Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi Published by Kış 2021/ 8-4

1. Öküz 
Öküz, büyük görünümüyle, kuvvetli oluşuyla bilinen bir yük hayvanıdır ve Uygur 
harfli Oğuz Kağan destanında adının geçtiği ilk hayvandır. Destan, “… olsun dediler. Onun 
resmi budur:” cümlesiyle başlar ve ardından bir öküz resmi yer alır. Destan, başından eksik 
olduğu için bu ifadenin ne için veya kimin için bulunduğu tam olarak net değildir. Destanda 
“onun resmi budur” şekliyle ifade edilse de ilk cümlede bu hayvanın adı geçmemektedir. Bu 
büyükbaş hayvanın hangi hayvan olduğu tam olarak belirtilmediği için hakkında öküz veya 
1
Wili Bang-Reşit Rahmeti Arat, 
Oğuz Kağan Destanı,
Burhaneddin Basımevi, İstanbul 1936, s. 11. 
2
W. Bang-R. R. Arat, 
a.g.e
, s. 10. 

---

Terek, Uygur Harfli Oğuznamedeki Hayvanlarla Oğuz Kağan’ın İlişkisi Kış 2021/ 8-4
ss.1730-1752
 
1735 
boğa olabileceğine dair görüşlereaçıktır.Mitolojilerde gök tanrıların ve gücün simgesi olarak 
da bilinen boğa, Tanrı’nın yeryüzündeki şekli ve gücünün yansıması gibidir.
3
Oğuz’un fiziksel özellikleri, gücü zoomorfik unsurlarla tasvir edilirken öküz resminin 
de bu övgünün bir parçası olduğu varsayılabilir. Yırtıcı ve avcı bir hayvan olmasa da öküz, 
büyük fiziğiyle heybetli ve güçlü bir görünüme sahip olan bir büyükbaş hayvandır. Türk 
dilinde de kaba olan ve fiziksel olarak büyük olan şeyleri anlatırken “öküz gibi” benzetmesi 
kullanılır. Oğuz Kağan büyümeye başladığı zaman da “ayakları öküz ayağı gibi”dir.
4
Asıl 
metinde öküz, ud diye geçer: “adakı ud adakı deg…”
5
Aynı zamanda öküz, çok ağır yükler 
taşıyarak, tarlalarda saban sürerek insanlara yardımcı oluşu özelliğiyle debilinmektedir. 
Benzetme yoluyla Oğuz’un ayağının öküz ayağı gibi büyük ve güçlü olduğu, her yükü 
kolayca taşıyabilecek bir kahraman olduğu söylenebilir. Doğumunun ardından olağandışı 
özellikler gösteren Oğuz Kağan’ın öküz veya resmiyle temsil edilmesi ve fiziksel olarak 
öküzle benzerlik taşıması Oğuz’un bedeninde tanrısal bir modelin yaratıldığını ve ilk insanı 
temsil ettiğini söylemek mümkündür.
6
Uygurca Oğuz Kağan Destanı’nda Oğuz’a benzetmek amacıyla dört hayvan kullanılsa 
da bu hayvanlardan üçü, Uygurca varyant ile sınırlı kalsa da öküzün bir hayvandan ziyade 
Oğuz Han ile bütünleşmiş bir sıfat olarak kullanıldığına dair görüşler vardır. Ses bakımından 
Oğuz Han’ın Öküz Han olarak gösterildiği tarihi ve mitolojik menkıbeler olup Oğuz’un tıpkı 
öküz boynuzuna benzeyen bir çift boynuzlu miğfer ile resmedildiği minyatürler de 
bulunmaktadır.
7
Bu benzerlikler, Oğuz Kağan’ın öküz ile olan ilişkisini doğrulamaktadırlar. 
Denis Sinor, destanda Oğuz’u anlatmak maksadıyla ele alınan bu öküzü daha geniş kapsamda 
inceleyerek Oğuzla bir paralelliğinin olduğunu öne sürmüştür.
8
Oğuz’un öküz ile benzerliği 
hakkında öne sürülen bu görüşlerden hareketle, onun güç bakımından öküzle benzerlik 
taşıdığı ve destanın başında resmi bulunan boğa hakkındaki inançla Oğuz’un Tanrısallık 
özelliğini destekleyen bir benzetme olabileceğini söylemek mümkündür. 
3
Ali Duymaz, “Oğuz Kağan Destanı’ndan Dede Korkut Kitabına Kahramanların Beden Tasvirlerinin Sembolik 
Anlamları Üzerine Değerlendirmeler”, 
Millî Folklor
,C. 10, S. 76, Balıkesir 2007, s. 52. 
4
W. Bang-R. R. Arat
, a.g.e.,
s. 11. 
5
W. Bang-R. R. Arat, 
a.g.e
., s. 10. 
6
A. Duymaz, a.g.m., s. 52. 
7
Fuzuli Bayat, 
Oğuz Destan Dünyası,
Ötüken Neşriyat, İstanbul 2013, s. 57. 
8
Ferruh Ağca, 
Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı,
Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 2019, s. 6. 

---

Terek, Uygur Harfli Oğuznamedeki Hayvanlarla Oğuz Kağan’ın İlişkisi Kış 2021/ 8-4
ss.1730-1752
 
1736 
Öküz, daha sonra destanda, Oğuz’un Çürçet Kağanı yenerek Çürçet ülkesini 
fethetmesiyle görülür. Bu ülkede yaşayan, sayılarının çok olduğu hayvanlardan biridir.
9
Oğuz 
Kağan’ın Çürçet’i fethedince kazandığı ganimetlerin çokluğunu ifade etmek için taşıyacak 
yük hayvanlarının yetmediği yazar.
10
Bu yük hayvanlarından, at ve katırın yanında öküz de 
yer almaktadır. O çağlarda araba henüz icat edilmeden, at, katır ve öküz gibi yük 
hayvanlarının kullanılmaktadır. Destanda da araba icat edilmeden hemen önce yük taşımak 
için yük hayvanlarının yetmediği belirtilmiş ve arabanın yük hayvanlarından daha fazla yük 
taşıyacağı vurgulanmıştır. Öyle ki, ardından araba icat edilmiştir. Bu bölümde isimleri geçse 
dahi, Oğuz Kağan’ın bu yük hayvanlarıyla doğrudan bir ilişkide bulunduğundan 
bahsedilmemiştir.