Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat

Nazorat savollari:

1.  Milliy, hududiy va jahon adabiyoti tushunchalarini izohlang.

2.  Hududiy va jahon adabiyoti namunalariga misol keltiring.

3.  Nima uchun adabiyotlararo aloqalar komparativistika obyekti 

hisoblanadi?

4.  Tipologiya  va  tipologik  mushtaraklik  tushunchalariga  izoh 

bering

5.  Adabiyotshunoslikda multikulturizm nima?

1 

Конрад Н.И. Средневосточное возрождение. – С.220.

7-mavzu:

O‘ZBEK ADABIYOTSHUNOSLIGIDA 

QIYOSIY TADQIQOTLAR

Tayanch tushunchalar: qiyosiy  tadqiqotlar,  o‘zbek  adabiyoti, 

jahon adabiyoti, N.Karimov, A.Hayitmetov, E.Rustamov , M.Xajiye-

va, N.Toirova, biografik roman, Abdulla Qahhor, Jek London.

O‘zbek  adabiyotshunosligida  qiyosiy  yo‘nalishdagi  ilmiy 

ishlar olib borish jarayoni asosan XX asrning ikkinchi yarmi­

dan  boshlangan.  N.Vladimirovaning  rus  tilidan  o‘zbek  tiliga 

tarjimalarning  nazariy  asoslariga,  A.Mirzoyevning  Foniy  va 

Hofiz she’riyatiga bag‘ishlangan ilmiy ishlari bu boradagi ilk 

tadqiqotlar hisoblanadi

1

.

Bugungi kunga kelib, komparativisitik tadqiqotlar soni va 

salmog‘i  oshib  bormoqda.  O‘z  davrida  taniqli  navoiyshunos 

A.Hayitmetov,  «Xamsa»  Alisher  Navoiy  ijodining  eng  katta 

yutug‘i bo‘lishi bilan birga, uning yuzaga kelishi faqat o‘zbek 

adabiyoti  tarixidagina  emas,  jahon  adabiyoti  tarixida  buyuk 

voqea  ekanini,  Navoiy  va  jahon  adabiyoti  mavzusi  nisbatan 

yangi soha bo‘lib, bugungacha sanoqli ishlar amalga oshiril­

ganini alohida ta’kidlagan edi

2

.

Ilmiy-adabiy aloqalar natijasida chinakam asarlar boshqa 

xalqlarning adabiyot olamiga tez kirib boradi va qaysidir dara­

jada ularning ham ma’naviy mulkiga aylanadi. Demak, Navoiy, 

Bobur, Shekspir, Dante va boshqa ko‘plab shoir hamda yozuv-

1 

Владимирова Н. Некоторые вопросы художественного перевода с русского языка на 

узбекский язык. Автореф. дисс… к.ф.н. – Ташкент, 1957; Мирзоев А. Фоний ва Ҳофиз // 

Навоий ва адабий таъсир масалалари. – Тошкент: Фан, 1968. – Б.53 – 62.

2 

Ҳайитметов А. Тимурийлар даври ўзбек адабиёти. –Тошкент: Фан, 1996. – Б.68.

---

54

55

chilar ijodi jahon xalqlarining ham umumiy intellektual mul­

kidir. Bu jarayonda qiyosiy yo‘nalishdagi ilmiy ishlar alohida 

rol o‘ynaydi.

O‘zbek  adabiyotshunosligida  X.K.Hamrayev  Oybek  va 

Qahhor  asarlarini,  S.R.Babayeva  G‘afur  G‘ulom,  G.Xalliye­

va Navoiy va Bobur, Z.Mirzayeva Abdulla Qodiriy va boshqa 

jadid  adiblari,  B.Xoliqov  Tohir  Malik,  N.Toirova  Omon  Mux­

tor,  F.Xajiyeva  Maqsud  Qoriyev,  N.Qobilova Abdulla  Qahhor 

asarlarini jahon adabiy kontekstida o‘rganib, qiyosiy adabiyot­

shunoslik rivojiga o‘zlarining munosib hissalarini qo‘shdilar. 

Adabiy aloqalar doirasida bajarilgan ilmiy ishlarga M.Xolbe­

kov,  Sh.Shamusarov,  A.Qosimov,  M.Bakayeva,  S.Kamilova, 

T.Sultanov, S.Matkarimova va boshqa olimlarning ilmiy izla-

nishlarini namuna sifatida ko‘rsatish mumkin.

E.Ochilovning «XX asr fransuz she’riyati o‘zbek tilida (tar­

jimada mazmun va shakl birligi masalasi) mavzusidagi ilmiy 

ishi, M.Tojixo‘jayevning «O‘zbek adabiyoti namunalari Martin 

Xartmann tarjimasi va talqinida» nomli monografiyasi, F.Sa­

payevaning  Maxtumquli  she’rlarining  o‘zbekcha  tarjimalari 

qiyosiy  tahliliga  bag‘ishlangan  tadqiqoti,  R.Shirinovaning 

olam milliy manzarasining badiiy tarjimada qayta yaratilishi 

xususidagi  doktorlik  dissertatsiyasi  tarjimashunoslik  yo‘na-

lishidagi ilmiy ishlarga misol bo‘la oladi. 

Xullas,  xalqlararo  madaniy-adabiy  aloqalar  kundan  kun­

ga  rivojlanib  borayotgan  bugungi  kunda  qiyosiy  tadqiqotlar 

adabiyotshunosligimizda kelajagi porloq, istiqbolli yo‘nalish­

lardan  biridir.  Xalqaro  adabiy  aloqalar  doirasida  komparati-

vistik  tadqiqotlar  olib  borish  jarayonida,  kamida  ikki  xalq, 

ikki adabiyotning, ayniqsa, o‘zimizning ma’naviy qadriyatlari-

miz, nazmiy va nasriy durdonalarimizning mohiyatini yanada 

chuqurroq anglaymiz. 

Qiyosiy tadqiqot olib borishda metodologik yordam va na­

muna sifatida bu o‘rinda ayrim ilmiy ishlardan misollar kelti­

rishni lozim topdik.