Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Brexit-in dövlətlərarası münasibətlərə təsiri
Yüklə 0,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.2 Brexit-in dövlətlərarası münasibətlərə təsiri
3.2.1 Avropa İttifaqı üzvləri və Birləşmiş Krallıq Britaniyanın Avropa İttifaqından çıxmasının Britaniyalıların həyatında böyük təsiri olacağı məlumdur. Bəs digər Fransa, Almaniya kimi Birləşmiş Krallıqla azad ticarət əlaqələrinə malik digər Aİ ölkələr üçün Brexitin nəticələri nə olacaqdır? Onlar arasındakı münasibətlər hansı istiqamətdə davam edəcəkdir? Birləşmiş Krallıq ilə Fransa arasındakı münasibətlərə baxdıqda görünür ki, Brexit sadəcə ticarət əlaqələrinə mənfi təsir etməyəcək. Avropa İttifaqının əsas sütununu təşkil edən insanların, malların, xidmətin və kapitalın azad hərəkəti iki tərəfin də itirəcəyi əsas üstünlüklərdir. Çünki, əvvəllər qeyd olunan məqamlar üçün heç bir sənəd, vergi, haqq tətbiq olunmurdu. Brexitin bu xərclərdə 30% artıma səbəb olacağı ehtimal olunur. Birləşmiş Krallıq Fransa mallarının 3-cü ən böyük ixrac nöqtəsi idi. Fransa isə Birləşmiş Krallığın 3-cü ən böyük ticarət tərəfdaşıdır. Bundan başqa, loqistika xərclərini nəzərə aldıqda kiçik Fransız şirkətlərinin Birləşmiş Krallıq bazarında rəqabət apara bilməsi qeyri-mümkün olacaqdır. Bu o deməkdir ki, belə 60
olduqda şirkətlər artan xərcləri qarşılamaq yerinə başqa bazar axtarışına çıxacaqlar. Bu da Fransa və Birləşmiş Krallıq arasındakı ticarət əlaqələrinə böyük zərər vuracaqdır. Yeni ticarət razılaşması üçün edilən ən optimistik ehtimal xərclərin 30%- dan çox qalxmasıdır. [30] Birləşmiş Krallıq və Fransa arasında müdafiə sahəsində əməkdaşlığı vurğulamaq əhəmiyyət kəsb edir. Birincisi, hər iki ölkə NATO-nun əsasını qoyan üzvlər və BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvləridir. İkincisi, hər iki ölkə regional və qlobal sülh və təhlükəsizlikdə əsas rol oynayırlar. Birləşmiş Krallıq və Fransa P5+1 və ya E3+3 bir hissəsi olaraq İranın nüvə razılaşmasında əməkdaşlıq edir, Ukrayna və Suriya münaqişələrin sülh yolu ilə həll olunması yönündə Avropa və beynəlxalq səhnələrdə birlikdə çalışmağa davam edirlər. Üçüncüsü, hər iki dövlət beynəlxalq terrorizm və kiber təhlükələr də daxil olmaqla eyni təhdidlərlə üzləşirlər. Nəhayət, hər iki dövlət birlikdə Avropa silahlanlanma qabiliyyətinin böyük hissəsini təşkil edirlər. İki ölkənin müdafiə sənayələri birlikdə Avropanın müdafiə ixracatının təxminən 40% -ni təşkil edir. 2016-cı ildə Fransa Rusiyanı 3-cü sırada geridə qoyaraq ABŞ-dan sonra ən böyük qlobal müdafiə ixracatçısı olmuşdur. [22] Almaniya Britaniyanın Avropa İttifaqından çıxmasından çox təsirlənəcək ölkələrdən biridir. Birləşmiş Krallıq Almaniyanın 4-cü ən böyük ticarət tərəfdaşıdır. Almaniya isə Birləşmiş Krallığın 2-ci ən böyük ticarət tərəfdaşıdır. Cədvəldən göründüyü kimi, Brexit nəticəsində Almaniya Ümumi Milli Gəlirinin 5,48% faizini itirə bilər. Ancaq Almaniyanın qəti olaraq mövqeyi belədir ki, o öz siyasi maraqlarını iqtisadi maraqlara qurban verməyəcəkdir. Almaniya Avropa inteqrasiyasına ən çox önəm verən dövlətlərdən biri, bəlkə də birincisidir. O, Birləşmiş Krallığa Avropa İttifaqı institutlarının nüfuzunu sarsıtmağa icazə verməyəcəkdir. [40] Digər tərəfdən, Almaniya və Birləşmiş Krallıq Avropa İttifaqında, ümumilikdə Avropada dominant mövqeyə sahib 3 dövlətdən biridir. Bu dövlətlər hər bir halda uzlaşmağa və Avropanın müdafiəsi, inkişafı üçün birlikdə çalışmağa məcburdurlar. Bunu 2017-ci ilin mart ayında Baş nazir Theresa Mayın Brexitdən sonra da Avropanın təhlükəsizliyində vacib rol oynayacağı haqda verdiyi mesaj sübut edir. Belə ki, Brexit 61
prosesini rəsmi olaraq başlatdıqdan sonra Almaniya və Birləşmiş Krallıq yeni müdafiə anlaşması ilə bağlı razılığa gəldilər. Razılığa əsasən dövlətlər kiber təhlükəsizlik, təlimləndirmə və dəniz patrulları sahəsində əməkdaşlıq edəcəklər. Alman-Böyük Britaniya müdafiə razılaşması da Almaniya üçün həssas bir dövrdə baş vermişdi. Çünki son zamanlar ABŞ prezidenti Donald Trump Almaniyanı NATO-ya kifayət qədər töhfə vermədiyi üçün tənqid edirdi. [16] Erasmus Rotterdam Universitetinin apardığı tədqiqata əsasən Brexitdən ən çox təsirlənən dövlət İrlandiya olacaqdır. Tədqiqatda qeyd olunan analitik ehtimallara əsasən Birləşmiş Krallığa Belçika və Niderland kimi coğrafi baxımdan yaxın olan, ölkələr, eləcə də Almaniya və Fransa kimi böyük ticarət əlaqələrinə malik ölkələr Brexitin ən böyük iqtisadi təsirlərindən əziyyət çəkəcəklər. Cədvəl 3.1. Brexitin Avropa İttifaqı ölkələrinin Ümumi Milli Gəlirinə vuracağı ehtimal olunan ziyan 1.
Almaniya 5,48%
2. Fransa
2,19% 3.
İtaliya 0,55%
4. İspaniya 0,77% 5.
Polşa 1,31%
6. Rumıniya 0,56% 7.
Niderland 4,39%
8. Yunanıstan 0,75% 9.
Belçika 3,50%
10. Portuqaliya 0,67% 11.
Çexiya 2,14%
12. Macarıstan 1,71% 13.
İsveç 1,68%
14. Avstriya 0,77%
62
15. Bolqarıstan 0,44%
16. Danimarka 1,49% 17.
Slovakiya 1,31%
18. Finlandiya 0,80% 19.
İrlandiya 10,12%
20. Litva
1,02% 21.
Latviya 0,86%
22. Sloveniya 0,42% 23.
Estoniya 0,85%
24. Xorvatiya 0,44% 25.
Kipr 0,52%
26. Lüksemburq 1,05% 27.
Malta 5,08%
İrlandiya Aİ ölkələri içərisində Brexitin ən ağır nəticələri ilə üzləşən ölkələrin siyahısında birincidir. Səbəb isə çox dərin və geniş iqtisadi əlaqələrdir. Bundan başqa Şimali İrlandiya məsələsində ölkələr arasında siyasi münasibətlər xüsusi ilə yüksək səviyyədədir. Brexitin hüququ tənzimlənməsi paraqrafında gözdən keçirildiyi kimi Brexit İrlandiya ilə Şimali İrlandiya sərhəddi boyunca unudulmuş münaqişələri yenidən alovlandıra bilər. Ən çox təsirlənən sahələr arasında dənizçilik, kənd təsərrüfatı, enerji sahələri qeyd olunur. İrlandiya neft məhsullarının 89%-ini, qazın isə 93%-ini Birləşmiş Krallıqdan idxal edir. Qeyd olunan cədvəldə də göründüyü kimi, Brexit İrlandiyanın Ümumi Milli Gəlirinin 10,12%-inə başa gələcək. [11] Niderland Krallığının Baş naziri Mark Rutte Britaniyanı Avropa İttifaqını tərk etdikdən sonra əsas ticarət tərəfdaşları ilə əlaqələrinin gələcəyini aydınlaşdırmağa çağırmışdı. Niderland Britaniya ilə ən sıx əlaqələrə malik Aİ ölkələrindən biridir. Nəticə etibari ilə Britaniyanın əvvəlki münasibətləri yeni ticarət razılaşması ilə əvəzləmədən 2019-cu ilin martında ticarət blokundan çıxması Niderlandın Ümumi
63
Milli Gəlirinin bir neçə faiz aşağı düşməsi ilə özünü göstərəcəkdir. [23] Niderland Krallığının qanunverici orqanı olan Təmsilçilər Palatası 2 təmsilçi təyin edərək Niderland-Birləşmiş Krallıq əlaqələrinə Brexitin təsirini araşdırmaq tapşırığını vermişdi. 2017-ci ilin martında yayımlanan hesabatda Britaniyanın Niderlandın 2-ci ən böyük ticarət tərəfdaşı olduğu və ümumi ixracatın 9%-ini təşkil etdiyi qeyd olunmuşdur. Brexit ilə əlaqədar hesabatda Birləşmiş Krallıq və Niderland arasında diqqətə alınmalı 5 təklif öz əksini tapmışdır: 1. Birləşmiş Krallıqda yaşayan Niderland vətəndaşlarının hüquqlarının zəmanət altına alınması; 2. Birləşmiş Krallıqla sıx ticarət əlaqələrinin qorunub saxlanılması; 3. Təmsilçilər palatasının Brexit müqaviləsində fəal iştirakının təmin olunması; 4. Aİ-nin uzunmüddətli büdcəsində Brexitin təsirlərinin qiymətləndirilməsi; 5. Birləşmiş Krallığın Avroatom birliyindən çıxması ilə bağlı danışıqlar Brexit danışıqlarından ayrı aparılmalıdır. [52] Ümumilikdə Brexitin daha çox iqtisadiyyata təsir edəcəyi məlumdur. Burada İrlandiya, Malta, Almaniya, Niderland kimi ölkələrə daha çox, Bolqarıstan, Xorvatiya, İtaliya, Rumıniya, Sloveniya kimi ölkələrə isə daha az təsiri olacaqdır. Brexitin siyasi münasibətlərə və müdafiə sahəsinə müəyyən təsirləri olsa da onların ticarət əlaqələrində görünən rəqəmlər kimi böyük olmayacağı ehtimal edilir. Çünki iqtisadi cəhətdən zərər görmüş ölkələrin siyasi görüşlərdə münasibətləri yaxşılaşdırmaq üçün cəhdlər etməsi ehtimal olunur. Həmçinin, Birləşmiş Krallıq Avropa regionunda siyasi və hərbi cəhətdən güclü aktor olduğu üçün ölkələrin ikitərəfli əlaqələrdə maraqlı olacağı gözlənilir. Bundan başqa, Birləşmiş Krallığın da Avropa məsələlərindən kənarda qalmamaq üçün Aİ ölkələri ilə ikitərəfli münasibətləri yaxşılaşdırmağa çalışması güman edilir.
|