AZƏrbaycan respublikasi qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ

“Hüquq Tarixinda İslam Hüququ” (Baha Arıkanın tərcüməsi) səh. 49.

42 Əhməd Gürkan, “İslam Mədəniyyətinin Qərbi Mədəniləşdirməsi” səh. 83

43 Müsnəd, c. I, səh, 379.

44 Qur’ani-Kərim, Həcc surəsi, ayə78.

45 Prof. Dr. Məhəmməd Əbu Zəhra, “İslam Hüqüqu Metodolojisi”

46 Daha geniş məlumat üçün bax. Luis Ma’luf, “əl-Müncid” Beyrut-1966

və Şəmsəddin Sami, “Qamusi-Türki” İstanbul.

47 Qur’ani-Kərim, Nəhl surəsi, ayə 90.

48 Qur’ani-Kərim, Maidə surəsi, ayə 8.

49 Buxari, Əzan 36, Zəkat 16, Riqaq 24, Hüdud 19; Müslim, Zəkat 91; Tirmizi, Zühd 53; Nəsai, Qudat 2.

50 Cabir Qumayha, “Ədəbül-Xüləfair-Raşidin” Qahirə 1985, səh. 120-121.

51 Şeyxülislam Hoca Sadəddin Əfəndi, “تاج التواريخ” İstanbul-1279, 1, 139-140.

52 İsmayıl Cərrahoğlu, “Qur’ani-Kərimin Təqdim Etdiyi ədalət Əsasları” Diyanət Jurnalı, 1993

53 Prof. Dr. Ziya Kazıcı, “İslam Mədəniyyəti və Müəssisələri Tarixi” səh. 39-45.

54 Qur’ani-Kərim, Nəhl surəsi ayə, 125.

55 Qur’ani-Kərim, Bəqərə surəsi ayə 256.

56 James A. Michner, Readers Digest, May 1955’dən nəql edərək bax

Əhməd Gürkan, “İsalm Mədəniyyətinin Qərbi Mədəniləşdirməsi”.

57 Prof. Dr. Ziya Kazıcı, “İslam Mədəniyyəti və Müəssisələri tarixi” səh. 46-53

58 Müəllif.

59 Raphalea Levis, “Osmanlı Türkiyəsində Gündəlik Həyat” trc. Məfkurə Poroy, İstanbul 1973, səh. 39.

60 C. Brockelmann, “İslam Mill. və Döv. Tarixi” trc. N.Çağatay, 1964, 1, 258.

61 Philip K. Hitti, “Siyasi və Mədəni İslam Tarixi,” trc. S.Tuğ, 1981, IV, 1156.

62 Qur’ani-Kərim, Hucurat surəsi, ayə 13.

63 Prof. Dr. Ziya Kazıcı, “İslam Mədəniyyəti və Müəssisələri tarixi” səh. 53-64.

64 Qur’ani-Kərim, Ali-İmran surəsi, ayə 26.

65 Qur’ani-Kərim, Ənam surəsi, ayə 165.

66 Qur’ani-Kərim, Əraf surəsi, ayə 10.

67 Qur’ani-Kərim, Bəqərə surəsi, ayə 30.

68 Qur’ani-Kərim, Tövbə surəsi, ayə 111.

69 Qur’ani-Kərin, Fəth surəsi, ayə 10.

70 Sünəni-Tirmizi, 31 / 7; Sünəni-Nəsai, 37 / 6.

71 Sünəni-İbn Macə, 36 / 8.

72 Prof. Dr. Məhəmməd Həmdullah, “İslam Peyğəmbəri” trc. Prof. Dr.Salih Tuğ İstanbul-1993 .səh. 880-883.

73 Prof. Dr. Məhəmməd Həmdullah, “İslam Müəssisələrinə Giriş” trc. İhsan Süreyya Sırma, İstanbul-1992. səh. 91-92.

74 Prof. Dr. Məhəmməd Həmdullah, “İslam Müəssisələrinə Giriş” trc. İhsan Süreyya Sırma, İstanbul-1992. səh.96-97.

75 M. əl-Xudari Bək, محاضرات تاريخ الامم الاسلامية (الدولة الاموية) Qahirə 1969, 2.

76 Corci Zeydan, “تاريخ الحضارة الاسلامية” trc. Z. Meğamiz, İst. 1328, I, 102.

77 İbn Xəldun, “Müqəddimə” trc. Z. Kadiri Ugan, İstanbul – 1986, 1, 482.

78 Əbul-Hasən Əli ibn Məhəmməd ibn Habib əl-Maverdi, “الاحكام السلطانية” Beyrut-1978. səh. 5.

Şexqi Əbu Xəlil, “الحضارة العربية ت الاسلامية” Trablus-1987, səh.135.

79 İbn Hişam, “السيرة النبوية” Qahirə (tarixsiz), IV, 177.

80 Corci Zeydan, “تاريخ الحضارة الاسلامية” trc. Z. Meğamiz, İst. 1328, I, 103.

81 Prof. Z. Kazıcı, “İslam Mədəniyyəti və Müəssisələri tarixi” səh. 79.

82 Müəllif.

83 Şəmsəddin Sami, “Kamusi-Türki” İstanbul, 318, II, 1491.

84 M. Həmdi əl-Münavi, “الوزارة والوزرء في عصرالفاطمى”, Qahirə 1970, səh. 14.

85 İbn Xəldun, “Müqəddimə” I, 603; Corci Zeydan “تاريخ الحضارة الاسلامية” trc. Zeki Meğamiz, İstanbul. I, 132.

86 Əhmed Asım Əfəndi, “Qamus tərcüməsi”, İstanbul-1305, II, 142.

87 M. Ziyaüddin ər-Reyyis, “النظرياة السياسية الاسلامية” Qahirə-1979, səh. 263.

88 Əbu Abdillah M. əl Cahşiyari, “كتاب الوزراء والكتاب” Qahirə-1980. səh. 177.

89 M. A. Köymen, “Alp Arslan və Zamanı II” Ankara-1983. səh. 103.

90 Lütfü Paşa, “Asafnamə” İstanbul-1326. səh. 9-14.

91 Prof. Z.Kazıcı, “İslam Mədəniyyəti və Müəssisələri tarixi” səh. 79.

92 Qur’ani-Kərin, Ali-İmran surəsi, ayə 159.

93 Qur’ani-Kərin, Şura surəsi, ayə 36-38.

94 Qur’ani-Kərin, Mühəmməd surəsi, ayə 20-21.

95 Tirmizi, 21/35; İbn Həcər, Fəthül-Bari, XIII, 286.

96 İbn Kəsir, Təfsir I, 420, İbn Hənbələ istinad edir.

97 İbn Sə’d, 3/1, səh. 109.

98 İbn Hişam, səh. 346-8; İbn Sə’d, 1/II, səh. 7-8.

99 İbn Hişam, səh. 435; İbn Sə’d, 2/I, səh. 8.

100 Prof. Dr. Məhəmməd Həmdullah, “İslam Peyğəmbəri” trc. Prof. Dr.Salih Tuğ, İstanbul-1993. cl.II, səh. 891-894.

101 Əbul Hasən Əli ibn Məhəmməd Xətib əl-Mavərdi, “الاحكام السلطانية ”səh. 199. Hasən İbrahim Hasən-Əli İbrahim Hasən, “ النظوم الاسلامية ” səh. 170.

102 D. Məhmət Doğan, “Böyük Türkcə Sözlük” İstanbul-1987. səh. 266.

103 Seyfəttin Altaylı, “Azərbaycan Türkcəsi Sözlüğü I” səh. 295.

104 İbn Xəldun, “ المقدمة ” trc. Zakir Kadiri Ugan, I, 620. əl-mavərdi, “الاحكام السلطانية ”səh. 199.

105 Həssan Əli Xəllaq, “ تاريخ النقود والدواوين ” Beyrut-1986. səh. 86.

106 Buxari, Kitabül-Cihad vəs-Siyər, 181.

107 Mustafa Fayda, “Hz. Ömərin Divan Təşkilatı” (Doğuşdan Günümüzə Böyük İslam Tarixi),İstanbul-1986. II, səh. 140.

108 Fəthiyə Nəbravi, “تاريخ النظوم والحضارة الاسلامية ” Qahirə 1981. səh. 16.

109 Subhi Salih, “İslam Məzhəbləri və Müəssisəələri” səh. 241.

110 Buxari, Cihad və Siyər, 181.

111 əl-Mavərdi, “الاحكام السلطانية ” trc. Əli Şəfəq, İstanbul-1976. səh. 207;

Nəbravi, “تاريخ النظوم والحضارة الاسلامية ” Qahirə 1981. səh. 90.

112 Prof. Z. Kazıcı, “İslam Mədəniyyəti və Müəssisələri tarixi” səh. 153-163.

113 Prof. Xeyrəddin Qaraman “Anaxətləri ilə İslam Hüquq” səh. 187-188

114 Nisa surəsi, 58, 134; Sə’d surəsi, 26

115 Prof. Xeyrəddin Qaraman “Ana xətləri ilə İslam Hüququ” səh. 189

116 Ə. Gürkan, “İslam Mədəniyyətinin Qərbi Mədəniləşdirməsi” səh. 83-84.

117 Sava Paşa, “Hüquq Tarixində İslam Hüququ” Paris-1892, səh. 12.

118 Sava Paşa, “Hüquq Tarixində İslam Hüququ” Paris-1892, səh. 13.

119 Corci Zeydan “Mədəniyyəti İslamiyyə Tarixi” cl.33, səh.131-132.

120 Prof. Dr. Məhəmməd Həmdullah, “Hüquq elminə İslamın Mühüm Yardımları” İstanbul-1958. səh. 7.

121 Həmin konstitutsiyanın mətni Prof. Dr. M. Həmdullahın “əl-Vəsaiqus-siyasiyyə...” adlı əsərində tərcüməsi ilə eyni yazıçının “İslam Peyğəmbəri” adlı kitabında mövcuddur.

122 “Müasir İslami bir dövlətin konstitutsiyası, bütün məzhəb mənsublarının üzərində ittifaq edəcəyi nə kimi əsaslara dayanır?” Sualına cavab almaq üzrə 21-24 yanvar 1951 il tarixdə Karaçidə Süleyman Nədvi başçılığında toplaşan bir komisiya xülasəsini aşağıda aldığımız bu maddələrlə kifayətlənmişlər.

123 “Türk Hüquq Tarixi Dövlət Quruluşu” səh. 119-120

124 Həsən İbrahim Həsən “Tarixul-İslam” səh. I, 484

125 əl-Mavərdi “Əl-Əhkamus-Sultaniyyə” səh. 67

126 Cabir Kümeyha, “Ədəbul-Xulafai-Raşidin” səh. 120-121; Mavərdi a. k. ə. Səh. 70-72, İbn Xaldun, “Müqəddimə” C. I, səh. 561-563

127 əş-Şeybani, “Kitabu Təmyizi Tayyib minəl Xabis” səh. 34

128 Buxari, Məzalim, 16; Müslim, Aqdiyyə, 3 ; Əhməd ibn Hənbəl, “Müsnəd”, VI, 307.

129 M. Əl-Hüsni əl-İdrisi əl-Kəttani, “ət-Təratibul-İdariyyə” c. I, səh. 256-258

130 əl-Mavərdi a.k.ə. səh. 66-67

131 İbn Xəldun “Müqəddimə” c. I səh. 560

132 Həsən İbrahim Həsən, “Tarixul-İslam” cild I, səh. 486

133 əz-Zəhəbi, “Siyəru Aləmin-Nubəla” IV, səh. 132

134 Əbu Zeyd Şələbi a.k.ə. səh. 119

135 M. ər-Rayyis, “ən-Nəzəriyyat əs-Siyasiyyə, əl-İslamiyyə” səh. 312

136 ən-Nübahi, a.k.ə. səh. 2

137 Əbu Əli H. İbn Əli X. Nizamülmülk, “Siyasətnamə”, səh. 56

138 Həsən İbrahim Həsən “Tarix” Cild I, səh. 487-488

139 Həsən İbrahim Həsən-Əli İbrahim Həsən “ən-Nüzum” səh. 279-280

140 Həsən İbrahim Həsən –Əli İbrahim Həsən “ən-Nüzum” səh. 281

141 Əbu Zeyd Şələbi a.k. e. Səh. 120-121

142 Məcəllə, 1613-cü maddə

143 Əslində hikmət, yazılı səhifə, kitab kimi mənalara gələn məcəllə, xüsusi mənası ilə Osmanlı dövründə 1868-ci ildən 1926-cı ilə qədər mədəni qanun olaraq tətbiq olunan “Məcəlləyi-Əhkami-Ədliyyə” adını daşıyan qanunlar toplusuna deyilir. İslam mədəniyyət tarixində “Məcəllə”, islam hüququnun ilk qanunlaşdırılmış olan bir qismidir.

144 Məcəllə 1616 – 1630-cu maddələr

145 Müslim əl-Əqdiyyə, 1

146 Buxari, Rehn, 6; Tirmizi, Əhkam, 12.

147 Ən-Nisa, 15; ən-Nur, 4; əl-Maidə, 8; əl-Bəqərə, 282-283

148 əl-Bəqərə, 281; əl-Furqan, 72

149 əl-Bəqərə, 282

150 Bir davanın qərarının yüksək bir məhkəmə tərəfindən yenidən incələnmə prosesi

151 Xeyrəddin Qaraman, “Ana xətlərilə islam hüququ 1, səh. 326-343.”

152 Bu ədəbin mühüm bir qismi Hz. Ömərin Əbu Musaya yazdığı məktubda öz əksini tapmaqdadır. Aşağıdakı Hədisi-Şərif də bu barədə bir çərçivə verməkdədir: “Heç bir kimsə hirsli ikən iki şəxs arasında hökm verməsin” (Müslim “əl-əqdiyyə”, 7)

153 Məcəllə 1795-1814-cü maddələr

154 Ən-Nisa, 58-59

155 əl-Maidə, 8.

156 Əbu Ubeyd Qasım ibn Səllam, “Kitabül-Əmval” Misir-1968. səh. 711; İbn Sa’d, “Ət-tabaqatül-Kübra” Qahirə-1358, III, 192; İbn Əbdil-Bərr, “Əl-İstiab fi marifətil-Əshab” Misir-1328, IV, 341.

157 R. Levy, “Muhtəsib” “İslam Ənsiklopediyası”, İst-1987, VIII, 532.

158 Qur’ani-Kərim, Ali-İmran, 110-114; ət-Tövbə, 71.

159 Katib Çələbi, “Kəşfüz-Zünun an Əsamil-Kütüb vəl-Fünun” (nşr. Şərafəddin Y.Qaya) İstanbul-1941, I, 15.

160 Th. V. Juynboll, “Dava” (İslam Ensiklopediyası III) 495.

161 Müslim, İman 78; Tirmizi, Fitən 11; Nəsəi, İman 17.

162 Osman Nuri, “Məcəlləi-Umuri Bələdiyyəsi” I, 327.

163 Mavərdi, “əl-Əhkamüs-Sultaniyyə” a. 242; Z. Kazıcı,“İhtisab”səh.34.

164 Ömər ibn Məhəmməd ibn Avd əs Sünami, Nisabul ihtisab

165 Mavərdi, “əl-Əhkamüs-Sultaniyyə” səh. 225; Həsən İbrahim Həsən-Əli İbrahim Həsən, “ən-Nüzumul-İslamiyyə” səh. 296; Ziya Kazıcı, “İhtisab”

166 Mavərdi, “əl-Əhkamüs-Sultaniyyə” səh. 241; Daşkörpülüzadə, “əş-Şəqaiqun-Numaniyyə” Beyrut-1978, II, 569; Ziya Kazıcı, “İhtisab” səh. 54-58.

167 Mavərdi, “əl-Əhkamüs-Sultaniyyə” səh. 240.

168 Ziya Kazıcı, “İhtisab” səh. 135; Klaude Kahen, “L’Islam des Origines au debut de L’Empire Ottoman” Paris-1980, səh. 122.

169 Prof. Ziya Kazıcı, “İslam Mədəniyyəti və Müəssisələri Tarixi”səh. 214-227.

170 Əli Əmiri, “Məşixatı-İslamiyyə Tarixçəsi” səh. 305.

171 Ə. Rəfiq, “Osmanlı Şeyxülislamları” (İlmiyyə Salnaməsi) səh. 322.

172 C.Brokkelmann,“İslam Millətləri və Dövlətləri Tarixi” trc.N.Ç.I,287.

173 İsmayıl Həqqi Uzunçarşılı, “Osmanlı Tarixi” I, 596.

174 Raphaela Levis, “Osmanlı Türkiyəsində Gündəlik Həyat” səh. 23; İsmayıl Həqqi Uzunçarşılı, “İlmiyyə” səh. 198.

175 Danişmənd, age, V, 110

176 Topqapı Saray Müzəyi Arşivi, E.Nr. 8252.

177 C. Brokkelmann, “İslam Millətləri və Dövlətləri Tarixi” trc. N.Ç. I, 287.

178 C. Brokkelmann, “İslam Millətləri və Dövlətləri Tarixi” trc. N. Ç. I, 287.

179 Əli Əmiri, “İlmiyyə Salnaməsi” səh. 312; Daşkörpülüzadə, “əş-Şəqaiqun-Numaniyyə” Beyrut-1975, səh. 175.

180 H.Hüseyin Əfəndi, “Təlxis” 138 a.

181 Uzunçarşılı, İlmiyə, s. 179-180.

182 Mübahat S. Kötükoğlu, “1869’da Fəal İslam Mədrəsələri” səh. 3.

183 M. Zeki Pakalın, “Osmanlı Tarix Deyimləri” III, 350; Kramers, “Şeyxülislam” (İslam Ensiklopediyası) XI, 488.

184 Kramers, akə. XI/8-488.

185 Prof. Z. Kazıcı, “İslam Məd. və Müəssisələri Tarixi” səh. 229-245.

186 A.Yalçın, “Türkiyə iqtisad tarixi”, cild 1, səh 193.

187 İlber Ortaylı, “akə” Səh. 114

188 Osman Nuri Ergin “Türkiyədə şəhərçiliyin tarixi inkişafı” səh. 108

189 Rıfat Əfəndi “Dauhatun Muqaba” səh. 7

190 Hz. Peyğəmbərin nəvəsi olan hz. Hüseyn nəslindən gələnlər üçün işlədilən bir ifadədir.

191 Hz. Peyğəmbərin nəvəsi olan Hz. Həsən nəslindən gələnlər üçün işlədilən bir ifadədir.

192 İ. H.Uzunçarşılı “Osmanlı dövləti təşkilatına mədxəl” səh. 388-389

193 O.Turan “Türkiyə Səlcuqiləri haqqında rəsmi vəsiqələr” səh. 55-56

194 Ziya Qazıcı, “İslam Məd. və Müəssisələri tarixi”, səh. 257-261

195 M. Həmdullah “Hz. Peyğəmbərin Savaşları” tərc. Salih Tuğ. Səh. 8-9

196 Buxari, “Cihad və siyər” bölümü №2

197 Qurani-Kərim “ən-Nəhl” 125

198 Qurani-Kərim “əl-Bəqərə” 256

199 Hammer, “Dövləti Osmaniyyə Tarixi”, IV, 255-256

200 Prof.Z. Kazıcı “İslam Məd. və