AZƏrbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MAHMUDLU AYXAN YUS F (magistrantin A.S.A.) «MÜ ƏSS S ƏN N MAL YY Ə F ƏAL YY ƏT N N DAR
- Prof. A.M.K ƏR MOV
- …........
- III F ƏS L MÜAS R DÖVRD Ə MÜ ƏSS S ƏN N MAL YY Ə F ƏAL YY Ə- T N N DAR ƏOLUNMASI S YAS ƏT N N ƏSAS ST QAM
- Magistr dissertasiyası qar şısında qoyulan v əzif əl ər ə a şa ğıdakılar daxildir
- 1.2. Mü
|
AZƏRBAYCAN RESPUBL KASI TƏHS L NAZ RL Y AZƏRBAYCAN DÖVLƏT QT SAD UN VERS TET MAG STRATURA MƏRKƏZ
Əlyazması hüququnda
(magistrantin A.S.A.) «MÜƏSS SƏN N MAL YYƏ FƏAL YYƏT N N DARƏOLUNMASI S YASƏT VƏ ONUN TƏKM LLƏŞD R LMƏS » M Ö V Z U S U N D A
060403 «Maliyyə» xtisaslaşma: “Sığorta işinin təşkili”
Elmi rəhbər: Dos. R.A. BRAH MOVA Magistr proqramının rəhbəri: Prof. A.M.KƏR MOV
Kafedra müdiri:
Prof.M.X.HƏSƏNL BAKI – 2015 2
S YASƏT VƏ ONUN TƏKM LLƏŞD R LMƏS MÜNDƏR CAT
səh G R Ş ……………………………………………………………………........ 3 I FƏS L MÜƏSS SƏN N MAL YYƏ FƏAL YYƏT N N DARƏOLUN- MASI S YASƏT – DÖVLƏT N QT SAD -MAL YYƏ S YASƏT N N TƏRK B H SSƏS D R.............................................
6 §1.1.
Dövlətin maliyyə siyasətinin mahiyyəti, məqsədi və vəzifələri............. 6 §1.2.
Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması siyasətinin məzmu- nu, əhəmiyyəti və təsnifatı……………………………………………..
20
§1.3. Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması siyasətinin strateji vəzifələri………………………………………………………….........
26 II FƏS L MÜƏSS SƏN N MAL YYƏ FƏAL YYƏT N N DARƏOLUN- MASI S STEM N N SƏMƏRƏL TƏŞK L – MAL YYƏ S YASƏT N N ƏSAS MƏQSƏD D R ……......................................
30 §2.1
Müəssisənin maliyyə fəaliyyəti və maliyyə vəziyyətinin məzmunu...... 30 §2.2
Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin və maliyyə vəziyyətinin qiymətləndirilməsi-maliyyə siyasətinin hazırlanması üçün əsasdır.......
39
§2.3 Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması sistemi………......... 50 III FƏS L MÜAS R DÖVRDƏ MÜƏSS SƏN N MAL YYƏ FƏAL YYƏ- T N N DARƏOLUNMASI S YASƏT N N ƏSAS ST QAMƏT- LƏR VƏ ONLARIN TƏKM LLƏŞD R LMƏS ............................
64 §3.1
Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması siyasətinin əsas istiqamətləri.............................................................................................
64
§3.2. Müəssisənin maliyyə siyasətinin təkmilləşdirilməsi………................... 77
Ə DƏB YYAT S YAHISI……………………………………………. 84
3
Mövzunun aktuallığı: Maliyyə siyasəti – dövlətin siyasətinin xüsusi sferasıdır. Maliyyə siyasəti – maliyyə resurslarının səfərbərliyə alınmasına, onların səmərəli bölüşdürülməsinə və məqsədli istifadəsinə yönəldilir. Maliyyə siyasəti vasitəsilə cəmiyyətin sosial və iqtisadi inkişafına təsir göstərilir. Beləliklə, ölkədə qarşıya qoyulan məqsədlərin həyata keçirilməsində maliyyə siyasəti vacib rol oynayır. Müəssisə və təşkilatların maliyyə siyasəti dövlətin maliyyə siyasətinin tərkib hissəsini təşkil edir. Təsərrüfat subyekti olan müəssisələr xüsusi maliyyə resurslarına malik olduqlarına görə öz maliyyə siyasətini müəyyən etmək hüququna malikdirlər. Bazar münasibətləri şəraitində müəssisə, firma və şirkətlər maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması siyasətini sərbəst qaydada hazırlayırlar. Müəssisədə maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması siyasəti qarşısında qoyulan əsas məsələlərə kapitalın quruluşunun optimallaşdırılması, müəssisənin maliyyə sabitliyinin təmin olunması, maliyyə resurslarının cəlb edilməsində müəssisə tərəfindən bazar mexanizmlərindən istifadə edilməsi və s. daxildir. Müasir dövrdə müəssisələr maliyyəyə münasibətdə həqiqi sabitliyə malik olmalı, bazar qanunları əsasında səmərəli fəaliyyət göstərən təsərrüfat strukturunu təşkil etməlidirlər. Müəssisədə maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması siyasətinin işlənilməsinin ə sas məqsədi müəssisənin strateji və taktiki məqsədlərə çatmasına yönəldilən maliyyənin səmərəli idarəolunması sisteminin qurulmasıdır. Bu nöqteyi-nəzərdən mövcud mgistr dissertasiyasının mövzusu müasir dövrdə aktuallıq təşkil edir. Tədqiqatın predmeti: Müəssisənin maliyyə fəaliyyəti ilə əlaqədar olan maliyyə münasibətlərindən ibarətdir. Tədqiqatın obyektinə: Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması sistemi, müəssisənin maliyyə fəaliyyəti və maliyyə vəziyyəti, maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması siyasətinin mahiyyəti, strategiyası, maliyyə siyasətinin istiqamətləri və s. daxildir. 4
(firma, müəssisə, şirkət və s.) maliyyə fəaliyyətinin səmərəliliyini yüksəltmək üçün effektli idarəetmə sisteminin qurulmasına nail olmaq zəruridir. Magistr dissertasiyası qarşısında qoyulan vəzifələrə aşağıdakılar daxildir: 1.
Dövlətin maliyyə siyasətinin tərkib hissəsi olan müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması siyasətinin mahiyyətini, əhəmiyyətini, məqsədini göstərmək; 2.
Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması siyasətinin strateji vəzifələrini tədqiq etmək;
3.
Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin və maliyyə vəziyyətinin məzmununun və göstəricilərinin xarakteristikasını vermək; 4.
hazırlanmasında maliyyə vəziyyətinin qiymətləndirilməsinin rolunu, zəruriliyi izah etmək; 5.
etmək; 6.
Sair vəzifələr. Magistr dissertasiyasının elmi yeniliyi: Bazar iqtisadiyyatı şəraitində müəssisə və təşkilatlarda maliyyə işinin düzgün təşkili müəssisədə maliyyə fəaliyyətinin səmərəli idarə olunması və s. onun maliyyə siyasətindən birbaşa asılıdır. Bütün bu məsələlər magistr dissertasiyasında ətraflı tədqiq olunmuş və müəyyən məsələlər araşdırılmış və elmi cəhətdən əsaslandırılmışdır. Magistr dissertasiyası giriş, üç fəsil, nəticə və təkliflər, ədəbiyyat siyahsından ibarətdir. ş in giriş hissəsində mövzunun aktuallığı əsaslandırılır. I fəsil «Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin idarə olunması siyasəti – dövlətin iqtisadi-maliyyə siyasətinin tərkib hissəsidir», II fəsil «Müəssisənin maliyyə 5 fəaliyyətinin idarəolunması sisteminin səmərəli təşkili – maliyyə siyasətinin əsas məqsədidir», III fəsil «Müasir dövrdə müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması siyasətinin əsas istiqamətləri və onların təkmilləşdirilməsi», nəticə və təkliflər.
6
MÜƏSS SƏN N MAL YYƏ FƏAL YYƏT N N DARƏOLUNMASI S YASƏT – DÖVLƏT N QT SAD -MAL YYƏ S YASƏT N N TƏRK B H SSƏS D R §1.1. Dövlətin maliyyə siyasətinin mahiyyəti, məqsədi və vəzifələri
Maliyyə siyasəti – maliyyənin idarəolunması sistemində əsas elementdir. Dövləti məcmuu daxili məhsulun formalaşması, bölüşdürülməsi, yenidən bölüşdürülməsi və istifadəsi ilə əlaqədar dəyər münasibətlərinin müəyyən edən zaman cəmiyyət və maliyyə sistemi qarşısında duran əsas məqsəd və vəzifələri də müəyyənləşdirir. Maliyyə siyasəti – məcmuu daxili məhsulun, ictima sərvətin formalaşması, bölüşdürülməsi, yenidən bölüşdürülməsi və istifadəsi proseslərinə yönəldilən məqsəd və vəzifələlərin müəyyən edilməsi deməkdir . Maliyyə siyasəti, iqtisadi siyasətin tərkib hissəsi olmaqla ona məxsus spesifik üsul və metodlardan istifadə etməklə iqtisadi siyasətdə qarşıya qoyulan vəzifələri yerinə yetirmək və məqsədə çatmaq üçün təsir göstərir, Maliyyə siyasəti iqtisadi münasibətlər nəticəsində formalaşır.
cəmiyyətin inkişafı ilə əlaqədar tələbatların ödənilmpəsi üçün zəruri maliyyə resurslarını tam səfərbərliyə almaqdır. Buna uyğun olaraq maliyyə siyasəti sahibkarplığın aktivləşməsi üçün əlverişli şəraiti yaramalıdır. Müəssisələrdən gəlirin büdcəyə alınmasının səmərəli forması müəyyən edilməlidir, eləcə də maliyyə resurslarının formalaşmasında əhalinin iştirak payının formalaşması qaydası təkmilləşdirilməlidir. Maliyyə resurslarından istifadənin səmərəliliyinin yüksəldilməsinə də fikir verilməlidir. Maliyyə siyasəti hazırlanan zaman maliyyə mexanmzminin qurulması prinsipləri müəyyən edilir. Maliyyə siyasətinin həyata keçirilməsi maliyyə resurslarının səfərbərliyə alınması, onların bölüşdürülməsi və yenidənbölüşdürülməsinə yönəldilmiş dövləti tədbirlərini təmin edir. 7 Cəmiyyətin iqtisadi və sosial inkişafına maliyyənin təsiri iqtisadi siyasətin tərkib hissəsi kimi çıxış edən maliyyə siyasətinin müvəffəqiyyətindən birbaşa asılı olur.
Maliyyə siyasəti işlənib hazırlanarkən maliyyə münasibətlərinin təşkilinin forma və metodları müəyyən edilir. Maliyyə siyasətini – iqtisadi strategiyanın həyata keçirilməsinə yönəldilən maliyyə sistemi vasitəsilə reallaşdırılan tədbirlərin elmi əsaslarının məcmuusu kimi qiymətləndirmək olar. Maliyyə siyasəti maliyyə strategiyası və maliyyə taktikası əsasında müəyyən olunur. Maliyyə strategiyası maliyyədən istifadənin əsas istiqamətlərini, maliyyə münasibətlərinin təşkilinin forma və metodlarının dəyişdirilməsini əhatə edir. Maliyyə taktikası cari vəzifələrin yerinə yetirilməsinə yönəldilir. Maliyyə siyasəti hər şeydən əvvəl müəyyən bir iqtisadi məqsədlərə çatmaq üçün maliyyədən istifadə olunması deməkdir. Dövlət, xüsusilə maktoiqtisadi məqsədlərinə (iqtisadi tarazlığın təmin edilməsi, iqtisadi artım inkişafının reallaşdırılması) çatmaq üçün maliyyə vasitələrindən istifadə edir. Dövlət gəlirlərinin artırılması, büdcə tarazlığı iqtisadi artıma aparan əsas vasitələrdir, bu vasitələrin təmin olunması isə maliyyə siyasətinin əsas vəzifələrindəndir. Uzun, orta və qısa müddətdə proqramları yerinə yetirmək üçün maliyyə resurlarının səfərbərliyə alınması, bölüşdürülməsi və yenidən bölüşdürmələrinə yönəldilən dövlətin tədbirlərinin məcmuu maliyyə siyasətinin həyata keçirilməsini təmin edir. Maliyyə siyasət onun cəmiyyətin mənafeyinə uyğun olması ilə onun qoyulmuş məqsədlərə çatmağı ilə qiymətləndirilir. Maliyyə siyasətinin nəticəsi o zaman böyük olur ki, belə siyasət ictimai inkişafın tələbatlarını, o cümlədən, cəmiyyətin bütün əhali qruplarının mənafeyini, konkret tarixi şəraiti və dövrün xüsusiyyətlərini nəzərə alsın. Dövlətin maliyyə siyasəti birinci növbədə cəmiyyətin maddi bazasını təşkil edən maliyyə resurslarının maksimum mümkün həcminin formalaşmasına yönəldilməlidir.
8
1.
üçün şəraitin təmin edilməsi; 2.
Maliyyə resurslarının bölüşdürülməsi və istifadəsinin səmərəli sisteminin müəyyən olunması; 3.
stimullaşdırılmasının təşkili; 4.
Strategiyanın dəyişən məqsəd və vəzifələrinə uyğun maliyyə mexanizminin işlənilməsi və inkişafı; 5.
Dövlətin maliyyə siyasətinin məzmunu və onun əsas istiqamətləri cəmiyyətin inkişafında dövlətin rolu haqqında elmin inkişaf səviyyəsindən asılıdır. Bazar iqtisadiyyatına keçid dövrünün məqsədi və proqrammı sonrakılar idi; yeni iqtisadi sistemi və yeni cəmiyyətin əsaslarını yaratmaq. Bu məqsədin əsas vəzifəsi sonrakı idi; özəlləşdirmə, yəni, dövlət mülkiyyətinin vətəndaşlara verilməsi, özəlləşmə – insanların ölkənin milli sərvətində payına olan hüququnu təmin etmək demək idi. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində dövlətin yeni maliyyə-kredit siyasətinin əsasını aşağıdakılar təşkil edirdi: - pul sisteminin sabitliyini və möhkəm manatı təmin etmək; - pul-kredit sistemində mərkəziyyət saxlamaq; - valyuta əməliyyatlarına olan inhisarı ləğv etmək; - əhalinin əmanətlərinin cəlb edilməsi zəruriliyi; - sair. Bazar iqtisadiyyatına keçid dövründə maliyyə siyasəti büdcə xərclərinin ixtisarını (büdcənin balanslaşdırılması üçün nəzərdə tuturdu; istehsal təyinatlı kapital qoyuluşunu, məqsədli əhəmiyyətini itirən xərclər. Əvvəllər qəbul edilmiş investisiya proqramlarını, zərərli müəssisələrə dotasiyanın verilməsini və s.) Yeni maliyyə siyasəti maliyyə sisteminin bütün həlqələrinin yenidən qurulmasını tələb etdi. Bununla əlaqədar Milli Məclis tərəfindən bir sıra qanunlar
9 qəbul edildi; Büdcə sistemi haqqında, sığorta haqqında, bank sistemi haqqında, vergilər haqqında. Azərbaycanda bazar maliyyə-kredit mexanizminin hazırlanmasında 1994-cü ildə Milli Məclis tərəfindən qəbul edilən «Müəssisələr haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanunu böyük rol oynadı. Bu qanun Azərbaycan Respublikası ə razisində fəaliyyət göstərən müəssisələrin təşkilati-hüquqi formalarını, onların yaradılması, idarə edilməsi və fəaliyyəti prinsiplərini müəyyən edir, müəssisələrin təsərrüfat müstəqilliyinə və hüquq bərabərliyinə təminat verir. Qnunla göstərilir: «Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət haqqında Azərbaycan Respublikası qanununa uyğun olaraq dövlət, kollektiv, xüsusi və qarışıq mülkiyyət formalarına əsaslanan müəssisə növləri fəaliyyət göstərə bilər. «Müəssisə haqqında» Azərbaycan Respublikası qanunun maliyyə aspektləri sonrakılarda öz ifadəsini tapır. Müəssisənin əmlakının təşkili və mənfəətinin bölüşdürülməsi onun nizamnaməsi ilə müəyyən edilir; müəssisənin əmlakı onun ə sas fondlarından və dövriyyə vəsaitlərindən, habelə, müəssisənin müstəqil balansında dəyəri göstərilən digər qiymətli əşyalardan ibarətdir. Bazar iqtisadiyyatı qiymətləri liberallaşdırdı. Yəni, indii həm dövlət, həm də müqavilə qiymətləri fəaliyyət göstərir. Belə Ki, müəssisə öz məhsulunu müstəqil, yəni, müqavilə və ya dövlətin tənzimlənən qiyməti ilə sata bilər. Bazar şəraitində iqtisadi və sosial sferaya maliyyə təsirinin əsas metodları aşağıdakılardır; - vergiqoyma; - maliyyə resurslarının manevt edilməsi; - maliyyələşmə; - maliyyə bazarı; - sair.
Dövlət tərəfindən bazar iqtisadiyyatının maliyyə tənzimlənməsinin əhəmiyyəti daha da artır. O müəssisələrə vergiqoyma yolu ilə həyata keçirilir. Beləliklə, yeni iqtisadi dövrün siyasəti sonrakıları nəzərdə tutur; rəqabətin güclənməsi; maliyyə intizamının möhkəmləndirilməsi; dövlət xərclərinin ixtisar 10 edilməsi; idarəetmə xərclərinin təkmilləşdirilməsi; sahibkarlığın inkişafı; maliyyə mexanizminin təkmilləşdirilməsi və sair. qtisadiyyatda mövcud olan yeni mərhələ dövlət büdcəsinin bazar prinsiplərinin daha çox tətbiqini, səmərəli qərarların qəbul edilməsini və s. tələb edir.
Beləliklə, keçid dövrünün başa çatması və yeni dövrün başlanması büdcədən verilən botasiyanın azalması, büdcə xərclərinin, xüsusilə idarəetmə xərclərinin ixtisar edilməsi, iqtisadiyyatda rəqabətin dərinləşməsi və s. nəzərdə tutur. Bütün bunlar isə yeni maliyyə-büdcə siyasətini və ölkədə tam bazar iqtisadiyyatı qanunları ilə işləməyi zəruri edir. Maliyyə siyasətinin mühüm istiqamətlərindən birini büdcə siyasəti təşkil edir. Büdcə siyasətinin ən vacib vəzifələrinə daxildir; dövlət xərclərinə qənaət proqramının realizasiyası; xəzinədarlığın hesablarında dövlət büdcəsinin bütün gəlirlərinin və vəsaitinin mərkəzləşdirilməsi; dövlət borcunun təkmilləşdirilməsi, bütün daxili və xarici borcların yoxlanılması və onların istifadəsinin nəticələrinin təhlil edilməsi.
– dövlət tərəfindən aşağıdakıların müəyyən edilməsi məzərdə tutulur; 1. Dövlət büdcəsinin gəlirlərinin formalaşma mənbələri; 2. Büdcə xərclərinin daha vacib istiqamətləri; 3. Büdcə kəsirinin maliyyələşmə mənbələri; 4. Büdcə sisteminin ayrı-ayrı həlqələri arasında qarşılıqlı münasibətlərin prinsipləri. 5. Büdcənin balanslaşdırılmasının mümkün sərhədləri. Bu siyasət Azərbaycan Respublikasının ortamüddətli maliyyə siyasətinin tərkib hissəsi olmaqla, ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf konsepsiyasına və proqnoz göstəricilərinə hazırlanılır. Büdcə siyasətini istiqamətləndirən makroiqtisadi göstəricilər mövcud maliyyə-kredit siyasətinin davam etdirilməsini, büdcə və vergi siyasətinin iqtisadiyyatın idarə olunmasındakı birbaşa iştirakının və təsirinin artırılmasını, 11 çevikliyinin təmin edilməsini, sahibkarlığın inkişafını, maliyyə intizamının gücləndirilməsini və şəffaflığının təmin edilməsini, inflyasiyanın artmasına yol verilməməsini, yoxsulluğun azaldılması üçün iqtisadi imkanların yaradılmasını və digər tədbirləri özündə əks etdirir. Kompleks makroiqtisadi tədbirlər növbəti illərdə iqtisadi artımın təmin edilməsinə, istehsalın həcminin və qeyri-neft bölməsində yerli sahibkarlığın inkişafı yolu ilə məşğulluğun səviyyəsinin yüksəlməsinə, yoxsulluğun aradan qaldırılması və iqtisadi inkişaf üçün hazırlanmış dövlət proqramının maliyyə təminatının artırılmasına, regionlar üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edən sahələrin inkişafına, ixrac yönümlü məhsul istehsalının stimullaşdırılmasına, aqrar sektoru inkişaf etdirməklə əhalinin ərzaq məhsullarına tələbatının yerli mənbələr hesabına ödənilməsinə yönəlmişdir. Göstərilən tədbirlərin həyata keçirilməsi eyni zamanda, iqtisadiyyatda struktur islahatlarının davamı ilə müşayiət olunacaqdır. Struktur islahatları vergi dərəcələrinin aşağı salınmasına, yığım əmsalının artırılması və vergiqoyma bazasının genişləndirilməsi hesabanı büdcə gəlirlərinin artırılmasına, büdcə xərclərinin sosial və investisiya yönümlüyünün təmin edilməsinə, xərclərin şə ffaflığının səmərəli idarə olunmasının yüksəldilməsinə, kommunal və digər zəruri xərclər üzrə büdcə təşkilatlarının tələbatının ödənilməsinə, xəzinə öhdəliklərinin tətbiqinin dərinləşdirilməsi hesabına büdcə təşkilatları tərəfindən kreditor borclarının yaradılmamasına, aztəminatlı ailələrin, qaçqın və məcburi köçkünlürəni sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə, büdcə kəsirinin azalmasına və onun maliyyələşdirilmə strukturunun təkmilləşdirilməsinə, büdcə təşkilatlarının büdcədənkənar gəlir və xərclərinin tədricən dövlət büdcəsinin tərkibinə daxil edilməsinə imkan verəcəkdir.
Vergi siyasəti bazar iştirakçılarını və dövlət üçün məqbul sayılan vergiqoyma şə raitini, yəni, iqtisadiyyatın real sektorunun maliyyə vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasını təmin edən vergiqoyma şəraitinin yaradılmasına yönəldilir.
12 Bazar iqtisadiyyatı heç də dövlətin idarəetmə və tənzimləmə proseslərindən kənarlaşdırılması demək deyildir. Əsas məsələ ondan ibarətdir Ki, bu proseslər bzlüyündə təsərrüfat subyektlərinin istehsal-maliyyə fəaliyyətinə bilavasitə müdaxiləni ifadə etməməlidirlər. Dövlət bazar mexanizmlərinin fəaliyyəti üçün zəruri şərait yaratmalı və bu mexanizmlərin köməyi ilə iqtisadi prosesləri tənzimləməlidir. Hətta iqtisadi inkişaf səviyyəsi təqribən eyni olan müxtəlif ölkələrdə dövlətin iqtisadiyyata müdaxilə səviyyəsi müxtəlifdir. stənilən dövlət həyat fəaliyyətinin müxtəlif sahələrində cəmiyyətin marqlarını ifadə etməklə iqtisadi, hərbi, sosial və digər sahələrdə siyasətin işləyib hazırlayır və həyata keçirir. Dövlət tənzimlənməsi prosesində bilavasitə dövlətin maliyyə siyasətində təcəssüm olunan maliyyə mexanizmlərindən istifadə olunur. Vergi siyasəti dövlətin maliyyə siyasətinin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Ölkənin vergi sistemini yaradarkən, dövlət ondan müəyyən maliyyə siyasətinin məqsədləri üçün istifadə etməyə Can artır. Vergilər iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin ə sas elementlərindən biridir. Dövlətin vergi siyasəti dedikdə, dövləti tərəfindən işlənib hazırlanmış, vergi sahəsində cəmiyyətin qarşısında duran bu və ya digər vəzifələri həyata keçirməyə yönəlmiş tədbirlər sistemi başa düşülür. qtisadi vergi siyasəti dedikdə, dövlət tərəfindən işlənib hazırlanmış, vergi sahəsində cəmiyyətin qarşısında duran bu və ya digər vəzifələri həyata keçirməyə yönəlmiş tədbirlər sistemi başa düşülür. qtisadi, siyasi və digər fərqlərə baxmayaraq, istənilən dövlətin vergi siyasəti ilk növbədə onunla müəyyən olunur ki, dövlət özü təkrar istehsal prosesinin fəal iştirakçısı kimi çıxış edir. Dövlətin əsas məqsədi cəmiyyətin qarşısında duran iqtisadi və sosial məsələlərin həll edilməsidir ki, bu da vergi siyasətinin formalaşmasına öz təsirini göstərir. Vergi siyasətinin əsas məqsədi vergilərin mahiyyəti və funksiyalarından irəli gəlir və məcmuu daxili məhsulun bir hissəsinin dövlət tərəfindən alınmasından və bu vəsaitlərin büdcə vasitəsilə ilə yenidən bölüşdürülməsindən ibarətdir. Beləliklə, 13 vergilər öz təyinatlarını və funksiyalarını vahid büdcə prosesində həyata keçirirlər. Hər bir maliyyə ili üçün büdcə qəbul edilərkən vergi siyasətinin əsası qoyulmuş olur. Onun həyata keçirilməsi isə uyğun qanunvericilik və normativ aktların qəbul edilməsi yolu ilə aparılır.
- vergi bazasının optimallaşdırılması və vergilər üzrə borcların azalmsı məqsədi ilə vergi qanunvericiliyinin kompleks islahatı; - mövcud vergi və gömrük güzəştlərinə yenidən baxılması; - vergi ödəyicilərinin vahid reyestrinin tətbiq edilməsi; - vergi inzibatçılığının gücləndirilməsi; - sair.
Büdcə-vergi siyasəti büdcə prosesində, yəni, maliyyə resurslarını büdcəyə səfərbərliyə alınan və istifadə olunan zaman həyata keçirilir. Vergi-büdcə siyasəti maliyyə sahəsində məqsəd və vəzifələrin, pul vəsaitlərinin büdcəyə daxilolma mexanizminin, büdcə vəsaitlərinin istifadə istiqamətlərinin seçilməsinin, büdcə sisteminin idarə olunmasının müəyyən edilməsini nəzərdə tutur. Müasir dövrdə dövlət büdcə gəlirlərinin artırılmasını təmin etmək üçün çevik vergi və gömrük siyasətini həyata keçirir. Vergi siyasəti vergi rejiminin şəffaflığının daha da artırılmasına yönəldilir. Bu məqsələ qabaqcıl dünya təcrübəsinə əsaslanaraq vergilərin dərəcələrinin optimal səviyyədə azaldılması siyasəti ölkədə davam edir. Həmin tədbirlər dövlət büdcəsinin xərclərinin səmərəliliyinin və ünvanlılığının yüksəldilməsi tədbirləri ilə paralel aparılır. Vergi siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri əlverişli vergi mühitinin yaradılmasından, sahibkarlığın inkişaf etdirilməsini, investisiyaların ölkə iqtisadiyyatına cəlb edilməsindən və s. ibarətdir.
ə
14 - bank sisteminin təkmilləşdirlməsi; - əhalinin əmanətlərinin stimullaşdırılması; - dövlətin valyuta ehtiyatlarının tamamlanması; - faiz stavkalarının tənzimlənməsi; - sair.
Pul-kredit siyasəti makroiqtisadi sabitliyin möhkəmləndirilməsinə və qarşıda duran priorite vəzifələrin reallaşdırılması məqsədilə iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin inkişafına dair qəbul olunmuş və olunacaq məqsədli dövlət proqramlarında nəzərdə tutulmuş tədbirlərin maliyyələşdirilməsinə, bu əsasda onun sürətli və intensiv inkişafına, real sektorda investisiya fəallığının yüksəlməsinə, iqtisadiyyatın yüksək sahəvi diversifikasiyasına və sairəni nəzərdə tutur. Beynəlxalq maliyyə sahəsində dövlətin siyasəti aşağıdakılara yönəldilir: 1.
Azərbaycanın dünya maliyyə sisteminə inteqrsiyasının davam etidrilməsi; 2.
3.
BVF-da və Dünya Yenidənqurma və nkişaf Bankında Azərbaycanın mövqeyininü möhkəmləndirilməsi; 4.
Xarici valyutalara nisbətdə manatın kursunun möhkəmliyinin daha da yüksəldilməsi; 5.
genişləndirilməsi. Beynəlxalq valyuta-kredit siyasəti dövlətin maliyyə siyasətinin tərkib hissəsidir. Valyuta-kredit siysətinin əsasını ölkədə valyuta-maliyyə və kredit münasibətlərinin idarə olunması daxildir. Ölkədə valyuta-kredit siyasətinin formalaşmasında milli valyuta mərkəzi bank, bank fəaliyyəti və s. haqqında qəbul edilən qanunlar mühüm rol oynamışdır. Maliyyə, valyuta, pul və kredit siyasəti ölkədə bank sisteminin təkmilləşməsi, milli valyutanın sabitliyinin qorunması istiqamətində böyük nəticələr verir. 15 Azərbaycanda pul-kredit siyasətinin əsas məqsədi mövcud makroiqtisadi sabitliyə və iqtisadi artımın dayandırılığına ziyan vurmadan ümumi qiymət səviyyəsinin sabitliyinin saxlanılmasıdır. Ümumi qiymət səviyyəsinin sabitliyi sadəcə pul-kredit siyasət tədbirləri ilə deyil, eyni zamanda, həyata keçirilən struktur islahatlarının dövlət tənzimoənməsi vasitəsi ilə təmin ediləcəkdir. qtisadi inkişafın tələblərinə uyğun olaraq bank sisteminin beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması prosesi başa çatdırılacaq, müvafiq qanunvericilik aktları daha da təkmiləşdiriləcək və əmanətlərin sığortalanması mexanizmi müəyyən ediləcək. Ölkədə maliyyə sabitliyinin yaradılmasında, düzgün pul-kredit siyasətinin aparılmasında və daxili bazarın müdafiəsinin təmin olunmasında valyuta tənziminin əhəmiyyəti böyükdür. Dövlətin maliyyə siyasətinə daxil olan investisiya siyasəti həm daxili, həm də xarici investisiya siyasətindən ibarətdir. Hər iki istiqamətdə dövlətin investisiya siyasəti ancaq bir məqsədə, yəni, ölkə iqtisadiyyatının inkişafına xidmət edir. Ölkədə investisiya siyasətinin həyata keçirilməsində maliyyə mənbələri əsas amil hesab edilir. Daxili investisiya siyasəti daxili investisiya mənbələri hesabına iqtisadi məqsədələr nail olunmağı nəzərdə tutur. Lakin xarici investisiya siyasəti uzunmüddətli beynəlxalq kapital qoyuluşları sahəsində görülən tədbirləri əhatə edir.
- Azərbaycan Respublikasının inkişaf büdcəsinin dövlətin investisiya siyasətinin maliyyə təminatında rolunun artırılması; - ipoteka kreditləşdirilməsinin inkişafı; - birbaşa xarici investisiyaların cəlb edilməsi. Sığorta sahəsində dövlət siyasətinin əsas məqsədi bazar iqtisadiyyatının səmərəli və stabil fəaliyyətini təmin edən, sahibkarlıq fəaliyyçtini potensial
16 risklərdən qoruyan, iqtisadiyyatın inkişafı üçün uzunmüddətli investisiya mənbələrini formalaşdıran səmərəli milli sığorta sisteminin yaradılmasıdır. Səmərəli sığorta sisteminin yaradılması üçün vacib olan əsas məsələlər arasında aşığıdakılara xüsusi diqqət yetiriləcək: - sığorta sisteminin inkişafı və onun iqtisadi artımın vacib amilinə çevrilməsinin zəruri şərti kimi qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi; - sığorta fəaliyyətinə səmərəli dövlət nəzarəti və tənzimləmə mexanizminin təmin edilməsi; - sığorta mexanizmindən istifadə edərək əhalinin əmanətlərinin uzunmüddətli investisiyalara transformasiya sisteminin inkişaf etdirilməsi; - milli sığorta sisteminin dünya sığorta sisteminə inteqrasiyası. Eyni zamanda, sığorta qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi məqsədilə beynəlxalq standartlara cavab verən «Sığorta haqqında» yeni qanun layihəsi və icbari sığortalara özündə ümumiləşdirən vahid « cbari sığortalar haqqında» Qanunun layihəsi hazırlanacaqdır. Ölkədə müasir dövrdə sığortanın təkmilləşdirilməsi aşağıdakı istiqamətlərdə aparılır: - səhmdar sığorta cəmiyyətləri yaradılır; - sığortanın yeni növləri tətbiq edilir; - icbari və könüllü sığorta formaları arasında nisbət dəyişir; - kooperativ sığortalnması inkişaf edir; - sığorta bazarı inkişaf edir. Ölkənin rəqabət qabiliyyətinin artırılması və yüksək iqtisadi artım tempinin təmin edilməsi sosial siyasətin səmərəliliyinin əhəmiyyətli dərəcədə artırılmasını, ə haliyə göstərilən sosial xidmətlərin inkişaf etmiş bazarının formalaşdırılmasını tələb edir. Əhalinin yoxsul təbəqələrinə yardım, islahatların mümkün mənfi təsirinin azaldılması ilə yanaşı, sosial siyasətin müqayisəli üstünlüklərinin və Azərbaycan iqtisadiyyatının artım amillərinin formalaşdırılmasını təmin etməlidir. Bu, ölkə iqtisadiyyatına əhalinin əmək, intullektual və yaradıcılıq potensialının maksimum dərəcədə cəlb edilməsi yolu ilə reallaşdıralacaq.
17 Sosial siyasət ilk növbədə aztəminatlı əhalinin səmərəli müdafiəsinin, əhalinin və müəssisələrin vəsaitlərinin bütövlükdə səfərbər edilməsini təmin edən institutların formalaşması, bu vəsaitlərin səmərəli istifadə edilməsi və bnun ə sasında təklif edilən sosial xidmətlərin yüksək keyfiyyətinin və geniş çeşidinin təmin edilməsinə istiqamətləndirələcək. Sosial siyasətin dəyişməz prioritetini insan kapitalına investisyalar təşkil edir. Ona görə də bu məqsədlərə dövlət xərclərinin artırılması nəzərdə tululur. nsan kapitalının inkişafında demoqrafik proseslərin müsbət dinamikasının artırılması zəruridir. Ə
olmalıdır: - əmək haqqı və təqaüd sistemlərinin təkmilləşdirilməsi, əhalinin gəlirlərinin yaşayış minimumu ilə uzlaşdırılması; - işçilərin əmək münasibətlərini əhatə edən hüquqlarının və sosial əməkdaşlıq prinsiplərinin gücləndirilməsi; - işəgötürülənlər tərəfindən işçilərin hüquqlarının qorunması məqsədilə Milli nformasiya Mərkəzinin yaradılması; - fərdi uçot sisteminə əsaslanın avtomatlaşdırılmış sosial sığorta və pensiya sisteminin qurulması; - vətəndaşların pensiya ödənişlərinin etibarlı maliyyə təminatna nail olunması, pensiya və müavinət ödənişi üçün nəzərdə tutulan vəsaitin tam yığılmasının və məqsədyönlü istifadəsinin təmin edilməsi, sosial sığorta haqları ilə pensiya məbləğləri arasındakı əlaqənin uğunlaşdırılması; - ölkədə aparılan islahatların məntiqi davamı kimi növbəti illərdə pensiyaların baza hissəsinin məbləğinin mərhələlərlə yaşayış miniumumun səviyyəsinə çatdırılması; - ünvanlı sosial yardım siyasətinin davamlılığının təmin edilməsi üçün hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi; - miqrasiya proseslərindən ölkənin inkişafı üçün səmərəli istifadə olunması.
18 Maliyyə siyasəti Azərbaycan Respublikasının ortamüddətli maliyyə siyasətinin tərkib hissəsi olmaqla, ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf konsepsiyasına və proqnoz göstəricilərinə, «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramına antiinflyasiya tədbirlərinin gücləndirilməsi, ölkə iqtisadiyyatının, qeyri-neft sektorunun, sahibkarlığın inkişafını təmin edən və digər dövlət proqramlarını nəzərdə tutur. Müasir dövrdə maliyyə-büdcə siyasətini istiqamətləndirən makroiqtisadi göstəricilər daha sürətli iqtisadi artımın əldə edilməsini, büdcəyə əlavə daxilolma mənbələrinin müəyyən edilməsini, iqtisadiyyatın tənzimlənməsində büdcənin birbaşa iştirakının və təsirinin artırılmasını, maliyyə intizamının gücləndirilməsi və şəffaflığının təmin edilməsini, yoxsulluğun azaldılmasını, ünvanlı sosial yardımın tətbiqinin təkmilləşdirilməsini və sahibkarlığın və regionların inkişafı üçün maliyyə imkanlarının yaradılmasını özündə əks etdirir. Maliyyə siyasətində əsas məqsədlərdən biri əhalinin maddi-rifah halının yaxşılaşdırılması, əhalinin gəlirlərinin və məşğulluq səviyyəsinin yüksəldilməsi, ölkə iqtisadiyyatının idarə olunması və onun dinamik inkişafının stimullaşdırılması üçün dövlət büdcəsini əsas maliyyə mənbəyinə və iqtisadi alətə çevirməkdir. Ölkədaxili istehsalın genişləndirilməsinə, rəqabət qabiliyyətli iqtisadiyyatın, infrastrukturların yaradılmasına maliyyə təminatı vermək, iqtisadiyyata cəlb olunacaq sərmayələrdə ölkənin daxili resurslarının payını artırmaq, vəsaitlərin ortamüddətli proqramlar vasitəsilə bölgüsünə mərhələrlə keçmək mümkün olacaqdır. Özünün sosial-iqtisadi inkişafında keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm qoümuş Azərbaycan Respublikasının maliyyə siyasətində mühüm istiqamətlərdən biri də minimum yaşayış həddinin tələblərini gözləməklə ayrı-ayrı sferalarda əmək haqları arasında olan fərqin tədricən aradan qaldırılmasına, regionlarda əmək ehtiyatlarından, təbii və iqtisadi potensialdan səmərəli istifadə etməklə regionların iqtisadi tarazlığının təmin edilməsinə nail olmaq, onların iqtisadi gücünü artırmaq və sosial problemlərinin həllini sürətləndirməkdir. 19
istifadə edilir. Maliyyə münasibətlərinin təşkili üsullarının məcmmuna maliyyə mexanizmi deyilir. Maliyyə mexanizmi maliyyə münasibətlərinin təşkilinin forma, metod və növlərini əhatə edir. Maliyyə münasibətlərinin sfera və həlqələrinə uyğun maliyyə mexanizminin quruluşuna müəssisə maliyyəsi mexanizmi, sığorta mexanizmi və dövlət maliyyəsi mexanizmi daxildir. Maliyyə mexanizminin hər sferası özü də həlqələrə ayrılır: Məsələn, dövlət maliyyəsi mexanizminə aşağıdakılar daxildir:
1. büdcə-mexanizmi; 2. dövlət krediti mexanizmi; 3. büdcədənkənar fondların mexanizmi. ctimai təkrar istehsala təsiri nöqteyi-nəzərindən maliyyə mexanizminin funksional həlqələrinə daxildir: - maliyyə resurslarının səfərbərliyə alınması; - maliyyələşmə; - stimullaşma. Maliyyə mexanizminin hər bir həlqəsinin özünəməxsus elementləri var. Məsələn, büdcə, o cümlədən, vergi mexanizminə bir sıra vergi növləri xarakterikdir. Beləliklə, büdcəyə gəlirlərin (maliyyə resurslarının) səfərbərliyə alınması müəyyən iqtisadi alətlər, yəni, vergilər vasitəsilə həyata keçirilir.
20 §1.2. Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin, idarəolunması siyasətinin məzmunu, əhəmiyyəti və təsnifatı
Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması siyasəti sadəcə olaraq həyata keçirilən maliyyə siyasətini əks etdirmir. Bu siyasət biznesin mövcud olan vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üçün qəbul edilən siyasi və maliyyə qərarları sistemini ifadə edir. Maliyyə siyasətinin iri məqsəd və vəzifələrinin həyata keçirilməsi böyük həcmdə pul və maliyyə resurslarının xərcini tələb edir. Maliyyə siyasəti (istər qısa, istərsə də uzunmüddətli) özünün iqtisadi və siyasi təbiətindən irəli gəlir. Maliyyə siyasətinin iqtisadi və siyasi təbiəti arasında nisbət daima dəyişir, lakin maliyyə siyasəti həyata keçirilən zaman mütləq bu nəzərə alınır və saxlanılır. Öz məzmununa görə, müəssisənin maliyyə siyasəti onun mahiyyətini əks etdirən aşağıdakı istiqamətlərdə realizə olunur: - maliyyə münasibətlərinin islahatı; - maliyyə münasibətlərinin sabitləşdirilməsi; - maliyyə sağlamlaşdırılması. Maliyyə münasibətlərinin islahatı müəssisə daxilində maliyyənin təşkilindəki dəyişiklikləri nəzərdə tutur. Müəssisə daxilindəki maliyyənin təşkilindəki dəyişikliklərə eyni zamanda müəssisədən kənarda maliyyə, pul tədavülü və kredit sahələrindəki münasibətlərdə olan dəyişikliklərlə əlaqədar olan tədbirlər də daxildir. Maliyyə münasibətlərinin islahatı ancaq maliyyənin təşkilindəki islahatların zəruriliyini deyil, eyni zamanda, onun fəaliyyətinin effektivliyini və müəssisənin təsərrüfat-maliyyə fəaliyyətinin nəticələrinin səmərəliliyini də nəzərə alır. Maliyyə münasibətlərinin sabitləşdirilməsi baş
verən maliyyə
münasibətlərində və proseslərdə o qədər də köklü olmayan dəyişiklikləri nəzərdə tutur. Maliyyə münasibətlərinin sabitləşdirilməsi onlarda düzəlişləri müəyyən edir. Məqsəd müəssisənin maliyyə-islahsal fəaliyyətindəki miqdar parametrlərinin pisləşməsinə yol verməməkdir. 21 Maliyyə sağlamlaşdırılması siyasəti – müəssisənin pis maliyyə şəraitində olan maliyyə fəaliyyətinin idarə olunması siyasətidir. Belə siyasət fövqəladə hallarda da, yəni müəssisənin maliyyə sabitliyinin pozulması və iflas və müflisləşmə şə raitində də tətbiq olunur. Maliyyə sağlamlaşdırılması siyasəti məcburi tədbirdir və konkret müəssisə, firma və şirkətlərdə istifadə olunur. Belə siyasət iqtisadiyyatda və maliyyədə köklü dəyişiklikləri nəzərdə tutmur. Müəssisənin maliyyə sağlamlaşdırılması siyasətinin başqa variantı da var. Bu variant yeni təşkilatı və maliyyə-iqtisadi bazada maliyyə sağlamlaşdırılması zamanı tətbiq olunur, yəni, köhnə maliyyə-iqtisadi münasibətlərin tamamilə dəyişməsi əsasında aparılan sağlamlaşdırma siyasətidir. Beləliklə, maliyyə sağlamlaşdırılması siyasəti maliyyə münasibətlərinin sabitləşdirilməsini deyil, müəssisədə mövcud olan şəraitin yaxşılaşdırılması deməkdir. Bununla əlaqədar müəssisədə tez-tez çox maliyyə proseslərinin və münasibətlərin tərkibi və xarakteri dəyişir. Müəssisənin maliyyə siyasəti elementlər üzrə tərkibinə görə, aşağıdakılara ayrılır: - büdcə siyasəti. Bu qruppa daxildir; vergi və gömrük siyasəti, büdcə sisteminin müxtəlif həlqələrindən büdcə təxsisatları; - büdcədənkənar siyasət, DSMF-na müəssisə və təşkilatların ödədikləri vergilər üzrə siyasət; büdcədənkənar məqsədlər üçün pul vəsaitinin xərclənməsi siyasəti və s.; - kontrak hesablaşmalar və başqa ödəmələr üzrə siyasət, kommersiya istiqrazlarının verilməsi, bank kreditlərinin alınması və s. siyasət; - cari xərclərin maliyyələşdirilməsi siyasəti, maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin istehsal və satış xərclərinin, birdəfəlik xərclərin, investisiya xərclərinin və s. təmin olunması siyasəti; - uçot-maliyyə siyasəti. Maliyyə fəaliyyətinin uçot və hesabatda əks etdirilməsi siyasəti.
22 - operativ; - cari; - uzunmüddətli. Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin operativ idarə olunması gün, ay, həftə və s. əhatə edir. Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|