8-amaliy mashg’ulot molekulyar kislorod bilan gaz fazada oksidlash uchun qo‘llaniladigan reaksion jixozlar. Gaz fazada gomogen reaksiyalarni olib boriladigan reaktorlar. Etan va kisloroddan etilen olish reaktori

Jixozlar hajmini hisoblash 
Bir sutkada bitta reaktorda sodir bo‘ladigan operatsiyalar soni: 
n=τ/t 
(12) 
bu erda, n- bir sutkadagi operatsiyalar soni; 
τ – bir sutkada reaktorlarni ishlash vaqti, soat;
t – texnologik jarayon bosqichining davomiyligi soat 
“n” ning qiymatini boshqa yo‘l bilan ham topish mumkin: 
n=V
c
/V
p
bu erda, V
c
- qayta ishlanadigan materiallarning bir sutkadagi hajmi, m
3
; 
V
p
– ushbu barcha jixozlarning ishchi sig‘imini aniqlash 
V
p
=V
c
/n 
(13) 
Barcha jixozlarning umumiy xajmini hisoblash 
V
umum
=V
p
/φ 
(14) 
Bu erda V
umum
- ushbu texnologik bosqichdagi barcha jixozlarning umumiy 
xajmi 
To‘lish koeffitsienti φ ning qiymati belgilangan jixozda sodir bo‘layotgan
jarayonning xarakteriga ko‘ra turlicha bo‘lishi mumkin. 
To‘lish koeffitsientini tanlashda 6-jadvaldagi ma’lumotlardan foydalanish 
mumkin. 
1-jadval. To‘lish koeffitsientlarining qiymatlari 
Reaktorda 
kelayotgan 
jarayonning 
xarakteri 
To‘lish darajasi 
Suyuqlikni saqlash (ombor) 
0,8-0,90 

---

Suyuqliklarni o‘lchash (o‘lchagichlar) 
0,8-0,85 
Ko‘pik hosil qilmasdan boradigan fizik 
yoki kimyoviy jarayonlar 
0,75-0,80 
Ko‘pik hosil qilish bilan boradigan 
jarayonlar 
(ekzotermik 
reaksiyalar, 
qaynash va x.k) 
0,4-0,6 
Suspenzion 
va 
suvli 
emulsion 
polimerlanish 
0,65-0,75 
Belgilangan jarayonni olib borishning aniq sharoitiga asosan reaktorning 
optimal sig‘imi tanlanadi. 
Ushbu bosqichdagi jixozlar sonini hisoblash uchun quyidagi tenglamalardan 
foydalaniladi: 
K=V
umum
/V 
(15) 
bu erda, K–jixozlar soni 
V- bitta jixozning umumiy xajmi (katalog bo‘yicha), m
3
. 
Agarda loyxalanayotgan jixoz katalogda ko‘rsatilmagan bo‘lsa, unda jixozning 
hajmi amaliyot nuqtai nazaridan tanlanadi. Qanday hol bo‘lmasin, jixoz 
tanlangandan so‘ng, uning qisqacha konstruktiv xususiyatlari va materialining 
markazi ko‘rsatiladi. Uzluksiz ishlaydigan jixozlarning xajmini hisoblash uchun 
qayta ishlanayotgan materialni bir soatdagi (yoki sekundagi) hajmini aniqlash 
kerak: 
V=V
umum
/24 
(16) 
Barcha jixozlarning ishchi sig‘imini hisoblash: 
V
p
=V
soat
φ 
(17) 

---

V
p
- barcha jixozlarning ishchi sig‘imi, m
3
φ-reaksiya massasining jixozda bo‘lish vaqti, soat 
Standart jixozni tanlash yoki yangisini konstruksiyalash quyidagidan iborat. 
Uzluksiz xarakatlanadigan jixozlar “ideal” siqib chiqaruvchi jixozlar uchun avvalo 
jixozning balandligi (yoki uzunligini) va ko‘ndalang kesimi nisbatlarini aniqlash 
kerak. Reaksiya massasini berilgan tezlikda oqimni bilan holda ideal siqib 
chiqaruvchi jixozlarining balandligi (uzunligini) quyidagi formula
yordamida hisoblash mumkin: 
𝐻 = 𝑤𝜏 
(18) 
bu erda, H-jixozning balandligi (uzunligi), m; 
t-reaksiya massasini jixozda bo‘lish vaqti, sekund. 
Ideal siqib chiqaruvchi jixozning ko‘ndalang kesim maydonini quyidagicha 
aniqlash mumkin: 
𝐹 =
𝑉
W
(19) 
Uzluksiz xarakatlanadigan jixozlarning sonini esa: 
К =
𝑉умумий
𝑉
(20) 
bu erda V- bitta reaktorning xajmi, m
3
. 
Hisoblashning oxirida tanlangan jixozning konstruktiv xususiyatlari va 
metariallarini to‘liq tavsifini keltirish hamda reaktorni ishga tushirishdan avvalgi 
davrdagi tavsifi to‘liq keltirilishi kerak. 
Kombinirlangan kaskadli va seksiyali jixozlar uchun texnologik 
hisoblashdagi asosiy masala bu ketma-ket ishlovchi jixozlar yoki seksiyalarning 
optimal miqdorini, hamda ularning ishchi hajmini aniqlash hisoblanadi. 

---

Agarda, jarayonning kinetik tenglamasi mavjud bo‘lsa va reaksiyaning tezlik 
konstantalari qiymatlari ma’lum bo‘lsa, unda ko‘p seksiyali reaktor yoki jixozlar 
kaskadini analitik usul bilan hisoblashdan foydalaniladi.
Pastda reaktorlarni hajmini aniqlash bo‘yicha ayrim masalalar keltirilgan. Ular 
ishlab chiqarishga joriy etilgan kimyoviy reaksiyalarni aniq kenetik tenglamalar va 
ularsiz tavsiflaydi. 
Misol 1. Quvvati W=3 t/sutka diglikoltereftalat ishlab chiqaradigan 
polikondensatorni hisoblash. 
Jarayon davriy. 1 t diglikoltereftalat solingan jixozning ishlashi xaqidagi 
ma’lumotlar 2-jadvalda keltirilgan.
Echish: 
GOST 9931-61 bo‘yicha DIR hajmini 2,5 m
3
teng deb qabul qilinadi. 
2-jadval. Davriy ishlovchi reaktorning ishlash tartibi 
Texnologik bosqich 
Vaqt, 
τ, soat 
T
bosh,
o
C 
T
oxir,
o
C 
Jixozdagi 
massa 
miqdori, 
G,kg 
Haydalgan 
etilenglikol 
miqdori, kg 
Yuklash (solish) 
0,3 
513 
513 
1170 
- 
DIR isitish 
1,0 
513 
533 
1170 
- 
Etilenglikolni haydash 
1,0 
533 
533 
1005 
165 
Bosimni 0,1 mm simob 
ustunigacha 
pasaytirish 
va 
polikondensatsiya 
2,0 
533 
548 
1000 
5 
Maxsulotni tushirish 
0,7 
548 
548 
1000 
- 
Jixozni sovutish 
1,0 
548 
513 
1000 
- 

---

2-misol. Sirka kislotadan kuniga 50 t etilatsetat ishlab chiqarish uchun 
qo‘llaniladigan uzluksiz reaktorni hajmini hisoblang. Dastlabki ma’lumotlar: τ 
= 7270 sek, ta’sirlashayotgan aralashmaning zichligi ρ=150,56 kg/m
3
o‘zgarmas. 
Echish: 50 t mahsulot ishlab chiqarish uchun reaksiyaga kirishayotgan 
aralashmaning xajmiy tezligini aniqlaymiz. 
Reaktorning xajmini quyidagi tenglama orqali aniqlaymiz: 
V
p
=V
c
τ=4,8·10
-3
·
7270=34,8 m
3 
13372-67 GOST bo‘yicha jixozning xajmi 40 m
3
. 
Mavzu bo’yicha nazorat topshiriqlar 
1. Gaz fazada oksidlash jarayonlari uchun reaksion jixozlari 
2. Molekulyar kislorod bilan gaz fazada oksidlash uchun qo‘llaniladigan 
reaksion jixozlar. 
3. Gaz fazada gomogen reaksiyalarni olib boriladigan reaktorlar. 
4. Etan va kisloroddan etilen olish reaktori. 
5. Gaz-suyuqlik sistemalari uchun reaktorlar.