Azərbaycan Hüquq Tarixi

25.  1918-1920-ci illərdə Azərbaycanda mülki hüququn inkişafı 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

26. İslamda ailə və nikah 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

 

 

27. Azərbaycanda 1840-ci il inzibati-mehkeme islahatı 

 

1840-cı il aprelin 10-da “Zaqafqaziya diyarının idarəçiliyi üçün təsisat” adlı qanun 

qəbul edildi.Qanun inzibati ərazi quruluşunun yeni sisteminin – özündə 3 inzibati-

bölgü pilləsini,yəni quberniya (vilayət),qəza (dairə) və nahiyə bölgülərini birləşdirən 

sistemin  təşkilini  nəzərdə  tuturdu.Həmin  qanuna  görə,öz  əvvəlki  feodal  sahibləri 

tərəfindən 

idarə 

edilən 

Abxaziya,Minqreliya 

və 

Svanetiya 

istisna 

olmaqla,Zaqafqaziya diyarı inzibati cəhətdən 2 hissəyə bölünürdü:Gürcü-İmeretiya 

adı ilə Qərbi Zaqafqaziya hüdudlarında təşkil edilən quberniya;Kaspi vilayəti adını 

almış Şərqi Zaqafqaziya.“Yerli xüsusiyyətləri” nəzərə alınmaqla Dərbənd və Quba 

qəzaları bilavasitə baş idarə rəisinə tabe olan Dərbənd hərbi-idarə rəisinin idarəçiliyi 

altına düşürdü.Kaspi vilayəti mərkəzi Şamaxı şəhəri olmaqla 7 qəzaya bölünürdü və 

demək olar ki,Azərbaycan qəzalarının çox qismini  əhatə edirdi.11 qəzadan ibarət 

olan Gürcü-İmeretiya quberniyasının tərkibinə Qazax və Şəmşədil distansiyaları ilə 

birlikdə  Gəncə  qəzası,keçmiş  Car-Balakən  vilayətinin  və  İlusu  sultanlığının 

hüdudlarında təşkil edilən Balakən qəzası və Naxçıvan qəzası daxil idi.Qəzalar da öz 

növbəsində  əlsəriyyətinin  sərhədləri  keçmiş  mahalların  ərazi  hüdudlarına  uyğun 

gələn  nahiyələrə  bölünmüşdü.Ümumilikdə  götürdükdə  Zaqafqaziya  diyarında 

yaradılan  72  nahiyədən  32-si  sırf  Azərbaycan  ərazisini  əhatə  edirdi.Yeni  inzibati 

bölgüyə  uyğun  olaraq  qəza  məhkəmələri,quberniya  və  ya  vilayət  məhkəmə 

palataları (cinayət və mülki işlər üzrə) yaradılmışdı və əvvəlki məhkəmə sistemi ləğv 

olunmuşdu. 

1840-cı il 10 aprel “Təsisatı” feodal pərakəndəliyinin qalıqlarını ləğv etdi,vahid ölçü 

və  çəki  sisteminin  tətbiqinin  əsasını  qoydu,pul  sisteminin  unifikasiyasını 

sürətləndirdi.Vahid vergi sistemi müəyyənləşdirildi.Sənayenin və ticarətin inkişafını 

ləngidən  rəhdari,yəni  gömrük  maddələri  ləğv  edildi.İdarəçiliyin  və  məhkəmənin 

bütövlükdə  daha  sabit  sistemi  müəyyən  edildi.Lakin  1940-cı  il  məhəmə-inzibati 

islahatı özünün bütün müsbət cəhətlərilə bərabər Rusiya hökumətinin bütövlükdə 

Zaqafqaziyada,o  cümlədən  Azərbaycanda  milli-müstəmləkə  əsarətini  daha  da 

---

gücləndirirdi.Belə  ki,yerli  əhalinin  nümayəndələri  dövlət  idarəçiliyində  iştirakdan 

kənarlaşdırılmışdı.Dövlət  orqanlarının  bütün  tərkibi ancaq  ümumrusiya  qanunları 

ilə  tanış  olan,yerli  adət  və  qanunları  bilməyən  rus  məmurlarından  təşkil 

edilmişdi.İslahat  nəticəsində  Rusiyanın  mərkəzi  quberniyalarındakı  mövcud  idarə 

sisteminə  uyğun  idarəçilik  yaradılmasına  qismən  nail  olunsa  da,məhkəmənin 

inzibati idarəçilikdən ayrılması məqsədi həyata keçirilmədi.