Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin

16  

Xösusi  Tapøûrûqlar  Øþbÿsinin  rÿisi  nazir  Abakumovun 

yanûnda mÿruzÿsini bitirmÿk özrÿ idi (sþhbÿt qarøûdan gÿlÿn 

1950-ci  ildÿ  xaricdÿ  þlöm  aktlarûnûn  tÿqvim  möddÿtlÿrinin 

vÿ konkret icra÷ûlarûnûn razûlaødûrûlmasûndan gedirdi, siyasi 

qÿtllÿrin  prinsipial  planû  isÿ  hÿlÿ  mÿzuniyyÿtÿ  ÷ûxmazdan 

qabaq Stalinin þzö tÿrÿfindÿn tÿsdiq edilmiødi). 

Ucaboy  (höndördaban  ayaqqabû  onun  boyunu  bir  az 

da  uca  edirdi),  qara  sa÷larû  arxaya  daranmûø,  ÷iyinlÿrindÿ 

ikincidÿrÿcÿli baø komissar poqonlarû olan Abakumov dir-

sÿk lÿri  ilÿ  qalibanÿ  tÿrzdÿ  iri  yazû  masasûna  sþykÿnmiødi. 

O, cössÿli adam idi, amma kþk deyildi (fiqurunun qÿdrini 

bilirdi  vÿ  hÿrdÿn  tennis  dÿ  oynayûrdû).  Gþzlÿrindÿ  aüûl 

ifadÿsi, hÿm dÿ øöbhÿlilik vÿ fÿhm ÷evikliyi hiss olunurdu. 

Lazûm bildiyi yerlÿrdÿ o, øþbÿ rÿisinin dediklÿrinÿ dözÿliølÿr 

edir, rÿis isÿ bu qeydlÿri yazmaüa tÿlÿsirdi.

Abakumovun­kabineti­zal­olmasa­да,­hÿr­halda,­otaq­da­

deyildi.  Burada  iølÿmÿyÿn  mÿrmÿr  buxarû  vÿ  iri  divaryanû 

gözgö  vardû;  yapmalarla  bÿzÿdilmiø  höndör  tavandan  ÷il-

÷ûraq  asûlmûø,  bir-biri  ilÿ  qa÷dû-qovdu  oynayan  kupidonlar 

vÿ nimfalar tÿsvir olunmuødu (nazir hÿr øeyi olduüu kimi 

saxlamaüa icazÿ vermiødi, tÿkcÿ yaøûl rÿngi dÿyiømÿyi ÿmr 

etmiødi, ÷önki bu rÿngdÿn zÿhlÿsi gedirdi). Balkona ÷ûxan 

qapû  isÿ  qûø-yay  kip  baülû  qalûrdû;  meydana  a÷ûlan  iri  pÿn-

cÿrÿlÿr  dÿ  hÿmiøÿ  baülû  olurdu.  Burada  saat  da  vardû;  ÿla 

futlyarlû; buxarûnûn östöndÿ, fiqurlarla bÿzÿdilmiø vÿ zÿngli; 

divarda isÿ vaüzal elektrik saatû. Bu saatlar yetÿrincÿ möx-

tÿlif  vaxt  gþstÿrirdi,  lakin  Abakumov  vaxtû  sÿhv  salmûrdû, 

÷önki onun þzöndÿ dÿ iki qûzûl saat olurdu: qûllû qolunda vÿ 

cibindÿ (siqnallû). 

Bu  binada  kabinetlÿr  onlarûn  sahiblÿrinin  rötbÿlÿrinÿ 

uyüun olaraq bþyöyördö. Yazû masalarû da bþyöyördö. Östö 

gþy, al-qûrmûzû par÷a ilÿ þrtölmöø iclas masalarû da. Hamû-

dan tez vÿ ÷ox bþyöyÿn isÿ Bötön Qÿlÿbÿlÿrimizin Èlham÷ûsû 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

133

vÿ  Tÿøkilat÷ûsûnûn  portretlÿri  idi.  Hÿtta  sûravi  mös tÿn tiq-

lÿrin  kabinetlÿrindÿ  o,  þz  tÿbii  þl÷ölÿrindÿn  xeyli  bþyök 

tÿsvir olunurdu, Abakumovun kabinetindÿ isÿ Bÿøÿriyyÿtin 

Rÿhbÿri realist Kreml rÿssamû tÿrÿfindÿn beømetrlik kÿtan 

özÿrindÿ,  ÷ÿkmÿsindÿn  marøal  kartuzuna  kimi  boyaboy, 

ÿksÿriyyÿtini þzöndÿn, qismÿn dÿ baøqa krallardan vÿ prezi-

dentlÿrdÿn aldûüû bötön ordenlÿrinin (he÷ vaxt taxmadûüû) 

parûltûsûnda tÿsvir olunmuødu, tÿkcÿ Yuqoslaviya ordenlÿri 

kitelinin par÷asû rÿngindÿ sÿylÿ rÿnglÿnmiødi.

Bu beømetrlik tÿsvirin, bir nþv, yetÿrsizliyini dÿrk edÿ-

rÿk  vÿ  ÿks-kÿøfiyyat÷ûlarûn  ßn  Yaxøû  Dostunun  özönö  hÿr 

an, hÿtta gþzlÿri masadan qalxmayanda da, gþrmÿk tÿlÿbatû 

hiss edÿrÿk, Abakumov masasû özÿrinÿ Stalinin rodonit lþv-

hÿdÿ barelyefini dÿ qoymuødu.

Daha bir divarda gþzöndÿ pensnesi olan vÿ Abaku movu 

bilavasitÿ  istiqamÿtlÿndirÿn  suyuøirin  bir  adamûn  kvadrat 

portreti asûlmûødû.

Þlöm øþbÿsinin mödiri getdikdÿn sonra giriø qapûsûnûn 

aüzûnda nazir möavini Selivanovski, Xösusi Texnika Øþbÿ-

sinin rÿisi general-mayor Oskolupov vÿ hÿmin øþbÿnin baø 

möhÿndisi  möhÿndis-polkovnik  Yakonov  gþröndölÿr  vÿ 

sûrayla, xal÷anûn naxûøûnûn özÿri ilÿ i÷ÿri ke÷dilÿr. Bir-birinin 

rötbÿlÿrinÿ vÿ xösusilÿ dÿ kabinet sahibinÿ olan hþrmÿtlÿrini 

nömayiø  etdirÿ-etdirÿ,  xal÷anûn  orta  xÿttindÿn  ÷ûxmadan, 

hindular  kimi  ayaqlarûnû  lÿpir-lÿpirÿ  qoyaraq  irÿlilÿdilÿr. 

Yalnûz Selivanovskinin ayaqlarûnûn sÿsi eøidilirdi.

Bobrik  øÿklindÿ  qûrxûlmûø  aü-boz  sa÷lû,  ÿyninÿ  qeyri-

hÿrbi bi÷imdÿ kostyum geymiø bu arûqtÿhÿr qocanûn, Seli-

vanovskinin, vÿziyyÿti on nazir möavini arasûnda ÿlahiddÿ, 

bir nþv, sûradan kÿnar idi: o, ÿmÿliyyat-÷ekist vÿ ya istintaq 

idarÿlÿrinÿ  deyil,  rabitÿyÿ,  olduqca  incÿ  mÿxfi  texnikaya 

rÿh bÿrlik edirdi. Buna gþrÿ dÿ möøavirÿlÿrdÿ vÿ ÿmrlÿr dÿ 

nazirin qÿzÿbindÿn ona az pay döøördö, bu kabinetdÿ þzö nö 

nisbÿtÿn sÿrbÿst hiss edirdi, indi dÿ ke÷ib masanûn qaba üûn-

dakû qalûn dÿri kresloya oturdu. 

134

Selivanovski oturandan sonra Oskolupov cÿrgÿdÿ birinci 

oldu. Yakonov isÿ onun arxasûnda durub, sanki, iri gþv dÿ-

sini gizlÿtmÿyÿ ÷alûøûrdû.

Abakumov  qabaq  cÿrgÿyÿ  ÷ûxmûø  Oskolupova  baxdû. 

Onu, bÿlkÿ dÿ, cÿmi iki-ö÷ dÿfÿ gþrmöødö, buna baxmaya raq, 

þzön dÿ bu adama qarøû rÿübÿt duydu. Oskolupov øiøman-

lûüa meyilli idi, boynu kitelinin yaxalûüûna göclÿ yerlÿ øirdi, 

yaltaqcasûna  dartûlmûø  ÷ÿnÿsi  bir  qÿdÿr  sallanmûødû.  Onun 

÷i÷ÿk  xÿstÿliyindÿn  Rÿhbÿrdÿ  olduüundan  da  ÷ox  qazûq-

qazûq olmuø cod sifÿti þzönö hamûdan aüûllû gþstÿrmÿk istÿ-

yÿn ziyalû sifÿti deyil, sadÿcÿ, vicdanlû icra÷û sifÿti idi.

Abakumov gþzlÿrini qûyaraq onun ÷iyni östöndÿn Yako-

nova baxdû vÿ soruødu: 

– Sÿn kimsÿn?

– Mÿn? – nazirin onu tanûmamasûndan pÿrt olmuø Osko-

lu pov soruødu.

– Mÿn? – Yakonov azca kÿnara ÷ÿkildi. O, bötön sÿy-

lÿrinÿ baxmayaraq, qabaüa ÷ûxan yumøaq qarnûnû bacardûüû 

qÿdÿr i÷ÿri ÷ÿkdi, – þzönö tÿqdim edÿrkÿn iri gþy gþzlÿrin-

dÿ hansûsa bir fikrin ifadÿ olunmasûna izin vermÿdi.

– Sÿn, sÿn, – nazir tÿsdiqlÿ fûsûldadû. – Demÿli, Marfino 

obyekti sÿnindir? Yaxøû, ÿylÿøin.

ßylÿødilÿr.

Nazir  tönd-qûrmûzû  rÿngli  pleksiqlasdan  dözÿldilmiø 

kaüûz kÿ sÿn bû÷aüûnû gþtördö, onunla qulaüûnûn dalûnû qaøûdû 

vÿ dedi:

–  Belÿ...  Nÿ  qÿdÿr  vaxtdûr  baøûmû  tovlayûrsûnûz?  Èki  il? 

Plan özrÿ sizÿ on beø ay verilmiødi? Èki aparat nÿ vaxt hazûr 

olacaq? – vÿ tÿhdidlÿ xÿbÿrdar etdi: – Yalan demÿyin! Yalanû 

xoølamûram!

Ö÷  nÿfÿr  yöksÿkrötbÿli  yalan÷û,  hÿr  ö÷önön  bir  yerdÿ 

÷aüûrûldûüûnû bilÿn kimi, mÿhz bu suala hazûrlaømûødû. Razû-

laø dûqlarû  kimi,  Oskolupov  baøladû.  O,  arxaya  dartûlmûø 

÷iyin lÿri  arasûndan  irÿli  sû÷ramaq  istÿyirmiø  kimi  qödrÿtli 

nazirÿ fÿrÿhlÿ baxaraq dedi:

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

135

–  Yoldaø  nazir!..  Yoldaø  general-polkovnik!  –  (Aba ku-

mov  “baø  komissar”dan  ÷ox  bu  cör  möraciÿti  xoølayûrdû)  

– icazÿ verin, sizi ÿmin edim ki, øþbÿnin øÿxsi heyÿti sÿylÿ-

rini ÿsirgÿmÿyÿcÿk...

Abakumovun özöndÿ tÿÿccöb ifadÿ olundu: 

–  Bu  nÿdir?  Biz  iclasdayûq?  Sÿylÿriniz  mÿnim  nÿyimÿ 

lazûm dûr? – dalûmû böröyÿcÿyÿm? Mÿn deyirÿm – hansû tarixÿ? 

Qûzûl  ucluqlu  avtoqÿlÿmini  gþtörÿrÿk  hÿftÿlik  tÿqvimÿ 

yaxûnlaødû.

Bu zaman, øÿrtlÿødiklÿri kimi, Yakonov sþhbÿtÿ qarûødû. 

Sÿsinin tonu vÿ sakitliyi ilÿ o, inzibat÷û kimi deyil, mötÿxÿssis 

kimi ÷ûxûø etdiyini vurüulayûrdû:

– Yoldaø nazir! Èki min dþrd yöz hers tezlik zolaüûnda, 

þtörmÿnin sûfûr tam onda doqquz neperÿ bÿrabÿr orta sÿviy-

yÿsindÿ... 

–­Щers,­щers!­Sûfûr­tam,­onda­щers­–­sizdÿ­ancaq­bu­alûnûr!­

Sÿnin sûfûr tamûn mÿnim nÿyimÿ gÿrÿkdir? Sÿn mÿnÿ aparat 

ver – iki! bötþv! Nÿ vaxt? Hÿ? – gþzlÿri ilÿ hÿr ö÷önö sözdö. 

Èndi Selivanovski danûømaüa baøladû – lÿng, bir ÿli ilÿ 

aü-boz bobrikini sûüallaya-sûüallaya:

– Ècazÿ verin, nÿyi þyrÿnmÿk istÿdiyinizi soruøum, Viktor 

Semyonovi÷. Èkitÿrÿfli danûøûqlar hÿlÿ tam øifrlÿnmir...

– Sÿn mÿni aüûlsûz yerinÿ qoyursan? Necÿ yÿni – øifr-

lÿnmir? – nazir tez ona baxdû.

On beø il bundan ÿvvÿl, Abakumov nÿinki nazir olma-

yanda, hÿm dÿ nÿ þzö, nÿ dÿ baøqalarû bunu tÿsÿvvörlÿrinÿ 

belÿ  gÿtirÿ  bilmÿdiklÿri  bir  vaxtda  (onda  Abakumov  hön-

dörboy,  saülam,  uzun  ÿllÿri  vÿ  ayaqlarû  olan  cavan  oülan, 

XDÈK-in feldyegeri idi) – dþrd sinif ibtidai tÿhsili ona tama-

milÿ bÿs edirdi. O da ancaq ciu-citsu özrÿ sÿviyyÿsini qal dû-

rûr, yalnûz “Dinamo”nun zallarûnda mÿøq edirdi. 

Möstÿntiq kadrlarûnûn geniølÿndirilmÿsi vÿ yenilÿødiril-

mÿsi  illÿrindÿ  mÿlum  olanda  ki,  Abakumov  yaxøû  istintaq 

aparûr, uzun ÿllÿri ilÿ ÷ÿnÿlÿri yaxøû daüûdûr, onun bþyök kar-

yerasû baølandû vÿ cÿmi yeddi ilÿ bu adam ÿks-kÿøfiyyatûn – 

136

SMERØ-in rÿisi oldu, indi isÿ, budur, o, – nazirdir. Bu uzun 

yöksÿliø  yolunda  Abakumov  bircÿ  dÿfÿ  dÿ  olsa  savadûnûn 

÷atmadûüûnû hiss etmÿmiødi. Tabeliyindÿ olan iø÷ilÿrin onu 

aldada  bilmÿmÿlÿri  ö÷ön  buralarda,  yÿni  yuxarûlarda  da 

yaxøû sÿmtlÿnÿ bilirdi. 

Abakumov artûq hirslÿnmÿyÿ baølamûødû vÿ ÷aylaq daøûna 

bÿnzÿr yumruüunu masanûn özÿrinÿ qaldûrmûødû ki, höndör 

qapû a÷ûldû vÿ qapûnû dþymÿdÿn Mixail Dmitriyevi÷ Ryumin 

–  balacaboy,  yupyumru,  yanaqlarû  xoø  qûzartûlû  mÿlÿk  i÷ÿri 

daxil  oldu.  Ryumini  nazirlikdÿ  hamû  Minka  adlandûrûrdû, 

amma bunu özönÿ demÿyÿ ÷ox az adam cörÿt edÿ bilirdi.

O,  piøik  kimi  sÿssiz  yeriyirdi.  Yaxûnlaøandan  sonra 

mÿsu manÿ-tÿmiz  gþzlÿri  ilÿ  ÿylÿøÿnlÿrÿ  nÿzÿr  saldû,  Seli-

va novski  ilÿ ÿl verib gþröødö  (sonuncu  ayaüa duran kimi 

hÿrÿ kÿt  etdi),  yan  tÿrÿfdÿn  nazirin  masasûna  yaxûnlaødû, 

baøûnû ÿyÿrÿk ÿtli ovuclarû ilÿ masanûn novøÿkilli öst qûraüûnû 

sûüal la ma üa baøladû, fikirli-fikirli mûrûldandû:

– Mÿsÿlÿ belÿdir, Viktor Semyonû÷, mÿncÿ, bu, Seli va-

novskiyÿ aid tapøûrûqdûr. ×þrÿyimizi xösusi texnika øþbÿsinÿ 

havayû yerÿ yedizdirmirik ki? Yÿni onlar maqnit lentinÿ gþrÿ 

sÿslÿri  tanûya  bilmÿzlÿr?  ßgÿr  belÿdirsÿ,  hamûsûnû  qovub 

daüût maq lazûmdûr. 

Vÿ qûz uøaüûnû øokolada qonaq edirmiø kimi øirin-øirin 

gölömsöndö. Øþbÿnin hÿr ö÷ tÿmsil÷isini nÿvaziølÿ sözdö.

Ryumin uzun illÿr, ömumiyyÿtlÿ, gþzÿ ÷arpmayan insan 

kimi yaøamûødû – Arxangelsk vilayÿtindÿ rayon istehlak÷û lar 

ittifaqûnûn  möhasibi  iølÿmiødi.  Qûpqûrmûzû,  øiøman,  kösÿyÿn 

dodaqlû bu adam zÿhÿrli iradlarû ilÿ hesabdarlarûnû bacardûüû 

qÿdÿr bezdirÿrdi, aüzûnda daim sorma konfet olardû, ekspe-

ditorlarû  da  ona  qonaq  edÿrdi,  söröcölÿrlÿ  diplomat  kimi, 

araba÷ûlarla  tÿkÿbbörlÿ  danûøardû,  aktlarû  sÿliqÿ  ilÿ  sÿdrin 

masasû östönÿ qoyardû. 

Lakin  möharibÿ  vaxtû  Ryumini  donanmaya  ÷aüûrdûlar 

vÿ Xösusi Øþbÿnin möstÿntiqi etdilÿr. Mÿhz burada Ryumin 

þzönö tapdû! – bþyök sÿy vÿ mövÿffÿqiyyÿtlÿ (bÿlkÿ dÿ, þmrö  

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

137

boyu  gþzlÿrini  bu  sû÷rayûø  ö÷ön  qûymûødû)  yeni  peøÿsini 

þyrÿndi.  Èøÿ  hÿddÿn  artûq  can  yandûrmaüa  baøladû.  Øimal 

Donan masû möxbirlÿrindÿn birinin iøini elÿ kobud øÿkildÿ 

dözöb-qoødu ki, hÿtta hÿmiøÿ möti prokurorluq orqan larû belÿ 

buna dþzmÿdilÿr vÿ – xeyr, iøi saxlamadûlar! – ondan Aba-

ku mova øikayÿt gþndÿrmÿyÿ cörÿt etdilÿr. Øimal Donanma-

sû nûn ki÷ikrötbÿli möstÿntiqi divan tutulmaq ö÷ön Aba ku mo-

vun yanûna ÷aüûrûldû. O, kabinetÿ qorxa-qorxa girdi ki, yumru 

baøûnû orada qoyub ÷ûxacaq. Qapû baü landû. Bir saat dan sonra 

a÷û landa  isÿ  Ryumin  i÷ÿridÿn  þzön dÿn razû,  artûq  SMERØ-in 

mÿr kÿzi  aparatûnûn  xösusi  iølÿr  özrÿ  mös tÿn tiqi  kimi  ÷ûxdû. 

Bun dan  sonra  onun  ulduzu  ancaq  yök sÿlirdi  (Aba ku mo vun 

mÿhvi naminÿ, amma hÿr ikisi hÿlÿ bundan xÿbÿrsiz idi).

–  Mÿn  onlarû  bunsuz  da  qovacaüam,  Mixail  Dmitri÷, 

inan. Elÿ daüûdacaüam ki, he÷ sömöklÿrini dÿ tapa bil mÿ yÿ-

cÿk lÿr! – Abakumov cavab verdi vÿ hÿr ö÷önÿ zÿhmlÿ baxdû.

Ö÷ nÿfÿrin ö÷ö dÿ gönahkar kimi baølarûnû aøaüû saldû.

– Bÿs sÿn nÿ istÿyirsÿn – mÿn baøa döømörÿm. Telefonla 

sÿsi  necÿ  tanûmaq  olar?  Namÿlum  adamûn  sÿsini  –  necÿ 

tÿyin etmÿk olar? Onu harada axtaraq?

– Mÿn onlara lent verÿcÿyÿm, danûøûq yazûlûb. Qoy fûr la-

sûnlar, tutuødursunlar.

– Bÿs sÿn – kimisÿ hÿbs etmisÿn?

– Bÿs necÿ? – Ryumin øirin-øirin gölömsöndö. – “Sokol-

niki” metrosunun yanûnda dþrd nÿfÿr tutmuøuq.

Amma onun sifÿtindÿ bir kþlgÿ peyda oldu. Þzö dÿ baøa 

döøördö  ki,  onlarû  ÷ox  gec  tutublar,  bunlar  axtar dûq larû 

adam lar deyillÿr. Amma bir halda ki tutublar – burax maq 

olmazdû. Ola bilÿr, onlardan hansûnûsa bu iø özrÿ rÿsmi lÿø-

dir mÿk lazûm gÿlÿcÿkdi ki, iø a÷ûlmamûø qalmasûn. Ryuminin 

oürun sÿsindÿ ÿsÿbilik hiss olundu:

– Mÿn bu saat onlar ö÷ön Xarici Èølÿr Nazirliyinin yarû-

sûnû maqnitofona yazaram, buyursunlar. Amma bu artûq iødir. 

Orada, nazirlikdÿ, bundan xÿbÿri ola bilÿcÿk beø-yeddi nÿfÿ-

rin arasûndan se÷mÿk gÿrÿkdir.

138

– Hÿbs et hamûsûnû, it uøaüûnû, baø aürûtmaq nÿyÿ lazûm-

dûr? – Abakumov hiddÿtlÿndi. – Yeddi nÿfÿr! Bizim þlkÿmiz 

bþyökdör, kasûblamarûq!

–  Olmaz,  Viktor  Semyonovi÷,  –  Ryumin  etiraz  etdi.  

–  Bu,  ßrzaq  Sÿnayesi  Nazirliyi  deyil,  belÿ  olsa,  biz  kÿlÿ-

fin­ ucуну­ itirÿrik,­ bundan­ baøqa,­ sÿfirliklÿrdÿn­ dÿ­ kim­sÿ­

qa÷ûb  vÿtÿnÿ  dþnmÿyÿnlÿrÿ  qoøulacaq.  Mÿhz  burada  tap-

maq lazûm dûr – kimdir? Mömkön qÿdÿr dÿ tez. 

–  Hm-m...  –  Abakumov  fikirlÿødi.  –  Baøa  döømörÿm, 

nÿyi nÿ ilÿ tutuødurmalûdûrlar?

– Lenti lentlÿ.

– Lenti lentlÿ?.. Bÿli, nÿ vaxtsa bu texnikanû mÿnimsÿ-

mÿk lazûmdûr. Selivanovski, bacararsûnûz?

–  Mÿn,  Viktor  Semyonovi÷,  baøa  döømörÿm,  sþhbÿt 

nÿdÿn gedir.

– Burada baøa döøölÿsi nÿ var ki? Burada baøa döøö lÿsi 

he÷ hÿ yoxdur. Hansûsa bir ÿclaf, ilan, yÿqin ki, diplomat, 

yoxsa haradan bilÿcÿkdi, bu gön axøam avtomatdan Ame-

rika sÿfirliyinÿ zÿng edib, oradakû kÿøfiyyat÷ûlarûmûzû batûrûb. 

Atom bombasû ilÿ baülû. Taparsan – ÿhsÿn deyÿrik.

Selivanovski, Oskolupovdan yan ke÷ÿrÿk Yakonova baxdû. 

Yakonov onun baxûøûnû qaølarûnû dözÿldirmiø kimi yuxarû qal-

dûr maqla qarøûladû. Bununla demÿk istÿyirdi ki, iø tÿzÿ iødir, 

meto dika  yoxdur,  tÿcröbÿ  dÿ  elÿcÿ,  qayüûlarû  isÿ  bunsuz  da 

÷ox dur – boyun olmaüa dÿymÿz. Qaølarûn bu cör hÿrÿkÿtini vÿ 

bötön lökdÿ vÿziyyÿti baøa döømÿk ö÷ön Selivanovski yetÿ rin-

cÿ­ziyalû­idi.­Vÿ­o,­a÷ûq-aшkar­mÿsÿlÿni­dolaøûüa­salmaüa­÷alûødû.

Foma Quryanovi÷ Oskolupovun beyni isÿ möstÿqil iølÿ-

yirdi. O, øþbÿ rÿisinin yerindÿ he÷ dÿ köt adam kimi otur-

maq  istÿmirdi.  Bu  vÿzifÿyÿ  tÿyin  olunandan  bÿri  þzön dÿ 

lÿya qÿt hiss etmiødi vÿ þzö dÿ inanmûødû ki, bötön problem-

lÿr dÿn xÿbÿrdardûr vÿ onlarû baøqalarûndan daha yaxøû baøa 

döøör – yoxsa onu tÿyin etmÿzdilÿr.

Vaxtilÿ he÷ yeddiillik mÿktÿbi belÿ bitirmÿdiyinÿ bax ma-

yaraq, tabeliyindÿ olanlardan kimsÿnin iøi ondan yaxøû baøa 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

139

döømÿsini mömkön saymûrdû – ancaq detallarla, sxemlÿrlÿ, 

yÿni konkret iølÿ baülû belÿ ola bilÿrdi. Bu yaxûnlarda ÷ox 

yaxøû  bir  sanatoriyada  olmuødu  vÿ  mundirsiz,  mölki  pal-

tarda gÿzir, þzönö hamûya elektronika professoru kimi tÿq-

dim edirdi. Orada mÿøhur yazû÷û Kazakevi÷lÿ tanûø olmuø-

du. Yazû÷û Foma Quryanovi÷dÿn gþzönö ÷ÿkmirdi, hÿr øeyi 

dÿftÿr÷ÿsinÿ  yazûrdû  vÿ  deyirdi  ki,  ona  baxûb  möasir  alim 

surÿ tini yaradacaq. Hÿmin sanatoriyadan sonra Foma þzö-

nö ÿmÿlli-baølû alim saymaüa baølamûødû.

Èndi  dÿ  problemi  dÿrhal  baøa  döødö  vÿ  dÿrhal  yöyÿni 

÷ÿkdi:

– Yoldaø nazir! Bunu biz bacararûq!

Selivanovski dþnöb tÿÿccöblÿ ona baxdû:

– Hansû obyektdÿ? Hansû laboratoriyada? 

– Telefon laboratoriyasûnda, Marfinoda. Dedilÿr – tele-

fonla? Bÿli!

– Marfino axû daha vacib tapøûrûq yerinÿ yetirir.

– Eybi yo-ox! Adam taparûq! Orada ö÷ yöz adam var – 

nÿdir ki, tapmarûq?

Hÿr øeyÿ hazûr bir baxûøla gþzönö nazirin özönÿ dikdi. 

Abakumov  demÿk  olmazdû  ki,  gölömsöndö,  amma  onun 

sifÿ tindÿ  yenÿ  bu  generala  qarøû  rÿübÿt  ifadÿsi  yarandû. 

Aba ku movun  þzö  dÿ  belÿ  idi,  irÿli  ÷ÿkilÿndÿ  –  kimi  gþs-

tÿr sÿlÿr, onu kÿsib-doüramaüa fÿdakarcasûna hazûr olurdu. 

Bir suyu þzönÿ oxøayan ki÷ik insan hÿmiøÿ sÿndÿ rÿübÿt 

oyadûr.

– ßhsÿn! – Abakumov tÿqdir etdi. – Bax belÿ dÿ döøön-

mÿk lazûmdûr! Dþvlÿtin maraqlarû! – bötön qalanlar isÿ son-

ra. Elÿ deyilmi?

– Bÿli, yoldaø nazir! Tamamilÿ doürudur, yoldaø gene-

ral-polkovnik!

Ryumin, gþrönör, he÷ tÿÿccöblÿnmÿdi vÿ ÷illi general-

mayorun fÿdakarlûüûnû dÿyÿrlÿndirmÿdi. Dalüûn-dalüûn Seli-

va nov skiyÿ baxaraq dedi:

– Onda sÿhÿr sizÿ gþndÿrÿrÿm.

140

Abakumovla baxûøûb, sÿssiz addûmlarla ÷ûxûb getdi.

Nazir barmaüû ilÿ øam yemÿyi vaxtû aralarûnda ÿt qalmûø 

diølÿrini qurdaladû.

–  Hÿ,  axûr  ki,  nÿ  vaxt?  Mÿni  hÿmiøÿ  tovlayûrdûnûz  – 

avqus tun  birinÿ  kimi,  oktyabr  bayramûna  kimi,  Yeni  ilÿ 

kimi, – hÿ, nÿ oldu?

Vÿ mÿhz Yakonovu cavab vermÿyÿ mÿcbur edÿrÿk, gþz-

lÿrini ona zillÿdi.

Yakonov,  sanki,  boynunun  quruluøundakû  hansûsa  bir 

qösura gþrÿ utanûrdû. O, boynunu bir qÿdÿr saüa, sonra isÿ 

sola ÷ÿkdi, soyuq gþy gþzlÿrini qaldûrûb nazirÿ baxdû vÿ tez 

dÿ aøaüû saldû.

Yakonov  þzönö  olduqca  qabiliyyÿtli  adam  sayûrdû. 

Bilirdi ki, ondan da qabiliyyÿtli, zehinli, göndÿ on dþrd saat 

iølÿ­mÿk­dÿn­baøqa­he÷­нÿ­ilÿ­mÿøüul­olmayan,­ildÿ­bircÿ­gön­

dÿ  isti rahÿt  etmÿyÿn  adamlar  bu  lÿnÿtÿgÿlmiø  qurüunun 

östöndÿ  baø  sûndûrûrlar.  ßlia÷ûq,  iøin  sonunu  döøönmÿyi 

xoø lamayan, þz ixti ralarûnû a÷ûq jurnallarda ÷ap etdirÿn ame-

ri kalûlar da dolayûsû ilÿ bu qurüunun yaradûlmasûnda iøtirak 

edirlÿr.  Yakonov  artûq  þhdÿ lÿrindÿn  gÿlinmiø  vÿ  yenÿ  dÿ 

meydana­ ÷ûxmaqda­ davam­ edÿn­ minlÿrъÿ­ ÷ÿtinlikdÿn­ dÿ­

xÿbÿr dar  idi.  Bu  ÷ÿtinliklÿrin  ara sûnda  onun  möhÿndislÿri 

dÿnizÿ  döømöø  özgö÷ölÿr  kimi  birtÿ hÿr  þzlÿrinÿ  yol  a÷ûr-

dûlar. Bÿli, altû göndÿn sonra onun bu kitelÿ börönmöø ÿt 

par ÷a sûn dan yalvara-yalvara aldûüû sonun cu möddÿtlÿrin ÿn 

sonun cusu baøa ÷atûrdû. Amma he÷ bir mÿn tiqÿ sûümayan bu 

möd dÿt lÿri  yalvarûb-yaxarûb  almaq,  aüla gÿlmÿz  möddÿtlÿr 

tÿyin etmÿk ona gþrÿ lazûm olmuødu ki, Elm lÿrin Korifeyi 

lap ÿvvÿl dÿn onillik iøÿ bir il vaxt vermiødi.

Orada,  Selivanovskinin  kabinetindÿ,  razûlaødûlar  ki, 

daha on gön vaxt istÿsinlÿr. Yanvarûn onuna kimi iki tele-

fon  qur üu su  boyun  olsunlar.  Nazir  möavini  bunda  tÿkid 

etmiødi. Osko lu pov belÿ istÿmiødi. Hesab ona gþtörölördö 

ki, axûra kimi hazûr olmasa da, hÿr halda, tÿzÿcÿ rÿnglÿnmiø 

bir  øey  quraø dû rûb  verÿrlÿr.  Øifrlÿnmÿnin  mötlÿq  tamlûüûnû 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

141

vÿ ya nata ma m lû üûnû indi he÷ kÿs yoxlamayacaq vÿ yoxlaya 

da bilmÿz – ömumi key fiy yÿti sûnaqdan ke÷irÿnÿ, iø gedib 

seriyaya  ÷atana,  aparatlar  xaricdÿki  sÿfirliklÿrimizÿ  aparû-

lana kimi – yarûm il ke÷ÿcÿk, øifrlÿmÿ vÿ sÿsin keyfiyyÿti dÿ 

qaydaya döøÿcÿk.

Ancaq Yakonov bilirdi ki, cansûz øeylÿr insanlarûn qoy-

duqlarû möddÿtlÿrÿ tabe olmur, yanvarûn onunda da apa rat-

dan insan sÿsi deyil, qarmaqarûøûqlûq ÷ûxacaq vÿ Mamu rinlÿ 

baø verÿnlÿr mötlÿq Yakonovla da tÿkrarlanacaq: Xoze yin 

Beriyanû ÷aüûracaq vÿ soruøacaq: bu maøûnû hansû gic dözÿl-

dib?  Rÿdd  elÿ  onu!  Vÿ  Yakonov  da  ÿn  yaxøû  halda  Dÿmir 

Maskaya, bÿlkÿ dÿ, yenidÿn adi dustaüa ÷evrilÿcÿk.

Nazirin  baxûøû  qarøûsûnda  kÿndirin  qûrûlmaz  halqasûnû 

boynunda hiss edÿn Yakonov øÿrÿfsiz qorxunu dÿf etdi vÿ 

havanû ciyÿrlÿrinÿ ÷ÿkÿrÿk qeyri-ixtiyari ah ÷ÿkdi:

– Bir ay! Daha bir ay! Fevralûn birinÿ qÿdÿr!

O,  yalvarûrmûø  kimi,  demÿk  olar  ki,  sadiq  it  baxûøû  ilÿ 

Abakumova baxûrdû.

Qabiliyyÿtli insanlar bÿzÿn adi adamlara qarøû ÿdalÿtsiz 

olurlar.  Abakumov  Yakonovun  döøöndöyöndÿn  dÿ  aüûllû 

idi, sadÿcÿ, ÷oxdan istifadÿsiz qalmasû sÿbÿbindÿn bu aüûl 

nazir ö÷ön faydasûz bir øeyÿ ÷evrilmiødi: onun karyerasû elÿ 

olmuø du ki, fikirlÿømÿk hÿmiøÿ zÿrÿr gÿtirmiødi, xidmÿti ilÿ 

baülû ÿzm karlûüû vÿ sÿylÿri isÿ faydalû olmuødu. Abakumov 

da baøûnû göcÿ salmamaüa ÷alûøûrdû.

Örÿyindÿ baøa döøÿ bilÿrdi ki, iki il vaxt sÿrf olunmuø 

yerdÿ on gön vÿ hÿtta bir ay da kþmÿk etmÿyÿcÿk. Lakin 

onun gþzöndÿ gönah bu yalan÷ûlar ö÷löyöndÿ – Seli va nov-

skidÿ, Oskolupovda vÿ Yakonovda idi. ßgÿr belÿ ÷ÿtin idisÿ, 

niyÿ  iyirmi  ö÷  ay  ÿvvÿl  tapøûrûüû  bir  ilÿ  yerinÿ  yetirmÿyÿ 

razû laødû lar? Niyÿ ö÷ il tÿlÿb etmÿdilÿr? (O artûq unutmuø-

du ki, o vaxt da ö÷löyö bu cör amansûzcasûna tÿlÿsdirirdi.)  

O  vaxt  Aba ku mo vun  qarøûsûnda  dirÿnsÿydilÿr,  Abakumov 

da Stalinin qar øû sûnda dirÿnÿrdi, birtÿhÿr iki il alardû, ö÷öncö 

ili isÿ uzadardûlar. 

142

Ancaq uzun illÿrin tabeliyindÿn doüan qorxu o qÿdÿr göclö 

idi ki, nÿ o vaxt, nÿ dÿ indi bu adamlarûn he÷ birindÿ rÿislÿri-

nin qabaüûnda þz mþvqelÿrini mödafiÿ etmÿyÿ cörÿt ÷atmazdû.

Abakumovun  þzö  ehtiyat  haqda  biÿdÿb  misala  uyüun 

hÿrÿkÿt edirdi vÿ Stalinin qarøûsûnda hÿmiøÿ ehtiyat ö÷ön bir-

iki ay ÿlavÿ edirdi. Èndi dÿ belÿ idi: Èosif Vissarionovi÷ÿ sþz 

verilmiødi ki, aparatûn biri martûn birindÿ onun qarøûsûnda 

olacaq. ßn pis halda bir ay da icazÿ vermÿk olardû, – lakin 

bu, artûq doürudan da bir ay olmalû idi.

Yenÿ avtomat qÿlÿmini gþtörÿn Abakumov, sadÿcÿ, soruødu:

– Bir ay – necÿ! Adam kimi, yoxsa yenÿ yalan deyirsiniz? 

– Bu dÿqiqdir! Bu dÿqiqdir! – iøin xoø sÿmt almasûna 

sevinÿn Oskolupovun ÷i÷ÿyi ÷ûrtlamûødû, sanki, buradan, bir-

baøa kabinetdÿn Marfinoya getmÿk vÿ lehimlÿyicini gþtöröb  

þzö iøÿ baølamaq istÿyirdi.

Bundan sonra Abakumov masaöstö tÿqvimÿ yazdû:

– Bax belÿ. Leninin ildþnömönÿ. Hamûnûz Stalin möka-

fatû alacaqsûnûz. Selivanovski – olacaq?

– Olacaq! Olacaq!

– Oskolupov! Baøûnû özÿrÿm! Olacaq?

– Bÿli, yoldaø nazir, orada bir øey qalmayûb...

– Bÿs – sÿn? Nÿ ilÿ risk etdiyini bilirsÿn? Olacaq?

Hÿlÿ dÿ cÿsarÿtini qoruyub saxlaya bilmiø Yakonov israr 

etdi:

– Bir ay! Fevralûn birinÿ.

– Bÿs ayûn birinÿ kimi olmasa? Polkovnik! Gþtör-qoy elÿ! 

Yalan deyirsÿn.

ßlbÿttÿ, Yakonov yalan deyirdi. ßlbÿttÿ, iki ay vaxt istÿ-

mÿk lazûm idi. Amma artûq gec idi...

– Olacaq, yoldaø nazir, – o, kor-peøman cavab verdi.

– Baxûn, mÿn dilinizdÿn tutub dartmamûøam! Hÿr øeyi 

baüûølayaram – aldadûlmaüûmû baüûølamaram! Gedin.

Rahat nÿfÿs alaraq gÿldiklÿri kimi dÿ cÿrgÿylÿ, daban-

dabana, beømetrlik Stalinin qarøûsûnda gþzlÿrini yerÿ dikÿ-

rÿk ÷ûxûb getdilÿr.

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

143

Amma  onlarûn  sevinmÿlÿri  hÿlÿ  tez  idi.  Hÿlÿ  bilmirdi-

lÿr ki, nazir onlar ö÷ön si÷ovul tÿlÿsi qurub. Gedÿnlÿr ÷ûxan 

kimi mÿruzÿ etdilÿr:

– Möhÿndis Pryan÷ikov!