Agamaliyev Quliyeva darslik 2


Сифоид  медузалары  (Scyphozoa)



Yüklə 4,71 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə11/52
tarix31.03.2017
ölçüsü4,71 Mb.
#12975
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   52

 

Сифоид  медузалары  (Scyphozoa)  синфи.

  Сифомедузалар  дяниз 

баьырсагбошлуглуларын цзмяйя ихтисаслашмыш групудур. Йяни онларын щяйат 

тсиклиндя  медузалар  формасы  полипя  нисбятян  даща  йахшы  инкишаф  етмишдир. 

Полип фазасы йа гысамцддятли олур, йа да тамамиля олмур. 

Сифоид медузаларын гурулушу щидроид медузалара охшаса да мцряк-

кяблийи иля фярглянир. Сяъиййяви хцсусиййятлярдян бири мезоглейанын щцъейря-

ви  елементлярля  зянэин  олмасыдыр.  Адятян  сифомедузалар  ириюлчцлц  олурлар, 

онларын  йелкяни  –  велцм  олмадыьы  цчцн  щярякят  чятир  диварынын  йыьылыб-

ачылмасы  йолу  иля  щяйата  кечирилир.  Синир  системи  чох  йахшы  инкишаф  етмишдир,  

айрыъа  синир  дцйцнляриня,  щисс  органларына  маликдир  ки,  бирликдя  бунлар 

хцсуси комплекси –  ропалиляри формалашдырырлар. Ъинси вязиляр – ъинси вязиляр 

ентодермада  формалашыр.  Гастроваскулйар  систем  мцряккябдир:  шахяли  вя 

шахясиз  радиал  каналлар  вя  гастрал  сапларла,  йяни  дюрд  ядяд  аракясмя  иля 

камералара бюлцнмцш мядядян ибарятдир. 

Сифомедузалар азсайлы синифдир, ъями 200 нювц мялумдур. Лакин бу 

нювлярин сай тяркиби дянизлярдя чох йцксяк олур. Сифомедузаларын чох нювц 

гида мянбяйи кими, ясасян Чин вя Йапонийада вятякя ящямиййятлидирляр. Бу 

медузалар, мцхтялиф форма вя юлчцляря маликдирляр. Ян ири нювц Cyanea arc-



tica  (кюндялян  узунлуьу  2м,  голъугларынын  юлчцсц  иля  20-30  м),  ян  эениш 

йайылмыш нювц ися Aurelia aurita - ны (40 см) эюстярмяк олар. 



Гурулушу  вя  физиолоэийасы.  Бядян,  ятрафында  кичикюлчцлц  голъуглар 

йерляшян чятир шяклиндядир. Чятирин чюкяк щиссясинин мяркязиндя аьыз йерляшир. 

Аьызын кянарлары узанараг, аьызятрафы пярляри – чыхынтылары ямяля эятирир. Си-

фомедузаларда далайыъы щцъейряляр голъуглар вя аьызятрафы пярлярин цзяриндя 

йерляшир. Аурелийада аьыз, ектодерма иля дюшянмиш гыса аьыз саплаьына кечир. 


 

83 


Гида дюрд ядяд ъибъиклярля тяъщиз олунмуш мядяйя ютцрцлцр. Мядядян айры-

лан  сяккиз  шахяли  вя  сяккиз  ядяд  шахясиз  радиал  каналлар  чятирин  кянары  иля 

кечян щялгяви канала ачылыр. Мядя ъибляриндя йерляшян гастрал саплар (септа-

лар) щязмин тезляшмясиня хидмят едир. Беляки, шахялянмяйян каналларла ги-

да мядядян щялгяви канала доьру, шахялянян каналларла ися яксиня щярякят 

едир. Гида галыглары аьыз васитясиля кянарлашдырылыр. 

Синир системи диффуз типдядир. Щисс органлары йерляшян – ропалиляр, шяк-

ли дяйишилмиш голъуглардыр. Ропалилярин дахилиндя бир статосист, кянарларда ися 

ики эюз говуглары йерляшир. Ропалинин йанында олан голъугларда ися кимйяви 

щисс  органы  –  хеморесептор  (гоху  чухурлары)  йерляшир.  Сифомедузаларын 

эюзц щидромедузаларда олдуьундан даща мцряккябдир (шякил 21, А ). Бе-

ляки,  сифоид  медузаларында  эюз  говуьу  буйнуз  гишасы  вя  биллур  иля  тяъщиз 

олунмушдур.  Говуьун  дибиндя  ретинал  вя  пигмент  щцъейряляри  йерляшир. 

Медузаларда эюз йалныз ишыьа щяссаслыг функсийасыны йериня йетирир. Ропали-

лярин алтында сайына мцвафиг олараг,  сяккиз ядяд синир дцйцнц вардыр. 

 

Шякил 21. Сифомедузалар вя мяръан полипляринин гурулушу. А. Aurelia au-

rita сифомедузанын гурулушу: 

1 – аьыз, 2 – аьызятрафы пярляр, 3 – ропалиляр, 4 – эюрц-

нян ъинси вязиляр, 5 – мядя бошлуьу, 6 – мядя саплары (септалар), 7 – радиал канал, 8 – ъинси 

вязи (гонада), 9 – гонада алтында олан чухуръуг; 



II -  Аурелийанын ропалисинин узунуна кясийи (Хаймана эюря): 

1 – юртцк чыхын-

ты, 2- «гоху» чухуру, 3 – статосист, 4- цст эюзъцк, 5 – ашаьы  гядящшякилли эюзъцк. 


 

84 


Б. I – Алтышцалы тяк мяръан полипинин гурулуш схеми ( Пфуртшеллеря эюря): 

 

1 – 



ектодермал  удлаг,  2  –  дахили  бошлуьун  аракясмяси,  3  –  скелет;

  

II  –  Actinia  equina  – 

нын кюндялян кясийи: а) удлаг сявиййясиндя, б) бядянин ашаьы щиссясиндя: 

1 – 


ектодерма, 2 – ентодерма, 3 – удлаг, 4 – сифоноглифляр, 5 – дахили бошлуьун камералары, 6 

– онларын арасында олан септалар, 7 – язяля новлары, 8 – мезентерал саплар 

 

 

Чохалмасы вя инкишафы. Ъинси вязиляр мядянин ентодермасында, ъибъ-



икляриндя формалашыр вя онлар налшякилли формада олур. Медузалар айрыъинс-

лидирляр.  Майаланма  су  мцщитиндя  баш  верир.  Майаланмыш  йумурталардан 



планула  сцрфяси  инкишаф  едир.  Аурелийада  йумурталар  аьызятрафы  пярлярин 

бцкцшляриндя инкишаф едир. Сонрадан инкишаф едян сцрфя-планула ана фярддян 

айрылыр. 

Сифомедузаларын щяйат тсикли фярглидир. Онларда метаэенез – ъинси вя 

гейри-ъинси  нясиллярин  нювбяляшмяси  мцшащидя  едилир.  Лакин  гейри-ъинси  чо-

халма эедян полипоид нясил гысамцддятлидир. Майаланмыш йумурта щцъей-

рясиндян инкишаф едян планула дибя отурур вя сифистома адланан полипя баш-

ланьыъ верир. Илкин мярщялядя сифистом дюрд голъуглу олур, сонрадан диэяр 

дюрд голъуг инкишаф едир. Лакин сифистом тумуръуглама йолу иля дя ямяля 

эяля биляр. Сонрадан сифистоманын цзяриндя олан голъуглар гысалыр вя кюндя-

лян бюлцнмялярля стробилйасийа просеси, йяни стробилаларын ямяля эялмяси баш 

верир. Стробиланын бядяниндян ъаван дискшякилли медузалар – ефиралар форма-

лашыр. Онларын чятиринин кянары кясик олур вя сяккиз дилимлидыр. Ефиралар суда 

цзцрляр, тядриъян йеткин медузайа чеврилирляр. 

Сифомедузалар  мцхтялиф  планктон  онурьасызларла,  бязян  ися  балыь 

кюрпяляри  иля  гидаланырлар.  Бу  синиф  беш  дястяйя  айрылыр:  Отураг  медузалар 



(Stauromedusae),    Кубомедузалар  (Cubomedusae),  Таъмедузалар  (Coro-

nata),  Йелкянмедузалар  (Semaeostomeae),  Кюкаьыз  медузалар  (Rhizosto-

mida)

Отурагмедузалар  (Stauromedusae)  азсайлыдырлар.  Нцмайяндялярин-

дян  лцсернарийаны  (Lucernaria)  эюстярмяк  олар  ки,    бядянинин  аборал  на-

щиййясиндя хцсуси саплаг – айагъыг васитясиля субстрата бирляшир. Бунлар адя-

тян фяал йыртыъылардыр. 



Кубомедузалар(Cubomedusae) дюрдбуъаглы чятиря, дюрд ропалийя вя 

дюрд голъуьа малик олан медузалардыр. Бязиляри, щятта инсан цчцн олдуьъа 

зящярлидирляр. Мясялян, тропик нювлярдян Австралийа вя Индонезийа сащилля-

риндя раст эялинян хиропсалмусу (Chiropsalmus) эюстярмяк олар ки, юлдцрцъц 

«далама йаныг» тюрядя билир. 

Таъмедузалар(Coronata)  чятири  кюндялян  истигамятдя  чякилмиш, 

бюйцк  дяринликлярдя  йашайан  медузалардыр(  Atolla,  Periphilla).  Ропалиляри 

вя голъуглары хцсуси щялмяшикшякилли чыхынты – соколлар цзяриндя йерляшир. 

Йелкянмедузалар (Semaeostomeae) чохсайлы дястядир. Бу медузала-

рын чятири йасты вя чох сайда чыхынтылы, йяни голъуглу олур. Бура Aurelia au-



rita, Cyanea capillata дахилдир. 

 

85 


Кюкаьыз  медузалар  (  Rhizostomida)  чох  ириюлчцлц,  фяал  цзян  тропик 

медузалардыр.  Чятирляри  габарыг,  аьыз  пярляри  бирляшмиш  вя  сых  бцкцшлцдцр. 

Чятирин кянарында голлар олмур, она эюря дя гидаланма заманы аьыз пярля-

ринин  ямяля  эятирдийи  сцзцъц  апарат  планктонун  тутулмасына  хидмят  едир. 

Гара  дяниздя  йашайан  кюкаьыз  медуза  Rhizostoma  pulmo,  Йапонийа  вя 

Чиндя  гида  кими  истифадя  олунан  ропилема  Rhopilema  esculenta  белялярин-

дяндир. 

 

Мяръан полипляри (Anthozoa)синфи.



  Бу синфя аид олан нювляр дя-

низлярдя  йашайан,  надир  щалда  тяк,  ясасян  ися  колонийа  щалында  мювъуд 

олан  мяръан  полипляридир.  Бу  синфин  нцмайяндяляри,  суйун  температуру 

20

0



Ъ  –дян  ашаьы  олмайан  тропик  дянизлярдя  20  м  дяринликдя,  гиданын 

(планктонун) чох олдуьу бир мцщитдя инкишаф едирляр.  

Мяръан полипляринин 6000 нювц мялумдур. Чоху киряъли скелетя ма-

лик олдуьу цчцн рифямяляэятирянлярдир. Мяръан полипляри щидроид полипляриня 

охшасалар да бир сыра сяъиййяви хцсусиййятляри иля фярглянирляр. 

Яввяла,  мяръан  полипляринин  юлчцляри  чох  бюйцк  олур  вя  мезоглей 

гаты  эцълц  инкишаф  етмишдир.  Нювлярин  чохунда  йа  киряъли,  йа  да  буйнуз 

маддясиндян ибарят олан скелет вардыр. Скелет ектодермада формалашдыгда 

хариъи (алтышцалыларда Hexacorallia), мезоглейада ямяля эялдикдя ися дахили ( 

сяккизшцалылар Octocorallia) олур. 

Бундан ялавя, гастрал бошлуг хцсуси аракясмялярля – септаларла ка-

мералара бюлцнмцшдцр. Септаларын сайы голларын сайына мцвафигдир. Гамчы-

лы новчалар – сифоноглифлярля тяъщиз олунмуш ектодермал мяншяли удлаьа ма-

ликдирляр.  Сифоноглиф  гастрал  бошлуьа  су  ахынынын  кечмясини  тянзимляйир. 

Ениня  вя  узунуна  йерляшян  язяляляри  формалашдыран  хцсуси  язяля  щцъейряси 

мювъуддур.  

Антозоаларын  синир  системи  аьыз  дискинин  ятрафында  сых  синир  кяляфи 

ямяля  эятирир.  Мяръан  полипляриндя  ъинси  вязиляр  ентодермада  формалашыр. 

Чохалмалары гейри-ъинси вя ъинси йолладыр. Инкишафлары метаморфозла кечир вя 

сцрфя - планула  ямяля эялир. Антозоалара нясиллярин нювбяляшмяси хас дейил-



дир.  Бу  синфин  нцмайяндяляриндя  шцалы  симметрийанын  икийансимметрийайа 

кечидин яламятляри эюрцнцр. 



Anthozoa  синфиня  ики  мцасир  –  Сяккизшцалы  (Octocorallia),  Алтышцалы 

(Hexacorallia) мяръан полипляри вя цч тамамиля нясли кясилмиш йарымсинифляр 

– Дюрдшцалы (Tetracorallia), Табулйатлар (Tabulata), Щелиолитидляр (Helioliti-



dae) дахилдир. 

Адятян мяръан полиплярин гурулушу ики мцасир йарымсинфин мцгайи-

сяли анализи формасында тягдим олунур. Бу бахымдан, морфофизиоложи харак-

теристика алты- вя сяккизшцалылар цчцн верилир. 

Полиплярин бядяни силиндрик формададыр. Тяк формалар субстрата дю-

шяняк (гаидяси ) васитясиля, колонийа ямяля эятирянляр ися колонийайа – сено-

сарка бирляширляр (шякил  21,  I, II). Полипин орал гцтбцндя йерляшян аьыз, гаст-



 

86 


рал  бошлуьун  дахил  олдуьу  голъцгларла  (сайы  йарымсинфя  мцвафигдир:  сяк-

кизшцалыларда 8 ядяд, алтышцалыларда ися 6 ядяд олмагла) ящатя олунмушдур. 

Мяръан  полиплярин  гастрал  бошлуьуну  фяргляндирян  ъящят,  гейд 

олундуьу кими, септаларла камералара бюлцнмясидир.  Септалар ентодерма-

нын йан бцкцшляридир ки, щяр бири икигат ентодермадан вя онларын арасында 

йерляшян  язяля  щцъейряли  мезоглейадан  тяшкил  олунмушдур.  Септаларын  сяр-

бяст уъу гастрал бошлуьун мяркязиня доьру йюнялмишдир (шякил 21, II а, б). 

Аьыз, ектодермал дюшянякли, бцкцшлц удлаьа ачылыр. Сяккизшцалыларда 

удлаг дялийинин бир тяряфиндя сифоноглиф – даими щярякятдя олан кирпикли нов-

ча йерляшир. Алтышцалыларда ися ики ядяд сифоноглиф вардыр ки, онлар удлаг дя-

лийинин щяр ики тяряфиндя йерляширляр. 

Удлаьын  вя  сифоноглифлярин  олмасы  антозоаларын  радиал,  йяни  шцалы 

симметрийасыны  позур,  она  эюря  дя  сяккизшцалылардан  йалныз  бир,  алтышцалы-

лардан ися ики  симметрийа мцстявисини кечирмяк мцмкцндцр. Удлаг гастрал 

бошлуьа асылмыш вязиййятдя йерляшир, йяни удлаг септаларын сярбяст уъларына 

бирляширляр. Удлагдан ашаьыда ися септалар бирляшмир вя «мядяни» ямяля эя-

тирирляр.  Септаларын  кянарлары  галынлашараг,  бцкцшлцдцр,  цзяри  далайыъы  вя 

щязм  щцъейряляри  иля  тяъщиз  олунмушдур.  Буна  эюря  дя  онлары  мезентериал 



саплар адландырырлар. Полипин мядясиня дцшмцш гида-шикар, мезентериал сап-

ларла тутулур вя далайыъы щцъейрялярля юлдцрцлдцкдян сонра щязм щцъейряля-

ринин ифраз етдийи ферментлярин тясири алтында паръаланыр. 

Полиплярин чоху планктонла, диэярляри ися голъуглар васитясиля тутдуг-

лары  кичик  щейванларла  гидаланырлар.  Мясялян,  ириюлчцлц  тяк  полип  актинийа 

(Actinia equina) балыг вя хяръянэкимиляри тутмаьа гадирдир. Сон мялумат-

лар  ону  сцбут  едир  ки, бир  чох  мяръан  полипляри  онларын  мезоглей  гатында 

йашайан бирщцъейряли йосунларла симбиоз щяйат тярзи кечирирляр. 

Ясасян отураг щяйат тярзиня малик олан мяръан полипляриндя скеле-

тин  олмасы  сяъиййявидир.  Скелет  елементляри  хцсуси  щцъейряляр  –  склеробласт-



ларда формалашыр. Бу скелет ийняляри бир-бири иля вя йа буйнуз маддясиля бир-

ляшяряк,  колонийанын  скелетини  ямяля  эятирирляр.  Мясялян,  сяккизшцалы  няъиб 

полип Corallium rubrum – да колонийанын скелет эювдяси ал рянэли киряълидир. 

Цзяри  ектодерма  иля  юртцлцдцр.  Дахили  скелет  ися  колонийанын  фярдляри  ара-

сында ялагя йарадан ентодермал каналлар тору иля зянэиндир. 

Алтышцалыларда  ися  скелет  ектодерма  тяряфиндян  ифраз  олунур,  хариъи-

дир.  Надир  щалда  дахили  скелетя  раст  эялинир  вя  йа  тамамиля  скелет  олмур. 

Хариъи скелетин бойу, ъаван полип ятрафында дюшяняк нащиййясиндян башла-

нараг,  формалашыр.  Яввял,  дюшяняк  лювщяси,  сонра  ися  онун  цзяриндя  ки-

ряъдян септалар – склеросепталар ямяля эялир. Нятиъядя, финъан – тека инкишаф 

едир ки, о, полипи голъуглара гядяр мцщафизя едир. 

Лакин мяръан полипляри арасында скелети олмайан нювляря дя раст эя-

линир (мясялян актинийада). Актинийада щязм, щидрада олдуьу кими, щцъей-

рядахили вя бядян бошлуьу щязминин узлашмасындан ибарятдир. 



Чохалмасы вя инкишафы. Мяръан полипляриндя гейри-ъинси чохалма ту-

муръуглама вя ениня, узунуна бюлцнмя йол иля щяйата кечирилир.  



 

87 


Ъинси  чохалмадан  яввял  септаларын  ентодермасында  ъинси  вязиляр  - 

ъинси  вязиляр  формалашыр.  Полипляр  адятян  айрыъинсли  олурлар.  Ъинси  вязилярин 

диварынын  тамлыьынын  позулмасы  нятиъясиндя  еркяк  ъинси  щцъейряляр  гастрал 

бошлуьа дцшцб, орадан ися хариъя чыхырлар. Диши фярдин аьыз дялийиндян гаст-

рал  бошлуьа  кечян  еркяк  ъинси  щцъейряляр,  септаларын  мезоглейиндя  инкишаф 

едян йумурта щцъейрясини майалайырлар. Формалашан сцрфя-планула адятян 

ана  фярди  тярк  едир,  дибя  отурур  вя  субстрат  цзяриндя  йени  полипляри  ямяля 

эятирир. Полиплярин чохуна метаморфозла инкишаф хасдыр, лакин бязян инкишаф 

метаморфозсуз кечир вя планула ямяля эялмир. 



Сяккизшцалы полипляр сяккиз голъуьа, сяккиз септайа вя дахили скелетя 

маликдир.  Тяк  сифоноглифин  вя  септалар  цзяриндя  язяляви  новъуьун  олмасы 

радиал симметрийанын позулмасына сябяб олур. Бу йарымсиниф цч дястяни бир-

ляшдирир: Алсионарийалар(Alcyonaria), Буйнуз мяръанлар вя йа горгонариляр 



(Gorgonaria), Дяниз лялякляри (Pennatularia) (шякил 22). 

 

88 


 

Шякил 22.  Мяръан полипляри: 

1 – Дяниз лялякляри Pennatularia (сяккизшцалы полип), 

2  –  Буйнуз  мяръанлар  Gorgonaria  (сяккизшцалы  полип)  а  –  щямин  полипин  бюйц-

дцлмцш щиссяси, 3 – Umbellula encrinus(сяккизшцалы полип), 4 – Alcyonium (сяккизш-

цалы полип), 5 – Astrea (алтышцалы полип) 

 

 



Алсионарийалар  (Alcyonaria)  дястяси.  Нцмайяндяляри  чохсайлыдыр  – 

1300  нюв.  Онлары  йумшаг  полипляр  дя    адландырырлар,  чцнки  скелет  инкишаф 

етмир, явязиндя мезоглейдя спикулалар низамсыз сурятдя йерляширляр. Мцхтя-


 

89 


лиф формалы колонийалар – шахялянян, дилимли, шаршякилли вя с. ямяля эятирирляр, 

мясялян алсионарийа колонийасы  (шякил 22, 4). 

 

Буйнуз мяръанлар(Gorgonaria) дястяси.  Ясасян дахили буйнуз скеле-

ти олан нювлярдир (шякил 22, 2). Чохсайлыдыр – 1200 нюв. Ясасян тропик дяниз-

ляриндя, надир щалда гцтб районларында йашайырлар.  Йелпикшякилли колонийа-

лар  ямяля  эятирирляр.  Мясялян,  гырмызы  мяръанлар  Corallium  rubrum  Аралыг, 

Гырмызы вя диэяр дянизлярдя раст эялинирляр. Онларын цзви скелети киряъляшмиш 

вя гырмызы рянэлидир. 

 

Дяниз лялякляри(Pennatularia) дястяси нцмайяндяляри лялякшякилли ко-

лонийалар  ямяля  эятирирляр.  Азсайлыдырлар  –  300  нюв.  Бязиляри,  мясялян  Um-



brella  encrinus  2,5  м  щцндцрлцкдя  олан  колонийалар  ямяля  эятирмякля,  Ши-

мал Бузлу океанда йашайыр (шякил 22, 3). 

 

Алтышцалы мяръанлар (Hexacorallia) йарымсинфи  беш дястяни ящатя едир: 

Актинийалар 



(Actiniaria), 

Сериантарийа 



(Ceriantharia)

Зоантарийа(Zoantharia),  Антипатарийа  (Antipatharia),  Мадрепор  мяръан-

лар (Madreporaria). Онлардан Актинийалар (Actiniaria) вя  Мадрепор мяръ-

анлар (Madreporaria) хцсуси ящямиййят кясб едирляр. 

 

Актинийалар  тяк  полиплярдир..  Адятян  скелетляри  олмур,  она  эюря  дя 

зяиф  щярякят  етмяйя  гадирдиляр.  Онлар  фяал  йыртыъылардыр,  балыг  кюрпялярини 

мящв едирляр. Бязиляри  абдал хяръянэля симбиозда йашайырлар: актинийа да-

лайыъы хцсусиййятляри иля хяръянэи горуйур, о, актинийаны юз цзяриндя дашыйыр. 

 

Мадрепор мяръанлар (Madreporaria) дястяси 2500 нювц ящатя едир ки, 

бура тяк вя колониа ямяля эятирян полипляр аиддир. Бу дястянин нцмайяндя-

ляриня эцълц киряъли скелетин олмасы хасдыр вя онлар ясас рифямяляэятирянляр-

дир. Бязян бу рифлярин тяркибиня мадрепор мяръанларынын скелетиндян башга, 

сцнэярляр, бриозойлар вя молйускаларын скелетляри дя дахил олур.  

 

Мяръан рифляри юзцнямяхсус бир екосистемдир, йяни  бура бир-бири иля 



мцхтялиф трофик, топик вя диэяр нювдахили гаршылыглы ялагялярля баьлы олан ав-

тотроф  вя  щетеротроф  организмляр  дахилдир.  Бу  дяниз  «оазислярини»  тяшкил 

едян резерватлар, дяниз фауна вя флорасынын ясасыны тяшкил етдийи цчцн инсан 

тяряфиндян горунмалыдыр. 

 

Рифляр  ясасян  цч  формада  –  сащил,  сядд  вя  атоллар,  йяни  щялгяви  фор-



мада мяръан адалары кими мювъуддур. Илк дяфя олараг, 1836-ъы илдя мяръ-

ан рифляринин мяншяйи щагда фярзиййя Ч.Дарвин тяряфиндян иряли сцрцлмцшдцр. 

Бу  фярзиййяйя  эюря,  рифляр  гурунун  чюкмяси  нятиъясиндя  ямяля  эялмишдир. 

Беляки, яэяр сащил рифи иля ящатя олунмуш ада тядриъян чюкцрся, онун сащилляри 

рифдян араланыр вя сядд рифиня чеврилир. Аданын тамамиля су алтына чюкмяси 

нятиъясиндя ися сядд рифиндян йалныз щалга галыр ки, бу да атоллары формалаш-

дырыр.  Атоллар  цзяриндя  ися  тядриъян  мцхтялиф  битки  вя  щейван  нювляри  мяс-

кунлашыр. 

 

Башга фярзиййяляря эюря ися гурунун сявиййясинин дяйишилмяси йалныз 



онун  чюкмясиндян  асылы  дейилдир.  Бу  просес  щямчинин  гцтблярдя  бузларын 

формалашмасы  вя  яримяси  заманы  океанларын  сявиййясинин  дяйишилмясиндян 

дя асылыдыр. 


 

90 


 

Баьырсагбюшлуглуларын  биоложи  вя  ямяли  ящямиййяти  чох  бюйцкдцр. 

Беляки,  дцнйа  океанында  бу  щейванлар  гидаланма  зянъириндя  ясас  щалга-

лардан  бирини  тяшкил  едирляр.  Хцсусян  дя  планктон  иля  гидаландыглары  цчцн 

дяниз  суйунун  тямизлянмясиндя  явязсиз  рол  ойнайырлар.  Мяръан  полипляри 

биосферада  калсиумун  дювриййяси  вя  чюкцнтц  сцхурларын  формалашмасында 

бюйцк  ящямиййят  кясб  едирляр.  Баьырсагбошлуглуларын  чоху  вятякя  ящя-

миййятлидирляр,  медузалар    ясасян  Йапонийа  вя  Чиндя  гида  мянбяйи  кими 

истифадя едилир, мяръанларын чохундан коллексийа материалы вя бязяк яшйала-

рынын щазырланмасында истифадя олунур. 

 

Азярбайъанын  ширинсу  щювзяляриндя  вя  Хязяр  дянизиндя  йалныз 



Hydrozoa  синфиня  аид  олан  нцмайяндяляря  раст  эялинир.  Беляки,  Хязяр  дяни-

зиндя 5 нюв баьырсагбошлуглулар мцяййян едилмишдир ки, онлардан Cordylo-



phora caspia (Pallas) дцнйада ян эениш йайылмыш нювдцр. Bougainvillia me-

gas  (Kinne)  1960-ъы  илдя  Волга-Дон  каналы  иля  Хязяр  дянизиня  кечмиш,  щя-

мин  нювя  Гара,  Азов  вя  Балтик  дянизляриндя  дя  раст  эялинир.  Волга-Дон 

каналы иля 1956-ъы илдя Хязяр дянизиня щямчинин Blackfordia virginia Mayer. 

кечмишдир,  бу  нювя  ясасян  дузлулуьу  3-18%  олан  щювзялярдя  раст  эялинир. 

Лакин Moerisia pallasi (Derzh.) Хязяр дянизинин ендемикидир. Ширинсу нювля-

риндян Hydra vulgaris Pallas., Hydra oligactis Pallas., Microhydra sowerbii 



(Lank.)  ясасян  Кцр  чайында,  Пиргядир  эюлц,  Ъандар  эюлц  вя  Минэячевир, 

Варвара су анбарларында раст эялинир

 

 

Баьырсагбошлуглуларын филоэенийасы. Примитив чохщцъейрялилярин ян гя-



дим групу кими, бу щейванлар кембри дюврцндян яввял мювъуд олмушлар. 

Беляки, Й.А.Орлова эюря (Шарова, 2002) щазырда баьырсагбошлуглуларын га-

зынты щалында 20000  нювляри мялумдур. Лакин бу щейванларын мяншяйи вя 

филоэенийасыны дягигликля тясдигляйян мялуматлар йохдур. Йалныз  морфоложи, 

еколожи вя онтоэенетик мялуматларын мцгайисяли анализи ясасында баьырсаг-

бошлуглуларын мяншяйи вя тякамцлц щаггында мцлащизяляр иряли сцрцлцр.  

 

Бу  бахымдан,  И.И.Мечников,  В.Н.Беклемишев,  Д.В.Наумовун  фи-



кирляри  олдугъа  гиймятлидир.  Бу  алимлярин  фикринъя,  баьырсагбошлуглуларын 

узаг  яъдады  планулайаохшар,  бядяни  икигатлы  кисяшякилли,  сярбяст  цзян 

чохщцъейряли  олмушдур.  Илкбаьырсагбошлуглулар  ися  метаэенезсиз  инкишаф 

едян тяк полипляр иди, чцнки колонийа ямяля эятирян формалар вя медузалар 

бир чох яламятляриня эюря тякамцлъя даща чох инкишаф етмиш организмлярдир. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

91 


 

Ъ я д в я л  4.   Баьырсагбошлуглуларын мцгайисяли морфоложи характеристикасы 

 

                              С И С Т Е М А Т И К       Г Р У П Л А Р 

                     H y d r o z o a 

Мцгайися 

елементляри 

        П о л и п 

   М е д у з а 



Yüklə 4,71 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   52




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin