Biosfera va uning tuzilishi

5. Suvlarning ifloslanishi va uni oldini olish muammolari. 

---

          Suv  yetishmasligining  yana  bir  muhim  sababi  uning  sanoat,ma’ishish  va 

qishloq  xo’jaligi  chiqindalari  bilan  ifloslanishdir.  Oqova  suvlar,  ya’ni  ishlatilgan 

va ifloslangan  suvlar  aksariat  xollarda   suv  xavzalariga  qo’yilmoqda.  Bunday 

suvlarning 

1m3 

xajmi 

toza 

suvning 

40-60 

m 

ni 

ifloslaydi. 

          Oqova  suvlarga  tushadigan  ifloslovchilar  mineral  organik  va  biologik 

ifloslovchilarga  ajratiladi.  Mineral  ifloslovchilarga  qum,  loyqa,  mineral  tuzlar, 

kislota  va ishqorlar kiradi. Organik ifloslovchilarga o’simlik va hayvon qoldiqlari, 

odam  va  hayvonlarning  fiziologik  chiqitlari  va  h.o.  lar  kiradi.   Biologik 

ifloslovchilarga  mikroorganizmlar  kiradi  va    bunday  ifloslanish  ko’pincha 

ma’ishiy oqova suvlarga xos.  Suvlarning ifloslanishi natijasida Har  yili 500 mln 

kishi  turli  kasalliklar  bilan  kasalanadi.  Ayniqsa  suvlarning  radioaktiv  moddalar 

bilan 

ifloslanishi 

xavflidir. 

Suv  yetishshmasligi sharoitida undan oqilona  foydalanish,oqova  suvlarni  tozalash 

va  qaytadan  sho’rlatish  muhim  ahamiyatga  ega.  Oqova  suvlarning 

mexaniq,kimyoviy va biologik tozalash usullari mavjud. Mexaniq usulda suv ogir 

mineral  va  organik  ifloslovchilardan  tozalanadi  (tindirish)  kimyoviy  usulda 

ifloslovchi  birikmalar  turli  kimyoviy  moddalar  foydalanib  cho’kma  holatiga 

o’tkaziladi.   Biologik  usul  yordamida  organik  ifloslovchilar  mineral  holatga 

o’tkaziladi.  Bunda  turli  xil  mikrorganizmlar,o’simliklar  va  hayvonlardan 

foydalaniladi.  Suv  biologik  usulda  tozalangandan  keyin  xlor  bilan  dizenfeksiya 

qilinadi. 

          Suv xavzalarining oqova suvlar bilan ifloslanish muammosini xal qilishning 

eng  qulay  samarali  usuli  chiqindisiz  texnologik  jarayonlarning  yaratilishidir. 

Qishloq  xo’jaligida  sug’orishning   yangi  usullarini  qo’llash  ham  suvni  tejashga  

yordam  beradi.  Yer osti  suvlaridan oqilona  foydalanish va  ularni  muxofaza qilish 

ham  muhimdir.  Yer  osti  suvlari-iichimlik  suvining  asosiy  manbaidir.  Yer  osti 

suvlari 

sizot, 

artezian 

va 

mineral 

suvlarga 

ajratiladi.   

Hozirgi vaqtda dunyo okeaning ifloslanishi global  ekologik muammo bo’lib qoldi. 

Okeanlarning  ifloslanishi  oqova  suvlarning  daryo  suvlari  orqali  okeanga  tushishi, 

pestisidlar bilan ishlov berilgan o’rmon va  dalalardagi oqimlarning qo’yilishi neft 

---

maxsulotlarining  qazib  olishdagi  va   tashishdagi  yo’qotishlar  natijasida  sodir 

bulmoqda.  Okeanlarning  neft  va  neft  maxsulotlari   bilan   ifloslanish  juda  yuqori. 

Qazib olish va tashish vaqtida neftning anchagina qismi okeanga tushadi. Natijada 

suvning  yuzasida  neft  qobig’i  hosil  bo’ladi.  Bu  okean  va  atmosfera  o’rtasidagi 

bog’liqlikni 

buzadi,ko’pchilik 

tirik 

organizmlar 

nobud 

bo’ladi. 

          Uzoq  yillar  mobaynida  dunyo   okeani  radioaktiv  va  o’ta  zaharli 

chiqinddilarning  o’ziga  xos  axlatxonasi  bo’lib  keldi.  Bu  muammo  barcha 

davlatlarning 

hamkorligida 

xal 

qilnishi 

lozim. 

          Bizning  mamlakatimizda,  umuman  O’rta  Osiyoda  suv  resurslari 

chegaralangan.  Respublikamizda  qishloq  xo’jaligiga  yaroqli  yerlarning  asosiy 

qismini sug’oriladigan maydonlar tashkil qiladi. Bizda yetishtiriladigan paxta,sholi 

kabi  o’simliklar  ko’p  talab  qiladi.  Foydaladigan  suvlarning    85%  i  qishloq 

xo’jaligiga  12%  i  sanoatga  va    3%  i  ma’ishiy  maqsadlarga  ishlatiladi. 

          Yer  osti  suvlarining  52%  i  ishlatilmoqda.Amurdaryo  va   Sirdaryo 

daryolarining  ifloslanganligi  muhim  ekologik  muammo  bo’lib  kolmoqda.  Bu 

daryolar. 

Asosan 

Kirgiziston,Tojikisotn 

va 

Turmaniston 

teritoriyasida 

ifloslanmoqda.  Lekin  Respublikamizda  ham  okava  suvlar  va  zovur  suvlari  bu 

daryolarga 

qo’yilmoqda. 

Natijada 

ichimlik 

suvi 

muammosi 

keskinlashmoqda.            

          Ichimlik  suvi  sifatining  yomonlashuvi  natijasida,  ayniqsa,  Xorazmda  va 

Qoraqalpog'iston  Respublikasida  aholining  kasallanishi  va  o’limi  ko’paymoqda. 

Yer  osti  suvlarining  ifloslanishi  kuzatilmoqda.  Keyingi  yillarda  O’zbekiston  suv 

resurslarini muxofaza qilishga katta ahamiyat berilmoqda natijada. Suv xavzalariga 

qo’yiladigan  oqova  suvlar  xajmi  2,5  martaga  qisqardi.  Suvdan  foydalanishga  oid 

qonun  qabul  qilingan.  Ma’lumki,  hozirgi  Orol  muammosi  juda  keskinlashgan. 

Keyinga  30-yil  ichida  Oroldagi  suv  satxi  16  metrga  pasaydi.  Sug’oriladigan 

maydonlarning kengayishi natijasida  Amurdaryo va Sirdaryo suvlari Orolga yetib 

bormayapti.  Suv  satxining  pasayishi  natijasida  atmosfera  va  tuproqning 

ifloslanishiga  olib  kelmoqda.  Orol  muammosini  xal  qilish  ustida  O’rta  Osiyoda 

barcha mamlakatlar hamkorlikda ish olib bormoqdalar.