AZƏrbaycan respublikasi qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ
Yüklə 1,82 Mb.
|
|
KİTABIN HAZIRLANMASINDA İSTİFADƏ EDİLƏN M Ə N B Ə L Ə R *Qur’ani-Kərim *Səhihi-Buxari, Səhihi-Müslim, Sünəni-Darimi, Kəşfüz-Zünun (Hədis kitabları) *Qur’ani-Kərimin Tərcüməsi Z. M. Bünyadov və V. M. Məmmədəliyev. Bakı-1997. *Qur’ani-Kərimin Tərcüməsi Məmmədhəsən Qəni oğlu, Tariyel Bilal oğlu. Göytürk nəşriyyatı, Bakı-2000.
İsmayıl Hami Danişmənd. Yağmur nəşriyyat, İstanbul-1989. *Hz. Peyğəmbər və Elm (ər-Rasül vəl-ilm) Dr.Yusuf əl-Qardavi, (trc. D. Səlvi) Şulə nəşriyyat, İstanbul-1993. *İslam Kültürünün Qərbi Mədəniləşdirməsi Əhməd Gürkan. Nur Nəşriyyat, Ankara-(tarixsiz). *İslam Mədəniyyəti Tarixi Prof. V. Barthold / Prof. M. Fuad Köprülü. Diyanət İşləri Bş. Nəşriyyatı, Ankara-1977. *İslam Hüququ -1 Xeyrəddin Qaraman, Ənsar Nəşriyyat, İstanbul-1993. *İslamda Bilim ve Texnologiya Tarixi Prof. Dr. Məhmət Bayraqdar, T.D.V. nəşriyyatı, Ankara. 2000. *Bilimə Yön Verən İslam Alimləri Akit Qəzeti nəşriyyatı, İstanbul-1996. *Müsəlman Elm Öncüləri Ensiklopediyası Şaban Döğen, Yeni Asiya nəşriyyatı, İstanbul-1987. *L’age de lafoi Vill Durant, Fransa-1952. *Precis d’histoire des Arabe Prof. Filip Hitti, Paris-1950. *Moeurs et contumes des Musulmans Prof. Qautier, Paris-1955. *İslam Mütəfəkkirləri İlə Qərb Mütəfəkkirləri Arasında Müqayisə Prof. İsmayıl Həqqi İzmirli. *Böyük Türkcə Sözlük D. Məhmət Doğan, Beyan nəşriyyat, İstanbul-1987. *Azərbəycan Türkcəsi Sözlüyü Seyfəddin Altaylı. M. E. Nazirliyi nəşriyyatı, İstanbul-1994. *İslam Peyğəmbəri Prof. Dr. Məhəmməd Həmdullah. (trc.Prof.Dr.Saleh Tuğ) İrfan nəşriyyat, İstanbul-1993.
İsmayıl Raci əl-Faruqi, Luis Lamia əl-Faruqi. İnkılab-Yeni Şəfəq Q. nəşriyyatı, İstanbul-1997.
Prof. Məhəmməd Əbu Zəhra (trc.Prof.Dr.Abdülqadir Şənər) Fəcr nəşriyyat, Ankara-1990.
Osman Nuri Topbaş. Altınoluq - Ərkam nəşriyyatı, İstanbul-1999. *Dinin Əsasları Rafiq Əliyev, Bakı 2001(İrşad Mərkəzi) *Avropanın Üzərinə Doğulan İslam Günəşi (Allahs Sonne über dem Abendland-unser Arabischen Erbe) Dr. Sigrid Hunke (trc.S. Sezgin), Bədir nəşriyyat, İstanbul-1972
Vill Durant. (trc.Orxan Bəhaəddin) Tərcüman Qəzəti 1001 təməl əsər (tarixsiz).
(Maza Xəsirəl-Aləm bi-inhıtatil-Müslimin) I.I.F.S.O. Nəşriyyatı, Turkey-1984.
Hüseyn Uslu. Qonçə nəşriyyat, İstanbul-1985. *İslam Kültür və Mədəniyyəti Prof. Dr. Ziya Kazıcı. Timaş nəşriyyat, İstanbul-1996. *İslam Müəssisələrinə Giriş Prof. Dr. Məhəmməd Həmdullah. (Haz. Prof.Dr.İhsan S. Sırma) Beyan nəşriyyat, İstanbul-1992.
Arthur Pellegrin,” Paris. *Histoire generale des Arabes L. A. Sedillot, “” Paris-1877.. *Histoire des peuples et des etats İslamiques Prof. Brockelmann, “” Fransa-1949. *Precis d’histoire des Arabe Prof. Philip Hitti, Paris-1950. *Moeurs et contumes des Musulmans Prof. Qautier, “Paris-1955. *Qütb jurnalı, Aprel 2001 (Dini Araşdırmalar Mərkəzi) *Altın Öğütler Əhmed Taşgetiren, Ərkam Nəşriyyatı, İstanbul 1992 *Müslüman İlim Öncüleri Ansiklopedisi Şaban Döğen, Yeni Asiya nəşriyyatı, İstanbul, 1987 *Yeni Ansiklopedi Timaş nəşriyyat, İstanbul 1989 *İnsanlığın So Çərçivəsi İsmət Bozdağ, Əmrə nəşriyyat, İstanbul-1991 *Siyasətnamə Əbu Əli H. İbn Əli Nizamülmülk, “Əlm” nəşriyyatı, Bakı-1987 *Nəsirəddin Tusi H. Məmmədbəyli, Gənclik nəşriyyatı, Bakı-1968 * Dan yeri Bəxtiyar Vahabzadə “Gənclik”, Bakı-1973, * Şəki A. R. Salamzadə, M.A. İsmayılov, K.M. Məmmədzadə “Elm” nəşriyyatı, Bakı-1988 * Qafqaz səfəri Aleksandr Düma “Yazıçı”, Bakı-1985 MÜNDƏRİCAT
REDAKTORDAN............................................................................7 ÖN SÖZ..........................................................................................11
Kültür və mədəniyyət....................................................................13 Müsəlmanlarda mədəniyyət...........................................................14
İSLAM MƏDƏNİYYƏTİNƏ ÜMUMİ BAXIŞ İslam Mədəniyyətinin Mahiyyəti...................................................19 İslam Mədəniyyətinin Tarixi..........................................................23 İslam Mədəniyyətinin İnkişafı.......................................................26 İslam Mədəniyyətinin İnkişafını Təmin Edən Amillər.................30 II FƏSİL İSLAM MƏDƏNİYYƏTİNİN DƏYİŞMƏYƏN ƏSASLARI Qurani-Kərim.................................................................................33 Sünnəti-Nəbi..................................................................................35 III FƏSİL İSLAM MƏDƏNİYYƏTİNİN DƏYİŞƏN ƏSASLARI İcmayi-Ümmət................................................................................37 Qiyası-Füqəha................................................................................39 Örf...................................................................................................40
İSLAM MƏDƏNİYYƏTİNİN ƏSL DƏYƏRLƏRİ Ədalət.............................................................................................41 Müsamihə.......................................................................................45 V FƏSİL İSLAM MƏDƏNİYYƏTİNDƏ İDARİ TƏŞKİLAT İslamda İdarəçilik...........................................................................51 Xilafət (Xəlifəlik)...........................................................................53 Vəzirlik...........................................................................................58 Hökumət.........................................................................................61 Divan..............................................................................................64 Dövlətin Funksiyaları.....................................................................67 İcra..................................................................................................67 Təşri (Qanunvericilik)....................................................................68 Qəza (Mühakimə)...........................................................................69 Maliyyə...........................................................................................70 Muraqəbə (Təftiş)..........................................................................70
İSLAM MƏDƏNİYYƏTİNDƏ ƏDLİYYƏ TƏŞKİLATI Hüquq.............................................................................................71 Konstitutsiya...................................................................................74 Şura.................................................................................................78 Qazılıq (Hakimlik)..........................................................................79 Məhkəmə Üsulu.............................................................................86 Hisbə...............................................................................................95 VII FƏSİL İSLAM MƏDƏNİYYƏTİNDƏ DİNİ TƏŞKİLAT Şeyxülislamlıq..............................................................................101 İmamlıq.........................................................................................106 Nəqibul-Əşraflıq...........................................................................110
İSLAM MƏDƏNİYYƏTİNDƏ HƏRBİ TƏŞKİLAT Sülh və cihad...............................................................................113 Hz.Peyğəmbər Dövründə Hərbi Təşkilat....................................118 Rəşidi Xəlifələr Dövründə Hərbi Təşkilat..................................121 Əməvilər Dövründə Hərbi Təşkilat.............................................124 Abbasilər Dövründə Hərbi Təşkilat.............................................125 Səlcuqlular Dövründə Hərbi Təşkilat..........................................127 OsmanlılarDövründə Hərbi Təşkilat.........................................128
İSLAM MƏDƏNİYYƏTİNDƏ MALİYYƏ TƏŞKİLATI İslam Vergi Hüququnun Ana Xətləri...........................................131 Müsəlmanlara Aid Vergilər..........................................................132 Zəkat.............................................................................................133 Öşür..............................................................................................134 Qeyri-Müsəlmanlara Aid Vergilər...............................................135 Cizyə.............................................................................................135 Xərac............................................................................................137 Digər Vergilər..............................................................................139 Beytülmal......................................................................................140
İSLAM MƏDƏNİYYƏTİNDƏ XEYRİYYƏ MÜƏSSİSƏLƏRİ Xeyriyyəçilik................................................................................143 Vəqflər..........................................................................................145 Xəstəxanalar.................................................................................156 Hamamlar.....................................................................................157 Bulaqlar........................................................................................159 Karvansaraylar..............................................................................160 XI FƏSİL İSLAM MƏDƏNİYYƏTİNDƏ TƏLİM-TƏRBİYƏ OCAQLARI Cami və Məscidlər.......................................................................163 Mədrəsələr...................................................................................165 Darul-Qurralar (Quran Fakültələri)..............................................167 Darul-Hədislər (Hədis Fakültələri)..............................................170 Darut-Tibblər (Tibb Fakültələri)..................................................171 Təkyə və Zaviyələr......................................................................174 Kitabxanalar..................................................................................176
İSLAM MƏDƏNİYYƏTİNDƏ ELM VƏ İNKİŞAF İslamda Elm..................................................................................183 Xristianlıqda Elm..........................................................................186 İslamda Kəşflər............................................................................187
İSLAM MƏDƏNİYYƏTİNDƏ DİNİ ELMLƏRİN İNKİŞAFI Təfsir............................................................................................189 Hədis.............................................................................................191 Fiqh (İslam Hüququ)....................................................................193 İslam Hüququnun Dünya Millətlərinə Təsiri...............................195 XIV FƏSİL İSLAM MƏDƏNİYYƏTİNDƏ DÜNYƏVİ ELMLƏRİN İNKİŞAFI Riyaziyyat.....................................................................................197 Fizika............................................................................................198 Kimya...........................................................................................199 Astronomiya.................................................................................199 Biologiya......................................................................................200 Botanika........................................................................................203 Zoologiya və Baytarlıq.................................................................205 Əkinçilik və Heyvandarlıq...........................................................206 Tibb...............................................................................................208
İSLAM MƏDƏNİYYƏTİNDƏ İCTİMAİ ELMLƏRİN İNKİŞAFI Tarix..............................................................................................215 Coğrafiya......................................................................................217 Kəlam / Fəlsəfə............................................................................221
İSLAM MƏDƏNİYYƏTİNDƏ İNCƏSƏNƏT Sənət və müsəlmanlar..................................................................223 Xətt Sənəti....................................................................................227 Cildçilik........................................................................................230 Əbru..............................................................................................231 Miniatür........................................................................................232 Musiqi...........................................................................................233 Ədəbiyyat.....................................................................................235 Memarlıq......................................................................................237 XVII FƏSİL İSLAM MƏDƏNİYYƏTİNİN AVROPAYA TƏSİRLƏRİ İslam Mədəniyyətinin Avropa Mədəniyyətinə Təsir Sahələri...243 İslam Mədəniyyətinin Avropaya Çıxış Yolları............................254 XVIII FƏSİL AZƏRBAYCANDA İSLAM MƏDƏNİYYƏTİ İslamın Qəbulu.............................................................................261 İslam və İqtisadiyyat....................................................................261 Elm................................................................................................262 Memarlıq.....................................................................................263 ƏLAVƏLƏR İSLAM XRONOLOGİYALARI Hz. Peyğəmbərin Təbliğ Xronologiyası......................................269 Xilafət Xronologiyası...................................................................275 Dini-Siyasi Xronologiya...............................................................284 Elm-İnkişaf Xronologiyası...........................................................298 MƏNBƏLƏR...............................................................................313 MÜNDƏRİCAT...........................................................................316 QISALTMALAR (səs) : SəllAllahу əleyhi və səlləm. (ə) : Əleyhis-səlatü vəs-səlam. (ra) : Radiyallahu anh. (r.anha) : Radiyallahu anha. Hz. : Həzrət. b. : bin. (cc) : Cəllə cəlaluhu. Əuzü : Əuzü billahi minəş-şeytanir-racim. Bismillah: Bismillahir-rəhmanir-rəhim. c. : cild. Səh. : Səhifə. XATIRLATMA Peyğəmbərimizim Ərəb dilindəki adı, “Muhamməd”dir. Ancaq türk xalqları bunu müxtəlif şəkillərdə Məhəmməd, Məmməd, Məhməd, Mehmet, Muhamməd kimi işlədirlər. Biz bu kitabda və digər kitablarımızda Hz. Peyğəmbərin ismini (səs) (Hörmətli Rafiq Əliyevin də “Dinin Əsasları” kitabında işlətdiyi kimi) “Mühəmməd (səs)” şəklində ifadə etdik. Çünki, bu Azərbaycan lüğətinə daha müvafiqdir. 1 Prof. Dr. Ziya Kazıcı, “İslam Mədəniyyəti və Müəssisələri Tarixi” səh. 15 3 Prof. Dr. Ziya Kazıcı, “İslam Mədəniyyəti və müəssisələri tarixi” səh. 14. 4 D. Məhməd Doğan, “Böyük lüğət” İstanbul-1987. səh. 754. 5 Hüseyin Uslu, “İslam Müəssisələri Tarixi” səh. 18. 6 Əhməd ibn Əli əl-Kalkaşandi, “صبح العاشة في صناعة الانشاء = Subhul-Aşə fi Sına’atil- İnşai” Beyrut 1987, I, 469 7 Prof. Dr. Ziya Kazıçı, “İslam Mədəniyyəti və Müəssisələri tarixi” səh. 9-14 8 Asəf Feyzi,-Hindistan- “Conferences sur l’İslam” Fransız dilindəki nəşri səh. 18 9 İsmayıl Hami Danişmənd, “Qərb Mənbələrinə Görə İslam Mədəniyyəti” səh.5-8 10 Prof. Dr. Ziya Kazıcı, “İslam Mədəniyyəti və Müəssisələri Tarixi” səh.19-20. 11 M. Fuad Körpülü - V. Barthold, “İslam Mədəniyyəti Tarixi” 1973 Ankara, səh.3. 12 R.V.C. Bodleyin (1545-1613) 13 Heydər Bammat, “İslamın Çöhrəsi” trc.Osman Fəhmi Giritli, İstanbul 1975 səh. 93-94. 15 Montqomeri Vatt, “İslamın Avropaya Təsiri” səh.29. 16 Sigrid Hunkə, “Allahs Sonne über dem Abendland” (Qərbin üzərində Allahın günəşi) 17 Prof. Ziya Kazıcı, “İslam Mədəniyyəti və Müəssisələri Tarixi” səh. 26-29 18 Lucien Leclerc, “Histoire de la Medicine Arabe-İslamiyyət və Qərb Dünyası” Cl.1, Sh. 91-72-dən tərcümə. 19 Əli əl-Həsən ən-Nədvi,ماذا خسرالعالم بانحطاط ا لمسلمين -Müsəlmanların Gerilələsiylə Dünya Nələr İtirdi?” Milsan mətbə şt. İstanbul-1984. Səh.170. 20 Əhməd İbn Mərvan əl-Maliki, “المجلس – əl-Məclis” adlı əsərindən. 21 “əl-Bidayə vən-Nihaya” cl.7, səh.53 22 “əl-Bidayə vən-Nihaya” cl.7, səh.16. 23 İbn Cəvzi, “Ömər İbn Xəttabın Həyatı” adlı əsərindən... 24 Prof. Ziya Kazıçı, “İslam Mədəniyyəti və Müəssisələri Tarixi” səh. 33-35. 26 Corci Zeydan, “ًالحضارة الاسلامية = Əl-Hadaratül- İslamiyye” (əl-Fihristdən nəql edərək...) cl. 3, səh.109 27 Əhməd Gürkan, “İslam Mədəniyyətinin Qərbi Mədəniləşdirməsi” səh. 78. 28 Əbu Fəda: cl.1 səh. 176 dan nəql edilərək الحضارة الاسلامية = Əl-Hadaratül- İslamiyye” cl.3, səh.110. 29 Qur’an-Kərim, əl-Ən’am 38. 30 Prof. Dr. Ziya Kazıcı, “İslam Mədəniyyəti və Müəssisələri Tarixi”səh. 75. 31 Prof. Ziya Kazıcı, “İslam Mədəniyyəti və Müəssisələri Tarixi” səh. 75-76. 32 Qur’ani-Kərim, ən-Nəcm 24. 33 Prof. Dr. Ziya Kazıcı, “İslam Mədəniyyəti və Müəssisələri Tarixi” səh.77. 34 Qur’ani-Kərim, əl-Həşr surəsi, ayə 7. 35 Fəthiyə Nəbravi, “تاريخ النظوم والحضارة الاسلامية ” Qahirə 1981. səh. 16. 36 D. Məmməd Doğan, “Böyük T. Lüğət” (-İ- hərfi bölümü) İstanbul 1987. 37 Əhməd Gürkan, “İslam Mədəniyyətinin Qərbi Mədəniləşdirməsi” səh. 80-81. 38 Qur’ani-Kərim, Nur surəsi, ayə 2. 39 Sava Paşa, “Hüquq Tarixinda İslam Hüququ” (Baha Arıkanın tərcüməsi) səh. 47 40 Əhməd Gürkan, “İslam Mədəniyyətinin Qərbi Mədəniləşdirməsi”səh. 82. 41 Sava Paşa, Yüklə 1,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|