Fяxrяddиn mustafayev

5.2.3. Əlamətlərin növbələĢməsi  
anlayıĢı və növbələĢmə əmsalı 
 
Müxtəlif  miqdar  (kəmiyyət)  əlamətləri  genetik  dəyişkənlik  zamanı  eyni 
dərəcəli  dəyişkənliyə  uğramayaraq,  hər  hansı  bir  əlamətin  genotipik 
dəyişkənliyinə  xarici  mühitin  təsiri  heç  də  həmişə  eyni  olmur.  Heyvanlarda 
seçmə  zamanı  yeni  nəsillərdə  baş  verən  kəmiyyət  dəyişkənliklərinin  valideyn-
lərin əlamətlərinə hansı dərəcədə uyğun olmasının çox böyük əhəmiyyəti vardır. 
Bu  zaman  yeni  nəslin  məhsuldarlıq  üzrə  mövcud  olan  əlamətlərinin 
validenlərinki  ilə  uzlaşması  da  nəzərə  alınır.  Populyasion  genetikada  kəmiyyət 
əlamətlərinə  görə  aparılan  seçmənin  səmərəliliyinin  qiymətləndirilməsi  zamanı 
əlamətlərin  və  qametlərin  növbələşməsi  anlayışına    xüsusi  diqqət  verilir  (Ģəkil 
25,26,27).  Əlamətlərin  növbələşməsi  fenotipdə  onların  genetik  determinasiyası 
dərəcəsini  göstərir,  bu  zaman  həm  də  əlamətlərin  valideynlərdən  və  xarici 
mühitdən  asılılığının  nisbəti  də  nəzərə  alınır.  Kəmiyyət  əlamətlərinin  genetik 
determinasiya  dərəcəsi  növbələşmə  əmsalı  ilə  ifadə  olunur  və  başlıca  olaraq 
aşağıdakı düsturlarla hesablanır: 
1.  h
2
=2r,  burada  h
2
–  növbələşmə  əmsalı,  r  –  isə  birbaşa  yaxın  qohumluq 
əlaqəsi  olan  qohumlarda  (ana  –  qız  və  s.)  miqdar  əlamətlərinin  əmsalını  ifadə 
edir. 
2.
 
h
2
=2R,  burada  R-birbaşa  qohumluq  əlaqəsi  olan  fərdlərin  arasındakı 
fenotipik reqressiya əmsalını göstərir. 
Hazırda genetiklər belə nəticəyə gəlmişlər ki, ayrı-ayrı keyfiyyət əlamətləri 
növbələşmə  prosesində  mürəkkəb  poliqon  xarakter  daşıyır  və  heyvanların 
xəstəliklərə  qarşı  rezistentliyinin  formalaşmasında  mühüm  rol  oynayır.  Nəslin 

---

 
194 
növbələşmə  dərəcəsi  təyin  olunarkən  kəmiyyət  əlamətlərində  tətbiq  edilən 
yuxarıdakı düsturlara istinad olunur.