Biosfera va uning tuzilishi
Tabiat va jamiyatning o’zaro munosabati
Yüklə 176,33 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
2. Tabiat va jamiyatning o’zaro munosabati.
Tabiatda barcha narsa va xodisalar o’zaro chambarchas bog’langan. O’lik tabiat elementlari o’zaro bir-biri bilan ta’sirda bo’lishi bilan birga, tirik tabiat bilan ham bog’langandir. Tabiatdagi o’zaro ta’sir jarayonlarida tirik organizmlar aktivroq bo’ladi. Akd. Vernadskiy ta’biri bilan aytganda “ Tirik modda quyosh energiyasining kimyo boglar energiyasiga aylantiruvchi asosiy va yagona ma’badir.” Yer sharining tirik organizmlar tarqalgan qismi biosfera deb ataladi.
Biosfera tarkibiga atmosferaning troposfera deb ataluvchi 10-16 km qalinlikdagi pastki
qismi, butun
gidrosfera va
litosferaning ustki
qismi kiradi.
Tabiat bilan shu tabiatning bir qismi bo’lgan inson jamiyati ham o’zaro ta’sirda bo’ladi. Inson jamiyati rivojlanib borgan sari uning tabiatga ta’siri ham kuchayib bormoqda. Inson jamiyatining tabiatga ta’siri ongli va ongsiz bo’lishi mumkin. Insonning tabiatga ongli ta’siri deganda, oldindan rejalashtirilgan, ma’lum maqsadni amalga oshirish uchun tabiatga ta’siri tushuniladi. Masalan, o’rmonlarni kesish, balik ovlash, foydali qazilmalarni qazib olish va h.o. Insonning tabiatga ta’siri ko’p xollarda tabiiy resurslardan foydalanishga qaratilgan va bu ta’sir tabiiy resurslarning kamayishiga olib kelishi mumkin. Insonning tabiatga ongli ta’siri tabiiy resurslarni tiklashga va ko’paytirisha qaratilgan bo’lishi ham mumkin. Masalan, o’rmon barpo qilinishi, baliklarni ko’paytirish va h.o. Insonning tabiatga ta’siri ongsiz yoki stixiyali ravishda ham bo’lishi mumkin. Insonning tabiatga ongsiz ta’siri oldindan rejalashtirilmagan va har xil yo’nalishda bo’ladi. Bunday ta’sirning natijasi ko’p xollarda sezilmaydi. Lekin bu ta’sirlarning hammasi birga qo’shilsa, oqibati yomonroq bo’lishi mumkin. Dam oluvchilar tomonidan o’rmonning oyok osti qilinishi, ifloslanishi o’rmonlarning ko’rimsiz bo’lib
qolishiga, nest
nobud bo’lishiga olib keladi.
Insonning tabiatga ta’sirini bevosita va bilvosita ta’siriga ajratish mumkin. Ko’mir qazib olganda, yog’och kesganda inson ko’mir yoki o’rmonga nisbatan to’g’ridan to’g’ri yoki bevosita ta’sir ko’rsatadi. Insonning tabiatga bevosita ta’siri ko’p xollarda ongli ta’sir bo’ladi, ba’zan ongsiz ta’sir ham bo’lishi mumkin. Bilvosita ta’sirda inson tabiatning muayyan obyektiga emas balki butunlay boshqa obyektlarga ta’sir qiladi. Insonning tabiatga bilvosita ta’siri ongsiz ta’sir bo’lib, u kutilmagan va zararli oqibatlarga olib keladi. Masalan, o’rmonning kesilishi o’rmonga nisbatan to’g’ridan to’g’ri ta’sir bo’lsada, bu o’rmondagi hayvonot dunyosining o’zgarishiga, sizot suvlari satxining pasayishiga, tuproq eroziyasiga olib keladi. Zararkunandalarga qarshi zaharli ximikatlarning qo’llanilishi foydali xasharotlarning o’limiga, tuproq mikroflorasining o’zgarishiga
olib keladi. Bu insektisidlarning tuproqdagi va o’simliklardagi qoldiqlari o’simlik maxsulotlari orqali odam salomatligiga ham ta’sir qiladi. Yüklə 176,33 Kb. Dostları ilə paylaş:
|