sağa- sola dönmürdü, səsi o qədər gur idi ki, uzun müddət dediyi sözlər ordan-burdan əks-səda verib təzədən üstümüzə qayıdırdı. -Fatihə...! -Həmin gur səsiylə də surəni oxumağa başladı. -Dayı, sən bilirsən o nə deyir? -Susss! -Qolundan yapışıb bərk-bərk sıxdım... -Ağlayan dostuna qurban olum, ay qardaş! www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Bacımın səsinə özümə gəldim. Sürücü daha da bərkdən ağlayırdı. ...Teymurun şəklini həyətin yuxarı başında xalçanın üstündən asıblar. Baxan kimi şəkili tanıdım. Axsaq Gevorqun kababxanasına gedən
yolda çəkdiyim şəkildi...Dayanıb əl eləyir... Həə, Süsən aşağıda, kababxananın qabağındaydı, ona əl eləyirdi. Bacım tabutun baş tərəfində dayanıb, üzündə cırmaq yerləri var, amma qan rəngində deyil, qanı quruyub, gendən-genə qaralır. Bəlkə gözümə belə görünür. Dil deyib ağlayanlar var, bir-birilərini ağlada-ağlada ağı deyirlər; yas dərinləşib. Amma bacım sakitdi; “Qışqırıb- qışqırıb üz-gözünü cırıb susub...” -deyə fikirləşirəm. Yerişimi-duruşumu hiss eləmirəm, artıq. Kimsə adamların arasından deyir: -Yadındadı, kəndə şortiqdə gəlmişdi? -Həə,
kənd dəhşət
utanmışdı. Yaxşı
yadımdadı...dalı açıq, köpəyoğlu! Molla elə bil bunu anlayır, bərkdən, yenə: -Fati-həə...! -deyir.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Heç kəsə fikir vermədən başı aşağı gəlib tabutun ayağı səmtində durdum...Cənazə qızın-gəlinin arasındaydı... “...Əgər yasda mollanın nə dediyi anlaşılmırsa, yasa gələnlər mollanın nə dediyini bilmirlərsə günahdı, ölüyə də günahdı, diriyə də.” Yenə qonşu kənddən yasdan qayıtdığımız günü xatırlayıram...Teymur əl çəkmir. -Hə, deyin görək, molla bizim öz dilimizdə niyə danışmır? Hə, dayı, biri yersiz yerə rusca danışanda az qalırsan dünyanı dağıdasan, indi de görək, sənin yasın niyə ərəbcə gedir?! Teymurun cavabını düz-əməlli verə bilmirdik... Mən maşını sürürəm, Teymur yanımda oturub, atası, anası arxadadı. Atası qabaq oturacağa sarı dartındı: -Bax, bu gün içməmişəm, anan da bilir, dilimə araq dəyməyib... -Əlini qaldırıb özü öz ağzını göstərdi, barmaqları xeyli qanı qaçmış dodaqlarının üstündə qaldı. –Bu, içməmiş ağzımla deyirəm, evimizdə Quran kitabı da www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
var, babamnan qalandı, götür, oxu, öyrən. Özün də öz cavabını tap...Rus məktəbində oxuduğuna görə Quranı oxumalısan, Quranı oxumaq sənə mütləq lazımdı...mən oxumasam da olar... -Dayın gəlib, qalx, oğlum...! Qa-aalx, toyuna gəlib, dayın! Mən bacımın səsinə xəyaldan ayrılıb başımı qaldırdım... Bacım Teymurun şəklini sinəsinə sıxıb ağır, xırıltılı, ulartıya oxşar səslə deyirdi: -Toyunu çaldırammadıq, toyunda oynayammadıq...- Cənazənin sağında- solunda dayanmış hələ də qızlıq taxımını itirməmiş qara geyimli gəlinləri göstərdi.-Bəs, bunları atıb hara gedirsən?! Biri burda, biri orda... düz əməlli toylarını görmədik, gəlin, yaslarını oynayaq! -Başını açıb saçlarını didə-didə özünün də anlamadığı avaz üstündə yerindəcə çırpınmağa başladı... Mən bunu əslində can verməyə, ölməyə bənzətdim, bacım bu cür çırpınıb-çırpınıb can verə bilərdi. Ona tərəf getdim, yaxınlaşıb boynuna sarıldım, bacımın üzündəki cırmaq yerləri təzədən qanayırdı. Gəlinlər də gəlib yanımızda dayandılar... Həə, biri Susanna, axsaq Gevorqun qızı, biri də Alma qız; özünün dediyi kimi elə bil bir qırmızı yanaq
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
almanı güllü şala büküb oturtmusan gərdək dalında. Mən bir-bir onları da qucaqladım... Sonra uşaqları da gətirdilər; bir-birindən seçilməyən beş-altı yaşlarında iki oğlan uşağıydı, çöküb onlarla üz-üzə durdum... Kimsə qulağıma sarı əyilib yavaşcadan dedi: -İkisinin də adı Teymurdu. İkisinə də öz adını qoyublar. Molla yaxınlaşıb əlindəki Quran kitabını cənazəyə sarı tutdu: -Vaxtdı... -dedi. Həə, vaxtdı... doğrudan da VAXT deyilən anlayışda Teymur yoxdu artıq, Teymur vaxtdan çıxdı, ya da, Teymur Vaxtdan qaldı, deyək... Amma nə şəkildə olur-olsun həmişəki kimi VAXTın özü var, yalnız Teymurun yaşamayacağı VAXT, ən gerçəyi budu. Həm də bir yaşda, bir adda olan oğlanlarının yaşayacağı vaxt... İstədim tabutun bir tərəfindən də mən qaldıram, aman vermədilər, kimdisə adamların arasından dilləndi: -Bu qurumsagı yaxın qoyma, tabuta əlini də vurmasın...!
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Sarışın, şumal adam məni itələyib araya keçdi, yan- yörədən yaxınlaşdılar. cənazəyə yaxınlaşa bilmədim...Topalaşıb götürüb getdilər. Bir neçəsi çevrilib mənə baxdı, qulağım eşidə-eşidə: -Bəlkə döyək. -Alçağın saqqalına bax...! Yanlarındakı yaşlı kişi: -Dəli olmayın, -dedi, -ayıbdı, kəndi biabır eləməyin... Teymurun bir-birindən seçilməyən oğlanları qabaqda mollanın yanındadılar, çaşqınlıq içində hardan səs gəlir ora baxırlar. -Əə, bunun ermənidən olanı hansıdı? -Bu sözü deyəndən sonra elə bil mollanın tikanını çıxartdılar, bir anın içində dincəlib rahatlaşdığı üz-gözündən bilindi. -Hıı, biləniniz varmı?! Adamların arasından kimsə: -Bilmək olmur, -dedi. -Bir-birindən seçilmirlər, ekizdilər elə bil. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Sarışın, şumal adamın marağında başqa şey yoxdu, fikrindəki cənazənin ardınca əllərini qaldırıb için-için ağlayan axsaq Gevorqun qızı Süsəndi, Süsənin boynunu qucaqlayıb hönkürən Alma qızdı, bir də özünə yer tapmayıb cənazənin yanında vurnuxan Mənəm. Gözüm gözünə sataşan kimi elə bil söyüşünü eşidirəm... “oğraş, qurumsaq”...bilirəm məni söyür... Sarışın, şumal adam yenə də dodağının altında söyə- söyə tələsik Mollaya yaxınlaşdı, uşaqları göstərib: -Mən ermənidən olanı tanıyıram, -dedi, -paltarından tanıyıram, odu, bax, seçilir, Maskva paltarı... Eey, tı, idi syuda... -İşin olmasın, dayısı baxır!-Molla belə deyib gənc mollanın qolundan tutub çəkdi, camaatın önünə çıxdılar. - Daha geriyə baxma, Molla ki, qanrılıb geri baxdı, o kəndin ölüsü çox olar... -Əyilib gənc mollanın qulağına dedi.
Yanındakı bığsız-saqqalsız gənc molla bu sözdən sonra özünü saxlaya bilməyəcəyini, indicə dönüb, geri baxacağının qorxusundan tərləyib suya döndü... - ...Teym-uur! www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Bacımın səsidi, heç öz səsinə oxşamır, üstümüzdən keçib kəndə yayılır. -Teyy-muur...! Uşaqların ikisi də birdən qanrılıb baxır. Kənddə nə qədər Teymur var, ayaq saxlayırlar. Sürücü də yanımda dayanıb geri dönür. Mən sakitcə soruşuram: -Sənin də adın Teymurdu? -Hə,-deyir, sürücü... Molla zəndlə uşaqlara baxır, cənazədə gedən atalarını xatırlayırdı: “...kafır oğlu, rayonnan kəndə mənimçün gəlirdi, elə bil. Elə bil rus məktəbi dərsini mənnən keçirdi. Kəndə gələn kimi yapışırdı yaxamnan... Şəkk eləyir, Allaha...Allah budu bax, belə aldı canını, inanarsan indi...” Yasdan sonra gənc mollaya deyəcək bu sözləri. Hələlik dinməz-söyləməz camaatın önündə qəbrstanlığa gedirlər. “...bir qırıq uşaq, gör, düz üzümə qarşı nə deyirdi...Molla əmi, deyir, Allahın dili yoxdu ki, ərəbcə danışsın, Allah duyğudu, duyğu, anlayış olduğuna görə də bütün canlılar onu anlaya bilir. Ərəbçə danışsaydı onu ərəbdən başqa kim başa düşərdi... Allah bütün dinlərdən ucada olduğu kimi, bütün dillərdən də www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
ucadadı...İndi sən mənə rus dilində danışdığım üçün, kafir, deyirsən, amma sən rus dilini bilməyə-bilməyə yuxuda rusca danışa bilərsən. Elədi?! Yuxuda nə dil? Allahdan gələn Vəhyin də dili olmaz, ürəyə dammaqdı, Vəhy. Vəhy bütün yaranış üçündü...canlı nə varsa onun üçün...Ona görə də biz sənə kömək eliyək “Qurani- Kərimi” dilimizə çevirək. Dünyanın bütün dillərinə tərcümə olunub, bizim dildən başqa...Nə deyirsən, molla əmi? lazımdı ki, savab qazanaq...” Beləcə, fikirləşə- fikirləşə saqqalsız gənc mollayla cənazənin ardınca qəbrstanlığa tərəf gedir... Kənddən çıxıblar, qəbristanlıq azca aralı təpəliklərin yamacındadı. Arxadan səs-səmir eşidilir. Molla: -İndi geri baxmaq olar, -dedi, - kənd görünmür, gör nolub? Gənc molla dönüb arxaya baxdı... Sarışın, şumal adam başda olmaqla məni araya alıb komalığa sarı aparırdılar. Beş-altı say-seçmə kənd cavanlarıdı, daban basaraq gəlirlər. Sürücü mənnən əl çəkmir, qaytarmaq istəyirlər, qayıtmır.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Öldürsəniz də,- deyir,-qayıtmaram. Onnan gəlmişəm, onnan da gedəcəm...! Bizim hamımız dayanırıq. Sarışın, şumal adam yanımnan aralanıb sürücüyə sarı gedir. Qulağım eşidə- eşidı: -Sən narahat olma, - deyir,-qonaq, heç nə eləməyəcəyik...- əlini uzadıb komalığı göstərəndə əlində ülgücü görürəm.- Saqqalını qırxıb buraxacayıq, istəyirsən sən də gəl, tamaşa elə, istəmirsən, burda gözlə. Sürücü:
-Yox, -deyir, ülgücü gördüyündən həyəcan içində dartınır, dönüb qəbrstanlığa çatmış camaatın ardınca baxır. Sarışın, sarı adam ona lap yaxınlaşır: -Düzün de, onun saqqalınnan xoşun gəlir? Yaxşı adama oxşayırsan, düzün de. -Saqqalnan deyil ki.-Sürücü də elə bil məni indi görür, diqqətlə gözünü saqqalıma zilləyir. -Mən elə saqqalı xoşlamıram, ümumiyyətlə, saqqal xoşlayan deyiləm mən. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Onda gözlə, indicə gəlirik... -Sarışın, şumal adam bir- iki addım atıb yenə döndü. - Dəlləyimiz də var, narahat olma, dostunu incitmərik, - deyib ağaclığa doğru getdi. -Bu işi görməliyik biz, bax, bu ölümün, bu yasın da baisi odu, kənddə ayaq tutan özünü ona oxşadır. Bilmirik sən onu hardan tanıyırsan, amma o, xəstəlikdi, elə-obaya yayılan xəstəlik... -Bunu da ayaqlarını sürüyə-sürüyə arxada gedən balacaboy adam dedi, qoltuğunun altından kağıza bükülü bir şey çıxartdı. Güzgüydü, kağızını açanda komalıqda işıq oynadı, işıq bir anın içində qəbrstanlığın üstündən keçib havada qeyb oldu... Sonra komalı ğa çəkildilər; hazı r gəliblərmiş, ü z qı rxmaq üçü
n nə lazı mdı sa gətirmişdilər, hərə bir şey çı xartdı , biri sabun k ö p
rd ü rd ü , biri ətir şüşəsinin ağzı nı açı rdı , sarı , şümal adamsa ü lg ü c ü həvəslə belindəki qayşa çəkib itiləyirdi... Qolları mdan tutub ağacı n dibində oturtmuşdular, balaca boy adam g ü zg
n ü
ü z ü mə tutmuşdu, amma g ü zg
yə baxmı rdı m, istəmirdim ö z ü m ü g ö rəm, dinməz-tərpənməz yerə baxı rdı m. Biri sarı şı n, şumal adama yaxı nlaşı b: -Saqqalı na su vurum, yoxsa quru qı rxaq? - dedi.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Yox, susuz olmaz, eli-obanı saymasa da kənd ç imizdi, qohumdu, quru qı rxsaq ç ox incidər, g ö r
Balacaboy adam ü z ü m ü sərin suyla isladı b sabunladı qca doğrudan da rahatlaşı rdı m... Sı x, cod saqqalı m səs eləyirdi. Bilmirdim bu səsi başqaları da eşidirmi. Sürücü artıq özündə deyildi, yuxu görürdü elə bil, fikirləşirdi ki, görəsən dəllək hansıdı, saqqalı kim qırxacaq... Sonra da yəqin elədi ki, sarışın-şumal adam olar, dəllək... Çünki şumal adam əlindəki ülgücü çox ustalıqla oynadırdı...
2009-2010-cu il. SON |