BİZİM ÜÇÜn biZSİz heç NƏ
Yüklə 8,75 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Layihə British Council tərəfindən Azərbaycan, Ermənistan, Gürcüstan, İordaniya, Livan və Ukraynada əlilliyi olan şəxslərin yerli təşkilatları ilə birgə həyata keçirilir Layihə Avropa İttifaqı tərəfindən maliyyələşdirilib BİZİM ÜÇÜN BİZSİZ HEÇ NƏ İNKLÜZİV QƏRAR QƏBULU üzrə IDEAS VASİTƏLƏR TOPLUSU SİYASƏT FORMALAŞDIRANLAR üçün VASİTƏLƏR TOPLUSU Bu vasitələr toplusu Birləşmiş Krallıqdan olan ekspertlər Nik Gross və Agnes Fletçer, o cümlədən Azərbaycandan olan ekspertlər Məftunə İsmayıllova, Ülviyə Mikayılova, Lamiyə Şərəfxanova və Səadət Mehdiyeva tərəfindən hazırlanmış və Səadət Mehdiyeva tərəfindən redaktə edilmişdir IDEAS layihəsi Müasir Təhsil və Tədrisə Yardım Mərkəzinin strateji dəstəyi ilə həyata keçirilir Foto: Met Rayt və Rüfət Abbas Müəlliflər bu Vasitələr Toplusunun dəqiq və müasir olmasını təmin etmək üçün müx- təlif vəsaitlərdən istifadə etmişdir. Biz gələcək nəşrlər zamanı sizin fikir və təkliflərinizi böyük məmnuniyyətlə nəzərə almağa hazırıq. Təkliflərinizi bu ünvana enquiries@britishcouncil.az göndərməyinizi xahiş edirik. Bu nəşrin məzmunu British Council təşkilatının müstəsna məsuliyyətidir və heç bir halda Avropa İttifaqının baxışlarının əks etdirilməsi kimi qəbul oluna bilməz. © 2015 British Council Bərabər və məsuliyyətli cəmiyyət üçün inklüziv qərarlar (IDEAS) Müasir Təhsil və Tədrisə Yardım Mərkəzi © “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu 3 ÖN SÖZ BU VASİTƏLƏR TOPLUSU BARƏDƏ SÖZLÜK BÖLMƏ 1. BÖLMƏ 2. BÖLMƏ 3. BÖLMƏ 4. BÖLMƏ 5. ƏLAVƏLƏR İnklüziv qərar qəbulu nədir və nə üçün əlilliyi olan şəxslər üçün əhəmiyyət kəsb edir? Örnəklər Təlimçi bölməsi Beynəlxalq və milli qanun və siyasətdə nə deyilir? Təlimçi bölməsi İnklüziv qərar qəbulu necə baş verir Örnəklər Təlimçi bölməsi İnklüziv qərar qəbulunda siyasət formalaşdıranların rolu Örnəklər Təlimçi bölməsi Mənbələr 4 6 7 10 26 31 37 54 59 94 99 107 116 122 125 128 MÜNDƏRİCAT 4 İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu © “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi Ön söz 2015-ci ildə Britaniya 1215-ci ildə İngiltərə kralı Con və onun xalqı arasında imzalanmış «Böyük Xartiya»nın, yəni MAGNA CARTA-nın 800-cü ildönümünü qeyd edəcək. Bu Xarti- ya əsasında İngiltərənin azad insanlarına ilk dəfə mühüm azadlıqlar verilib. Magna Carta demokratiyanın məhək daşlarından biridir və biz bu ildönümündə bütün insanların dünyanın idarə olunmasında və onların adından qərarların qəbul edilməsində səs hüququna sahib olduqlarını vurğulayırıq. Magna Carta-nın qəbul edildiyi tarixdən bu günə dünya çox dəyişib, əksər ölkələrdə hər bir vətəndaşın həyatına təsir göstərən qərarların qəbul edilməsində iştirak edə bilməsi üçün konstitusiyada əksini tapan sistem və mexanizmlər var. Ancaq bir qrup insan üçün bu, heç də hər zaman vacib məsələ deyil. Əlilliyi olan insanlar tez-tez müəyyən edirlər ki, əlilliklə bağlı məsələlər heç də hər zaman on- ların ehtiyac və arzularına cavab vermir; yaxud da qanunvericilik zəif olur və ya tam icra edilm- ir. Geniş ictimaiyyət arasında məlumatlılığın az olması çox vaxt əlilliyi olan insanların siyasi müzakirələrdən kənarda qalmaları ilə nəticələnir, onların fikir və baxışları nəzərə alınmır. 2013-cü ildə British Council Avropa İttifaqı tərəfindən maliyyələşdirilən yeni IDEAS layihə- si çərçivəsində Azərbaycan hökumətindəki və vətəndaş cəmiyyətindəki tərəfdaşlarla işə başlayıb. Bu layihənin məqsədi əlilliyi olan insanlar üçün daha bərabər və inklüzivbir cəmi- yyət yaratmaqdır. IDEAS layihəsi əlilliyi olan insanların maraqlarının daha yaxşı təmsil edilmə- si və hüquqlarının qorunması üçün, əlilliyə fokuslanan vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının qərarların qəbul olunması prosesində iştirak etməsi üçün onların rolunun və imkanlarının gücləndirilməsi hesabına inklüzivcəmiyyət yaratmaq məqsədini qarşıya qoyub. Layihə Av- ropa İttifaqı və British Council tərəfindən maliyyələşdirilir və Azərbaycan da daxil olmaqla altı ölkədə British Council tərəfindən həyata keçirilir. IDEAS layihəsi son iki ildə yerli vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələrini yerli orqanlar və media ilə bir araya gətirməyə, həmçinin Birləşmiş Krallığı və sair ölkələri bu bölgəyə cəlb etməyə müvəffəq olub. Azərbaycanda fəaliyyət göstərən müxtəlif tərəflər iki ildən artıq müddət- də bu vəsait üzərində birlikdə işləyiblər. Vəsaitdə Azərbaycan kontekstində effektiv iştirak məsələsi öz əksini tapıb. Bu vəsait layihənin praktik təcrübəsinin nəticəsidir. © “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu 5 Britaniya ilə digər cəmiyyətlər arasında bilik və anlaşma mübadiləsi aparan British Council bu layihəyə rəhbərlik etdiyi üçün qürur duyur. Təşkilat olaraq bizim prinsiplərimizdən biri əlillik vəziyyətindən, yaşından, cinsiyyətindən, seksual oriyentasiyasından, etnik mənsubi- yyətindən və ya dinindən asılı olmayaraq bərabərliyi, fərqliliyi və inkluzivliyi hamı üçün təmin etməkdir. Bu layihə bizə imkan verir ki, əlilliyi olan insanların hüquqları sahəsində biliklərimizi genişləndirək. Layihə bizim işimizə geniş miqyasda təsir göstərir. Biz Azərbaycan Respublikası Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi, Azərbaycan Res- publikası Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi və bir sıra vətəndaş cəmiyyə- ti təşkilatları ilə əməkdaşlıq etdiyimiz üçün qürur duyuruq. Mən bütün tərəfdaşlara təşəkkür etmək və Avropa Komissiyasının verdiyi maliyyə dəstəyini ayrıca vurğulamaq istərdim. Layihənin gerçəkləşdirilməsi bu dəstək sayəsində baş tutub. Mən bu layihə çərçivəsində yerli icraçı tərəfdaşımız olan Müasir Təhsil və Tədrisə Yardım Mərkəzinə (MTTYM) davamlı dəstək və əməkdaşlığa, həmçinin layihə müddətində verdiyi strateji məsləhətə görə öz dərin minnətdarlığımı bildirmək istərdim. Ümidvarıq ki, müsbət irəliləyişə nail olmaq üçün əlilli- yi olan insanların hüquqlarının təşviqi sahəsində MTTYM ilə çiyin-çiyinə çalışmaqda davam edəcəyik. Nəhayət, bu layihənin araya-ərsəyə gəlməsində böyük əzmlə çalışmış British Council əmək- daşlarına təşəkkürümü bildirirəm. İnanıram ki, bu vəsait layihənin üzünömürlü mirası kimi ümidləri doğruldacaq və gələcəkdə əlilliyi olan insanlarla bağlı qərarların qəbul edilməsinə təsir göstərəcək. Bu, Magna Carta qədər möhtəşəm sənəd olmasa da, həmin ənənəni davam etdirəcək. Elizabet Vayt Direktor British Council Azərbaycan 6 İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu © “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi Bu vasitələr toplusu haqqında Bu vasitələr toplusunun məqsədi siyasət formalaşdıranların əlilliyi olan şəxsləri öz işlərinə cəlb etməsinə, qərar qəbulunda əlilliyi olan şəxslərin iştirakına yardım göstərməkdir. Bunu təmin etmək üçün əlilliyi olan şəxslərlə bağlı “bizim üçün bizsiz heç nə” şüarı var. Siz istər siyasət formalaşdıran, istər media mütəxəssisi, istərsə də vətəndaş cəmiyyəti təşkilatında olun, əlilliyi olan şəxsləri cəlb etmək gördüyünüz işlərin effektivliyini artıracaq. Vasitələr toplusu Əlilliyi olan Şəxslərin Hüquqlarına dair BMT Konvensiyası başda olmaqla in- san hüquqlarına aid dünya və Avropa miqyaslı sənədlərdə təsbit olunmuş ümumi prinsiplərə və yanaşmalara əsaslanır. Bu toplu inklüziv qərar qəbulu ideyası və təcrübəsi, müxtəlif ölkələrdən örnəklər, təlimdə istifadə olunan sessiya planları və əlavə mənbələr haqqında ümumi məlumatla təmin edir. Vasitələr toplusu əlilliyi olan şəxslərin və onların maraqlarını müdafiə edən təşkilatların işti- rakını təbliğ edən Beynəlxalq çərçivənin işlənib hazırlanması işinin tərkib hissəsidir. Çərçivə Avropa Komissiyasının IDEAS layihəsi üzrə birgə işləyən altı ölkə tərəfindən işlənib hazırlanıb. Layihə əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının gücləndirilməsi uğrunda çalışan vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının təcrübəsindən qaynaqlanır. Yerli və milli səviyyədə qərar qəbuluna inklüziv yanaşmalar üzrə milli və beynəlxalq səviyyəli təcrübələr British Council və altı milli vətəndaş cəmiyyəti təşkilatı ilə tərəfdaşlıqla paylaşılır. IDEAS layihəsi üzrə işləyən altı ölkə Azərbaycan, Ermənistan, Gürcüstan, İordaniya, Livan və Ukraynadır. Layihə Birləşmiş Krallığın (BK) əlillik üzrə mütəxəssisləri ilə layihədəki altı ölkə ekspertlərinin birgə yazdığı bu vasitələr toplusunun işlənib hazırlanması da daxil olmaqla BK təcrübəsindən qaynaqlanır. Bu vasitələr toplusundakı məlumat 2014-cü ilin iyununda yenilənib. © “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu 7 Sözlük Vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları Vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları ya gəlir güdməyən, ya da əldə etdikləri hər hansı artıq vəsaiti və ya gəliri dəstəklədikləri sosial işlərə sərf edən qeyri-hökumət təşkilatlarıdır. Onlar təmsil etdikləri şəxslərin ifadə azadlığını təmin edirlər. Vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları müxtəlif formalarda fəaliyyət göstərir. Onlar qərar qəbulu proseslərində, siyasi proseslərdə müxtəlif yollarla iştirak edirlər. Bu, təşviqatı, hökuməti, eləcə də hökümət adından və ya müstəqil xidmət göstərən xidmət təminatçılarını öz siyasətlərinə, işlərinə görə hesabat verməyə cəlb etməyi nəzərdə tutur. Məsləhətləşmə Bu, çox vaxt ictimaiyyətin onun həyatına təsir göstərən işlərə töhfəsini tələb edən nizamlama prosesini təsvir edir. Onun əsas məqsədi həm irimiqyaslı layihələrin, həm qanunların, həm də siyasətin səmərəliliyini, şəffaflığını artırmaq və onlara ictimaiyyətin cəlb olunmasını təkmilləşdirməkdir. Birgə istehsal (ərsəyə gətirmə) Birgə istehsal o zaman baş verir ki, fərdlər aldıqları dəstək və xidmətlərə təsir göstərir, yaxud da insan qrupları siyasət və xidmətlərin planlaşdırılma, tapşırılma və çatdırılma yollarına təsir göstərmək üçün bir araya gəlir. Əlillik Əlillik bu sənəddə sağlamlıq məhdudiyyətinə düçar olmağın sosial nəticələrini bildirmək üçün istifadə olunub. Sağlamlıq məhdudiyyəti olan insanlar sosial münasibətlərdən, rəylərdən doğan maneələrlə; qanun və siyasətdən irəli gələn təşkilati maneələrlə; kənarlaşdıran və narahatlıq yaradan iqtisadi maneələrlə; fiziki əlçatımlılıq, məlumat və kommunikasiyanın təmin olunma tərzi, təşkilat və sistemlərin fəaliyyət göstərmə tərzi kimi ətraf mühit maneələri ilə cəmiyyət tərəfindən ikiqat “əlil edilirlər”. Əlilliyin bərabərliyi vəzifəsi 2006 - 2011-ci illər arasında BK-da əlilliyi olan şəxslər üçün imkanların bərabərliyini təşviq etmək məqsədilə bütün dövlət sektoru təşkilatlarında hüquqi əsasda “əlilliyin bərabərliyi vəzifəsi” deyə bir borc öhdəliyi vardı. Əlilliyin bərabərliyinin təsirinin qiymətləndirilməsi Əlilliyin bərabərliyinin təsirinin qiymətləndirilməsi siyasət, layihə və ya planın müəyyən bir qrupa qarşı ayrı-seçkilik etməməsi üçün qurulmuş prosesdir. Bu proses bərabərliyi təşviq etmək üçün bütün imkanlardan yararlanır. Əlilliyin bərabərliyinin təsirinin qiymətləndirilməsi xüsusi qaydada əlilliyi olan şəxslərlə əlaqəlidir. 8 İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu © “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi Əlilliyi olan şəxslərin təşkilatları Bunlar əlilliyi olan şəxslər tərəfindən nəzarət və idarə edilən, əlilliklə əlaqəli fəaliyyətlərə yönəlmiş təşkilatlardır. Onlar müxtəlif yollarla təşkil olunur, amma idarə heyətindən kənarda olan işçilərin təxminən 50-100%-i, heyətin isə əksər hissəsi əlilliyi olan şəxslərdən ibarətdir. Sağlamlıq məhdudiyyəti Fərdin fiziki, hissi və ya əqli (koqnitiv) fərqliliyi (məsələn, görmə qabiliyyəti itirmiş olmaq, bipolar keçirmək, dağınıq sklerozu və ya qavrama çətinliyi olmaq). İştirak Qrup və ya struktur daxilində iştirak, yaxud da cəlb olunma fəaliyyəti və ya vəziyyəti. İnklüziv qərar qəbulu səfəri Bu ifadə siyasət formalaşdıranlar, media qurumları və vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının işinin iştirakın daha passiv formalarından tutmuş insanların həyatına təsir edən məsələlərə görə məsuliyyətin paylaşılmasına qədər inkişafını əks etdirir. Bu səfərin mərhələləri müxtəlif yollarla təsvir oluna bilər. Burada biz əsasən “məlumat”, “məsləhətləşmə” və “inklüziv qərar qəbulu” sözlərindən istifadə edirik. Ümumi axına salma Ümumi axına salınma əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının hökumətin bütün səviyyələrində qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur. Əlilliyi olan şəxslərin maraqları xüsusi proqramlarda deyil, ölkənin siyasi, iqtisadi və sosial sahələr üzrə milli proqramlarında başqaları ilə yanaşı nəzərə alınmalıdır. Fərdiləşdirmə Fərdiləşdirmə mənası “qanunla təmin olunmasından və ya özləri tərəfindən maliyyələş- dirilməsindən asılı olmayaraq dəstək alan hər bir kəs seçim və bütün xidmət şəraitlərində həmin dəstəyin formasına nəzarət səlahiyyətinə malikdir” olan sosial qayğı yanaşmasıdır. Siyasət formalaşdırılması ardıcıllığı Siyasət milli qanun, milli və yerli səviyyədə siyasət və ya xidmətlər demək ola bilər. Onun ardıcıllığı aşağıdakıları əhatə edir: • məqsədlərin qoyulması • müxtəlif seçimləri müəyyən etmək və qiymətləndirmək • qərar qəbulu prosesi • siyasəti həyata keçirmək • siyasəti monitorinq etmək, qiymətləndirmək, dəyişdirib-dəyişdirməməyə və necə dəyişdirməyə qərar vermək © “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu 9 Təmsil olunma Bu sənəddə təmsil olunma adətən əlilliyi olan şəxslərin, məsələn, xəbərlərdə və ya bədii yazılarda necə təsvir edilməsi deməkdir. Əlilliyin sosial modeli Əlilliyin sosial modeli sağlamlıq məhdudiyyəti olan şəxslərin sosial, mədəni, iqtisadi və ətraf mühitlə bağlı maneələrlə əlverişsiz vəziyyətə salındığını müəyyən edən düşüncə tərzidir. 10 İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu © “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi Bölmə 1. İnklüziv qərar qəbulu nədir və nə üçün əlilliyi olan şəxslər üçün əhəmiyyət kəsb edir? Vasitələr toplusunun bu bölməsi: • İnklüziv qərar qəbulu konsepsiyasının kökündə dayanan bəzi ideyaların icmalını verir • bu ideyaları əks etdirən örnəkləri misal gətirir • təlimçilərin istifadəsi üçün sessiya planları və çalışmalar təklif edir. © “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu 11 Ümumi məlumat – inklüziv qərar qəbulunun kökündə dayanan ideyalar Mündəricat • İnklüziv qərar qəbulunun qısa tərifi • Əlillik barədə düşüncə tərzləri • Əlilliyi olan şəxslərin kənarlaşdırılması • Siyasət formalaşdırılması və xidmət göstərilməsi – əlilliyi olan şəxslər haqqında və onlarla • İnklüziv qərar qəbulu haqqında • İnklüziv qərar qəbulu səfəri İnklüziv qərar qəbulunun qısa tərifi “İnklüziv q ərar qəbulu” termini qərarın birbaşa təsir etdiyi şəxslərin fəal iştirakı ilə seçiml ərin nəzərdən keçirilməsi və qərar verilməsi yanaşmasını əks etdirir. Əlillik barədə düşüncə tərzləri Əlilliyə ənənəvi baxış çox zaman “əlilliyin tibbi modeli” adlanır, əlilliyi fərdin problemi, şəxsi faciəsi kimi görür. Əlilliyi olan şəxslərin əksəriyyəti qarışıq cəmiyyətimizdə insanların çoxu əlilliyə bu cür yanaşır. Nəticədə əlilliyi olan şəxslər sağlamlıq məhdudiyyətlərini qəbul etməli olduqları bir qismət kimi görürlər, bu mənada ki, onlar çox şeyləri edə bilməzlər. Bu baxış kənarlaşma və asılılıqla xarakterizə olunur, üstəlik də, əlilliklə bağlı, məsələn, yazıqlıq və qorxu kimi fikirləri gücləndirir. Bu, “sağalma” və “qayğı” yanaşmasıdır ki, kökündə “əlilliyi olan şəxs anormal olmalıdır, anormal olmaq isə arzuedilməz olmaq deməkdir” fərziyyəsi dayanır. Əlilliyin sosial modeli Əlilliyin sosial modeli son 40 il ərzində əlilliyi olan şəxslər tərəfindən inkişaf etdirilmiş əlilliyi anlama tərzidir. Əlilliyin sosial modelində şəxsi əlil edən onun bioloji quruluşu, yəni sağlamlıq məhdudiyyəti deyil, cəmiyyətin əliledici xarakteridir. Sosial modeldə deyilir ki, əlilliyi olan şəxslər qarşılarına qoyulmuş sosial, mədəni, iqtisadi və ətraf mühit maneələri ilə əlverişsiz vəziyyətə salınırlar. Bu, cəmiyyətin təşkil olunma tərzidir ki, sağlamlıq məhdudiyyəti olan şəxsləri diskriminasiya edir və iştirakdan kənarlaşdırır. Model «məhdudiyyət», yəni fərdin fiziki, hissi və ya idraki fərqliliyi (məsələn, görmə qabiliyyəti itirmiş olmaq, bipolar, dağınıq skleroz və ya qavrama çətinliyi olmaq) ilə “əlillik” arasında əsas fərq qoyur. “Əlillik” sağlamlıq məhdudiyyəti olmanın sosial nəticəsidir. Məhdudiyyəti olan insanlar sosial fikir və fərziyyələr kimi münasibət maneələri ilə; qanun və siyasətlə bağlı təşkilati maneələrlə; İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu © “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi 12 kənarlaşdıran və narahatlıq yaradan iqtisadi maneələrlə; fiziki əlçatımlılıq, məlumat və kommunikasiyanın təmin olunma tərzi, təşkilat və sistemlərin fəaliyyət tərzi kimi ətraf mühit maneələri ilə cəmiyyət tərəfindən “əlil edilir”. Maneələr sağlamlıq məhdudiyyətləri olan insanlar üçün diskriminasiya, kənarlaşdırma və narahatlıq (əlverişsiz vəziyyət) yaradır. Əlillik barədə bu tərzdə düşünmək o deməkdir ki, maneələr aradan qaldırıla bilər. Məsələn, işəgötürənlərin fərziyyələri və iş yerindəki fiziki maneələr azaldıla, yaxud da tam aradan qaldırıla bilər ki, məhdudiyyəti olan insanlar bir daha işdə diskriminasiya və narahatlıq hiss etməsinlər. Sosial model düşüncəsi əliledici maneələrin aradan qaldırılması üçün müsbət və səmərəli həllər təklif edir, eləcə də, insan və vətəndaş hüquqlarını təkidlə vurğulayır. Beləliklə, əlillik nədir və “əlilliyi olan şəxslər” kimdir? “Əlilliyi olan şəxslər” termini müxtəlif sağlamlıq məhdudiyyəti və xəstəliyi olan bir qrup adam üçün işlədilir. Bəzi hallarda bu, sağlamlığı məhdud insanların üzləşdiyi kənarlaşdırma və diskriminasiyanın sosial səbəbi və təbiətini vurğulamaq üçün bilərəkdən işlədilən siyasi termindir. Bizi əlil edən sağlamlıq məhdudiyyətimiz yox, cəmiyyətdə hökm sürən əliledici maneələrdir. Bu qrupu müəyyən etmək, ona tərif vermək üçün müxtəlif ölkələrdə cürbəcür söz və ifadələrdən istifadə edirlər - məsələn, sosial müavinətlər və ya sosial xidmət dəstəyi alanlarla, diskriminasiyaya qarşı qanunla qorunanlar və ya əlilliyə görə xüsusi hüquqları olanlarla bağlı olduğu kimi. Məsələn, BK-da, əlilliyi olan şəxs 2010-cu ildə qəbul edilmiş Bərabərlik Aktına görə aşağıdakı kimi müəyyən olunur: “Şəxsin normal gündəlik fəaliyyətini həyata keçirmək qabiliyyətinə böyük və üzünmüddətli mənfi təsir göstərən əqli və ya fiziki məhdudiyyətli.” Azərbaycanda isə əlliyin və uşaqların sağlamlıq imkanlarının məhtudluğunun qarşısının alınması, əlilliyi olan şəxslərə və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların reabilitasiyası və sosial müdafiəsi haqqında Azərbaycan respublikası qanunun 2 maddısinə əsasən əlilliyi olan şəxslərə belə tərif verilir: əlil- anadangəlmə, xəstəlikdən və ya xəsarətdən doğan əqli və ya fiziki qüsurlar nəticəsində həyat fəaliyyəti məhdudlaşan, sosial yardıma və müdafiəyə ehtiyacı olan şəxsdir. Sağlamlıq imkanları məhdud 18 yaşınadək uşaq – orqanizmin ümumi inkişafının pozulmasına səbəb olan müxtəlif əqli, ruhi, fiziki qüsurlar və xəstəliklər nəticəsində həyat fəaliyyəti məhdudlaşan, sosial yardıma və müdafiəyə ehtiyacı olan uşaqdır. Şəxsin həyat fəaliyyətinin məhdudlaşması əlilin və sağlamlıq imkanları məhdud uşağın özünəxidmət, hərəkət, səmtlənmək, ünsiyyət, öz davranışına nəzarət, habelə təhsil almaq, əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmaq qabiliyyətini və ya imkanlarını tamamilə, yaxud qismən itirilməsində təzahür edir. Bu vasitələr toplusunda şəxslərin “cəmiyyət tərəfindən əlil edilməsi” fikrini çatdırmaq üçün müntəzəm olaraq “əlilliyi olan şəxslər” termini işlədilir. Digərləri insanların birinci olduğunu bildirmək üçün “əlilliyi olan şəxslər” terminini üstün tuturlar. “Əlilliyi olan şəxslər” ifadəsi ABŞ-da və BMT-nin ingiliscə sənədlərində də işlədilir. Yüklə 8,75 Kb. Dostları ilə paylaş:
|