Adil niFTİ OĞlu məMMƏdov tibb elmləri namizədi
Yüklə 1,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3. Böyük Vətən müharibəsi illərində
Naxçıvan MSSR-də səhiyyə (1941-1945-ci illər)
Faşist Almaniyasının Vətənimiz üzərinə xaincəsinə hücumu sovet adamlarının yaradıcı əməyini pozdu. Kommunist Partiyasının və Sovet hökumətinin çağırışı ilə bütün sovet xalqı Vətəni müdafiə etmək üçün ayağa qalxdı. Dövlətimizin bütün qüvvə və vəsaiti hiyləgər düşmənə qarşı müharibədə qələbəmizin təmin edilməsinə yönəldildi. «Hər şey cəbhə üçün! Hər şey qələbə üçün!» - partiyamızın şüarı belə idi. Böyük Vətən müharibəsi illərində səhiyyə orqanları qarşısında çox mühüm bir vəzifə – cəbhədə və arxada yoluxucu xəstəliklərin yayılmasına yol verməmək vəzifəsi dururdu. Müharibənin ilk illərindən Naxçıvan MSSR Xalq Səhiyyə Komissarlığı respublikada sanitariya işlərini tələb olunan səviyyədə saxlamaq və yoluxucu xəstəliklərin yayılmasına yol verməmək üçün hər cür tədbir gördü. Bununla əlaqədar olaraq Naxçıvan Muxtar respublikasının Xalq Səhiyyə Komissarlığı tərəfindən verilmiş 1942-ci il 29 yanvar tarixli əmrdə deyilirdi ki, səhiyyə orqanlarının ən mühüm vəzifəsi arxanı sanitariya cəhətdən yaxşı vəziyyətdə saxlamaqdan, yoluxucu xəstəliklərin yayılmasına yol verməməkdən, ilk növbədə, səpgili yatalağın qarşısını almaq üçün hər yerdə geniş miqyasda tədbir görməkdən ibarətdir. Əmrdə respublikanın tibb işçilərinə bir vəzifə olaraq tapşırılırdı ki, səhiyyə fəallarının, evdar qadınların, sanitariya postlarının və başqalarının iştirakı ilə briqadalar təşkil edib sənaye, ticarət və iaşə müəssisələrinin, həyətlərin, kolxozların, mənzillərin və digər obyektlərin sanitariya vəziyyətini yoxlasınlar, aşkara çıxarılan nöqsanları yerində aradan qaldırsınlar, yaşayış məntəqələrinin təmizliyinə nail olsunlar və s.
Böyük dövlət əhəmiyyəti olan bu vəzifə yerinə yetirildi. Respublikanın tibb işçiləri bir nəfər kimi yoluxucu xəstəliklərə qarşı mübarizəyə başladılar. 1942-ci ilin əvvəllərində
80 Naxçıvan Muxtar Respublikasının Xalq Səhiyyə Komissarlığı və onun yerli orqanları yanında epidemiyaya qarşı fövqəladə komissiyalar yaradıldı. Bu komissiyalar yerlərdə epidemiyaya qarşı mübarizə təşkil edir və yaşayış məntəqələrində, iaşə, kommunal və sənaye müəssisələrində, uşaq tərbiyə ocaqlarında sanitariya qaydalarının gözlənməsinə nəzarət edirdilər. Onlar sanitar fəallarının işini əlaqələndirib birləşdirirdilər. Bu işdə Qırmızı Aypara Cəmiyyəti mühüm yer tuturdu. Respublika fövqəladə Komissiyasının və Xalq Səhiyyə Komissarlığının əmrinə (iyun 1942-ci il) əsasən dövlət malyariya və epidemiya inspektorlarının boş qalmış vəzifələrinə tibb işçiləri seçilib götürüldü. 1942-ci il iyunun 30-da respublikanın xalq səhiyyə komissarı SSRI Xalq Səhiyyə Komissarlığının əmrinə uyğun olaraq «Şəhər poliklinika və ambulatoriyalarında epidemiyaya qarşı mübarizə və şəhər əhalisinə tibbi xidmətin sahə – ərazi sisteminin möhkəmləndirilməsi haqqında» əmr verdi. Əmrdə səhiyyə orqanlarına yoluxucu xəstəliklərə tutulanları vaxtında aşkara çıxarıb xəstəxanalara qoymaq, xəstəlik olan yerlərin vaxtında və düzgün dezinfeksiya edilməsinə nəzər yetirmək, xəstəlik müşahidə edilən yerləri və yoluxucu mədə-bağırsaq xəstəliyi keçirmiş olan adamları nəzarət altında saxlamaq vəzifəsi tapşırıldı. Bu əmr respublikanın tibb işçiləri tərəfindən diqqətlə yerinə yetirildi. Yoluxucu xəstəliyə tutulan adamları aşkara çıxarmaq üçün tibb işçiləri evləri gəzir, həmin xəstəliyə tutulmağa şübhəli adamları dərhal xəstəxanaya göndərir, xəstəliyin ocaqlarını dezinfeksiya edirdilər. Sanitar nəzarəti gücləndirilmiş, təmizlik uğrunda mübarizə genişləndirilmişdi. Profilaktika məqsədi ilə edilən peyvənd geniş miqyas almışdı. 1944-cü ildə habelə vəba xəstəliyinin diaqnozunu təyin etmək üçün laboratoriya açılır. Respublikada epidemiya əleyhinə işləri gücləndirmək məqsədilə Naxçıvan MSSR-i Xalq Komissarları Soveti nəzdində aşağıdakı tərkibdə respublika fövqəladə komissiyası yaradıldı: Naxçıvan MSSR-i XKS-in sədri, Azərbaycan KP Naxçıvan Vilayət komitəsinin katibi, Naxçıvan MSSR-i Səhiyyə
16-cı cədvəl
81
1944-1945-ci illərdə qoruyucu peyvəndlər haqqında məlumat
Çiçək əleyhinə Difteriya əleyhinə Illər Vaksi-
nasiya Revak-
sina siya
Vaksi- nasiya
Revak- sina-
siya Qarın
yatalağı əleyhinə
riya əleyhinə 1944 3641 23883 8319 9563 14914 14912 1945 10970 21353 11838 4563 18035 18031
komissarı, Naxçıvan MSSR-i Daxili işlər komissarı və respublika prokuroru. Buna görə də müharibə illərində respublikanın yalnız bəzi yerlərində ayrı-ayrı adamların səpgili yatalağa və digər yoluxucu xəstəliklərə tutulduğu müşahidə edilmişdi. Lakin tibb işçilərinin fədakarlığı sayəsində bu yoluxucu xəstəliklər də vaxtında aradan qaldırıldı. Arxiv sənədlərinə nəzər yetirsək, görərik ki, bu və ya digər yoluxucu xəstəliyin qarşısının alınması haqqında Naxçıvan MSSR Xalq Komissarları Soveti dəfələrlə qərar çıxarmışdır. 1
vəzifələrdən biri də vərəmə qarşı mübarizəni genişləndirməkdən, onun əhali arasında yayılmasına yol verməməkdən ibarət di. 1943-cü ilin may ayında Naxçıvan MSSR Xalq Komissarları Soveti «Naxçıvan MSSR-də vərəmə qarşı mübarizə haqqında» qərar çıxarmışdı. Respublikanın tibb kollektivi bu mühüm sənəddə göstərilənlərə əməl edərək vərəmli xəstələrə müalicə – profilaktika yardımını yaxşılaşdırmaq, onları aşkara çıxarıb vaxtında müalicəyə cəlb etmək sahəsində xeli iş görmüşdür. ________________ 1 Naxçıvan MSSR MDA (Mərkəzi dövlət arxivi), F.17, siyahı 8, qovluq 10, səh.60.
82 Az vaxt içərisində Naxçıvan şəhərində vərəm dispanseri açıldı (1944-cü ildə), müvafiq tibb kadrları ilə təmin edildi, çarpayıların sayı 25-dən 55-ə çatdırıldı. 1
Xalq maarifi, ictimai təminat orqanları və başqa təşkilatlar da vərəmə qarşı mübarizəyə cəlb edilmişdilər. «Müdafiə sənayesi müəssisələri fəhlələrinə tibbi xidmətin yaxşılaşdırılması haqqında» SSRI Xalq Səhiyyə Komissarlığının əmrinə müvafiq olaraq, 1942-ci ilin dekabr ayında Naxçıvan MSSR Xalq Səhiyyə Komissarlığı eyni məzmunda əmr vermişdi. Həmin əmr əsasında Naxçıvan duz mədənində çalışan fəhlə və qulluqçulara ixtisaslı tibb yardımı göstərmək üçün üç ay müddətində xüsusi həkim briqadası yaradıldı. Bir qədərdən sonra (1943-cü ilin iyun ayında) Parağaçay mədəni geoloji – kəşfiyyat dəstəsində çalışan fəhlələr üçün tibb məntəqəsi təşkil edildi. Müharibə illərində Naxçıvan MSSR-in bütün ərazisində özünə və başqalarına ilk tibbi yardım göstərməyin əhaliyə öyrədilməsinə böyük əhəmiyyət verilirdi. Bununla əlaqədar olaraq 1942-ci ilin oktyabr ayında Naxçıvan MSSR Xalq Komissarları Soveti xüsusi qərar qəbul etmişdi. Bu qərarda göstərilirdi ki, respublikanın ərazisində yaşayan bütün yaşlı əhali (16-60 yaşlarında) ilə istehsalatdan ayrılmadan məcburi surətdə SMH (sanitariya müdafiəsinə hazıram) normaları, 11- 25 yaşlarında olan uşaqlarla isə SMHO normaları üzrə hazırlıq keçmək lazımdır. Hazırlıq Qırmızı Aypara Cəmiyyətinin proqramı həcmində keçilirdi. 2
Böyük Vətən müharibəsi illərində kolxoz kəndlərində kolxoz tibb bacıları işləyən tibb məntəqələri yarandı. Sanitar fəalları işinin bu forması kənddə əhalinin can sağlığının yaxşılaşdırılmasına xeyli kömək etdi, kolxozçuların sanitariya mədəniyyətini yüksəltdi. 1944-cü ilin aprelində Naxçıvan MSSR Xalq Komissarları Soveti «Kolxoz tibb bacılarının hazırlanması ______________ 1 Naxçıvan MSSR MDA (Mərkəzi dövlət arxivi), F.17, siyahı 2, qovluq 109, səh.63. 2 Naxçıvan MSSR MDA. F.17, siyahı 8, qovluq 5, səh.29.
83 haqqında» qərar qəbul etmişdi. Həmin qərarda göstərilirdi: vilayət Qırmızı Aypara Cəmiyyətinə tapşırılsın ki, kənddə kolxoz əhalisinə tibbi yardımı yaxşılaşdırmaq və kolxozçular arasında sanitariya mədəniyyətini yüksəltmək məqsədi ilə kolxoz tibb bacıları kursu təşkil etsin. Bununla əlaqədar olaraq respublika Qırmızı Aypara Cəmiyyəti yanında təşkil edilən kursdan 127 kolxoz tibb bacısı buraxıldı. 1
Müharibə illərində respublikada vətən müharibəsi əlillərinə geniş miqyasda tibbi yardım təşkil edilmişdi. Onlara dövlət pensiyası, pulsuz protez verilir, yüksək dərəcədə ixtisaslı tibbi yardım göstərilirdi, xüsusi əlillər evi yaradılmışdı. Sanatoriya, istirahət evləri və sağlamlıq ocaqlarının geniş şəbəkəsi onlara xidmət göstərirdi. 2
Naxçıvan MSSR-in səhiyyə orqanları tərəfindən Vətən müharibəsi əlillərinə əlillik dərəcələrinə görə göstərilən tibbi xidməti təsvir etmək üçün bəzi rəqəmləri nəzərdən keçirək.
_________________ 1 Naxçıvan MSSR MDA. F.17, siyahı 8, qovluq 5, səh.29. 2 Yenə orada, qovluq 110, səh.5.
84 17-ci cədvəl Əlillərin əlillik dərəcələrinə görə qruplara bölünməsi haqqında məlumat
1944-cü il 1945-ci il I qr.
II qr. III qr.
cəmi I qr.
II qr. III qr.
cəmi 18 557 1097 1672 15 502 1254 1771
1942-ci ilin dekabr ayında respublikanın bütün şəhər və rayon poliklinikalarında həkim əmək eksport komissiyaları (HƏEK) təşkil olundu. Müharibənin ən ağır illərində belə Kommunist Partiyası və Sovet hökuməti ana və uşaqların sağlamlığının qorunmasına xüsusi qayğı göstərirdilər. 1942-ci il noyabrın 23-də SSRI Xalq Komissarları Soveti «Valideynsiz qalmış uşaqların təmin edilməsi haqqında» qərar qəbul etmişdi. 9 aydan sonra isə «Uşaqlara tibbi xidmət göstərilməsi sahəsində səhiyyə orqanlarının və uşaq tərbiyə ocaqlarının işini və ehtiyacı olan uşaqların yeməyini yaxşılaşdırmaq tədbirləri haqqında» qərar çıxarılmışdı. 1944-cü il iyunun 8-də SSRI Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti «Hamilə qadınlara, çoxuşaqlı və tək analara dövlət köməyinin artırılması, ana və uşaqların mühafizəsinin gücləndirilməsi, «Qəhrəman ana» fəxri adının, «Analıq şərəfi» ordeni və «Analıq medalı»nın təsis edilməsi haqqında» fərman qəbul etdi. Bununla əlaqədar olaraq Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Soveti 3.12.1944-cü ildə uşaq tərbiyə ocaqlarının genişləndirilməsi, qadınlara və uşaqlara tibbi xidmətin yaxşılaşdırılması haqqında qərar çıxardı. SSRI Xalq Komissarları Sovetinin 1944-cü il 10 noyabr tarixli qərarına uyğun olaraq 1945-ci ildə Naxçıvan MSSR Xalq Komissarları Soveti «Naxçıvan MSSR-də uşaqlara müalicə – profilaktika yardımı, doğum evləri və qadın məsləhətxanaları üzrə inspektorlar haqqında» qərar qəbul etdi. Bu qərar əsasında uşaq və qadınlara müalicə – profilaktika yardımını daha da yaxşılaşdırmaq məqsədilə 1945-ci ilin sentyabr ayında Naxçıvan MSSR Xalq Səhiyyə Komissarlığı
85 yanında uşaqlara müalicə – profilaktika yardımı üzrə baş inspektor, habelə doğum evləri və qadın məsləhətxanaları üzrə inspektor vəzifələri təsis edilmişdir. Eyni zamanda bütün rayon səhiyyə şöbələrinə uşaqlara müalicə – profilaktika yardımı üzrə inspektorlar verilmişdir. 1
yerinə yetirərək respublika Xalq Səhiyyə Komissarlığı uşaqlara və qadınlara tibbi xidməti daha da yaxşılaşdırmaq üçün bir çox işlər gördü. Uşaq xəstəxanalarında çarpayıların sayı artırıldı, körpə evlərinin, yay sağlamlıq meydançalarının şəbəkəsi genişləndirildi. 1943-cü ildə Naxçıvan şəhərində 40 çarpayılıq məktəb uşaq sanatoriyası açıldı. Doğum çarpayılarının sayı 1940-cı ildəki 32-dən 1945- ci ildə 51-ə çatdırıldı, yaslilərin sayı müvafiq olaraq 7-dən 9-a, uşaq baxçalarının sayı 24-dən 38-ə çatdırıldı. Bunlar o vaxtlar səhiyyə şöbələrinin nəzdində olmuşlar. Müharibə illərində Naxçıvan MSSR-də sanitariya maarifinin yaxşılaşdırılması üçün də tədbirlər görülürdü. Hələ 1941-ci ildə respublika Xalq Səhiyyə Komissarlığı sanitariya maarifi şurası yaratmışdı. Bu şuraya 15 həkim daxil edilmişdi. Həmin ilin avqust ayında Naxçıvan MSSR Xalq Komissarları Soveti əhali arasında sanitariya maarifi işini yaxşılaşdırmaq üçün xüsusi qərar qəbul etdi. Bu qərar əsasında respublika sanitariya maarifi evi yanında sanitariya maarifinə dair filmlərin nümayiş etdirilməsi üçün yay kino – teatrı açıldı. Respublika tibb işçilərinin ixtisasının artırılmasına kömək etmək üçün 1945-ci ilin mart ayında sanitariya maarifi evi yanında olan tibb kitabxanası respublika elmi-tibb kitabxanası kimi yenidən təşkil edildi. Müharibənin törətdiyi çətinliklərə baxmayaraq, respublika tibb ocaqlarının şəbəkəsi ildən-ilə artırdı. Respublikanın rayonlarında 5 ambulatoriya, 10 həkim sahəsi, 33 feldşer məntəqəsi, 22 traxoma məntəqəsi, 7
________________ 1 Naxçıvan MSSR MDA. F.17, siyahı 8, qovluq 22, səh.23.
86 malyariya məntəqəsi, 11 kənd doğum evi əhaliyə tibbi xidmət göstərmişdir. Xəstəxanalarda çarpayıların miqdarı çoxalırdı. Belə ki, 1941-ci ildə 14 xəstəxana (9-u şəhərlərdə, 5-i kəndlərdə) və bu xəstəxanalarda 435 çarpayı (350-si şəhərlərdə, 85-i kəndlərdə) olduğu halda, 1945-ci ildə xəstəxanaların sayı 16-ya (9-u şəhərlərdə, 7-si kəndlərdə) və çarpayıların sayı 510-a (420-si şəhərlərdə, 90-ı kəndlərdə) 1
rında, vərəmə tutulanlar üçün, cərrahiyə və doğum çarpayılarının miqdarı xüsusilə artmışdı. Bunu aşağıdakı 18-ci cədvəldən görmək olar.
18-ci cədvəl 1941-1945-ci illərdə Naxçıvan MSSR-də çarpayıların sayı
Illər Şəhərdə Kənddə
Cəmi 1941 350 85 435
1942 406 83
489 1943 380 83 463
1944 405 83
488 1945 420 90 510
Cədvəldən göründüyü kimi 1941-ci ilə nisbətən 1945-ci ildə çarpayıların sayı 14,7% (şəhər yerlərində 16,7%, kənd yerlərində 5,6%) artmışdır. Böyük Vətən müharibəsinin ilk günlərində Muxtar respublikanın həkim və orta tibb işçilərinin xeyli hissəsi Vətənin çağırışına cavab olaraq Sovet Ordusu və Hərbi Dəniz Donanması sıralarına səfərbərliyə alındılar. Həkimlərdən Tofiq Sultanovu, Mehdi Bağırovu, Abbas Əliyevi, Əbdüləli Tahirovu, Əkbər Ismayılovu, Camal Ibrahimovu, Əkbər Fəttahovu, Valentina Suxovanı, Abdulla Abdullayevi, Əzim Kazımovu, Hacı Mehdiyevi, Cabbar Cəfəırovu, orta tibb işçilərindən Dilbər Təhməzbə- _______________ 1 Azərbaycan SSR Səhiyyə nazirliyinin arxivi, F.1, siyahı 1, qovluq K-71.
87 yovanı, Zərifə Camalbəyovanı, Xeyrənsə Abdullayevanı, Səffiyyə Sultanovanı və başqalarını göstərmək olar ki, onların da müharibənin başa çatmasında, düşmən üzərində qələbədə xidmətləri olmuşdur. Müharibə illərində səhiyyə orqanları qarşısında çox mühüm vəzifələr dururdu. Indi yerdə qalan kadrlarla gərgin işləmək tələb olunurdu. Belə ki, orduya səfərbər olunanları əvəz etmək lazım idi. Arxiv materiallarından göründüyü kimi müharibə illərində tibb işçilərinin sayı artmamışdır. Aşağıda onlar haqqında məlumat qeyd edilir. 19-cu cədvəl
1940-1945-ci illərdə Naxçıvan MSSR-də həkim və orta tibb işçilərinin sayı
Illər Həkimlər Orta tibb işçiləri 1940 55
200 1941 40
149 1942 50
201 1943 49
212 1944 59
206 1945 54
202
Cədvəldən göründüyü kimi, 1941-ci ildə həkimlərin sayı 1940-cı ildəkinə nisbətən 27,3%, orta tibb işçilərinin sayı isə 25,5% azalmışdı. Bu, bir çox tibb işçilərinin Sovet Ordusu sıralarına səfərbərliyə alınması ilə əlaqədar idi. Yalnız 1945-ci ildə həkimlərin sayı 54 nəfərə, orta tibb işçilərinin sayı isə 202 nəfərə, yəni 1940-cı il səviyyəsinə çatdı. 1
Müharibə illərində Naxçıvan tibb məktəbi orta tibb işçiləri hazırlamaqda idi. Onların bir çoxu məktəbi qurtaran kimi könüllü olaraq cəbhəyə getdilər. Məktəbi 1941-45-ci illərdə bitirənlər haqqında aşağıdakı cədvəldə ______________ 1 Naxçıvan MSSR Səhiyyə Nazirliyinin arxivi. F.17, siyahı 3, qovluq 53, səh.40.
88 20-ci cədvəl
1941-1945-ci illərdə Naxçıvan tibb məktəbində orta tibb kadrlarının hazırlanması haqqında məlumat
I l l ə r 1941 1942 1943 1944 1945 cəmi Feldşerlər 68 60 25 - - 153 Mamalar
- 20 - - - 20 Tibb bacıları 23 15 - 36 16 90 Əczaçı 22
17 - - - 39
Cəmi 113 112
25 36
16 302
məlumat verilib. Cədvəldən göründüyü kimi müharibə davam etdiyi müddətdə bu məktəb 153 feldşer, 20 mama, 90 tibb bacısı və 39 əczaçı hazırlamışdır 1 . 1943-cü il avqustun 22-də SSRI Xalq Komissarları Soveti ilə Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsi «Alman faşist işğalçılarından azad edilmiş rayonlarda təsərrüfatı bərpa etməyin mühüm tədbirləri haqqında» qərar qəbul etdilər. Bu qərar səhiyyə orqanlarından müharibənin sanitariya işinə vurduğu yaraları ardıcıl surətdə sağaltmağı və müharibə əllillərinə geniş surətdə yardım göstərməyi tələb edirdi. Arxiv sənədlərindən görünür ki, Naxçıvan MSSR səhiyyə orqanları partiya və hökumətin qərarına əməli işlərlə cavab vermişlər. 1943-cü ilin sentyabrında müalicə – sanitariya ocaqlarını bərpa etməkdə və zəhmətkeşlərə tibbi – sanitariya xidmətini genişləndirməkdə Ukrayna Çerkassı vilayətinin səhiyyə orqanlarına kömək etmək üçün Naxçıvan MSSR Xalq Səhiyyə Komissarlığı və onun yerli orqanları yanında xüsusi komissiyalar təşkil edilmişdi. Bu komissiyalar Çerkassı vilayəti səhiyyə orqanlarına hazırladıqları müəyyən plan əsasında yardım göstərirdilər 2 . ______________ 1 Naxçıvan MSSR Səhiyyə Nazirliyinin arxivi. F.17, siyahı 3, qovluq 53, səh.40. 2 Naxçıvan MSSR Səhiyyə Nazirliyinin arxivi. F.17, siyahı 2, qovluq 109, səh.75.
89 Müharibə dövrünün çətinliklərinə baxmayaraq, respublikada səhiyyə işlərinə ayrılan vəsait artdı. Bunu aşağıdakı cədvəldən görmək olar.
21-ci cədvəl Naxçıvan MSSR-in səhiyyəsinin 1941-1945-ci illərə aid büdcəsi
Illər Ilə təyin olunan vəsait (min manatla) 1941 6985,3 1942 5363,4 1943 5232,0 1944 5917,8 1945 7434,6 O vaxtkı valyuta məzənnəsi ilə
Cədvəldən göründüyü kimi yalnız 1942-1943-cü illərdə büdcə bir qədər azalmışdır. Lakin artıq 1945-ci ildə 1941-ci ilə nisbətən büdcə vəsaiti 6,4% artmışdır. Beləliklə, Böyük Vətən müharibəsi illərində ölkənin bütün səhiyyə işçiləri kimi Naxçıvan MSRR-nin tibb işçiləri də əmək cəbhəsində qəhrəmancasına çalışmış və sovet vətənpərvərliyinin timsalı olmuş, eyni zamanda, sovet xalqının alman faşizminə və yapon militaristlərinə çaldığı qələbə işində böyük xidmət göstərmişlər.
Yüklə 1,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|