Atom yadrosi va elementar zarrachalar fizikasi, tezlashtiruvchi texnika
Yüklə 1,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Gamma-nurlanishlar xususiyatlari. Gamma-nurlar yuqori energiyali
elektromagnit nurlanishlardir. Gamma-nurlanish jarayonida yadroning zaryadi, massa soni o‟zgarmaydi, faqat energiya o‟zgarishi ro‟y beradi. Gamma-nurlanish tinch holat massasi nol, zaryadsiz, spini S=1 ga teng bo‟lgan qisqa elektromagnit to‟lqinlardir. Gamma-nurlanish yadroga xos jarayon bo‟lib, yadrodagi nuklonlarning o‟zaro ta‟sirlashuvi natijasida yadro ichida vujudga keladi. Gamma- nurlar yadrolarning bir energetik holatdan boshqa energetik holatdan boshqa energetik holatga o‟tganida hosil bo‟ladi. Masalan, atom yadrosining uyg‟ongan holatidan asosiy holatiga o‟tishida energiyasi har xil diskret qiymatlarga ega bo‟lgan bir yoki bir necha gamma kvantlar chiqaradi. Yadrolarning uyg‟onishi quyidagi jarayonlarda hosil bo‟lishi mumkin: 1. Yadrolarning alfa, beta yemirilishida (γ-nurlar birinchi marta shu jarayonda aniqlangan). 2. Yadroviy reaksiyalarda. 3. Yadrolarning bo‟linishida. 4. Uchib kelayotgan zaryadli zarralarning elektr maydoni ta‟sirida (Kulon uyg‟onish). Bu to‟rt holatda ham γ-nurlar hosil bo‟lishi ehtimoliyati mavjud. γ-nurlarning to‟lqin uzunligi rentgen nurlari to‟lqin uzunligidan ham kichik. Alfa, beta- yemirilishlardan keyin hosil bo‟ladigan gamma-nurlanishlar energiyasi 10 KeV-5 MeV gacha, yadroviy reaksiyalardan keyin esa MeV gacha yetishi mumkin. Gamma-nurlarning energetik spektiri deskrit bo‟ladi. Turli radioaktiv izotoplar yemirilishida hosil bo‟ladigan gamma-nurlanishlar spektiri turlicha- murakkab yoki monoxromatik bo‟ladi, bu esa yemirilishda hosil bo‟ladigan gamma-kvantlar energiyasiga bog‟liq. Radioaktiv izotoplar gamma-spektirini bilish juda ko‟p ilmiy va amaliy ishlarda zarurdir. Gamma-nurlar moddalardan kuchli o‟tish qobiliyatiga ega. Shuning uchun tashqi nurlanishda gamma-nurlar xavflidir. Gamma-nurlar havoda deyarli kuchsizlanmay katta masofalargacha yetishi mumkin. Kishi ustidagi hech qanday himoya kiyimi gamma-nurlanishni kuchsizlantira olmaydi. Qo‟rg‟oshin, po‟lat, beton kabi zichligi katta moddalar ma‟lum qalinlikda gamma-nurlarni kuchsizlantirishi mumkin. γ-nurlarning to‟lqin uzunligi qisqa bo‟lib, atomlar aro masofadan (10 -8 sm) ancha kichik. Energiyasi 1 MeV bo‟lgan γ-nurlar to‟lqin uzunligi 10 -10 sm. γ-nurlar γ-kvantlar deb ataluvchi zarralardan iborat. γ-kvantlar energiyasi bir necha 10 KeV dan yuqori. Hozirgi zamon tezlashgichlarida energiyasi 20 GeV ga yetadigan γ-kvantlar hosil qilinmoqda. γ-nurlar havoda yorug‟lik tezligiga teng bo‟lgan tezlik bilan tarqaladi, ionlashtirish qobiliyati alfa, beta zarralarga nisbatan past. 1 sm uzunlikdagi havoda γ-kvantlar bir nechagina ionlar juftini hosil qiladi. γ- nurlar moddadan o‟tganda γ-nurlarning modda atomlaridan urib chiqargan elektronlari ionlashtirishni hosil qiladi. x-qalinlikdagi muhitdan o‟tgan γ-kvantlar intensivligi quyidagi eksponensial qonun bo‟yicha kamayadi: (10) (10) formulada - γ-kvantlarning to‟liq yutilish koiffitsienti bo‟lib, modda xususiyatlariga va γ-kvant energiyasiga bog‟liq, -moddaga tushayotgan gamma kvantlarning intensivligi, -x qalinlikdagi moddadan o‟tgan gamma kvantlarning intensivligi. γ-kvantlarning chiziqli yutilish koeffitsientining γ-kvant energiyasiga bog‟liqligi, qo‟rg‟oshin uchun 5-rasmda ko‟rsatilgan 3 2 1 0 0,50 1,00 1,50 5-rasm Yüklə 1,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|