Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat
Har ikki asarning kompozitsiyasiga
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Har ikki asarning kompozitsiyasiga e’tibor beradigan
bo‘l sak, ular bir-biridan farq qiladi. Biri («Hayot ishtiyo qi»)ning kompozitsion qurilishi an’anaviy, spiralsimon, ya’ni voqea lar xronologik tarzda rivojlanuvchi yagona syujet chizig‘iga ega. 1 Улуғов А. Улуғ рассом ҳақида роман // Ўзбекистон адабиёти ва санъати. 2009. №27. 2 Норматов Н. Рўзи Чориевнинг сўнгги васияти. – Тошкент, 2008. – Б.4. Asar Van Gog bilan bog‘liq bir syujet chizig‘idan iborat bo‘lib, unda buyuk impressionist rassom Van Gog hayoti, ijodiy ka moloti, ruhiy kechinmalari, ijodga bo‘lgan betinim ishtiyoqi tasvirlanadi. An’anaviy biografiyadan farqli ravishda I.Stoun yaratgan «Hayot ishtiyoqi»da syujet chizig‘i Van Gog tug‘ilishi tarixi bilan boshlanmaydi. Van Gog romanga o‘z hayot yo‘lini topishi arafasida turgan, kartinalar galereyasida sotuvchi bo‘lib ishlab, kun kechirayotgan yigirma bir yoshli yigit sifa tida kirib keladi. Ursula ismli qizni sevib qolgan Van Gog sar guzashtlari – syujetning asosiy voqealari uning muhabbati rad etilgandan so‘ng boshlanadi. Ruhan singan yi git nima qilari- ni bilmay, ruhoniylikni qabul qilib, o‘z hayotini bechoralarga yordam berishga baxshida qilmoqchi bo‘ladi, ammo shaxtyor lar orasida yurganida bekorchilikdan ko‘mir bilan ularning suratlarini chiza boshlaydi. Chizilgan suratlarda shaxtyor lar tashqi ko‘rinishidan ham ko‘ra, ular ning xarakteri, kasbiy qiyofasi namoyon bo‘ladi. Buni yigitning o‘zi ham his etadi. Shundan so‘ng Vinsentda rassom bo‘lish istagi paydo bo‘la di. Muqaddima (prolog) va sakkiz qismdan iborat asosiy syu jet Van Gog yashab, ijod qilgan shaharlarning nomlari bilan (London, Borinaj, Etten, Gaaga, Nyuenen, Parij, Arl, Sen-Remi, Over kabi) atalgan. Har bir joy bilan bog‘liq voqealarda, tarixiy shaxslar jonli ishtirok etadi. Van Gog hayoti va ijodi syujetni rivojlantiradi. Shu bilan bir qatorda, muallif asarda Yevropa- ning turli qishloq va shaharlaridagi san’at ahli va san’at dar gohlari, rassomchilik maktablari to‘g‘risida ham so‘z yuritadi. Van Gog chizayotgan rasmlar vositasida o‘quvchini kambag‘al dehqonlar, oddiy xalq vakillarining hayoti, ularning uyi, ishi, oilasi kabilar bilan tanishtiradi. Shu tariqa rassom yashagan ijtimoiy-tarixiy davr manzarasi hosil qilinadi. Bu esa badiiy roman syujetining asosiy xususiyatlaridan biridir. Ana shu
96 97 tarixiy-ijtimoiy sharoit fonida rassom yaratgan kartinalarning tarixi bilan tanishib boriladi. O‘zbek yozuvchisi Nodir Normatov yaratgan «Ro‘zi Chori yevning so‘nggi vasiyati»da rassomning badiiy biografiyasi noan’anaviy usulda yaratilgan. Roman uch qismga ajratilgan va qismlar bir-biridan bayon texnikasi bilan tubdan farqlana di. Adibning syujet va xarakter yaratish texnikasini o‘zbek adi bi I.G‘afurov quyidagicha ta’riflaydi: «U tabiiy hodisalarni ta biiy maqomini topib chizadi. Shu xolos. «Chizish» so‘zi Nodir Normatovning badiiy usuliga g‘oyatda mos, bu usulni rosma na xarakterlaydi. U batafsil uzoq tasvirdan ko‘ra chizishni yax shi ko‘radi, zero, chizishda ham chizish bor – Nodir xarakter qirralarini kesma punktir bilan chizadi. Voqealardan voqealar shunday kesma punktirlarda tug‘ilib bir-biriga g‘uluv bilan ulanib boradi. Bunda tabiiyki, bayonda parokandalik xav fi ham tug‘iladi, voqeaning boshi, davomi va oxiriga bog‘lan may qolishi ehtimoldan xoli emas. Ammo yozuvchi qandaydir o‘ziga ma’lum hikoya qilish zahiralarini bizga bilintirmaygi na qo‘llab, syujet va kompozitsiyada yaxlitlik, butunlikka eri- shadi. Kesma punktir vositasida hikoya tarzida erishilgan bu tunlik – Nodirning yozuvchilik mahorati va badiiy uslubining o‘ziga xos, uni boshqalardan ajralib turadigan ko‘zga ko‘rinarli qirrasidir» 1 .
dan farq bo‘lsa-da, har ikki asarda ham xronikal syujetdan foy dalanilgan; bundan tashqari, ularda yoritilgan mavzu va g‘oya bir-biriga mushtarak. Har ikki asarda bosh qahramon rassom bo‘lganligidan bu asarlarda san’at va uning sirli olami mavzui keng va atroflicha 1 Ғафуров И. Нодирнинг Ойтоши ёки Сурхон руҳи // Ўзбекистон адабиёти ва санъати. 2010. №52 (4087). yoritib berilgan. Ularda buyuk musavvirlar, san’at maktablari, rassomchilikning o‘ziga xos qonun-qoidalari to‘g‘risida bayon etilgan. I.Stoun XX asr boshlarida G‘arbiy Yevropada yashab ijod etgan ko‘plab rassomlar haqida ma’lumot berib, jum ladan, impressionizmning mohiyati va uning boshqa oqim lardan farqini – uning mohiyati rassomchilikning umumiy qonunlariga bo‘ysunmasdan, voqelikni taassurotlar prizmasi orqali chizish, rassom nigohida qay tarzda gavdalangan bo‘lsa, shundayligicha polotnoga tushirishda ekanini Van Gog ijodi misolida, jonli voqealarda ko‘rsatgan. «Hayot ishtiyoqi» va «Ro‘zi Choriyevning so‘nggi vasiyati» romanlarida yana bir
Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|