Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 20 noyabr 2009-cu il tarixli
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Katatonik şizofreniya (F20.2) - minimum 2 həftə müddətində bir və ya daha çox katatonik əlamətlərin (stupor, psixomotor oyanıqlıq, qəribə pozada donmaq, neqativizm, rigidlik, mumabənzər plasatiklik, göstərişlərə qeyri-şüuri itaət etmək) olması ilə səciyyələnir. ►
sadalanan formaların meyarlarını aşkar etmək üçün simptomatika kifayət qədər deyil və ya iki və daha artıq formalara uyğun meyarlar üzə çıxır. ►
şizofreniyanın ümumi meyarları aşkar olunmalı idi, lakin hazırda onlara rast gəlinmir. G1 (2) a), b),c) və ya d) meyarında qeyd olunan vəziyyətlərdən biri saxlanmalıdır. Heç olmasa yüngül depressiv epizodun (F32.0) meyarlarına uyğun gəlmək üçün depressiv əlamətlər kifayət qədər davamlı, ifadəli və rəngarəng olmalıdır. ►
keçmişdə hər-hansı bir müddət aşkar olunmalı idi, lakin onlara hazırda rast gəlinmir. Əvvəl gələn 12 ay müddətində minimum 4 “neqativ” əlamət olmalıdır (psixomotor tormozlanma və ya hipoaktivlik, emosional kütlük, təşəbbüs göstərməkdə passivlik və çatışmamazlıq, həcm və məzmunca nitqin kasadlığı, üzün qeyri adekvat mimik ifadəsi, göz kontaktı, səsin və ya pozanın modulyasiyası ilə təyin olunan qeyri-verbal ünsiyyət kasadlığı, sosial adaptasiyanın və özünə qulluq etməyin aşağı səviyyəyə düşməsi. ►
Sadə şizofreniya (F20.6) - hər üç əlamətin-autizasiya, “neqativ” əlamətlərin tədricən meydana gəlməsi və dərinləşməsi, sosial, təlim və ya peşə adaptasiyasının aydın şəkildə aşağı enməsi, bir ildən az olmayaraq müddətə yavaş-yavaş proqressiv surətdə inkişaf etməsi. Bu zaman klinik hadisə heç vaxt şizofreniyanın Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır
13 və ya digər psixotik pozuntunun istənilən digər tipinə uyğun gəlməməlidir.
Şizofrenik pozuntuların gedişində xeyli müxtəlifliyi nəzərə alaraq, beş işarədən istifadə etməklə gediş tipini dəqiqləşdirmək məqsədəuyğun ola bilər. Gediş minimum bir il müddətində müşahidə olunduqdan sonra kodlaşdırılmalıdır. F20x0 fasiləsiz (bütün müşahidə dövrü ərzində psixotik simptomatikada remissiya yoxdur) F20x1 epizodik artan qüsurlu (psixotik epizod arasındakı fasilələrdə “neqativ” simptomatikanın proqredient inkişaf etməsi) F20x2 epizodik stabil qüsurlu (psixotik epizod arasındakı fasilələrdə davamlı, lakin qeyri-proqredient simptomatika) F20x3 epizodik remittent (qayıdan) (psixotik epizodlar arasında tam və ya faktik tam remissiyalar) F20x4 natamam remissiya F20x5 tam remissiya F20x8 digər gediş tipi F20x9 gediş təyin edilməmişdir, müşahidə dövrü olduqca qısadır
Şizofreniya Bəli Xeyr > 1 ay
Şizotipik pozuntu Xeyr
Davranış, təfəkkür və emosiya pozuntuları, proqredient gediş və neqativ əlamətlər olmadan > 2 il
Sayıqlama pozuntusu Ayrı-ayrı meyarlar Monotematik sayıqlama, hallüsinasiya və neqativ əlamətlərin olmaması
> 3 ay Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır 14 Kəskin
şizofreniyayabən- zər psixotik pozuntu Bəli Kəskin başlanğıc < 1 ay Şizoaffektiv pozuntu Bəli
İfadə olunmasına görə
şizofrenik əlamətlərə bərabər maniakal və ya depressiv əlamətlərin eyni vaxtda olması > 2 həftə
1.
Belə ki, ilk dəfə şizofreniya əlamətləri aşkar olunan pasiyentlərin əksəriyyəti çox vaxt ilkin səhiyyə sistemi həkimlərinə müraciət edirlər. Ona görə ilkin səhiyyə sistemi mütəxəssisləri şizofreniyaya şübhə olan və ya ilk dəfə şizofreniya diaqnozu qoyulmuş bütün xəstələri həkim psixiatrın müayinəsinə göndərməlidirlər [D]. 2.
və şikayətləri, qəribə davranış, qeyri-adekvat əhval-ruhiyyə kimi əlamətlərinə diqqət yetirməlidirlər. Belə xəstələrin müayinə planına psixiatrın konsultasiyası da daxil olmalıdır [D]. 3.
İlkin səhiyyə sistemi həkimləri xəstələrdə şizofreniyanın kəskin psixotik əlamətlərini aşkar etdikdə, bu xəstələri təcili psixiatriya müəssisələrinə göndərməlidirlər. Həkim psixiatr tərəfindən yardım göstərmək mümkün olmadığı müstəsna hallarda, ilkin səhiyyə sistemi həkimi kəskin vəziyyəti aradan götürmək üçün atipik antipsixotiklər təyin edərək, ən qısa müddətə ixtisaslaşdırılmış yardımla yararlanma imkanını təmin etməlidir
4. Müalicə başlanana qədər pasiyentdə aşağıdakı müayinələri aparmaq lazımdır [D]:
Əsas göstəricilər – arterial təzyiq, nəbz, hərarət, bədən kütləsi indeksi
Qanın genişləndirilmiş analizi, qanda qlükozanın, lipidlərin (xolesterin, lipoproteidlər, triqliseridlər) və prolaktinin miqdarı
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır 15
Qaraciyərin, böyrəklərin, qalxanvari vəzinin funksiyasının müayinəsi
Nevroloji müayinə, EKQ, flüoroqrafik müayinə, oftalmoloji müayinə (40 yaşdan yuxarı şəxslər üçün), hədd-buluğa çatmış qadınlarda hamiləliyə görə müayinə
Sifilis, hepatit C, İİV, vərəm testi, narkotiklərin və alkoqolun istifadəsinə görə test. Şizofreniya xəstəliyinin müalicəsi 1.
Şizofreniya diaqnozu olan xəstələr AR-nın konstitusiyası ilə təminat verilən bütün hüquqlara malikdirlər. Şizofreniyalı xəstələrin müalicəsi AR-nın “Psixiatriya yardımı haqqında” qanunu və digər qanunverici aktları ilə tənzim olunur. Müəssisənin müdriyyəti və tibbi personal müalicə və yardım göstərmə prosesində şizofreniyalı xəstələrin hüquqlarına riayət olunmasına görə məsuliyyət daşıyırlar. 2.
Pasiyentlər və onların ailə üzvləri, adətən kifayət qədər məlumata malik olmurlar və çox vaxt özlərinə qarşı və xəstəliyin proqnozu haqqında neqativ hisslər keçirirlər. Buna görə də, həkimlər aydın və başa düşülən formada onlara şizofreniya və yardım göstərmə prosesində ailənin pozitiv rolu haqqında məlumatlar verməlidirlər. Müalicənin bütün mərhələlərində həkimlər terapevtik optimizm və etibar atmosferini saxlamaqla, pasiyentlər və onların ailə üzvləri ilə qarşılıqlı əməkdaşlıq əlaqələrini inkişaf etdirməlidirlər [D].
U
U
1.
İlk dəfə diaqnozu qoyulmuş şizofreniyanın müalicəsinə imkan daxilində tez başlamaq lazımdır. Müalicənin gecikməsi ifadə olunmuş distreslə əlaqədardır və ictimai-təhlükəli fəaliyyət riskini artırır. Eyni zamanda ilk epizodun müalicəsinin tez başlanması 90% pasiyentlərin vəziyyətinin yaxşılaşmasına gətirib çıxarır [B]. 2.
psixotik əlamətlərin olması və prodromal dövrdə adaptasiyanın Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır
16 tədricən pisləşməsi ola bilər. Şizofreniyanın ilk epizodunun son dərəcə yüksək riskdə başlanmasına aşağıdakılar aiddir [A]:
gənc yaş-14-35 yaş əvvəlki aylar ərzində pasiyentin hisslərinin və davranışının dəyişməsi
kifayət qədər ifadə olunmayan və ya diaqnoz qoyulması üçün uzunmüddətli subklinik pozitiv əlamətlər
yaxın qohumlarda psixotik və ya şizotipik pozuntular son zamanlar sosial fəaliyyətin davamlı azalması 3.
bu psixiatriya xəstəxanalarında müalicəyə görə qorxu və yanlış fikir hissini keçirən pasiyentlər və onların ailə üzvlərinin psixoloji travma və təşvişini azaldır. Stasionar yardım özünə və ətrafdakılara zərər yetirmə riski olan, həmcinin ailədə və ya icmada göstərilən yardımın səviyyəsi kifayət etməyən pasiyentlər üçün lazımdır [C]. 4.
farmakoloji müalicə çox ehtiyatla təyin edilməlidir. Əgər xəstənin vəziyyəti imkan verirsə, ilk 24-48 saat ərzində antipsixotiklər təyin etməmək olar. Lakin bu zaman təşviş və yuxu pozuntusunu aradan qaldırmaq üçün benzodiazepinlər təyin edərək müşahidə etmək məsləhət görülür (C). 5.
Atipik antipsixotiklər şizofreniyanın müalicəsi ücün birinci seçim dərman vasitələridir, belə ki, onlar daha yaxşı tolerantlığa və gecikmiş diskineziyanın inkişaf etməsinin aşağı riskinə malikdirlər. Azərbaycanda qeydiyyatdan keçmiş atipik antipsixotiklər olanzepin, risperidon, sertindol, ziprazidondur
dərman vasitələrinə aiddir [A]. 6.
dozalarını, 7 gün müddətində başlanğıc müalicə dozasına (olanzapin üçün - 10 mg, risperidon üçün - 2 mq, sertindol üçün - 8mq., ziprazidon üçün - 80 mq.), qədər artıraraq və üç həftə ərzində saxlayaraq təyin etmək lazımdır [C]. 7.
tədricən, göstərilən dərman vasitələrinin dozasını orta terapevtik Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır
17 dozaya çatdırmaq lazımdır (risperidon – 4 mq, olanzapin - 20 mq, sertindol - 16 mq., ziprazidon - 160 mq,) [C] 8.
Əgər atipik antipsixotikin qəbulu ilə əlaqədar çəkinin artması, karbohidrat mübadiləsinin pozulması və cinsi disfunksiya baş verirsə, digər atipik və ya ənənəvi anipsixotiklərin təyin edilməsini nəzərdən keçirmək lazımdır [D]. 9.
müəyyənləşdirin [D]:
Dərman vasitəsinin kifayət etməyən dozası - əlavə təsirlər olmadıqda artırıla bilər
Kifayət qədər olmayan meyllilik - imtina etmənin səbəblərini müzakirə edərək, doza və müalicə rejimi variantlarını təklif edin
Zəif həssaslıq olarsa - digər atipik antipsixotikə keçin və 6-8 həftə müşahidə edin. 10.
Kifayət qədər həssaslıq, meyllilik olmayan və ya intihar riski yüksək olan hallarda klozapinə (klozapinin başlanğıc dozası 12,5 mq/gün) keçin və ya uzunmüddətli təsir göstərən (prolong – risperidon - CONSTA) inyeksiya şəklində atipik antipsixotikin təyin edilməsinin mümkünlüyünü nəzərdən keçirin [A]. 11.
davam etdirmək və sonra 2-4 ay ərzində dərmanın qəbulu kəsilənə qədər tədricən dozanı azaltmaq lazımdır. Təqribən 20% pasiyentlərdə şizofreniyanın ilk epizodunun müalicəsindən sonra tam remissiya əldə etmək mümkün olmur, belə pasiyentlər daha uzun müddət ərzində
dəstəkverici terapiyanı davam etdirməlidirlər [B]. 12.
pasiyentin psixi sağlamlığının monitorinqini (intihar etmə və digər ictimai-təhlükəli fəaliyyət riskini qiymətləndirmək daxil olmaqla) aparmaq lazımdır. Şizofreniyanın ilk epizodunu keçirmiş əksəriyyət pasiyentlər xəstəliyin birinci ili ərzində psixiatr mütəxəssislər tərəfindən müntəzəm müşahidə olunmalı və onların psixi sağlamlıq problemi tam həll olunmayana qədər ilkin yardım sisteminə göndərilməməlidirlər [D]. 13.
Psixososial müdaxilələr müalicənin əvvəlində böyük əhəmiyyətə malikdirlər. Belə ki, onlar davamlı və münasib yardım üçün Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır
18 şərait yaradırlar, xəstəliyin ikincili nəticələrinin qarşısını alırlar və sağalmağa kömək edirlər. İlk epizoddan sonra remissiya vəziyyətində pasiyentlərin psixoloji, sosial, ailə tələbatlarının ödənilməsi diqqət mərkəzində olmalıdır [A]. U
1.
müalicəni əhval-ruhiyyə stabilizatorlarından (litium, valproat, lamotricin, karbomazepin) birini əlavə etməklə atipik antipsixotikin kiçik dozaları ilə başlamaq lazımdır [C]. Sedasiyaya zərurət olduqda benzodiazepin sıra trankvilizatoru (diazepam) əlavə etmək lazımdır [B]. 2.
Şizoaffektiv pozuntunun ilk epizodunun depressiv tipi zamanı SİUSİ əlavə etməklə stimuledici təsirinə malik atipik antipsixotikin (risperidon) kiçik dozalarını təyin etmək lazımdır
neyroleptikə keçmək, və əgər depressiya davam edərsə, SİUSİ ilə əvəz edin, effektiv olmayan hallarda isə trisiklik antidepressanta keçmək lazımdır [B]. İntihar riski yüksək olan xəstələrdə, antidepressantlarla müalicəyə baxmayaraq klozapinin erkən təyin edilməsi nəzərdən keçirilməlidir [C]. 3.
etdirərək, sonra 2-4 ay müddətində tədricən dozanı azaldaraq müalicəni kəsmək lazımdır. Bu zaman konsultant qismində həkim psixiatrın mütləq iştirakı ilə ilkin yardım sistemində müşahidəni davam etdirmək zəruridir [D]. 4.
dəstəkverici terapiya qismində əhval-ruhiyyə stabilizatoru və/və ya SİUSİ saxlamaq lazımdır [C]. U
1.
Şizofreniyanın kəskin epizodunun müalicəsində məqsəd psixotik əlamətlərin ağırlığının azaldılması, özünə və ya ətrafdakılara zərər yetirmə riskinin aradan götürülməsi, öz davranışına görə nəzarətin yaxşılaşdırılması, yüksək səviyyədə funksional adaptasiyanın əldə olunması, terapevtik münasibətlərin qurulması, uzunmüddətli perspektivdə müalicə tədbirlərinin müəyyən edilməsidir [B]. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır
19 2.
Şizofreniyanın kəskin epizodunun müalicəsi ambulator şəraitdə aparıla bilər, psixiatriya xəstəxanasına/şöbəsinə hospitalizasiyanı isə son tədbir kimi digər müalicə üsulları səmərə vermədikdə, nəzərdən keçirmək lazımdır [A]. Hospitalizasiya minimum mümkün olan qısa müddətə həyata keçirilməlidir [A]. Stasionar müalicəyə ehtiyac ötdükdə isə xəstə təxirə salınmadan stasionardan çıxarılmalıdır [A]. Kəskin epizodun müalicəsi adətən 4-8 həftədən çox olmur [B]. 3.
üzvləri (qanuni nümayəndələri) ilə birgə terapevtik effekt və təhlükəsizlik baxımından əsaslandırılaraq həyata keçirilməlidir. Kəskin epizodun terapiyası zamanı kliniki amillərlə yanaşı pasiyentin psixoloji və sosial tələbatları, həmçinin antipsixotik dərman vasitələrinin tətbiqinin əvvəlki təcrübəsi nəzərə alınmalıdır [A]. 4.
qədər artırmaqla (3-4 gündə 1 dəfə) təyin edilə bilər. AA-in dozasını əlavə təsirlərin inkişaf etmə mümkünlüyü ilə əlaqədar olaraq sürətlə artırmaqdan çəkinmək lazımdır, hansılar ki, sonra xəstənin müalicəyə olan meylliliyinə mənfi təsir edə bilər [D]. 5.
edilibsə, təkrar kəskinləşmə zamanı eyni dərman vasitəsi təyin oluna bilər. Kəskin epizodun müalicəsində ənənəvi neyroleptikin dozası gündə 300-dən 1000 mq-a qədər xlorpromazin ekvivalenti arasında dəyişir [C]. Dərman vasitəsi altı həftədən az olmayan müddətə təyin edilməlidir. Əgər dərman vasitəsi göstərilən dozadan az və ya çox təyin edilirsə, onda bunun səbəbləri əsaslandırılmalı və sənədləşdirilməlidir. 6.
Minimum effektli dozanı təyin etməyə çalışmaq lazımdır. Neyroleptikləri sürətlə yüksək dozaya qədər artırmaq lazım deyil (yəni neyroleptik yüklənmədən çəkinmək lazımdır). Həkimlər daimi olaraq dərmanlara qarşı həssaslığın monitorinqini aparmalıdırlar. Monitorinq, xüsusilə, dərmanın dozası və təyini dəyişdikdə vacibdir. Adekvat dozada təyin edilmiş dərman vasitəsinin effektivliyi 2-4 həftə ərzində qiymətləndirilə bilər
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır
20 7.
Kəskin epizodun müalicəsi zamanı əgər yanaşı əlavə təsirlər olmadan yaxşı effekt varsa, ənənəvi neyroleptikdən oral atipik antipsixotikə keçmək məsləhət görülmür. Ənənəvi neyroleptiklər, vəziyyətlərinin yaxşılaşmasına baxmayaraq, bir çox əlavə təsirlər qeyd olunan pasiyentlərdə AA ilə əvəz olunmalıdırlar [B]. 8.
vasitəsindən digər dərman vasitəsinə keçdikdə, qısa müddət istisna olmaqla, eyni zamanda təyin edilməməlidirlər [D]. 9.
edilməsini tələb edə bilər. Antidepressantlar yanaşı depressiya olduğu zaman təyin edilir. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, bəzi antidepressantlar vəziyyəti kəskinləşdirə bilirlər. Benzodiazepinlər təşviş və həyəcan əlamətlərinin müalicəsində təyin edilirlər, belə ki, antipsixotiklərin sadalanan əlamətlərə təsirinin başlanması üçün vaxt tələb olunur. Əhval-ruhiyyə stabilizatorları aqressiv davranışı olan xəstələrə təyin edilə bilər
10.
Kəskin mərhələdə psixososial müdaxilələr aydın və ardıcıl əlaqə vasitəsilə qıcıqlandırıcı və stress amillərinin təsirlərinin azaldılmasına, təhlükəsiz ətraf mühitin yaradılmasına, xəstəyə irəli sürülən tələblərin azaldılmasına, ailə üzvlərinə dəstək və məsləhət verilməsinə yönəldilməlidir [A]. U
1.
Əksəriyyət pasiyentlərdə təcili sedasiyaya ehtiyac yoxdur və o, xəstəni daha yüngül üsullarla sakitləşdirmək mümkün olmayan, müstəsna hallarda tətbiq edilməlidir. Yadda saxlamaq lazımdır ki, TS pasiyentlərə neqativ psixoloji təsir göstərə bilər. TS-dən sonra pasiyentə öz vəziyyətini müzakirə etmək imkanı verilməli və ona TS aparılması qərarının səbəbləri izah olunmalıdır [C]. 2.
dövründə oyanma və/və ya aqressiv davranış ehtimalını artıran otaqda çox miqdarda adamlar, məhdud sahə, personalın uzun müddət gözləməsi, pasiyent və personal arasında qarşılıqlı anlaşılmazlıq, xəstənin qeyri-adekvat aparılması kimi xarici amillərin təsirini müəyyənləşdirməyi və minimuma endirməyi bacarmalıdır [C] . Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır 21 3.
Təcili sedasiyada məqsəd psixi vəziyyətin müalicəsi deyil, özünə və ətrafdakılara zərər yetirmə riskinin azaldılmasıdır. Sedasiyanın ən əlverişli effekti tormozlanma olmadan oyanma və aqressiyanı aradan götürməkdir. Bu isə, pasiyentə sonrakı müayinə və müalicədə iştirak etməyə imkan verir. İdeal halda sedasiya üçün tətbiq edilən vasitələr təsirlərinin tez başlamasına və cüzi mənfi effektlərə malik olmalıdırlar [C]. 4.
Pasiyent dərman qəbul etməyə razılaşdıqda, oral antipsixotik dərman vasitələrinə üstünlük verilməlidir. Təcili sedasiyaya möhtac olan pasiyentin oral dərman vasitələrinin qəbul olunmasından imtina etməsi zamanı ona əzələdaxili dərmanı inyeksiya formasında vermək lazımdır. Dərman vasitəsinin venadaxili yeritmə üsulu müstəsna hallarda aparılır [C]. 5.
formasında olan olanzepindir, hansını ki, 5-10 mq. dozada diazepamın oral qəbulu ilə birgə təyin etmək olar. İnyeksiya zərurəti olduqda 5 mq haloperidol və ya 5 mq. diazepam inyeksiya etmək lazımdır. Əhəmiyyətli dərəcədə oyanma olduqda eyni zamanda haloperidolun və diazepamın inyeksiyasını təyin etmək olar. Əgər gözlənilən effekti əldə etmək mümkün olmursa, 50-100 mq. dozada zuklopentiksol asetat inyeksiyasını təyin etmək lazımdır [C]. 6.
tənəffüs tezliyi, A/T) daimi monitorinqini aparmaq zəruridir, sonra monitorinq hər ½ saatdan bir həyata keçirilir [C]. 7.
həddindən artıq tormozlanma, əlaqəyə girmənin itirilməsi, klinik mənzərənin kəskin dəyişməsidir. Təcili sedasiya üçün neyroleptiklərin tətbiqi nəticəsində meydana gələn əlavə təsirlər zamanı əzələ daxilinə 2-4 mq biperiden tətbiq etmək lazımdır, trankvilizatorların tətbiqi nəticəsində yaranan əlavə təsirlər zamanı isə 1-2 mq flumanezil tətbiq etmək məsləhət görülür [B]. 8.
edilmənin tətbiqi əsaslandırılmalı, sənədləşdirilməli və minimum qısa müddətə həyata keçirilməlidir. Əgər pasiyent təsbit (fiksasiya) olunubsa, təcili sedasiyanı tənəffüsün dayanmasının Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır
22 mümkün olması ilə əlaqədar olaraq çox ehtiyatla tətbiq etmək lazımdır [A]. 9.
Psixiatriya müəssisələri həyati vacib funksiyaların saxlanması üçün lazımi avadanlığa, həmçinin sedativ vasitələrin əlavə təsirlərini aradan götürən dərman vasitələrinə malik olmalıdırlar. Bundan əlavə psixiatriya müəssisələrinin personalına təcili sedasiya üsulları təlim olunmalıdır. Buna aşağıdakılar aiddir:
Neyroleptik və benzodiazepinlərin əlavə təsirləri və onları aradan götürmək daxil olmaqla, təcili sedasiya ilə bağlı riski qiymətləndirməyi bacarmaq
Bu dərman vasitələrinin ürək-damar və respirator funksiyaya təsirini və bu funksiyaların (nəbz, AT, tənəffüs) monitorinqini həyata keçirməyi bilmək
Ürək-damar və respirator funksiyalar pozulduqda ilk yardım göstərməyi bacarmaq. U
1.
şizofreniyanın müalicəsində məqsəd kəskinləşmənin inkişaf etmə ehtimalını azaltmaq, pasiyentin cəmiyyətdəki həyata uyğunlaşmasına yardım etmək, qalıq simptomatikanı aradan götürmək, remissiyanı dərinləşdirməkdir [C]. 2.
Əgər pasiyentdə kəskin epizod dövründə müəyyən dərman vasitələrinin qəbulu zamanı yaxşılaşma qeyd edilirsə və əlavə təsirlər olmursa, elə bu dərman vasitələrini eyni dozada minimum 6 ay müddətinə qəbulunu davam etdirmək məsləhət görülür [D]. 3.
neyroleptikdən əlavə təsirlər olmadan yaxşı terapevtik effekt alırsa, yeni oral AA təyin edilməsi məsləhət görülmür. Əgər pasiyentdə terapevtik effektin olmasına baxmayaraq, ƏN qəbulu ilə əlaqədar əlavə təsirlər qeyd edilirsə, yeni oral AA təyin etmək lazımdır [D]. 4.
Bir sıra hallarda kəskin epizodun qısamüddətli müalicəsi üçün seçilmiş dərman vasitələri sabitləşmə (stabilləşmə) mərhələsində effektli və təhlükəsiz vasitə kimi uyğun gəlməyə bilər. Buna görə tətbiq edilən dərman vasitələrinin dozalarını xəstənin hazırkı vəziyyətinə və tələblərinə uyğunlaşdırmaq lazımdır [D]. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır
23 5.
Nəzərə almaq lazımdır ki, ardıcıl doza rejimi əvəzinə dozalanmanın sıçrayışla dəyişdirilməsi, həmçinin dərman vasitəsinin dozasının vaxtından əvvəl azaldılması vəziyyətin kəskinləşmə riski ilə əlaqədardır [D]. 6.
daimi monitorinqini həyata keçirmək, həmçinin xəstənin müalicə rejiminə riayət etmə meylliliyini izləmək lazımdır. Xəstələr dərman vasitələrinin qəbul rejiminə riayət etmədikdə, səbəbi müəyyən edib və aradan götürərək, daha münasib müalicə rejimi seçmək lazımdır [A]. 7.
Ekstrapiramid əlamətlərin korreksiyasında istifadə olunan antiparkinsonizm və digər vasitələr antipsixotik dərman vasitələrinin əlavə təsirlərini aradan götürmək üçün qısamüddətli təyin edilmə halları müstəsna olmaqla, terapevtik vasitə kimi tətbiq edilməməlidirlər. Bu dərman vasitələrinin uzun müddət təyin edilməsindən çəkinmək lazımdır [B]. 8.
tədbirlər spektrini genişləndirməyə imkan verir. Bunlara pasiyentin xəstəlik haqqında məlumatlandırılmasının artırılması, müalicəyə meylliliyin formalaşdırılması, ailə müdaxilələri, uzunmüddətli yardım proqramının işlənib hazırlanması aiddir [C]. U
1.
Bəzi xəstələrdə düzgün seçilmiş terapiyaya baxmayaraq, müalicəyə rezistentlik (davamlılıq) qeyd oluna bilər. Bu hallarda həkimlər pessimizmə (bədbinliyə) qapılmamalıdırlar, çünki belə pasiyentlərdə bir qədər gec başlamasına baxmayaraq, remissiya nadir hadisə deyil. Terapevtik rezistentliyin səbəbləri çox vaxt müalicə rejiminə riayət olunmama, dərmanların əlavə təsirləri, dərman vasitələrinin qarşılıqlı təsirləri, psixoaktiv maddələrdən istifadə və sosial əhatədə axtarmaq lazımdır. [C]. 2.
göstərməyən iki ardıcıl təyin edilmiş dərman vasitəsi (heç olmasa biri AA olan) minimum 6 həftə müddətində gözlənilən klinik effekti vermirlərsə, o hallarda terapevtik rezistentlik təyin edilir [C]. 3.
Qəbul edilən antipsixotik dərman vasitəsinin kifayət qədər effekt göstərməməsi ilə əlaqədar terapevtik rezistentlik hallarında onu başlanğıc doza 50 mq/gün olmaqla, tədricən dozanı 300 mq/günə Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır
24 qədər artırmaqla klozapin ilə əvəz etmək lazımdır. Kifayət qədər terapevtik effekt olmadıqda, klozapini digər antipsixotik vasitələrlə birgə təyin etmək olar. İkinci dərman vasitəsinin seçilməsi konkret pasiyent üçün onun böyük effektivliyi və daha yaxşı tolerantlığı (digər dərman vasitələrinə nisbətən) ilə müəyyən edilir [C]. 4.
Əgər müalicəyə rezistentlik (dözümlülük), xəstənin dərmanların qəbul rejiminə əməl etməsinə kifayət qədər meylli olmaması ilə əlaqədardırsa uzunmüddətli təsir göstərən (prolonq – reperidon CONSTA) antipsixotik dərman vasitəsinin təyin edilmə mümkünlüyünü nəzərdən keçirmək lazımdır. Uzunmüddətli təsir göstərən (prolonq) dərman vasitələri standart dozalarda və vaxt intervallarına əməl edilməklə təyin olunmalıdırlar. Onların təyini zamanı, dərman vasitəsinin əzələdaxili inyeksiyasının yerinə yetirilməsi üçün nəzərdə tutulan müalicə müəssisəsinə müntəzəm gəlişlər və ya tibbi personalın evə getməsi kimi təşkilati proseduralar dəqiq müəyyən edilməlidir [C]. 5.
Terapevtik rezistentliyi olan xəstələrdə pozitiv effekti müalicəyə koqnitiv-davranış terapiyasını (KDT) əlavə etməklə əldə etmək olar [B]. Bundan başqa ailə müdaxilələri və normal həyat şəraitinin saxlanması müalicəyə rezistentliyi (dözümlülüyü) olan xəstələr üçün çox vacibdir. Belə ki, onlar cəmiyyətdə təcrid olunma riskinə malikdir, ailələri isə müalicə nəticəsində gözlənilən effektin olmaması ilə əlaqədar ruhdan düşə bilərlər [D]. U
1.
saxlamaq, təkrar kəskinləşmələrin qarşısını almaq, maksimum imkan dərəcəsində cəmiyyətdə tam dəyərli həyata qayıtmaq, produktiv fəaliyyət qabiliyyətini inkişaf etdirmək və ya bərpa etmək, həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaqdır [C]. 2.
antipsixotik dərman vasitələri dəstəkverici terapiya əvəzedilməzdir. Şizofreniyalı xəstələrə psixososial tədbirlər apardıqda dəstəkverici terapiyanın tətbiqi vacibdir. Vəziyyəti və dəstəkverici terapiyanın tolerantlığını qiymətləndirmək məqsədilə, remissiya dövründə xəstələrin müayinəsi 3 ayda bir dəfədən az olmayaraq aparılmalıdır [D]. Bu zaman klinik effekt, Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır 25 dərmanların əlavə təsirləri və müalicə alanların qənaətbəxş olması sənədləşdirilməlidir. 3.
Remissiya dövründə dəstəkverici terapiya məqsədilə dərman vasitələrinin dozasını təyin etdikdə, o faktı nəzərə almaq lazımdır ki, residivin qarşısını almaq üçün minimum və lazımi dozanı müəyyən edən etibarlı üsullar mövcud deyil. Remissiya dövründə AA əlavə təsirlər törətməyən, standart terapevtik dozada təyin edilməlidirlər. Əlavə təsirlər olmadıqda AA dozasının azaldılması təkrar kəskinləşmə riskinə görə məsləhət görülmür [C]. 4.
yüksək dozanın üstünlüyü haqqında dəlil yoxdur və bundan başqa yüksək dozalar xəstələr tərəfindən daha pis tolerantlığa malikdirlər. Kiçik dozada ƏN təyin edilməsi müalicəyə yüksək meylliliyə səbəb olur və xəstələrin funksional adaptasiyasını yaxşılaşdırır [D]. 5.
Şizofreniyalı xəstələrin dəstəkverici (dəstəkləyici) terapiyanın qəbulunu nə vaxt dayandırmasını qabaqcadan dəqiq göstərən üsul (metod) mövcud deyil. Vəziyyətin kəskinləşməsinin və kəskin epizodun təkrar inkişaf etməsinin yüksək riskini nəzərə alaraq, iki və daha çox epizod keçirmiş xəstələrdə dəstəkləyici terapiyanı adətən 2 ildən az olmayan müddətə təyin etmək lazımdır. Antipsixotik dərman vasitəsinin qəbulunun kəsilməsi mümkün ola biləcək kəskinləşmə əlamətlərinin daimi monitorinqini həyata keçirməklə, tədricən 2-4 ay ərzində aparılmalıdır. Dəstəkləyici terapiyanı dayandırdıqdan (kəsdikdən) sonra xəstənin vəziyyətinin monitorinqi minimum 2 il davam etdirilməlidir [D]. 6.
maksimum mümkün ictimailəşmə və muxtariyyətin nail olunmasına yönəldilmiş reabilitasiya və psixososial tədbirlərin aparılması daxil edilməlidir. Tibb müəssisələrinin və sosial yardım xidmətinin əməkdaşları funksional adaptasiyanın qiymətləndirilməsini aparmalı və şizofreniyalı xəstələrdə onun artmasına kömək etməlidirlər [D]. 7.
xəstələr işə düzəlmə məsələlərində xeyli çətinliklərlə qarşılaşırlar Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır
26 və uzun müddət işsiz qalırlar. Əmək qabiliyyətini bərpa etmək və işə düzəlmək istəyən şizofreniyalı xəstələr arasında sosial və əmək reabilitasiyası proqramları aparılmalıdır [A]. U
►
Ailə müdaxilələri [A] Ailə şizofreniyalı xəstəyə yardım göstərən çox böyük vasitədir. Lakin eyni zamanda ailə üzvləri öz yaxınlarının xəstəliyinin neqativ psixoloji və sosial nəticələrini hiss edirlər. Ailə müdaxilələrinə xəstəyə yardım göstərilməsində ailə ilə əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi, xəstəlik və müalicə haqqında məlumat verilməsi, ailənin digər üzvlərində emosional distressin azaldılması, pozitiv ailə atmosferinin saxlanması, xəstəlik ilə əlaqədar müəyyən problemlərin həll edilməsi, pasiyent barəsində real istiqamətin inkişaf etdirilməsi daxildir. Ailə müdaxilələri mümkün qədər tez başlanmalıdır və müalicənin bütün mərhələlərində aparmalıdır. Onlara ailə üzvləri üçün xüsusi çap və video materialların yayılması da daxil edilməlidir. Xəstələrin ailə üzvlərini istehlakçılar təşkilatlarına cəlb etmək lazımdır. ►
Pasiyentlərin xəstəlik və müalicə metodları haqqında bilik səviyyəsinin yüksəldilməsi kəskinləşmələrin miqdarını azaldır. Bu, müalicəyə meylliliyin yaxşılaşdırılması, pasiyentlərin göstərilən yardımdan qənaətbəxşliliyinin və kəskinləşmələrin erkən əlamətləri haqqında məlumatlandırılmasının artırılması hesabına baş verir. Kəskinləşmə və sabitləşmə mərhələlərində məlumatlandırmanın artırılması daha dəqiq məsələlər üzərində toplana bilir. Lakin pasiyentlər sağaldıqca müxtəlif problemlərin həll edilməsi, stress vəziyyətlərinin (situasiyalarının) tənzimlənməsi, psixi sağlamlıq məsələləri üzrə pasiyentin maariflənməsinin artırılması ilə əlaqədar daha geniş mövzulara toxunulur. ►
Koqnitiv-davranış terapiyası (KDT) [B] Şizofreniya zamanı KDT məqsədi müalicəyə rezistent (davamlı) əlamətlərin, həmçinin xəstəliyin emosional, koqnitiv və davranışla bağlı nəticələrinin aradan qaldırılmasıdır. Standart farmakoloji müalicə ilə birgə KDT remissiyanın başlamasını sürətləndirir. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır
27 Şizofreniya zamanı KDT-nın daha effektli vasitələrinə çətinlikləri aradan qaldırmaq üzrə strategiyanın inkişaf etdirilməsi, xəstəliyin əlamətlərinin başa düşülən şəkildə izah edilməsi, real məqsədlərin qoyulması, ağrılı tərəflərin dəyişdirilməsi, yeni davranış formalarının mənimsənilməsi aiddir. Adətən şizofreniya zamanı KDT həftədə 1 dəfə olmaqla, 20 fərdi psixoterapevtik sessiyadan ibarətdir, lakin qalıq təzahürlərin olması hallarında, əlavə görüşlərin keçirilməsi zərurəti yarana bilər. KDT, xüsusilə, komorbid (yanaşı) pozuntusu olan və güclü emosional distress keçirən şizofreniyalı xəstələrə göstərişdir. ►
Sosial qabiliyyətlərin inkişaf etdirilməsi [A] Şizofreniyalı xəstələrə sosial qabiliyyətlərin öyrədilməsi, xüsusilə, xəstəlik gənc və yeniyetmə yaşlarında başladıqda gələcəkdə vacib sosial qabiliyyətlərin inkişaf etməsi üçün əngəl törətmir. Bundan başqa xəstəliyi uzun müddət davam edən xəstələr sosial qabiliyyətlərini itirə bilər. Şizofreniyalı xəstələrə kommunikasiya (əlaqə) qabiliyyətlərinin inkişaf etdirilməsi, şəxslər arası əlaqələrin saxlanması, özünəxidmət (özünə qulluq) və müstəqil yaşamaq imkanlarının yaxşılaşdırılmasına aid olan xüsusi təlimlərin aparılması lazımdır. Sosial qabiliyyətin öyrədilməsi müəyyən əlamətə və ya xəstənin tələblərinə uyğunlaşdırılmalıdır ki, onların cəmiyyətdə yaşamasını yüngülləşdirə bilsin. ►
Əmək terapiyası insanın fundamental əmək hüququna əsaslanır. O, 2 komponentdən ibarətdir: peşə təhsili və xəstələrin məşğulluğunun dəstəklənməsi. Əmək terapiyası pasiyentlərin sosial fəaliyyətini yaxşılaşdırır, xəstəliyə görə əlilliyi və xərcləri azaldır, həmçinin xəstəliyin gedişinin pisləşmə riskini azaldır. Xəstələrin peşə təlimi ilə əmək terapiyası sahəsində xüsusi hazırlanmış mütəxəssislər məşğul olmalıdırlar. Şizofreniyalı xəstələrin imkanlarına uyğun iş tapmaq arzuları dəstəklənməli və onlar işə düzəltmə agentliklərinə göndərilməlidirlər. Şizofreniyalı xəstələrin işə düzəldilməsi onların peşə tələbatlarına uyğun və yüksək təhlükəsizlik texnikası tələblərinə malik olan xüsusi iş yerlərinin yaradılmasını tələb edir.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır 28 ►
Keyz menecment [A] Keyz menecment - fərdi əsasda istehlakçıya xidmətlərin təşkili və koordinasiyasından (əlaqələndirilməsindən) ibarət sosial iş metodudur. Bu metod konkret (müəyyən) pasiyent üçün vacib və arzu olunan yardım və dəstək növlərindən yararlanmaq imkanını təmin etməklə planlaşdırılmış nəticələrə nail olmağa yönəlmişdir. Fərdi menecment prosesində sosial işçi aşağıdakı məsələləri həll edir: 1) istehlakçı ilə uzun müddətli əlaqənin dəstəklənməsi (saxlanması); 2) istehlakçının tələblərinin və istəklərinin qiymətləndirilməsi; 3) müştərək fəaliyyətin planlaşdırılması; 4) istehlakçının tibbi və sosial müəssisələr ilə əlaqələrinin qurulması və koordinasiyası; 5) qəbul edilən xidmətlərin monitorinqi; 6) istehlakçının maraqlarının müdafiəsi; 7) Assertiv yardım [A] Assertiv yardım - ağır sosial dezadaptasiyalı və bununla əlaqədar adi psixiatriya müəssisələrində yardım almaq imkanından məhrum olan böyük pasiyentlərə intensiv və kompleks yardımdır. Assertiv yardım tərkibinə psixiatr, tibb bacıları, sosial işçilər, narkoloqlar, psixoloqlar, reabilitasiya sahəsində mütəxəssislər daxil olan multidissiplinar briqada tərəfindən həyata keçirilir. Bu mütəxəssislər belə pasiyentlərin olması ehtimal edilən evdə, küçədə, vağzalda və digər yerlərdə bilavasitə işləyirlər. Pasiyentlər ilə uzunmüddətli əlaqəni saxlamaqla və onların tibbi və sosial problemlərinin həllinə kömək etməklə, mütəxəssislər xroniki psixi xəstəliyin sərsərilik, qanunla problemlər, alkoqol və narkotiklərin qəbulu, tez-tez hospitalizasiyalar və müalicə rejiminə riayət etməmə kimi neqativ nəticələrinin profilaktikasını həyata keçirirlər. U
1.
İlkin tibbi yardım müəssisələri Rayon poliklinikaları şizofreniyalı xəstələrə yardım göstərilməsində vacib rol oynaya bilər. Bu müəssisələrdə işləyən həkimlər çox vaxt birinci dəfə şizofreniya əlamətləri aşkar olunan pasiyentlərin ilk dəfə müraciət etdikləri mütəxəssislər olurlar. İlkin səhiyyə sistemi həkimləri psixoz əlamətlərini aşkar etməyi, məsləhət xidmətlərini və belə xəstələri müayinə və müalicə üçün mütəxəssislərə göndərmək daxil olmaqla, ilk yardım göstərməyi bacarmalıdırlar. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır
29 Eyni zamanda, sahə terapevtləri və ailə həkimləri xəstələri remissiya dövründə onların təbii əhatəsində daha çox müşahidə etmək imkanına malikdirlər, ona görə də onlar psixi sağlamlıq sahəsindəki mütəxəssislərlə yanaşı şizofreniyalı xəstələrə yardım göstərilməsində iştirak etməlidirlər. İlkin səhiyyə sistemi həkimləri bilməlidir: ►
AR “Psixiatriya yardımı” Qanunu ilə təminat verilmiş xəstəlik haqqında məlumatın məxfiliyinə riayət etməklə, xidmət etdikləri sahədə yaşayan şizofreniya tutmaları olan xəstələr haqqında məlumatlı olmaq ►
qurtardıqdan sonra fiziki və psixi vəziyyətinin monitorinqini həyata keçirmək ►
şizofreniyalı xəstələrin müayinəsini aparmaq; ürək-damar xəstəliklərinin risk amillərini (AT, lipid göstəriciləri) aşkar etmək; qəbul edilən dəstəkləyici terapiyanın əlavə təsirini və dərmanların qarşılıqlı əlaqəsini, alkoqol və/və ya narkotiklərin sui-istifadə edilməsini. ►
Şizofreniyalı xəstələrin ixtisaslaşdırılmış tibbi yardım sisteminə təkrar göndərilməsi aşağıdakı hallarda həyata keçirilir:
Psixi vəziyyətin kəskinləşməsi Terapiya rejiminə riayət olunmaması
Müalicəyə qarşı mənfi reaksiyanın olması Psixoaktiv maddələrdən istifadə edilməsi
Özünə və ətrafdakılara zərər yetirmə riskinin meydana gəlməsi
Əlavə müayinənin və ya mütəxəssisin məsləhətinin zəruri olması. 2.
Ambulator psixiatriya müəssisələri Ambulator yardıma ixtisaslaşdırılmış psixiatrik ambulator müəssisələrdə və rayon poliklinikalarının psixiatriya kabinetlərində göstərilən yardım aiddir. Ambulator yardımın üstünlüyü yaşayış yerinə görə pasiyentlərə xidmət göstərmə imkanının olmasıdır. Ambulator yardımın vacib komponenti pasiyentin konkret tələbatlarından asılı olaraq cəlb oluna bilən və tərkibinə həkim psixiatr, psixiatriya tibb bacıları, psixoloq, sosial işçilər, əmək Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır 30 terapiyası, reabilitasiya sahəsi üzrə mütəxəssislər və digər mütəxəssislər daxil olan multidistiplinar briqada tərəfindən həyata keçirilən kompleks yanaşmadır. Ambulator psixiatriya müəssisələri, həmçinin şizofreniyanın ilk epizodu olan xəstələr üçün təyin olunan erkən müdaxilə proqramını həyata keçirirlər. Bu isə yeni başlayan xəstəliyin neqativ nəticələrini xeyli azaltmaq və şizofreniyalı xəstələrin hospitalizasiyasının qarşısını almaq imkanını yaradır. Ambulator psixiatriya müəssisələri ixtisaslaşdırılmış yardım sistemində şizofreniyalı xəstələrin qeydiyyatının dinamik müşahidəsini və stasionar psixiatriya müəssisələrinə göndərilməsini həyata keçirirlər. 3.
Alternativ müalicə formalarının olmasına baxmayaraq, şizofreniyalı xəstələrin müəyyən hissəsinin stasionar müalicəsi almaq zərurəti var. Hospitalizasiya göstərişlərə yüksək intihar riski, ictimai təhlükəli davranış, psixoaktiv maddələrin istifadə edilməsi daxil olmaqla komorbid (yanaşı) xəstəliklər, həmçinin bəzi növ ekspertizaların aparılması zərurəti aiddir. Stasionar müalicə ixtisaslaşdırılmış psixiatriya müəssisələrində və ya çoxprofilli xəstəxanaların psixiatriya şöbələrində aparılır. Pasiyentlər və onların ailə üzvləri psixiatriya müəssisələrinə hospitalizasiya zərurətinin olması ilə əlaqədar olaraq güclü emosional disstres keçirə bilərlər. Ona görə də stasionar yardım daha məhdud şəraitdə və xəstənin psixotik vəziyyətdən çıxması üçün lazım olan minimum qısa müddətə göstərilməlidir. 4.
Gündüz stasionarları Gündüz stasionarları ambulator şəraitdə müalicə çətinləşdikdə və reabilitasiya tədbirlərinin aparılması zərurəti olduğu hallarda xəstələrin hospitalizasiyasının alternatividir. Sübut olunmuşdur ki, gündüz stasionarında müalicə alan pasiyentlərdə yaxşılaşma hospitalizasiya olunmuş pasiyentərə nisbətən daha sürətlə olur. Bundan başqa, ambulator yardımdan fərqli olaraq, xəstələrin hər gün mütəxəssislərlə təmasda olması nəzərdə tutulan gündüz stasionarlarında müalicə pasiyentlərin vəziyyətini daha yaxşı nəzarət etməyə imkan verir. 5.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır 31 Təcili yardımın psixiatriya briqadaları böhran hallarda təcili müayinə, müdaxilə edirlər və sonrakı yardımın göstərilməsi üçün xəstəni müvafiq psixiatriya müəssisələrinə göndərilməsini / daşınmasını həyata keçirirlər. İdeal halda, təcili yardımın psixiatriya briqadası tərəfindən göstərilən xidmət şizofreniyalı xəstələrin hospitalizasiyasının qarşısını almalıdır. 6.
Mənzil ilə təmin etmə üzrə sosial xidmətlər Mənzil ilə təmin etmə üzrə sosial xidmətlər qohumluq sosial əlaqələri itirmiş və/və ya mənzil problemləri olan xəstələrə yardımın vacib komponentidir. Bu növ yardıma özünəxidmət (özünəqulluq) vərdişlərini itirmiş və daimi qulluğa ehtiyacı olan xəstələrin uzunmüddətli hospitalizasiyası üçün nəzərdə tutulan müəssisələr (əlillər evi, internatlar, şəfqət evləri) aiddir. Stasionardan çıxan lakin cəmiyyətdə müstəqil yaşamaq qabiliyyətlərini bərpa etməyən xəstələrin müvəqqəti yaşamasını təmin edən “yarıyolda evlər” (kiçik yataqxanalar) adlanan mənzillər digər növə aiddir. Üçüncü növ - nəzarət olunan mənzillərdir. Burada xəstələrə müstəqil yaşamaq və məişət problemlərinin həllinə kömək edən sosial xidmətlər göstərməklə, onları mənzil sahəsi ilə təmin etmək nəzərdə tutulur. 7.
Reabilitasiya mərkəzləri Əmək və sosial reabilitasiya sahəsində xidmətlər göstərən icma müəssisələrdir. Bu müəssisələr pasiyentin müəyyən tələbatlarına ünvanlanmış müxtəlif proqramları həyata keçirirlər. Göstərilən proqramlara həyat qabiliyyətlərinin təlimi, əmək terapiyası, artterapiya, peşə təlimi, qarşılıqlı yardım qrupları, pasiyentlərin asudə vaxtının təşkili aid ola bilər. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır
32 Ədəbiyyat: 1.
American Psychiatric Association. Practice guideline for the treatment of patients with schizophrenia, Second Edition Washington DC 2000, 2004 2.
Canadian Psychiatric Association Clinical practice Guidelines on treatment of schizophrenia. The Canadian Journal of Psychiatry vol. 50, supplement 1, 2005 3.
National Institute for Health and Clinical Excellence: Clinical Guideline (updated): Schizophrenia: core interventions in the treatment and management of schizophrenia in primary and secondary care March 2009 4.
Clinical Practice Guidelines for the treatment of schizophrenia and related disorders. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry 2005, 39:1-30 5.
Royal College of Psychiatrists Consensus statement on high-dose antipsychotic medication, Council Report CR138, May 2006 6.
interventions in the management of schizophrenia. National Clinical Guideline, SIGN Publication No 30, October 1998 7.
Boston, New York, Toronto, London 1994 8.
World Health Organization International Classification of Mental and Behavioral Disorders: Clinical Descriptions and Diagnostic Guidelines, ICD -10 1992 Geneva 9.
World Psychiatric Association Series Evidence and Experience in Psychiatry vol.1 Schizophrenia. Ed. by M. Maj, N. Sartorius, 1999, Wiley, Chichester: 10.
World Federation of Societies of Biological Psychiatry (WFSBP) Guidelines for Biological Treatment of Schizophrenia, Part 1: Acute treatment of schizophrenia, The World Journal of Biological Psychiatry, 2005; 6(3): 132-191 11.
World Federation of Societies of Biological Psychiatry (WFSBP) Guidelines for Biological Treatment of Schizophrenia, Part 2: Long-term treatment of schizophrenia, The World Journal of Biological Psychiatry, 2006; 7(1): 5_/40 12.
N.Ə. Əliyev, F.İ. Məmmədova, M.Z. Sultanov Əsas Psixiatrik Reytinq (Psixometrik) Cədvəllərinin Toplumu Bakı, 2009 Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır
33 Əlavə 1 POZİTİV VƏ NEQATİV SİNDROMLAR CƏDVƏLİ (PANSS) Xəstənin Adı _____________________________ Amb. Kartasının / xəstəlik tarixinin №_________
qabaq 1-ci təkrar müayinə 2-ci təkrar müayinə ƏLAMƏTLƏR Tarix_________ Tarix_________ Tarix_________ POZİTİV SİMPTOMLAR CƏDVƏLİ (P) 1. Sayıqlama 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
2. Təfəkkürün pozuntuları 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
3. Hallüsinator davranış 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
4. Oyanıq hal 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
5. Özünüböyütmə 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
6. Şübhələnmə/təqib 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
7. Düşmənçilik 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
NEQATİV SİMPTOMLAR CƏDVƏLİ (N) 1. Affektin kütlənməsi 0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 2. Emosional aralaşma 0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 3. Zəif (təmas) 0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 4. Passiv/apatik sosial aralaşma 0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 5. Mücərrədləşdirmə pozuntuları 0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 6. Nitqin spontanlığı və səlisliyin çatışmamazlığı 0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 7. Təfəkkürün stereotipiyası 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
Kompozit İndeksi pozitiv əlamətlər – (minus) neqativ əlamətlər Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır 34
1. Somatik narahatçılıq 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
2. Təşviş 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
3. Günah hissi 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
4. Gərginlik 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
5. Manerlik və poza almaq 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
6. Depressiya 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
7. Motor fəaliyyətinin ləngiməsi 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
8. Əməkdaşlığa qapalılıq 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
9. Fikirlərin qeyri-adi məzmunu 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
10. Bələdliyin pozulması 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
11. Diqqətin pozulması 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
12. Qavramanın və tənqidin pozulması 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
13. İradə pozuntuları 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
14. İmpulsiv davranış (Təcavüzkarlıq) 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
15. Psixi təəssüratlara qapanma 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
16. Aktiv sosial uzaqlaşma 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
Əlamətlərin ağırlığı 6 ballı cədvəllə qiymətləndirilir. Yoxdur – 0, Cüzi ifadə olunmuş – 1, Yüngül – 2, Orta – 3, Əhəmiyyətli dərəcədə ifadə olunmuş – 4, Ağır – 5, Kəskin dərəcədə ifadə olunmuş – 6 Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır
35 Əlavə 2 Şizofreniyanın müalicəsində istifadə edilən antipsixotik dərman vasitələri Dərman vasitəsinin adı Buraxılış forması Başlanğıc doza (mq/gün) Adi doza (mq/gün) Dəstəkedici doza (mq/gün) Atipik antipsixotik vasitələr Risperidone (RİSPOLEPT, RİSPERDAL KONSTA) Tablet 2 mq, Flakonda 30 ml daxilə qəbul edilən məhlul 1 mg/ml, Ampul
(prolonq 25 mq/2 ml) 1-2 mq 3-6 mq
3-6 mq Olanzapine (ROKSİZAPİN) Tablet 5 mg, 10 mq 5-10 mq
5-20 mq 10-20 mq Ziprasidone (ZELDOKS) Kapsul 40 mq, 60 mq, 80 mq 40 mq 80-160
mq 80-160 mq Paliperidone (İNVEQA) Tablet 6 mq 3-6 mq 6 mq 6 mq
Clozapine (LEPONEKS, AZALEPTİN) Tablet 25 mq, 100 mq 12,5-25
mq 200-450
mq 200- 600 mq Sertindole (SERDOLEKT) Tablet 4 mq, 12 mq, 16 mq 4-8 mq
16 -20 mq 12 mq Ənənəvi neyroleptik dərman vasitələri Chlorpromazine (AMİNAZİN)
Tablet 5 mg, 50 mq, 100 mq, Ampul 50 mq/2 ml 50-100
mq 300-1000 mq 300-600 mq Levomepromazine (TİZERSİN) Tablet 25 mq, Ampul 25 mq/ml 25-50 mq
75-150 mq
50-75 mq
Trifluoperazine (STELAZİN, TRİFTAZİN) Tablet 5 mq 5-10 mq 15-50 mq 5-10 mq Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır
36 Fluphenazine deconoate (MODİTEN DEPO) Ampul
(prolonq 25 mg/ml) 0,4-10 mq 10-20 mq 2,5-15 mq Haloperidol (HALOPERİDOL, HALOPERİDOL FORTE, HALOPERİDOL DEKANOAT) Tablet 1,5 mq, Ampula 5 mq/ml
Tablet 5 mq Ampul
(prolonq) 50 mq/ml 1-10 mq 5-20 mq
5-10 mq Periciazine (NEULEPTİL) Kapsula 10 mq Daxilə qəbul edilən məhlul 4% 125 ml flakon 5 mq
20-30 mq 10-20 mq Flupentixol (FLUANKSOL FLUANKSOL DEPO) Tablet 0,5 mq, 5 mq, Ampul
(prolonq) 20 mq/ml 2-10 mq 10-20 mq 3-15 mq Zuclopenthixol (KLOPİKSOL KLOPİKSOL- AKUFAZ
KLOPİKSOL DEPO)
Tablet 2 mq, 10 mq
Ampul (prolonq) 50 mq/ml Ampul
(prolonq) 200 mq/ml 2-5 mq 20-50 mq 2-25 mq Chlorprothixene (TRUKSAL) Tablet 25 mq, 50 mq
25 mq 50-150
mq 25-75 mq
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır
37 Əlavə 3 Antipsixotik dərman vasitələrinin əlavə təsirləri Əlavə təsir Təsvir edilməsi Müdaxilə Antihistamin təsir (H B
B
Həddindən artıq tormozlanma, yuxuculluq, koqnitiv funksiyaların pisləşməsi Dərman vasitəsinin dozasının azaldılması Digər vasitələrlə əvəz edilməsi Antiadrenergik təsir (α B
B
Ortostatik hipotoniya Birdən ayağa qalxmadan çəkinmək, AT monitorinqi, ağır hallarda noradrenalin Ekstrapiramid pozuntular Kəskin distoniya Ənsə, ağız, saya əzələlərin və gövdə əzələlərinin spazması Diphenhydramine (dimedrol) 25-50 mq Biperiden 2-4 mq ə/d
Hövsələsizlik, daimi yerimə Propranolol 20-80 mq Diazepam 5 mq ə/d
Hipokineziya, əzələ tonusunun artması, sakitlik tremoru Trihexyphenidil 2-6 mq/gün
Tardiv (gecikmiş) diskineziya Dil və üz hiperkinezləri, boyun və gövdə hiperkinezləri, ətrafların xoreyayabənzər hiperkinezləri ƏN kəsmək və AA keçmək
Kardiotoksik təsir QT intervalının uzanması, səyrici mədəcik aritmiyası, piruent taxikardiya Digər dərman vasitəsilə əvəz etmək Kalium vasitələrini təyin etmək M-xolinoblokadaedici təsir Ağızda quruluq, sidiyin ləngiməsi, bağırsaq atoniyası, qlaukomanın kəskinləşməsi Digər dərman vasitəsilə əvəz etmək
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır 38 Leykopeniya və aqranulositoz Leykositlərin ümumi miqdarının 3000/mm
P 3 P -dən aşağı və neytrofillərin isə 1500/mm P
P -dən aşağı düşməsi, kəskin faringit, naməlum mənşəli qızdırma, miokarditlər, kardiomiopatiya Klozapinin qəbulu zamanı leykoformulanın monitorinqi Leykositlərin miqdarı azaldıqda vasitənin dərhal kəsilməsi və antibiotikoterapiya
İştahanın yüksəlməsi, bədən kütləsinin artması, daha çox AA qəbulu ilə əlaqədardır Pəhriz, müalicə bədən tərbiyəsi, normotimiklər və/və ya antidepressantlarla kombinasiya Qlükoza mübadiləsinin pozulması Hiperqlikemiya, I tip diabetin kəskinləşməsi, II tip diabetin əmələ gəlməsi, diabetik ketoasidoz Digər dərman vasitəsilə əvəz etmək Piy mübadiləsinin pozulması Lipidlərin miqdarının artması Digər dərman vasitəsilə əvəz etmək, pəhriz
Endokrin pozuntular Praliktinin səviyyəsinin artması Cinsi disfunksiya Menstruasiya (aybaşı) tsiklinin pozulması, qalaktoreya Digər dərman vasitəsilə əvəz etmək Cinsi aktivliyin monitorinqi
Ədavət, müalicədən imtina etmək, intihar davranışları AA ilə terapiyaya keçmək
Bədxassəli neyroleptik sindrom Əzələlərin rigidliyi, taxikardiya, hipertermiya, düşüncənin pozulması, kreatinkinazanın səviyyəsinin yüksəlməsi Təcili antipsixotik dərman vasitələrini kəsmək. Dantrolene 2,5 mq/kq təyin etmək Bromkriptine, Amantadine Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır
39 Əlavə 4 T
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır Document Outline
Yüklə 1,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|