Bağışlayan və mərhəmətli Allahın adı ilə. Oldurən sən, dirildən sən, saxlayan sənsən, həkim
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ْرْيَس 3-cü Ra hərfi bu üç yerdə həm qalın, həm də incə oxuna bilər. a)Ra hərfi sakın, özündən əvvəlki hərəkəsi isə kəsrə (i) olub, Ra hərfindən sonra qalın hərflərdən biri olarsa və ya bu hərfin hərəkəsi kəsrə (i ) olarsa :kullə firqun.
2. Ra hərfi sakin, özündən əvvəlki hərf qalın hərflərdən
ص “sad” və ya ط
hərfin hərə-kəsi də kəsrə “i” olarsa. ْر ْصِم ْنِم ْرْطِقْلا َنْيَع 22 3.Qurani-Kərimdə keçən kəlmələrin sonlarında Ra ر hərfi vəqf halında durulduğunda həm qalın, həm də incə oxunması caizdir. ِرْسَا ْنَا ِرْسَاَف ْسَي اَذِا Suallar: Uzun saitlər hansılardır və bu zaman hərf necə oxunmalıdır?Kiçik “əlif” işarəsi də nəyi bildirir? “Allah” sözü nə vaxt incə və nə vaxt qalın saitlə oxunur? ”Ra” hərfi nə vaxt incə və nə vaxt qalın oxunur? Tənvin ilə sakin nun arasındakı fərqlər Tənvinli bir kəlmə üzərində vəqf edildikdə (dayandıqda) tənvin tələffüz edilməz, sakın “nun” isə tələffüz edilər. Tənvin yalnız kəlmənin sonunda olur, sakin “nun” isə həm kəlmənin ortasında, həm də da sonunda ola bilər. Tənvin sadəcə isimlərdə olduğu halda, “nun “sakın isimlərlə yanaşı feil və hərflərdə də ola bilər. Sakın“nun” hərəkəsi olmayan “nun” hərfinə deyilir.Bu da yəqin“nun”hərfinin burunda bir az tutularaq tələffüz olunmasından irəli gəlir ki, bu zaman “nun”hərfinin üzərində heç bir işarə qoyulmur. Bildiyimiz kimi hərflərin hərəkəsiz (saitsiz) halına sakın deyilir: min, ənzərtəhum, tunzirhum kəlmələrində “nun” hərfi kimi. ْنَم ْمُھَت ْرَذْنَأ ْمُھ ْرِذْنُت ْمُھُسُفْنَأ 1.Sukun hərfin hərəkəsiz, saitsiz halı olub lazım və ariz olmaqla iki yerı ayrılır: Sukun lazım:-Həm durulduğu zaman, həm də keçildiyi zaman var olan sukundur. مُتْنُك Kuntum kəlməsində “nun”un ن sukunu, َلْبق qablə kəlməsində “bə”nin sukunu,
qıylə kəlməsində “yə”nin sukunu kimi. Sukun arızə: Durulduğu zaman ortaya şıxan, keçildıyı zaman yox olan sukundur. مِھْيَلَع “Aleyhim” deyə dayandığımız zaman “mim” hərfini sukun varmış kimi oxuyuruq, elə bunada “arizə sukun” deyilir. 23 Yəni َنوُمَلْعَي ِ◌
“Yə`aləmunə” kəlməsində “nun”un üzərində fəthə ( ə) olmasına baxmayaraq, vəqf etdiyimiz zaman sukun varmış kimi ْنوُمَلْعَي “ yə`aləmun” deyib dayanırıq ki, buna da “arizə sukun” deyilir. Tam və naqis idğam Tam‐kamil idğam: İdğam edilən zaman hərflərdən birincisinin məna və sifət olaraq ikincisinə çevrilməsinə deyilir.Yəni ikinci hərf birinci hərflə birləşərək tam yox olur. Sakın nun və tənvin “nun” م “mim” və “nun“ ن hərflərinə yetişdikdə tam idğam əmələ gəlir və idqam edilən hərflərin üzərində təşdid işarəsi olur. Bu zaman “nun” sakın və tənvin “nun”dan əsər əlamət qalmır.
َنيِقﱠتُمْلِل ىًدُھ, ْمِھﱢبَر ْنِم , ْمُكَل اًقْزِر
, ْمُكَل
Naqis idğam : Sakın “nun” və tənvin “nun” hərflərinə yetişdikdə idğam naqis olur.Yəni bu zaman idğam edilən birinci hərfdən bir əsər-əlamət qalır
ْنِم ٍةَنﱢيَب
Tənvin ilə sakin nun arasındakı fərq nədir? Tam və naqis idğamın fərqi nədir? Tənvin “nun”və “nun” sakının hökmləri Sakın “nun” və tənvin “nun”un dörd hökmü vardır: 1.İdğam- mənası birləşdirmək. 2.İqlab- əvəz etmək. 3.İzhar- aşkar etmək. 4.İxfa- gizlətmək İdqam “Nun” sakın və “nun” tənvinin hökmləri İdqam: Lüğətdə bir şeyi bağqa bir şeyə qatmaq, istilahda yəni elmi mənada isə sakın hərfi hərəkəli bir hərflə birləş- dirərək oxumaq, yəni hərfləri bir-birinin içinə daxil etmək deməkdir. İdqam edilən hərflərdən birincisinə müdğam ْدُم ْمَغ , ikincisinə isə müdğam-fih ِهيِف ٌمَغْدُم deyilir. İdğam hərfləri altı hərfdən ibarətdir ki, bu hərflərin birləşməsindən “yərməlun” sözü əmələ gəlir 24 Sakın“nun” və tənvin “nun”-dan sonra“yərməlun” kəlməsində olan bu hərflərdən ن و ل م ر ى biri gələrsə bu halda idğam meydana gələr. Bu altı hərfdən biri sukunlu “nun” və ya tənvinlərdəki “nun” hərflərdən biri ilə birləşərsə “nun” samiti düşər, sonrakı “yərməlun” hərif isə təşdidlə bir hərf kimi tələffüz olunar. وُقَي ْنَم ل ٌق ْرَبَو ٌدْعَرَو ٌتاَمُلُظ ْنِم ٍةَروُسِب ا Altı hərfdən ibarət “yərməlun”kəlməsini təşkil edən bu idğam hərflərinin özü də ğünnəli və ğünnəsiz olmaqla iki qismə ayrılır: 1.Ğünnəli idğama-İdğam “məəl‐ğünnə” deyilir. Bir kəlmənin sonunda yazılan sakın “nun” və ya tənvin “nun” özündən sonra gələn kəlmənin əvvəlində yazılan, bu dörd hərfdən ن و م ى hər hansı biri ilə rastlaşarsa, bu zaman “nun”sakın və “nun”tənvin bu hərflərlə birləşərək idğam əmələ gətirər və bu dörd hərf ğünnəli tələffüz olunar. ٌر ْحِس ٌنيِبُم راَن ْنِم
ُهَرَياًرْيَخ ْلَمْعَي ْنَم ْنِم ﱡقَحْلا 2.Ğünnəsiz idğam “bila‐ğünnə” : Kəlmənin sonunda yazılan sakın “nun” və ya tənvin “nun” özündən sonra gələn kəlmənin əvvəlində yazılan, “yərməlun” kəlməsində olan hərflərdən “ləm” və “ra” hərfləri ilə birləşərək idğam əmələ gətirir. Lakin bu idğam ğünnəsiz tələffüz olunur və ğünnəsiz idğama bila-ğünnə deyilir.
َلا ٌةَرَقَب , ْمِھﱢبَر ْنِم
Deməli, kəlmənin sonunda yazılan tənvin “nun” və sakın “nun”“yərməlun”kəlməsində olan bu hərflərdən ل م ر ى ن و hər hansı biri ilə birləşərsə idğam əmələ gələr. Bu hərflərdən dördü ğünnəli, ikisi ilə ğünnəsiz tələffüz olunur. İzhar‐ lüğətdə açıq-aydın oxumaq deməkdir. Sakın nun ”vav” və ya “yə” ilə eyni kəlmədə olanda, idğam deyil izhar olur.Yəni “nun” sakın və tənvin “nun” təbii şəkildə, burunda tutularaq tam tələffüz olunur. Həmçinin “nun”sakın və tənvin “nun”dan sonra boğaz hərfləri dediyimiz ا ح خ ه ع غ bu altı izhar 25 hərfdən birinə yetişdikdə “nun”açıq-aşkar, hətta bir az burun boşluğunda tutularaq tələffüz olunar.Məsələn: ْمِھْيَلَع ٌءاَوَس , ٌميِظَع ٌباَذَع ا ٍريِبَخ ٍميِكَح , َرْيَغ ًءاَطَع İqlab‐ lüğətdə dəyişdirmək deməkdir.Tənvin və nun sakın yalnız “bə” hərfinə yetişdikdə sukunlu “mum” hərfi ilə əvəz olunur və “mim”mütləq ğünnəli oxunur. , ٌريِصَب ٌعيِمَس, ِرْيَغِب ٍتاَنَبَو İxfa‐ Lüğətdə gizlərmək,istilahda yəni elmi mənada isə ixfa hərflərindən əvvəl gələn tənvin və ya sakın “nunu”izhar ilə idğam arasında şəddəsiz və ğünnəli olaraq oxumaq. Tənvin “nun” və sakın “nun” ixfa hərfləri dediyimiz 15 hərfə yetişdikdə “nun” burunda tutulmaqla sanki gizlincə oxunur. Bununla bərabər bu zaman ikinci hərfin tələffüzünə hazır-laşmaq lazımdır. İxfa hərfləri dediyimiz 15 hərfə əlifbadaki 28 hərfdən 6 ədəd “yərməlum” hərflərini və 6 ədəd “izhar” oxunan hərfləri çıxdıqdan sonra qalan hərflərdir. ٌميِلَأ ٌباَذَع
İdğamın qeyd edildiyi kimi “İdqam məəl ğünnə ” və “İdğam bila ğünnə ” dən əlavə iki hökmüdə vardır ki, bunlar “İdğam misleyn ” və “ İdğam mütacaniseyn ”dir. “İdğam misleyn”: Məxrəcləri və sifətləri eyni olan iki hərfin birləşməsinə deyilir. Şərti budur ki, bu hərflərin birincisi sakın (hərəkəsiz), arxasınca gələn ikinci hərf isə hərəkəli olsun. İstər bir və ya iki kəlmədə olsun. اَم ْمُھَل Bu kəlmələrdə yan-yana gələn ت hərfi “İdğam misleyn” olur. ْمُھُتَراَخِت ْتَحِبَر اَمَف
Həmçinin bu kəlmədə də ب hərfi yan-yana gələrək “İdğam misleyn” olur. َكاَصَعِب ْبِرْضا ِنَا
kimi yazılır və idğamı göstərmək üçün hərfin üzərinə şəddə, təşdid işarəsi qoyulur. ﱞوُدَع ﱡدَشَا 26 Fərqlı kəlmələrdə olarsa ayrı-ayrı yazılır. وُرَصَنَوا ْوَوآ İdğam misleyn də ğünnəli və ğünnəsiz olmaqla iki qismə ayrılır: 1. İdğam misleyn məəl‐ğünnə , yəni ğünnəli idğam misleyn. Sakın ن “nun” ilə hərəkəli ن “nun”və sakın م “mim” ilə hərəkəli م “mim” birləşməsinə deyilir. ٌةَدَص ْوٌم مِھْيَلَع ُه ْرﱢمَعُن ْنَمَو اَنيِسَن ْنِا 2 .İdğam misleyn bila‐ğünnə , yəni ğünnəsiz idğam misleyn: ن ” nun” və م “mim” dən başqa hərflərin bir-biri ilə birləş-məsinə deyil.
İdğam mutəcaniseyn : Tələffüzdə bir-birinə yaxın, yəni məxrəcləri bir, sifətləri ayrı olan hərflər biri-digərinə yeti-şərsə idğam-mütəcaniseyn olur, istər bir kəlmədə və ya iki kəlmədə olsun. Şərti budur ki, hərfin birincisi sukunlu, ikincisi isə hərəkəli olsun. Bu hərflər altıdır: Sə ث ,zəl ذ ,dəl د ,za ظ ,tə ت ,ta ط İdğam mütəcaniseyn hərfləri məxrəcləri etibari ilə üç qrupa ayrılır. 1.Bə ب və mim م məxrəci: Bu hərflərin idğam olması üçün “bə”hərfinin “mim” dən əvvəl gəlməsi gərəkdir. Bunun Qurani -Kərimdə tək bir nümunəsi vardır. Bu da Hud surəsi 42-ci ayədədir: اَنَعَم ْبَكْرا ﱠيَنُب اَي اَنَعَم ْمَكْرا ﱠىَنُب اَي
Burada “ bə” hərfi “mim” hərfinə çevrilərək oxunur. 2.İkinci Sə ث ,zəl ذ və za ظ məxrəci: Bu hərflərin idğamı üçün iki vəziyyətdə baş verə bilər: a) ث “sə”nin ذ “zəl” ilə idğamıdır.
َكِلَذ ْثَھْلَي
َكِلَذ ْذَھْلَي şəklində oxunur. b) ذ “zəl”in ظ “za” ilə idğamıdır.
Bu kəlmə belə oxunur. اوُمَلَظ ْظِا Üçüncü “tə” ت “dəl” د və “ta” ط məxrəci:Bu hərflər arasındakı idğam. Burada da idğam iki vəziyyətdə baş verir. 27 a)“Dəl” د və “tə” ت hərflərinin idğamı. ﱠﷲَوَعَد ْتَلَقْثَا ﱠﷲَوَعَد ْ◌ َ◌َدلَقْثَا ْتَرَا ْمُت ْد َر َا ْمُت Burada “əsqalət” kəlməsində“tə” hərfi “dəl” hərfi ilə , ”əradtum” kəlməsində “dəl “hərfi “tə” hərfi ilə idğam edilərək tələffüz olunur. b)“Tə” ت ilə ط “ta”nın idğamı. اَط ْتَلاَقَو - اَط ْطَلاَقَو ٌةَف ِ◌ - ٌةَف ِ◌ İdğam mutaqaribeyn: Məxrəcləri və sifətləri bir-birinə yaxın olan iki hərfin idğamına “idğam mutaqaribeyn” deyilir. Şərti budur ki, iki hərfdən birincisi sakın, ikincisi isə hərəkəli olsun. Bunlar “ləm” ل və “ra” ر hərfləridir. Bu iki hərf arasında “İdğam muraqaribeyn” baş verməsi üçün “ləm” ل hərfinin “ra” ر hərfindən əvvəl gəlməsi gərəkdir. Məsələn:
ُهَعَفَر ْلَب
a)Bu kəlmədə “ləm” hərfi “ra” hərfihə idğam edildiyi zaman “ləm” hərfi “ra” hərfi ilə əvəz edilərək bu şəkildə oxunur ُهَعَفَر
. ْرْب b )”Qaf” ilə “kəf” hərfləridir.Qurani-Kərimdə yalniz Mursələt surəsi ayə 20-də ْمُكْقُل ْخَن ْمَلَأ ق “qaf” ilə “kəf” ك hərfləri birləşərək idğam olur və bu şəkildə oxunur.
ْمَلَا ْمُكْكْقُل ْخَن “Mim” sakının hökmləri “Mim” sakının hökmləri üç hökmü vardır. İdğam, ixfa-iqlab və izhar. 1 .İdğam misleyn məəl ğünnə:Sakın“mim”hərfindən sonra yenə hərəkəli “mim” hərfinin gəlməsi və onların bir-biri ilə birləşməsidir. ٌةَدَص ْوُم ْمِھْيَلَع ْمُكْلِخْدُن ًلخْدُم َنيِنِم ْؤُم ْمُتْنُك 2. İxfa-iqlab,dodaq ixfası: Sakın“mim” hərfi özündən sonra hərəkəli “bə” hərfinə yetişərsə ixfa-iqlab olur.“İxfa- iqlab” “gizli əvəz etmək”yəni bir az uzadıb, dodaqda itirməkdir. مْكُب ﱞمُص ٌھَل اَم َنيِنِمْوُمِب ْمُھامَو ٍمْلِع ْنِم ِهِب ْم 28 3. İzhar: Sakın “mim” “Yərməlun” və “bə" hərfindən başqa qalan bütün hərflərə çatanda izhar oxunur. Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|