Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ sumqayit döVLƏt universitetiNİn nəZDİNDƏ sumqayit döVLƏt texniKİ kolleci «Sahə texnologiyasının əsasları»

Ammonyakın katalitik oksidləşməsi üsulu ilə nitrat turşusunun alınması.
Bu üsul çox əlverişli üsuldur. Bu üsulla nitrat turşusunun alınması prosesinin
xammalları: ammonyak, hava və sudan ibarətdir. Hazırda ən çox tətbiq olunan
üsul nitrat turşusunun ammonyakdan alınması üsuludur.
Qövs üsulu.
Bu üsulda nitrat turşusu almaq üçün hava azotundan istifadə 
edilir. Bu məqsədlə hava azotu elektrik qövsündə oksidləşdirilir. Elektrik qövsünün
temperaturu 3000
0
C–dən çox olur. Bu temperaturda azot oksidləşərək əvvəlcə azot
2–oksid (NO) əmələ gətirir. Havada öz-özünə oksidləşən azot 2–oksid absorbsiya
olunduqda aşağıdakı reaksiyalar üzrənitrat turşusuna çevrilir:
N
2
+ H
2
→ 2NO 
2NO + O
2
→ 2NO
2
3NO
2
+ H
2
O → 2HNO
3
+ NO 
Bu zaman ayrılan azot 2–oksid yenidən oksidləşərək prosesi davam etdirir. 
Duru nitrat turşusunun qatılaşdırılması. 
Bir sıra müəssələr üçün yalnız qatı HNO
3
tələb olunur. 
Ən çox 96% - li qatı HNO
3
işlədilir. Bu qatılıqda HNO
3
ya duru nitrat
turşusunu qatılaşdırmaqla, ya da birbaşa sintez yolu ilə alınır. Əksər hallarda duru
nitrat turşusunu qatılaşdırmaq metodu tətbiq edilir. Bu məqsədlə duru nitrat turşusu
qatı sulfat turşusu iştirakında buxarlandırılır. Sulfat turşusundan istifadə etmədikdə, 
68,4% - li nitrat turşusu üçün maksimal qaynama temperaturu 121,9
0
C - dir. Bu
temperaturda qaz faza ilə maye fazanın tərkibi eyni olur. Temperaturun sonrakı

---

24 
artması nitrat turşusunun parçalanmasına səbəb olur. Distillə zamanı qatılığı
göstərilən qatılıqdan artıq olan nitrat turşusu almaq olmur.
Distillə prosesində sulfat turşusu iştirak etdikdə üçlü sistem HNO
3
- H
2
SO
4
- H
2
O 
yaranır. Bu sistemdə sulfat turşusunun miqdarı artırılsa buxar fazada nitrat
turşusunun buxarlarının qatılığı artar. 
Sorucu maddə kimi 92 - 94% - li sulfat turşusundan istifadə olunur. Nitrat
turşusunun distilləsi nimçəli barbotaj və ya başlıqlı kalonlarda aparılır. Belə
kalonlar turşuya davamlı çuğundan hazırlanır və yüksək temperaturda nitrat və
sulfat turşularının qarışığına qarşı davamlı olur. Üçlü sistemdən HNO
3
- H
2
SO
4
- H
2
O 
nitrat turşusu buxarlanır. Buxarlar kondensatorda mayeləşir. Qatılaşma prosesindən
sonra nitrat turşusunun qatılığı 96 - 98% olur. 
Nitrat turşusunu birbaşa qatı almaq üçün maye azot 4- oksid (2NO = N
2
O
4
)
oksidləşdirilir: 
2N
2
O
4
+ 2H
2
O + O
2
= 4HNO
3 
Proses xüsusi avtoklavlarda 75
0
C - də və 5 ∙ 10
6 
N/m
2
təzyiqdə aparılır. 
Reaksiya daxil olmayan azot 4 - oksid əmələ gəlmiş 98 - 99% - li nitrat tuşusundan
ayrılaraq yenidən prosesə qaytarılır.