Az Book Library Ziqmund Freyd

Yeddinci mühazirə
YUXUGÖRMƏNİN AÇIQ MƏZMUNU VƏ ONUN GİZLİN ANLAMLARI
Dəyərli xanımlar və bəylər! Gördüyünüz kimi, bizim öncə yanlış davranışları
öyrənməyimiz boşuna deyilmiş. Bu çalışmalarımıza, habelə sizə bəlli olan iki
fərziyyəyə arxalanaraq biz iki məqam üzrə irəlilədik: yuxugörmənin elementlərini
anlamağa və yuxugörməni yozmaq üçün texnikaları tapmağa gəlib çıxa bildik. Yuxu-
görmənin elementini anlamaq deyəndə, biz onun yuxugörmənin gerçək məzmununun
daşıyıcısı deyil, yanlış davranışları törədib özü gizli qalan niyyətlərlə olduğu kimi,
yuxugörməni törədib özü yuxugörən üçün bəlli olmayan gerçək bir məzmunun
əvəzedicisi olduğunu başa düşürük. Yuxugörən bu məzmunu bilir, ancaq bu anlarında
həmin bilik onun üçün əlçatmaz olaraq qalır. Biz indi anladığımız bu gerçəkliyin
bütün qalan yuxugörmələrin də ayrı-ayrı elementlərinə tətbiq oluna biləcəyinə
inanmaq istəyirik. Yuxugörməni yozmaq üçün tapdığımız texnikaya gəlincə, biz onun
yardımı ilə yuxugörən kimsəni öz duyğularına sərbəstlik verməyə yönəltməklə, onu
baxdığımız yuxugörmə elementi ilə əlaqəli əvəzedicilər sırası tapmağa gətirib
çıxardırıq və bu əvəzedicilərin yardımı ilə yuxugörmənin gizlin qalan məzmununu
aydınlaşdırmağa çalışırıq.
İndi isə mən sizi dediklərimizin daha da anlaşıqlı olması üçün işlətdiyimiz
terminlərdə bir sıra dəyişikliklər eləməyə çağırıram. Gəlin yuxugörmənin “gizli,
əlçatmaz, gerçək məzmunu” yerinə “yuxugörənin şüurunun çata bilmədiyi, yaxud da
şüurdışındakı (unbewubt) terminini işlətməyə başlayaq. Bu terminlə biz (unudulmuş
sözlərlə və ya yanlış davranışlardakı pozucu niyyətlərlə olduğu kimi) baxılan andakı

şüurdışılığını göz önündə tuturuq. Dediyimiz bu “şüurdışındakı” termininə qarşı isə
yuxugörmənin araşdırdığımız elementi, habelə onun əvəzediciləri dayanır, bunlar isə
sərbəst və əlaqələndirici duyğuların yardımı ilə şüurlu olaraq yaranırlar. Ortaya
çıxardığımız bu yeni termin hansısa yeni nəzəriyyə qurulması üçün deyildir. Biz
“şüurdışındakı” termini ilə danışıqlarımızda aydınlıq yaranmasına çalışırıq və elə
bilirəm, bu hansısa anlaşılmazlıqlara və həmin terminə qarşı dirənişlərə gətirib
çıxarmayacaqdır.
Biz yuxugörmənin ayrıca götürülmüş elementi ilə bağlı anladıqlarımıza arxalanıb
yuxugörməni bütövlükdə anlamağa çalışsaq, onda yuxugörmələrin şüurdışındakı
nələrinsə korlanmış əvəzedicisi olduğu düşüncəsinə gəlib çıxacağıq və yuxugörmənin
yozumu da bu şüurdışındakı nələrisə tapmaq demək olacaqdır. Buradan üç önəmli
qayda yaranır və biz gərək yuxugörmələri yozanda onlardan kənara çıxmayaq: 1)
yuxugörmənin aydınmı, qarmaqarışıqmı olduğuna önəm verməyə gərək yoxdur,
onsuz da o bütün durumlarda şüurdışındakı gerçəyin özü deyil, onun əvəzedicisidir
(bu qaydanın təsir çevrəsi öz-özlüyündə aydındır); 2) yuxugörmənin hər bir elementi
üçün əvəzedicilərin tapılması üzərində var gücü ilə çalışmaq və bu zaman tapılan
əvəzedicilərin yuxugörmənin baxılan elementi ilə məzmunca uyğun gəlib-gəlmədiyini
tutuşdurmaqdan qaçmaq, onu bu meyar ilə saf-çürük eləməyə çalışmamaq,
yoxlamamaq gərəkdir; 3) gizli qalan, şüurdışındakı gerçək məzmun özü yavaş-yavaş
gəlib üzə çıxana kimi dözmək və gözləmək gərəkdir (unudulmuş “Monako” sözünün
xatırlanması örnəyində olduğu kimi).
Yuxugörmənin yaddaşda yaxşı, yoxsa pis, bütün, yoxsa yarımçıq bərpa
edilməsinin hansı önəm daşıdığı, məncə, indi hamımız üçün aydındır. Biz artıq
yaddaşda bərpa olunan yuxugörmənin axtardığımız gerçək məzmunun özü yox, onun
korlanmış əvəzedicisi olduğunu bilirik və bu əvəzedici gərək daha yeni əvəzedicilər
doğurmaqla bizi addım-addım yuxugörmənin daşıdığı gerçək məzmuna
yaxınlaşdırsın, daha doğrusu, şüurdışındakı gizli qalan biliyi şüurun qavradığı bilgiyə
çevirib, onu qaranlıqdan aydınlığa çıxarsın. Ayıqlıq durumunda yuxugörmənin
yaddaşda bərpası dəqiq deyilsə, onda, görünür, şüurdışındakının əvəzedicisi səbəbi
bəlli olmayan daha bir korlanmaya uğramışdır.
Yuxu yozmalarını siz öz yuxularınızın da, başqalarının yuxularının da üzərində
apara bilərsiniz. Öz yuxugörmələrin üzrə aparılan araşdırmalar daha güvənli bilgilər
üzrə aparıldığından, buradan daha çox şey öyrənmək olur. Bu işə başlayanda isə öz
içində yuxugörməni yozmağa qarşı dirənən duyğuların doğulduğunu anlamağa
başlayırsan. Yuxu yozumu ilə bağlı düşüncələr yaransa da, sən onların çoxuna önəm
vermək istəmirsən. Yaranan düşüncələri yoxlayıb onların içində seçim aparırsan. Bir
düşüncə ilə bağlı özünə deyirsən: yox, bu, bura üçün deyil, bu duruma uyğun gəlmir.
Bir başqası üçün deyirsən: bu, aşırı anlamsızdır. Üçüncüsü üçün isə deyirsən: bu lap
önəmsizdir. Və çox keçmədən düşüncələrin çoxunu, sonacan aydınlaşdırmadan,
danmağa başladığını anlayırsan. Beləliklə də, bir yandan yuxugörmənin ilk seçdiyin
elementinin asılılığına qapılırsan, başqa yandan da apardığın seçim əlaqələndirici
düşüncələrin sərbəst olaraq yaranmasının qarşısını almağa başlayır. Birdən öz yuxunu
təkbaşına yox, kiminsə yardımı ilə yozursansa, onda düşüncələri özündən
uzaqlaşdırmağına da haqq qazandırmağa başlayırsan. Ağlına gələn bir sıra
düşüncələrinlə bağlı deyirsən: yox, bu düşüncə çox xoşagəlməzdir, mən bunu
başqasının bilməsini istəmirəm (yaxud başqasına deməyi bacarmıram).

Belə dirənişlər bizim gördüyümüz işin uğura çatmasının qarşısını açıq-aydın bir
şəkildə almağa başlayır. Onlara qarşı dirənməyi, onları aradan qaldırmağı bacarmaq
gərəkdir və öz yuxunu yozanda qarşına belə bir aydın məqsəd qoyub, səni
araşdırmadan yayındıran bu dirənişlərin təsirinə qapılmamaq olar; yox, birdən
başqasının yuxusunu yozursansa, gərək onun qarşısında da ağlına sərbəst olaraq gələn
düşüncələrin hamısını deməkdən çəkinməmək şərtini bütün kəskinliyi ilə qoyasan. O
bu düşüncələrini gizlətmədən üzə çıxarmaq üçün yuxarıda dediyimiz dörd dirəniş
növlərinə qarşı duruş gətirməyi bacarmalıdır: sərbəst şəkildə yaranan düşüncələrinin
heç birini önəmsiz saymamalı, onların anlamsız olduğunu düşünməməli, onların
baxılan araşdırmaya yararsız olduğunu saymamalı və onları, xoşagəlməz olduğu üçün,
açıb deməkdən çəkinməməlidir. Düzdür, o sizin bu şərtlərinizi yerinə yetirəcəyinə söz
verir, ancaq sonradan onun bu sözünün üstündə heç də yetərincə durmadığını da
sezirsiniz. Öncə onun bu yanlışlarını yuxugörmə ilə bağlı doğulan əlaqələndirici
düşüncələrinin necə dəyərli olduğunu özü üçün yaxşı aydınlaşdıra bilmədiyinə
yozursan, sonra düşünürsən: yoxsa onun bu mövzu ilə bağlı nəzəri biliklərini
artırmaq, ona bununla bağlı elmi ədəbiyyat oxutdurmaq, onu mühazirələrə göndərmək
yaxşı olardı? Bununla da o, bizim yuxugörmə ilə bağlı yaranan sərbəst düşüncələrin
dəyərli olması ilə bağlı dediklərimizə inanmağa başlayardı. Ancaq bir az düşünüb, bu
yoldan əl çəkməli olursan, özünün də yuxugörmənin yozumu ilə bağlı işlənilən
texnikaya ürəkdən inandığına baxmayaraq, yuxugörmə ilə bağlı yaranan sərbəst
düşüncələrini danmağa yönəlik olduğunu xatırlayırsan və çox vaxt bunları da aradan
qaldırmaq üçün başqasının yardımından yararlanmalı olduğunu anıb, belə yanaşmanın
uğur qazanmayacağını anlayırsan.
Yuxugörənin bizim sözümüzə yetərincə qulaq asmamağından inciməkdənsə,
gəlin onun özünü belə aparmasının səbəbini aydınlaşdıraq və bundan bizim indiyədək
önəm vermədiyimiz bir sıra yenilikləri öyrənməyə çalışaq. Göründüyü kimi,
yuxuyozma üzrə görülən iş onun yozulmasına qarşı yaranan dirənişləri (Widerstand)
adlayaraq aparılır və bu dirənişlərin yaranması da işin gedişində gözdən
yayınmamalıdır. Özü də yuxugörən kimsədə bu dirənişlərin yaranması onun bizim
irəli sürdüyümüz nəzəri baxışlara inamından asılı deyildir. Bu bir yana qalsın.
Sınaqların göstərdiyinə görə, bu dirənişlərdə yürüdülən düşüncələr bütün durumlarda
yanlış olurlar. Hətta belə sıxışdırılan, yuxunu yozmaqdan uzaqlaşdırılan düşüncələrin
hamısı bütünlüklə şüurdışındakı gerçəyi öyrənə bilmək üçün ən önəmli və ən dəyərli
düşüncələrdir. Hansısa düşüncə belə dirənişlərlə qarşılaşırsa, bu onun yuxu yozma
işinə daha çox yaraya biləcəyinin göstəricisidir.
İrəli sürdüyümüz fərziyyələrdə ona yer ayırmasaq da, ancaq elə bu fərziyyələr
üzrə araşdırmalarda üzə çıxan bu dirəniş bizim üçün büsbütün yeni bir fenomendir.
Bu yeni faktor bizi xoşagəlməz bir durumla qarşılaşdırır. Onun bizim işimizi bir az da
ağırlaşdıracağını öncədən duymağa başlayırıq. O bizim işimizi çox korlaya,
yuxugörməni anlamaq üçün çalışmalarımızdan əl çəkməyə də gətirib çıxara bilər. Bu
durum belə bir düşüncənin doğulmasına da gətirib çıxara bilər: yuxugörmə kimi
önəmsiz bir olaya və onu araşdırmaq üçün belə ağır, yarıtmaz bir texnikaya baş
qoşmağa dəyərmi?! Ancaq başqa yandan da, elə bu qarşıya çıxan çətinliklər bizi
gördüyümüz işin dəyərli olduğuna inandırmağa gətirib çıxarır. Biz yuxugörmənin
şüurdışındakı gerçək məzmununun əvəzedicisi olan hansısa elementindən
şüurdışındakı məzmuna sarı irəliləmək istəyəndə arasıkəsilməz dirənişlərlə

qarşılaşırıq. Beləliklə də, istər-istəməz, bu əvəzedicinin arxasında nə isə çox önəmli
bir nəsnənin gizləndiyi düşüncəsinə gəlirik. Yoxsa niyə yuxugörmənin gerçək
məzmununu açmaq üçün olan çalışmalarımız bunca dirənişlərlə üzləşsin? Doğrudan
da, birdən uşaq əlini açıb orada nə olduğunu göstərmək istəmirsə, deməli, o, əlində
böyüklərin ona yasaqladığı nəyisə gizlədir.
İndi biz yürütdüyümüz mühakimələrdə özünün dinamikliyi ilə gözə çarpan
dirənişlərlə bağlı anlayışlardan da yararlanmağa başlayırıqsa, onda bu dirənişlərin
sayca dəyişkənliyini də gözdən qaçırmamalıyıq. Onlar sayca az, ya da çox ola bilərlər
və biz də işimizin gedişində üzə çıxan bu fərqliliklə qarşılaşanda özümüzü
itirməməliyik. Ola bilsin, bu dirənişləri öyrənməyimiz bizim yuxuyozma işimizə
yarayan daha bir təcrübə qazanmağımıza yarasın. Bir də görürsən, təkcə bir, yaxud da
iki-üç düşüncə yuxugörmənin baxılan elementindən şüurdışındakına keçmək üçün
yetərli olur, ancaq başqa durumlarda bu işi görə bilmək üçün çox uzun əlaqələndirici
düşüncələr tapmaq və uzun bir sıra dirənişləri adlamaq gərək olur.
Biz burada yaranan fərqlərin dirənişlərin sayından asılı olduğunu desək, məncə,
heç də yanılmarıq. Dirəniş gözəçarpacaq deyilsə, onda yuxugörmənin elementi də
şüurdışındakı gerçək məzmundan çox az fərqlənəcəkdir; böyük dirənişlər isə
şüurdışındakının daha çox korlanmış bir durumda yuxudakı əvəzedicisinə çevrildiyini
göstərir və bu əvəzedicidən onun özünə qayıda bilmək üçün də çox uzun və dolanbac
bir yol keçmək gərək olur.
İndi isə, görünür, hansısa yuxugörməni götürüb onu bizim texnikamızla yozmağa
çalışmağın vaxtı çatmışdır, bununla da biz yuxuyozma texnikamıza bəslədiyimiz
ümidlərin özünü necə doğruldacağını yoxlaya bilərdik. Ancaq bunun üçün hansı
yuxugörməni seçək? Siz mənim üçün bu seçimi eləməyin necə ağır olduğunu təsəvvür
belə edə bilməzsiniz, habelə bu seçimin nədən belə ağır olduğunu sizə yetərincə
anlatmağa mənim gücüm də çatmır. Şüurdışında gizli qalan gerçək məzmunun az
korlandığı yuxugörmələrin olduğu bəllidir və yozumumuzu onlardan başlamaq ən
yaxşı olardı. Ancaq onlardan ən az korlananı hansıdır? Yoxsa mənim yuxarıda
göstərdiyim çox aydın və dolaşıqlıqdan uzaq olan iki örnəkdəki kimi
yuxugörmələrimi uyğun sayırsınız? Bax elə burada da bərk yanılırsınız.
Araşdırmaların göstərdiyi kimi, belə aydın və dolaşıq olmadığını saydığımız örnəklər
elə ən çox korlanmış yuxugörmələrdir. Yox, birdən mən heç bir ülgü gözləmədən,
birinci qarşılaşdığım yuxugörməni götürüb yozmağa başlasam, onda sizin qanınızı
bərk qaraltmış olacağam. Ola bilsin, bu durumda yozmağa başladığımız yuxugörmə
ilə bağlı yaranan sərbəst düşüncələr və onların doğurduğu əvəzedicilər olduqca
çoxsaylı olsun və bu da yuxugörmənin yozumunu bizim üçün çox yorucu və bezdirici
bir işə çevirsin. Biz durub öncə yuxugörmənin məzmununu yazsaq, sonra qarşısından
onunla bağlı yaranan sərbəst düşüncələri yazmağa çalışsaq, onda yuxugörmənin
məzmunundan qat-qat artıq olan bir mətn alınacaqdır. Görünür, ən məqsədəuyğunu
belə bir araşdırma üçün bir neçə qısa məzmunlu yuxugörmə götürməkdir və onların
hər birinin yozumundan özümüz üçün gərək olan bilikləri almağa çalışmaqdır. Ancaq
bunu da eləyə bilmək üçün gərək təcrübələrimizə arxalanaraq onların içindən ən az
korlananlarını seçməyi də bacaraq.
Bundan başqa da, mən seçimimizi yüngülləşdirə bilmək üçün bir yol da
tanıyıram. Gəlin yuxugörməni bütünlüklə yozmaqdansa, onun ayrı-ayrı elementlərini

yozmağa çalışmaqla kifayətlənək və bizim yuxugörməni yozmaq üçün işlətdiyimiz
texnikanın bu örnəkləri necə aydınlaşdıra bildiyinə baxaq.
a) Bir xanımın deməsinə görə, o, uşaqlıq çağlarında tez-tez yuxusunda Tanrını
başına şiş uclu kağız papaq qoymuş durumda görürmüş. Sizcə, burada yuxugörənin
özünün yardımı olmadan nəyisə aydınlaşdırmaq olarmı? Axı bu yuxugörmə büsbütün
anlamsızdır. Ancaq xanımı danışdırdıqca bu anlamsızlıq yoxa çıxır. Sən demə, bu
xanım uşaq olanda yemək stolunun arxasında onun başına belə bir şiş uclu kağız
papaq qoyurlarmış, bunun isə çox qəribə bir səbəbi varmış: bu xanım uşaq olanda
acgözlük eləyərək stol arxasında onunla yanaşı oturmuş qardaş-bacılarının
boşqablarına göz qoyar, onlara özündən çox yemək qoyulub-qoyulmamasına göz
yetirərmiş, böyüklər də onun gözlərini qıraqdan örtən bu papaqla uşağın pis vərdişini
aradan qaldırmaq istəyirlərmiş. Ən başlıcası, bu xanım yuxugörməsini yozmaq üçün
lazım olan bu bilgini gecikdirmədən açıb demişdi. Yuxugörmənin bu elementini və
ona arxalanaraq bütün yuxunu yozmaq çətin deyildir, görünür, bu yuxugörmə uşağın
belə bir düşüncəsindən yaranmışdı: “Böyüklərin deməsinə görə, Tanrı hər şeyi bilən
və görəndir, indi bu böyüklər nələrisə mənim baxışlarımdan gizlətmək istəyirlər,
ancaq onlar bərk yanılırlar, mən də Tanrı kimi hər şeyi bilən və görənəm”.
Gətirdiyimiz bu yuxugörmə örnəyi, ola bilsin, sizə çox sadə görünəcəkdir. Gəlin daha
çətin görünən başqa bir örnəyə baxaq.
b) Bir vasvası xanım uzun bir yuxu görür və yuxusunda bizim ortaq tanışlarımız
olan adamlar ona mənim “İtiağıllılıq” kitabımla bağlı danışır, onu bərk tərifləyirlər.
Sonra o, dumanlı şəkildə hansısa “Kanal” sözünü xatırlayır və dediyinə görə, deyəsən,
bu da hansısa kitabın adı kimi çəkilmişdi, danışığın bu bölümündə hansısa kanaldan,
yaxud kanalla bağlı nədənsə söz açılmışdı, ancaq o bu yeri yaxşı xatırlamır... kanalla
bağlı nə üçün söz açıldığı da onun üçün aydın deyildir.
Siz, sözsüz, yuxugörmədəki “kanal” elementinin çox anlaşılmaz olduğunu və
buna görə də yozula bilməyəcəyini düşünürsünüz. Buradakı çətinliyi düzgün də-
yərləndirirsiniz, ancaq yuxunun yozumunu çətinləşdirən bu elementin anlaşılmazlığı
deyil, tərsinə, bu elementin anlaşılmazlığını doğuran yuxugörmənin özünün
yozulmasındakı çətinliklə bağlıdır: yuxugörənin ağlına bu “kanal” elementi ilə bağlı
heç bir düşüncə gəlmədiyi üçün də belə bir durum yaranır; sözsüz, burada mən də heç
nə deyə bilmirəm. Bir az sonra, daha doğrusu, ertəsi gün bu xanım “kanal”
elementinin onun ağlına necə gələ biləcəyini mənə bildirdi. Daha doğrusu, bu sözü
necə eşitdiyini xatırladı. Haçansa ona belə bir gülməcə danışıblarmış: Duvrla Kale
arasında üzən paroxodda tanınmış bir yazıçı ilə bir ingilis danışırlar, birdən bu ingilis
bəlli olan bu sözü sitat gətirir: Du sublime au ridicule il n,y a quun pas (Böyüklüklə
gülünclüyün arası bir addımlıqdır). Tanınmış yazıçı deyir: Qui, le pas de Calais
(Elədir, sizdən Kaleyə bir addım ancaq olar). Bununla yazıçı Fransanın böyük bir
ölkə, İngiltərənin isə gülünc olduğunu demək istəyir. Axı doğrudan da, Pas de Calais
İngiltərə ilə Fransanı ayıran Canal la manche (Lamanş boğazı-kanalı) sahilində Fransa
tərəfdə yerləşir və bu şəhərin limanından İngiltərənin Duvr şəhərinə bərələr işləyir.
Bilirəm, siz indi soruşmaq istərdiniz: mən bu düşüncələrin baxdığımız yuxugörmə ilə
bağlı olduğunu düşünürəmmi? Elədir, mənim düşüncəmə görə, bu söz yuxugörmənin
yozumunda qarşılaşdığımız anlaşılmazlığı aydınlaşdırmaq üçün işimizə yarayacaqdır.
Yoxsa siz bu gülməcənin baş verən yuxugörməyədək bilindiyinə və buradakı “kanal”
elementinin şüurdışında özünə yer elədiyinə inanmır, xanımın bununla bağlı

düşüncəsinin sonradan yarandığını düşünürsünüz? Xanımın yuxugörmə ilə bağlı
ağlına gələn bu düşüncə onun özünün də şübhə ilə yanaşdığı və şüurdışında gizlənən
həzləri ilə bağlıdır. Onun bu düşüncəsini üzə çıxmağa qoymayan dirənişi isə
yuxugörmənin belə anlaşılmaz olmasının başlıca səbəbidir. Bu durumda yuxu-
görmənin elementi ilə onun şüurdışındakı gerçək məzmununun asılılığını düşünsəniz,
elə bilirəm, özünüz üçün çox şeyləri aydınlaşdıra bilərsiniz... Bu element
şuürdışındakı məzmunun bir qırığıdır, onun varlığından soraq verir. Biz yuxugörmə
ilə bağlı yarımçıq bilgi aldığımızdan, onu yuxugörmənin bütövlüyündən
ayırdığımızdan, o bizim üçün belə, büsbütün anlaşılmaz qalmışdı.
c) Mənim müalicə elədiyim bir xəstə çox uzun bir yuxu görmüşdü: xüsusi formalı
bir stolun arxasında onun ailə üzvləri oturmuşlar və yuxugörmə bundan başlayaraq
davam eləyir. Stolla bağlı onun ağlına gələn düşüncə belədir: o hansısa bir ailənin
qonağı olanda onların belə bir stolu olduğunu görmüşdü. Sonra onun bu düşüncələri
bir az da genişlənməyə başlayır: bu ailədə ata ilə oğul arasında çox özəl münasibət var
idi, sonra isə özü ilə atası arasında da eyni ilə belə bir münasibətin olduğunu deyir.
Beləliklə də, görünür, yuxugörmədəki stol bu iki ailədəki münasibətlərin uyğunluğunu
göstərmək üçün ortaya çıxmışdır.
Mənim bu xəstəm yuxugörmənin yozulması texnikası ilə çoxdan tanış idi. Ola
bilsin, bir başqası üçün yuxugörmədəki stol kimi çox önəmsiz bir elementin
araşdırılması olduqca anlamsız görünərdi. Biz isə yuxugörmədə heç nəyin təsadüfi və
önəmsiz olmadığını düşünürük və öz yozumumuzda başlıca diqqəti də elə bu önəmsiz
və anlamsız görünən detalların üzərində toplayırıq. Ola bilsin, siz yuxugörmədəki
stolun yuxugörəndə “bizdə də hər şey elə onlarda olduğu kimidir” düşüncəsini
doğurmasına qəribə baxırsınız. Ancaq siz haqqında danışılan o biri ailənin Tişler
(“tiş” – stol deməkdir) soyadını daşıdığını biləndə, sözsüz, daha bərk
təəccüblənəcəksiniz. Yuxugörən öz doğmalarını stol arxasında oturtmaqla, adətən
onların da Tişlerlər olduğunu demək istəyir. Elə bilirəm, belə yuxugörmələri yozanda
istər-istəməz təvazökarlıqdan qırağa çıxmalı olduğumuzu siz də duymamış deyilsiniz.
Mənə elə gəlir, yozum üçün yuxugörmələrin seçilməsinin ağırlığı ilə bağlı
dediklərimiz də indi sizin üçün aydın olmalıdır. Mən buradakı yuxugörmə
örnəklərinin yerinə başqalarını da götürə bilərdim, ancaq onda da bu qeyri-
təvazökarlığın yerini bir başqası tutacaqdı.
Mənə elə gəlir, bizim çoxdan yararlana biləcəyimiz iki termini qəbul
eləməyimizin vaxtı artıq gəlib çatmışdır. Biz bundan sonrakı araşdırmalarımızda,
yuxugörmə ilə bağlı bütün danışılanları yuxugörmənin açıq məzmunu (manifester
Trauminhalt), sonradan ağlımıza gələn düşüncələrin yardımı ilə tapdığımız gizlinləri
isə yuxugörmənin gizli məzmunu (latente Traumgedanken) adlandırmaq istəyirik.
Gəlin araşdırdığımız örnəklərdə yuxugörmənin açıq məzmunu ilə yuxu görmənin gizli
məzmunu arasında olan ilişkilərə diqqət yetirək. Bu ilişkilər çox fərqli ola bilər. “a)”
və “b)” örnəklərində açıq məzmun gizli məzmunun özəyindən ayrılsa da, onun çox
kiçik bir bölümünü üzə çıxarır. Şüurdışındakı böyük və mürəkkəb psixi quruluşdan
doğan düşüncələrdən azacıq bir bölümü bu düşüncənin bir fraqmenti kimi
yuxugörmənin açıq məzmununa sızır. Bunu necəsə bir sloqana (şüara), yaxud da
morze əlifbasının işarələrinə də bənzətmək olar. Əldə olan bu əlamətlərə görə biz
gərək yuxunu yozmağa çalışaq və gördüyünüz kimi, baxdığımız örnəklərdə biz bunu
bacara bildik. “b)” örnəyində biz yuxugörmənin gerçək məzmunun korlanmasından

yaranmış yuxugörmə elementinin əvəzedicisini tapmaqla yozumumuzu yerinə yetirə
bildik. “c)” örnəyində yararlandığımız yozum texnikasını dərindən anlaya bilmək
üçün daha bir neçə yuxugörmə örnəklərinə baxa bilərik.
ç) Yuxugörən tanışı olan bir xanımı çarpayının altından tapıb çıxarır. O özü bu
yuxugörməsinin nə demək olduğunu elə ilk düşüncəsi ilə açıqlayır: sən demə, o bu
xanıma çox böyük sayğı bəsləyirmiş və həmişə onu öz gözündə ucaltmağa çalışırmış.
d) Başqa birisi yuxusunda qardaşının yeşiyin içində ilişib oradan çıxa bilmədiyini
görür. Yozum zamanı onun ağlına gələn ilk düşüncə yeşiyi şkafla əvəzləmək olur,
sonra o bu ikinci, əvəzedici sözə görə yuxusunu özü yozur: doğrudan da, onun qardaşı
özünə qapılan, başqaları ilə ünsiyyətdən qaçan birisidir.
e) Yuxugörən dağın təpəsinə qalxır, oradan onun gözləri qarşısında ənginlərədək
uzanıb gedən gözəl bir görünüş açılır. Göründüyü kimi, bu yuxu çox ağlabatan
görünür və sanasan, burada yozmalı bir nəsnə də yoxdur, ancaq bu yuxugörmənin
hansı xatirələrdən doğulduğunu öyrənəndə bunun heç də belə olmadığı bəlli olur, sən
demə, bu yuxugörmənin yozulmasına başqalarından daha çox gərək varmış.
Yuxugörməni yozmağa başlayanda yuxugörənin ağlına özünün haçansa dağa
qalxması ilə bağlı düşüncələr gəlmir, o burada, ilk olaraq, çox yaxın bir tanışının uzaq
ölkələrlə öz ölkəsinin münasibətlərindən danışan “Baxış” adlı jurnal buraxdığını
xatırlayır. Beləliklə də, yuxugörmənin gizli anlamı bəlli olur: o, yuxusunda özünü
“Baxış” dərgisini buraxan tanışı ilə eyniləşdirmişdi.
Burada siz yuxugörmənin açıq və gizli elementləri arasında büsbütün yeni tipli
ilişkiləri görürsünüz. Yuxugörmənin elementi şüurdışındakı məzmunun
korlanmasından yox, onun təsvirindən, obrazlaşdırılmasından yaranmış və buradakı
”baxış” sözünün səslənməsi də yuxugörmənin yaranmasına öz təsirini göstərmişdir.
Göründüyü kimi, baxış sözündən doğan anlam korlanmaya uğramışdır, burada artıq
bu söz uzaq ölkələrlə bağlı bilgilər almaq və onları incələməkdən çıxıb, hansısa uzaq
görünüşləri izləməklə əvəz olunmuşdur, şüurdışında gizlənən ilkin anlam birbaşa
açılmamış, obrazlaşdırılmışdır. Siz indi açıq məzmunlu yuxugörmələrin düşüncələr və
sözlərdən daha çox, gözlə görünən obrazlardan qurulduğunun üzərində düşünsəniz,
onda burada açıq məzmunla gizli məzmun arasındakı ilişkilərin yuxugörmələrdə çox
önəmli rol oynadığını tapacaqsınız. Eləcə də, göründüyü kimi, buradakı açıq
məzmunlu yuxugörmədə çox uzun bir sıra əvəzedicilər yarana və şüurdışındakı
gizlənən məzmunu ört-basdır eləməyə çalışa bilərlər. Bu necəsə rebusa (şəkilli
tapmacaya) oxşayır. Nə üçün belə görüntülərin yuxugörməmizdə obrazlaşdığı sorusu
başqa bir araşdırma mövzusu olduğundan, biz ona burada toxunmayacağıq.
Yuxugörmənin açıq və gizli məzmunları arasındakı dördüncü tip ilişkilərə
gəlincə, mən onlarla bağlı susmağa üstünlük verirəm, hələlik bizim işlətdiyimiz
yozum texnikası onun özəlliklərini bizim üçün açıqlaya bilmir. Mən istəsəm,
başlanğıcda da bu dördüncü tip ilişkidən söz açmazdım və bu bizim araşdırmalarımıza
əngəl yaratmazdı.
İndi nə deyirsiniz? Yuxugörmənin ayrı-ayrı elementlərini yozmaqdan onu
bütövlüklə yozmağa keçmək üçün öz gücünüzə inanırsınızmı? Gəlin özümüzü bu işdə
yoxlayaq və görək bu işi görməyi bacararıqmı? Sözsüz, mən yozum üçün çox
anlaşılmaz olan yuxugörmələri seçməyib, gizli məzmununu özündə yetərincə əks
elətdirən yuxugörmələrin üzərində dayanacağam.

Beləliklə də, gənc, ancaq çoxdan ərə getmiş bir xanım belə bir yuxu görür: o əri
ilə teatrda oturub, ancaq onların oturduğu parterdəki yerlərin yarısı büsbütün boşdur.
Birdən əri ona deyir: Eliza L. də öz əri ilə teatra gəlmək istəyirdilər, ancaq onlara 1
florin 50 kreyserə çox pis yerə üç bilet satmaq istəmişdilər, onlar isə belə pis yerə
satılan biletlərdən boyun qaçırmışdılar. Elizanın düşüncəsinə görə, burada pis heç nə
yoxdur, teatrsız da keçinmək olar.
Yuxugörənin bizə verdiyi ilkin bilgiyə görə, onun gördüyü yuxunun
məzmununda aydınlıq var. Doğrudan da, bir neçə gün qabaq əri ona, tanışları və bu
xanım ilə yaşıd olan Eliza L.-in adaxlandığını demişdi. Yuxugörmə bu gənc xanımın
aldığı bu bilgidən yaranan qıcıqdan doğmuşdur. Biz artıq insanların yaxın günlərdə
yaşadıqları belə anlara uyğun yuxugörmələrinin olduğunu göstərmişik və
yuxugörənlər də belə yuxularını doğurmuş, yaxın günlərdə baş vermiş olayları çətinlik
çəkmədən göstərə bilirlər. Eləcə də yuxugörən bu yuxugörməsindəki başqa
elementlərlə bağlı da bilgilər verə bilir. Yaxşı, onda parterdəki yerlərin yarısının boş
olması nəyə işarədir? Bu, keçən həftə baş vermiş gerçək bir olayla bağlıdır. Bu xanım
ad-san qazanmış bir teatr tamaşasına baxmaq üçün qabaqcadan bilet almış, buna görə
də biletə dəyərindən artıq pul ödəmişdi, ancaq o, əri ilə teatra gələndə qabaqcadan
bilet almağının yanlış olduğunu anlamışdı, teatrda, onların oturduğu parterdəki
yerlərin, az qala, yarısı boş idi. Sən demə, o, tamaşa günü də bilet ala bilərmiş.
Xanımın əri onu bu, uğursuz bilet almağa görə qınamamış, bununla bağlı nəsə
deməmişdi. Elə isə, yuxugörmədəki bu 1 fl. 50 kr. dəyərində pul nə deməkdir? Bu
pulla bağlı element onların teatra getməsi ilə bağlı deyil, büsbütün başqa bir olayla
bağlıdır, ancaq burada da onun aldığı son bilgi ilə bağlılıq vardır. Onun adaxlanan
tanışı Eliza L.-ə adaxlısı 150 florin pul bağışlamış, bu ağılsız qadın isə aldığı pula
dəyərli bir nəsnə almaqdansa, zərgərin yanına gedib pulun hamısını qızıl bəzəklər
almağa dağıtmışdı. Bəs bu “üç” rəqəmi haradandır? Yuxugörən xanım bununla bağlı
tutarlı bir fakt bilmir, burada yalnız bir şey ola bilər: adaxlanan Eliza L. yaşca ondan
vur-tut üç ay kiçikdir, ancaq o indiyədək subaydır, yuxugörən xanım isə artıq on ildir
ərdədir. Bəs iki adaxlı teatra getmək üçün niyə üç bilet almaq istəmişdilər, axı bu,
anlamazlıqdır? O bununla bağlı heç nə deyə bilmir və bundan sonrakı sualları
cavablandırmaqdan da boyun qaçırır.
Ancaq onun başına gələn və bizə açıqladığı düşüncələr də yuxugörmənin gizlin
anlamlarını aydınlaşdırmaq üçün yetərlidir. Onun gördüyü yuxu ilə bağlı verdiyi
bilgilərdə bir neçə yerdə müxtəlif müddətlərdən söz açılır və onların hamısını
birləşdirən bir özəllik də gözə çarpır: o, teatra çox tez bilet almışdı və bu
tələskənliyinə görə artıq pul xərcləmişdi; onun adaxlanan tanışı da aldığı pulu tələsik
zərgərə verib özünə qızıl bəzəklər almışdı, ancaq o gözləyə, pulu daha önəmli
nəsnələrə verə bilərdi. Burada, yuxugörmədə qarşılaşılan çox tez, tələsik sözlərini,
onun yaşca özündən üç ay kiçik olan tanışının adaxlanması, özünə çox uğurlu bir ər
tapa bilməsi, ancaq elə bu andaca onu aldığı pulu yersiz xərcləmək kimi anlamazlıqda
qınaması ilə bağlı aldığı bilgilərlə yanaşı qoyanda, onda bu xanımın yuxugörmədə
korlanmış şəkildə üzə çıxan gizlin düşüncəsinin əvəzedicisinin belə bir gerçək
düşüncələrdən qaynaqlandığı bəlli olur: “Belə tez ərə getməyim mənim
anlamazlığımdan olmuşdur. Elza gözləyib uğurlu ər tapa bildisə, mən də gözləsəydim
özümə daha uğurlu bir ər tapa bilərdim” (Burada onun özünü tələskənlikdə qınaması,
bileti qabaqcadan və baha alması ilə, bir də adaxlı tanışının əlindəki pulu tələsib bəzək

şeylərinə verməsi ilə əvəz olunmuşdur. Ərə getmək isə teatra getməklə əvəz
olunmuşdur). Yuxugörmənin gizlin qalan başlıca anlamı budur; biz bu yuxugörmə ilə
bağlı araşdırmamızı davam etdirə də bilərik, ancaq bundan sonrakı işimizi bunadək
olan inamla görə bilməyəcəyimizi də boynumuza almalıyıq; düzdür, yuxugörənin
dediyi bir sözə dayanaraq yuxugörmənin daha bir elementini də yozub, bu xanımın
belə bir gizli düşüncəsinin olduğunu da irəli sürə bilərik: “Bu pulu mən ondan yüz qat
yaxşı xərcləyərdim!” (Baxın, gerçək olaydakı 150 fl., yuxugörmədəki 1fl. 50 kr.-dən
yüz qat çoxdur). Biz buradakı pulu cehizlə əvəz eləsək, belə çıxır, əri cehizlə ələ
alırlar; bu iki xanımın tapdığı ərlər isə pis bilet və qızıl bəzəklə əvəz olunmuşdur.
Buradakı anlamsız görünən üç bilet alınmasının da ər tapmaqla bağlı olduğunu
göstərə bilsək, bir az da yaxşı olardı. Ancaq bizim yozumlarımız buradan o yana keçə
bilmir. Beləliklə də, biz araşdırdığımız yuxugörmənin gizli anlamının belə olduğunu
aydınlaşdırdıq: yuxugörən xanım artıq öz ərindən soyumuşdur və tez ərə getdiyinə
görə peşmandır.
Mənə elə gəlir, bu birinci yuxu yozumumuzun sonucu bizi qane etməkdən daha
çox sarsıdır və çaşqınlığa uğradır. Burada birdən-birə bizim üzərimizə gücümüz
çatandan qat-qat artıq yük düşdü. Biz artıq bu yuxugörməni yozmağımızdan gələcək
işlərimiz üçün hansı dəyərli biliklər qazandığımızı ayırd elədiyimizi də anlamaqda
çətinlik çəkirik. Gəlin, gecikmədən, burada yeni nə öyrənə bildiyimizi
aydınlaşdırmağa çalışaq.
Birincisi, yuxugörmənin gizli məzmununda başlıca vurğu tələskənlik elementinin
üstünə düşür; yuxugörmənin açıq məzmununda isə bu birbaşa gözə çarpmır.
Araşdırma aparmadan biz bu tələskənlik elementinin önəmli rol oynadığını
aydınlaşdıra bilməzdik. Belə çıxır, şüurdışındakı başlıca düşüncənin anlamı
yuxugörmənin açıq görünən məzmununda yoxdur. Bütün bunları biləndən sonra
bizim bu yuxugörmə ilə bağlı təəssüratlarımız da büsbütün dəyişməli olur. İkincisi,
yuxugörmədə 1 fl. 50 kr. pul xərcləyib, iki nəfərə üç teatr bileti almaq kimi absurd
element vardır və biz onu “anlamazlıq” kimi qavrayırıq (sonradan tələsik ərə
getməyin anlamazlıq olduğuna gəlib çıxırıq). Şüurdışında yaranan “anlamazlıq”
düşüncəsinin yuxugörmədə absurd bir elementlə üzə çıxmasını sanmaq doğrudurmu?
Üçüncüsü, tutuşdurmaların göstərdiyinə görə, yuxugörmədəki açıq məzmunla onun
gizli anlamı arasındakı asılılıqlar sadə deyildirlər, heç də həmişə bir gizlin anlam
yalnız bir açıq məzmunla əvəz olunmur. Bu, yuxugörmədə özünü daha çox onların
qrup halında olan asılılıqları şəklində göstərir, burada tapılan hansısa bir gizlin
məzmun da, yuxugörmədə görünən açıq məzmun da bir neçə belə elementlərin
əvəzedicisi olur.
Yuxugörmənin daşıdığı anlamla yuxugörənin ona yanaşmasına gəlincə, bununla
bağlı da çoxlu təəccüblü sözlər danışmaq olar. Düzdür, yuxugörən səmimidirsə, o,
yuxusunun yozumunun doğru olduğunu boynuna alır, ancaq bununla yanaşı olaraq,
yeni öyrəndiklərindən sarsılır. Bizim örnəyimizdəki xanım, bu yuxugörməsi yozulana
kimi, ərinə soyuq yanaşdığını bilmirdi və birdən bunu bilsəydi belə, bunun səbəbini
anlamayacaqdı. Beləliklə də, bizim bu yuxuyozmamızda anlaşılmaz qalan yerlər
çoxdur. Mənim inamıma görə, biz hələ yuxuları bütövlükdə yozmağa hazır deyilik və
görünür, biz gərək çoxlu yeni bilgilər öyrənməklə özümüzü buna hazırlayaq.